Bu maddenin veya maddenin bir bölümünün gelişebilmesi için alakalı konuda uzman kişilere gereksinim duyulmaktadır. Ayrıntılar için lütfentartışma sayfasını inceleyin veya yeni bir tartışma başlatın. Konu hakkında uzman birini bulmaya yardımcı olarak ya da maddeye gerekli bilgileriekleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. (Haziran 2020)
"Alzheimer" buraya yönlendirilmektedir. Diğer kullanımlar içinAlzheimer (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Alzheimer hastalığı
Diğer adlar
Alzheimer demansı
Alzheimer hastası bir kişininbeyniyle karşılaştırıldığında normal bir beynin diyagramı
Hastalık ilerledikçe semptomlar arasındadil sorunları, yönelim bozukluğu (kolayca kaybolma dahil), ruh hali değişimleri,motivasyon kaybı, kendini ihmal etme ve davranış sorunları yer alabilir.[2] Kişinin durumu kötüleştikçe genellikleaileden ve toplumdan uzaklaşır.[16] Yavaş yavaş vücut fonksiyonları kaybolur ve sonuçta ölüme yol açar. İlerleme hızı değişebilse de, tanıyı takiben ortalama yaşam süresi üç ila on iki yıldır.[10][11][12]
Olası bir tanı, diğer olası nedenleri dışlamak içintıbbi görüntüleme vekan testlerinin yanı sıra hastalığın geçmişine ve bilişsel testlere dayanır.[7][20] Başlangıç belirtileri sıklıkla normal beyin yaşlanmasıyla karıştırılmaktadır.[16] Kesin tanı içinbeyin dokusunun incelenmesi gerekir ancak bu ancak ölümden sonra gerçekleşebilir.[21][22]
2020 yılı itibarıyla dünya çapında Alzheimer hastası olan yaklaşık 50 milyon insan vardı.[14] Çoğunlukla 65 yaş üstü kişilerde başlar, ancak vakaların %10 kadarı erken başlar ve 30'lu yaşlar ile 60'lı yaşların ortaları arasındaki kişileri etkiler.[23][24]
65 yaş ve üstünün %6'sını etkiler,[16] ve kadınları erkeklerden daha fazla etkilenirler.[25]
Hastalık, ilk defa 1906'da bu hastalığı tanımlayan Alman psikiyatrist ve patologAlois Alzheimer'ının adını almıştır.[26]
Alzheimer'ın toplum üzerindeki mali yükü büyüktür ve tahmini küresel yıllık maliyeti 1 trilyon ABD dolarıdır.[14] Dünya çapında yedinci önde gelen ölüm nedeni olarak sıralanmaktadır.[27]
Alzheimer hastalığı ya da alzaymır,[28][29][30] günlük yaşamsal etkinliklerde azalma vebilişsel yeteneklerde bozulmayla karakterize edilmiş,nöropsikiyatrik belirtilerin ve davranış değişikliklerinin eşlik ettiğinörodejeneratif bir hastalıktır.Bunamanın en sık görülen türüdür. Bu hastalığı ilk olarakAlois Alzheimer tanımlamıştır.
Erken belirtilerden birihafıza kaybıdır. Bu hafıza kaybı, geçmiş hafızanın korunduğu, hastalığın ilerlemesi ile birlikte sıklıkla yinelemeye başlayan küçük unutkanlıklar görülmeye başlanır. Bozukluğun ilerlemesi ile bilişsel (kognitif) yeteneklerde yitim,frontal vetemporal lob işlevleri ile ilişkili, dil alanlarında işlev yitimi (afazi), beceri gerektiren hareketlerde işlev yitimi (apraksi) ve tanıma işlevlerinde bozulmaya doğru uzanım göstermeye başlar.
Alzheimer'ın seyri genellikle ilerleyicibilişsel ve işlevselbozukluk modeliyle üç aşamada tanımlanır.[24][31] Üç aşama erken veya hafif, orta veya ılımlı, geç veya şiddetli olarak tanımlanır.[31] Hastalığın hafızayla ilişkili olanhipokampusu hedef aldığı bilinmektedir ve bu bölge hafıza bozukluğunun ilk belirtilerinden sorumludur. Hastalık ilerledikçehafıza bozukluğunun derecesi de artar.[19]
İlk belirtiler sıklıkla yanlışlıklayaşlanmaya veyastrese atfedilir.[32] Ayrıntılı nöropsikolojik testler, kişinin Alzheimer hastalığı tanısı için gerekli klinik kriterleri karşılamasından sekiz yıl öncesine kadar hafif bilişsel zorlukları ortaya çıkarabilir.[33] Bu erken belirtilergünlük yaşamın karmaşık aktivitelerini etkileyebilir.[34] En belirgin eksiklik, yeni öğrenilen bilgilerin hatırlanmasında zorluk ve yeni bilgilerin elde edilememesi olarak ortaya çıkankısa süreli hafıza kaybıdır.[33]
Dikkat,planlama, esneklik vesoyut düşünme gibi yürütücü işlevlerdeki ince sorunlar veyaanlamsal bellekteki (anlamların hafızası ve kavram ilişkileri) bozukluklar da Alzheimer hastalığının erken evrelerinin belirtileri olabilir.[33] Bu aşamadailgisizlik ve depresyon görülebilir, ilgisizlik (apati) hastalığın seyri boyunca en kalıcı semptom olarak kalır.[35][36]Hafif bilişsel bozukluğun (MCI) genellikle normal yaşlanma iledemans arasında bir geçiş aşaması olduğu bulunmuştur. HBB çeşitli semptomlarla ortaya çıkabilir ve hafıza kaybı baskın semptom olduğunda bunaamnestik MCI adı verilir ve sıklıkla Alzheimer hastalığınınprodromal evresi olarak görülür.[37] Amnezik HBB'nin Alzheimer ile ilişkili olma olasılığı %90'dan fazladır.[38]
Alzheimer hastalığı olan kişilerde, öğrenme ve hafızadaki giderek artan bozulma, sonunda kesin tanıya yol açar. Küçük bir yüzdede, dil, yürütücü işlevler,algı (agnozi) veya hareketlerin yürütülmesi (apraksi) ile ilgili zorluklar hafıza sorunlarından daha belirgindir.[39] Alzheimer hastalığı tüm hafıza kapasitelerini eşit derecede etkilemez. Kişinin yaşamına ilişkineski anılar (Epizodik bellek), öğrenilen gerçekler (Semantik hafıza) ve örtülü bellek (Yemek yerken çatal kullanmak veya bardaktan nasıl su içmek gibi şeylerin nasıl yapılacağına dair vücut hafızası) yeni gerçekler veya anılara göre daha az etkilenir.[40][41]
Dil sorunları temel olarakkelime dağarcığının daralması ve kelimeakıcılığının azalmasıyla nitelenir ve bu ise sözlü veyazılı dilin genel olarak yoksullaşmasına yol açar.[39][42] Bu aşamada, Alzheimer hastası genellikle temel fikirleri yeterince iletebilme yeteneğine sahiptir.[39][42][43] Yazma, çizim yapma veya giyinme gibi ince motor görevleri yerine getirirken belirli hareket koordinasyonu ve planlama zorlukları (apraksi) mevcut olabilir, ancak bunlar genellikle fark edilmez.[39] Hastalık ilerledikçe, Alzheimer hastalığı olan kişiler çoğu zaman birçok görevi bağımsız olarak yerine getirmeye devam edebilirler ancak bilişsel açıdan en zorlu faaliyetlerde yardıma veya denetime ihtiyaç duyabilirler.[39]
İlerleyen bozulma, sonunda bağımsızlığı engeller, denekler günlük yaşamın en yaygın aktivitelerini gerçekleştiremez hale gelir.[39] Kelimeyi hatırlama yetersizliğinden dolayı konuşma güçlükleri belirgin hale gelir, bu da sık sık yanlış sözcük değiştirmelere (parafazi'lere yol açar. Okuma ve yazma becerileri de giderek kaybolur.[39][43] Zaman geçtikçe ve Alzheimer hastalığı ilerledikçe karmaşık motor dizileri daha az koordine hale gelir, dolayısıyla düşme riski artar.[39] Bu aşamada hafıza sorunları kötüleşir ve kişi yakın akrabalarını tanıyamayabilir.[39] Daha önce sağlam olanuzun süreli hafıza bozulur.[39]
Davranışsal venöropsikiyatrik değişiklikler daha yaygın hale gelir. Yaygın belirtiler şunlardır: gezinme, sinirlilik ve duygusal kararsızlık, ağlamaya, önceden planlanmamış patlamalara saldırganlık veya bakıma karşı dirence yol açar.[39]Gün batımı sendromu da ortaya çıkabilir.[44] Alzheimer hastalığı olan kişilerin yaklaşık %30'unda yanılsamalı yanlış tanımlamalar ve diğersanrısal semptomlar gelişir.[39] Denekler ayrıca hastalık süreçlerine ve sınırlamalarına (anozognozi) ilişkin içgörüyü de kaybederler.[39]İdrar kaçırma gelişebilir.[39] Bu semptomlar akrabalar ve bakıcılar içinstres yaratır ve bu stres, kişinin evde bakımdan diğeruzun süreli bakım tesislerine taşınmasıyla azaltılabilir.[39][45]
Solda normal bir beyin ve sağda ileri evre Alzheimer beyni
Geç dönem veya ağır aşama olarak bilinen son aşamada, bakım verenlere tamamen bağımlılık söz konusudur.[19][31][39] Dil, basit ifadelere ve hatta tek kelimelere indirgenir ve sonuçta konuşmanın tamamen kaybolmasına yol açar.[39][43] Sözlü dil becerilerinin kaybına rağmen insanlar sıklıkla duygusal sinyalleri anlayabilir ve bunlara karşılık verebilir. Saldırganlık hala mevcut olsa da aşırıilgisizlik vebitkinlik çok daha sık görülen semptomlardır. Alzheimer hastalığı olan kişiler sonuçta en basit görevleri bile bağımsız olarak yerine getiremeyeceklerdir;kas kütlesi ve hareketlilik, yatalak hale gelecek ve kendilerini besleyemeyecek kadar bozulur. Ölüm nedeni genellikle hastalığın kendisi değil,basınç ülseri veyazatürre enfeksiyonu gibi bir dış faktördür.[39] Bazı durumlarda, ölümden hemen önce, zihinsel berraklığın beklenmedik bir şekilde geri kazanıldığı paradoksal bir berraklık vardır.[46]
Aynı şeyi tekrar tekrar söyleme veya sorma,
Bilinç bulanıklığı
Kişinin bulunduğu ortama adapte olmakta zorlanması,
Kişinin iyi bildiği yerlerde kaybolması,
Konuşma ve dil becerilerine ilişkin sorunlar,
Saldırganlık, aile ve arkadaşlarından olağan dışı taleplerde bulunma, Çevreye karşı şüphe duyma gibi kişilik bozukluklarının gelişimi,
Halüsinasyon ve sanrılar,
Motivasyon ve öz saygı düşüklüğü,
Kişilerin günlük aktivitelerini yardımsız yapmakta zorluk çekmesi,
Hastalığın kesin nedeni bilinememektedir. Alzheimer vakalarının %1-5'inin sebebininGenetik faktörler olduğu bulunmuştur.[48] Erken başlangıçlı Alzheimer hastaları ve az sayıdaki ailesel vakalarda üç farklı gende dominant mutasyon tespit edilmiştir. Daha sık görülen geç başlangıçlı Alzheimer hastalarındaApoE'nin duyarlılık genlerinden biri olduğu gösterilmiştir.
Hastalığın sebebine ilişkin birkaç hipotez vardır. Bu hipotezlerden birine göre hastalığın sebebiprionlardır. Bu hipoteze göre alzheimer hastalığına sebep olan bu prionlar ameliyat aletleri, kan nakli ya da diş tedavisi yoluyla insandan insana geçebilir.[49]
Alzheimer hastalığının, hücre dışı olarak amiloid plakları ve tau proteinleri olarak veya hücre içi olarak nörofibriler yumaklar halinde biriken anormal miktarda amiloid betanın (Aβ) beyinde oluşması, nöronal işleyişi ve bağlantıyı etkileyerek beyin fonksiyonunda ilerleyici bir kayıpla sonuçlanmasıyla ortaya çıktığına inanılmaktadır.[50][51] Bu değişenprotein temizleme yeteneği yaşla ilişkilidir, beyin kolesterolü tarafından düzenlenir[52] ve diğer nörodejeneratif hastalıklarla ilişkilidir.[53][54]
Çoğu Alzheimer vakasının nedeni, deterministik genetik farklılıkların tespit edildiği vakaların %1-2'si hariç,[14] çoğunlukla bilinmemektedir.[17] Birbiriyle yarışan birkaçhipotez, altta yatan nedeni açıklamaya çalışır; en baskın hipotez amiloid beta (Aβ) hipotezidir.[14]
Çoğu ilaç tedavisinin dayandığı en eski hipotez, Alzheimer hastalığının nörotransmiterasetilkolinin sentezinin azalmasından kaynaklandığını öne süren kolinerjik hipotezdir.[14]Limbik sistem ve serebral kortekste görülen kolinerjik nöronların kaybı, Alzheimer hastalığının ilerlemesinde önemli bir özelliktir.[37] 1991 amiloid hipotezi, hücre dışı amiloid beta (Aβ) birikimlerinin hastalığın temel nedeni olduğunu ileri sürdü.[55][56] Bu varsayımın desteklenmesi, amiloid öncü proteini (APP) genininkromozom 21 üzerindeki konumundan ve fazladan bir gen kopyasına sahip olantrizomi 21 (Down sendromu) hastalarının neredeyse evrensel olarak en azından 40 yaşına gelindiğinde Alzheimer hastalığının en erken semptomları sergilemesinden kaynaklanmaktadır. Apolipoproteinin spesifik bir izoformu olanAPOE4, Alzheimer hastalığı için önemli bir genetik risk faktörüdür.[9] Apolipoproteinler beta amiloidin parçalanmasını artırırken bazı izoformlar bu görevde çok etkili değildir (APOE4 gibi), beyinde aşırı amiloid birikmesine yol açar.[57]
Geç başlangıçlı Alzheimer'ın yaklaşık %70'i kalıtsaldır.[58][59]
2020'deki genetik modeller Alzheimer hastalığını %90 doğrulukla tahmin etmektedir.[60] Alzheimer vakalarının çoğu ailesel değildir ve bu nedenle sporadik Alzheimer hastalığı olarak adlandırılır. Sporadik Alzheimer hastalığı vakalarının çoğu geç başlangıçlıdır ve 65 yaşından sonra gelişir.[61]
Sporadik Alzheimer hastalığı için en güçlü genetik risk faktörüAPOEε4'tür.[18] APOEε4,Apolipoprotein E'nin (APOE) dört alelinden biridir. APOE, lipoprotein parçacıklarındaki lipit bağlayıcı proteinlerde önemli bir rol oynar veε4 aleli bu işlevi bozar.[62] Alzheimer hastalığı olan kişilerin %40 ila 80'i en az bir APOEε4 aleline sahiptir.[63] APOEε4 aleli, hastalık riskini heterozigotlarda üç kat, homozigotlarda ise 15 kat artırmaktadır.[64] Pek çok insan hastalığında olduğu gibi, çevresel etkiler ve genetik değiştiriciler eksik penetrasyonla sonuçlanır. Örneğin, NijeryalıYoruba halkı, APOEε4 dozu ile diğer insan nüfuslarında görülen Alzheimer hastalığının görülme sıklığı veya başlangıç yaşı arasındaki ilişkiyi göstermemektedir.[65][66]
Alzheimer oldukça poligenik olduğundan, Alzheimer vakalarının yalnızca %1-2'sidominant etkiler nedeniylekalıtsaldır. Hastalık otozomal dominant varyantlardan kaynaklandığında erken başlangıçlı ailesel Alzheimer hastalığı olarak anılır, daha nadir görülür ve daha hızlı ilerler.[17] Sporadik Alzheimer hastalığının %5'inden azı daha erken başlangıçlıdır[17] ve erken başlangıçlı Alzheimer yaklaşık %90 oranında kalıtsaldır.[58][59] FAD genellikle bir veya daha çok nesilde birden çok kişinin etkilendiği anlamına gelir.[67]
Erken başlangıçlı ailesel Alzheimer hastalığı, üç genden birindeki mutasyonlara atfedilebilir: amiloid-beta öncü proteini (APP) kodlayanlar ve presenilinler PSEN1 ve PSEN2.[38] APP ve presenilin genlerindeki çoğu mutasyon, amiloid plakların ana bileşeni olan amiloid beta (Aβ)42 adı verilen küçük bir proteinin üretimini arttırır.[68] Bazı mutasyonlar, beyindeki Aβ42 düzeylerini artırmadan yalnızca Aβ42 ile diğer ana formlar (özellikle Aβ40) arasındaki oranı değiştirir.[66] Otozomal dominant Alzheimer hastalığıyla ilişkili diğer iki gen ABCA7 ve SORL1'dir.[69] Otozomal dominant Alzheimer hastalığıyla ilişkili diğer iki gen ABCA7 ve SORL1'dir.[70]
TREM2 genindekialeller, Alzheimer hastalığına yakalanma riskinin üç ila beş kat daha yüksek olmasıyla ilişkilendirilmiştir.[71]
Ailesel Alzheimer hastalığının bir Japon soyağacının, APP'nin 693 kodonunun silinme mutasyonuyla ilişkili olduğu bulunmuştur.[72] Bu mutasyon ve bunun Alzheimer hastalığıyla ilişkisi ilk olarak 2008'de bildirildi[73] ve Osaka mutasyonu olarak bilinir. Yalnızca bu mutasyona sahip homozigotların Alzheimer hastalığına yakalanma riski yüksektir. Bu mutasyon Aβ oligomerizasyonunu hızlandırır ancak proteinler, amiloid plakları halinde birleşen amiloid fibrillerini oluşturmaz; bu, bu hastalığın nedeninin fibrillerden ziyade Aβ oligomerizasyonu olduğunu düşündürür. Bu mutasyonu ifade eden fareler, Alzheimer hastalığının tüm olağan patolojilerine sahiptir.[74]
Alzheimer hastalığında tau proteinindeki değişiklikler beyin hücrelerindeki mikrotübüllerin parçalanmasına yol açar.
Tau hipotezi, tau proteinindeki anormalliklerin hastalık zincirini başlattığını ileri sürer.[56] Bu modeldehiperfosforile edilmiş tau, eşleştirilmiş sarmal filamanlar halinde diğer tau iplikleriyle eşleşmeye başlar. Sonunda sinir hücresi gövdeleri içinde nörofibriler yumaklar oluştururlar.[75] Bu oluştuğundamikrotübüller parçalanır ve hücreninhücre iskeletinin yapısı tahrip olur, bu ise nöronun taşıma sistemini çökertir.[76]
Bir dizi çalışma, Alzheimer hastalığının patolojisiyle ilişkili yanlış katlanmış amiloid beta ve tau proteinlerinin, nöroinflamasyona yol açan oksidatif strese yol açtığını ilişkilendirmektedir.[77] Bu kronik iltihaplanma aynı zamandaParkinson hastalığı veALS gibi diğer nörodejeneratif hastalıkların da bir özelliğidir.[78] Spiroket enfeksiyonları da demansla ilişkilendirilmiştir.[14] Alzheimer'lı beyinlerde DNA hasarları birikir; reaktif oksijen türleri bu DNA hasarının ana kaynağı olabilir.[79]
Uyku bozuklukları Alzheimer hastalığında iltihaplanma için olası birrisk faktörü olarak görülmektedir.[80] Uyku bozukluğu daha önce yalnızca Alzheimer hastalığının bir sonucu olarak görülüyordu, ancak 2020 itibarıyla biriken kanıtlar bu ilişkininçift yönlü olabileceğini göstermektedir.[81]
Metal toksisitesi, sigara, nöroinflamasyon ve hava kirliliği
İyonik bakır, demir ve çinko gibibiyometallerin hücreselhomeostazisi Alzheimer hastalığında bozulur, ancak bunun proteinler tarafından mı üretildiği veya proteinlerdeki değişikliklere neden olup olmadığı belirsizliğini korumaktadır.[14][82] Sigara içmek önemli bir Alzheimer hastalığı risk faktörüdür.[1]
Retrogenez, fetüsün nörülasyonla başlayan vemiyelinasyonla biten bir nörogelişim sürecinden geçmesi gibi, Alzheimer hastalığı olan kişilerin beyinlerinin deemiyelinizasyon ve aksonların ölümüyle başlayan (beyaz madde) ve gri maddenin ölümüyle biten ters birnörodejenerasyon sürecinden geçtiğini öne süren tıbbi birhipotezdir.[84] Benzer şekilde hipotez, bebekler bilişsel gelişim aşamalarından geçerken, Alzheimer hastalığı olan kişilerin ilerleyici bilişsel bozulmanın ters sürecinden geçtiği yönündedir.[85]
Çölyak hastalığı ile ilişki belirsizdir; 2019'da yapılan bir çalışmada ÇH'li kişilerde genel olarak demans oranında bir artış bulunmazken, 2018'de yapılan bir incelemede Alzheimer hastalığı da dahil olmak üzere çeşitli demans türleri ile bir ilişki bulunmuştur.[3][3][86][86]
Bir teoriye göre, yaşlanma sırasında oligodendrositlerin ve bunlarla ilişkili miyelinin işlev bozukluğu, akson hasarına katkıda bulunur ve bu da amiloid üretimine ve tau hiper-fosforilasyonuna neden olur.[87][88]
Çalışmalar, belirli virüslerle enfeksiyon ile yaşamın ilerleyen dönemlerinde Alzheimer hastalığının gelişmesi arasında potansiyel bir bağlantı olduğunu göstermiştir.[89] Özellikle, 6.245.282 hasta üzerinde yürütülen büyük ölçekli bir çalışma, 65 yaşın üzerindeki bilişsel açıdan normal bireylerde COVID-19 enfeksiyonunu takiben Alzheimer hastalığına yakalanma riskinin arttığını göstermiştir.[90]
Alzheimer hastalığı,serebral korteks ve bazı subkortikal bölgelerdekinöronların vesinapsların kaybıyla karakterizedir. Bu kayıp,temporal lob veparietal lob ilefrontal korteks vesingulat girusun bazı kısımlarında dejenerasyon dahil olmak üzere etkilenen bölgelerde büyükatrofiye neden olur.[91] Dejenerasyon aynı zamanda beyin sapı çekirdeklerinde, özellikle depons'taki locus coeruleus'ta vardır.[92]MRI vePET kullanılarak yapılan çalışmalar, Alzheimer hastalığı olan kişilerde hafif bilişsel bozukluktan Alzheimer hastalığına ilerledikçe belirli beyin bölgelerinin boyutunda azalma olduğunu ve sağlıklı yaşlı yetişkinlerin benzer görüntüleri ile karşılaştırıldığında belgelenmiştir.[93][94]
Hem Aβ plaklar ve nörofibriler yumaklar, Alzheimer hastalığı olanların beyinlerinde,[95] özelliklehipokampusta,mikroskopi ile açıkça görülebilir.
Ancak Alzheimer hastalığı, neokortekste nörofibriler yumaklar olmadan da ortaya çıkabilir.[96] Plaklar, nöronların dışında ve çevresinde yoğun, çoğunluklaçözünmeyen beta-amiloid peptid vehücresel malzeme birikintileridir. Yumaklar (nörofibriler yumaklar), hiperfosforile olmuş ve hücrelerin içinde biriken mikrotübülle ilişkili protein tau'nun kümeleridir. Her ne kadar birçok yaşlı birey yaşlanmanın bir sonucu olarak bazı plaklar ve düğümler geliştirse de, Alzheimer hastalığı olan kişilerin beyinlerinde temporal lob gibi belirli beyin bölgelerinde bunlardan daha fazla sayıda bulunur.[97] Alzheimer hastalığı olan kişilerin beyinlerinde Lewy cisimcikleri nadir değildir.[98]
Enzimler APP'ye (amiloid-beta öncü protein) etki eder ve onu parçalara ayırır. Beta-amiloid fragmanı Alzheimer hastalığında amiloid plaklarının oluşumunda çok önemlidir.
Alzheimer hastalığı, anormal şekilde katlanmış amiloid beta proteininin amiloid plaklarda ve tau proteininin beyindeki nörofibriler yumaklarda birikmesinden kaynaklanan bir protein yanlış katlanma hastalığı, bir proteopati olarak tanımlanmıştır.[99] Plaklar, amiloid beta (Aβ) adı verilen, 39-43 amino asit uzunluğundaki küçükpeptitlerden oluşur.Amiloid beta, nöron zarına nüfuz eden daha büyük amiloid-beta öncü proteininden (APP) birtransmembran proteininin bir parçasıdır. APP nöron büyümesi, hayatta kalma ve yaralanma sonrası onarım için kritik öneme sahiptir.[100][101] Alzheimer hastalığında gama sekretaz ve beta sekretaz, APP'nin daha küçük parçalara bölünmesine neden olan bir proteolitik süreçte birlikte hareket eder.[102] Bu parçalardan biri, amiloid beta fibrillerinin oluşmasına neden olur ve bunlar daha sonra amiloid plakları olarak bilinen yoğun oluşumlarda nöronların dışında biriken kümeler oluşturur.[95][103]
Alzheimer hastalığı da tau proteininin anormal birikmesi nedeniyle bir tauopati olarak kabul edilir. Her nöronun, kısmenmikrotübül adı verilen yapılardan oluşan bir iç destek yapısı olan birhücre iskeleti vardır. Bu mikrotübüller, izler gibi davranarak besinleri ve molekülleri hücre gövdesindenaksonun uçlarına ve arkasına kadar yönlendirir.Tau adı verilen bir protein, fosforile edildiğinde mikrotübülleri stabilize eder ve bu nedenle mikrotübülle ilişkili protein olarak adlandırılır. Alzheimer hastalığında tau kimyasal değişikliklere uğrayarakhiperfosforile olur; daha sonra diğer ipliklerle eşleşmeye başlar, nörofibriler düğümler oluşturur ve nöronun taşıma sistemini parçalara ayırır.[104] Patojenik tau aynı zamandayeri değiştirilebilen elementlerin düzensizliği yoluyla nöron ölümüne de neden olabilir.[105]Nekroptozun tau dolaşmalarından etkilenen beyin hücrelerinde hücre ölümü mekanizması olarak da rapor edilmiştir.[106][107]
Beta-amiloid peptidinin üretimi ve toplanmasındaki bozuklukların Alzheimer hastalığının patolojisine nasıl yol açtığı tam olarak bilinmemektedir.[108][109]
Amiloid hipotezi geleneksel olarak nöron dejenerasyonunu tetikleyen merkezi olay olarak beta-amiloidpeptit birikimine işaret eder. Hücreninkalsiyum iyonuhomeostazisinin bozulmasından sorumlu proteinin toksik formu olduğuna inanılan toplanmış amiloid fibrillerin birikmesi,programlanmış hücre ölümüne (apoptoz) neden olur.[110] Ayrıca Aβ'nın Alzheimer'dan etkilenen beyin hücrelerindekimitokondride seçici olarak biriktiği ve aynı zamanda belirlienzim fonksiyonlarını ve nöronlar tarafındanglikoz kullanımını engellediği de bilinmektedir.[111]
Demir dishomeostazisi hastalığın ilerlemesiyle bağlantılıdır;ferroptosis adı verilen demire bağlı düzenlenmiş hücre ölümü biçimi söz konusu olabilir. Kontrollerle karşılaştırıldığında AD'li beyinde lipit peroksidasyon ürünleri de yüksektir.[112]Çeşitli inflamatuar süreçler vesitokinler de Alzheimer hastalığının patolojisinde rol oynayabilir.İnflamasyon, herhangi bir hastalıktadoku hasarının genel bir belirtecidir ve Alzheimer hastalığında doku hasarına ikincil veya immünolojik bir tepkinin bir belirteci olabilir.[113] Beyindeki nöronlar ve immünolojik mekanizmalar arasında güçlü bir etkileşim olduğuna dair kanıtlar giderek artmaktadır. Obezite ve sistemik inflamasyon, hastalığın ilerlemesini teşvik eden immünolojik süreçlere müdahale edebilir.[114]Alzheimer hastalığında, farklı nörotrofik faktörlerin dağılımındaki ve bunlarınbeyinden türetilen nörotrofik faktör (BDNF) gibi reseptörlerinin ekspresyonundaki değişiklikler tarif edilmiştir.[115][116]
Alzheimer hastalığı olan bir kişinin beyin temporal lobunda fonksiyon kaybı gösterenPET taraması
Alzheimer hastalığının (AH) kesin tanısı ancak otopsi bulgularıyla konulabilir; Otopsi yapılmadığı takdirde, diğer bulgulara dayanarak AD'nin klinik tanıları "mümkün" veya "olası" olur.[21][22][117] Klinik olarak AD tanısı konulanların %23'üne kadar yanlış teşhis konabilir ve AD'yi taklit eden semptomları olan başka bir durumu düşündüren patolojiye sahip olabilirler.[22]
AD genellikle kişinintıbbi geçmişine, akraba geçmişine ve davranışsal gözlemlere dayanarak klinik olarak teşhis edilir. Karakteristiknörolojik venöropsikolojik özelliklerin varlığı ve alternatif durumların bulunmaması tanıyı destekler.[118][119]Bilgisayarlı tomografi (BT) veyamanyetik rezonans görüntüleme (MRI) ve tek foton emisyonlu bilgisayarlı tomografi (SPECT) veyapozitron emisyon tomografisi (PET) ile gelişmiştıbbi görüntüleme, diğer serebral patolojilerin veya demansın alt tiplerinin dışlanmasına yardımcı olmak için kullanılabilir.[120]Ayrıca,prodromal aşamalardan (hafif bilişsel bozukluk) Alzheimer hastalığına dönüşümü öngörebilir.[121] Alzheimer hastalığı için PET'te kullanılan FDA onaylıradyofarmasötik tanı ajanları, florbetapir (2012), flutemetamol (2013), florbetaben (2014) ve flortaucipir'dir (2020).[122] Amerika Birleşik Devletleri'ndeki pek çok sigorta şirketi bu prosedürü kapsamadığından, klinik uygulamadaki kullanımı 2018 itibarıyla büyük ölçüde klinik araştırmalarla sınırlıdır.[123]
Hafıza testi de dahil olmak üzere entelektüel işleyişin değerlendirilmesi, hastalığın durumunu daha da karakterize edebilir.[1] Tıbbi kuruluşlar, pratisyen hekimler için teşhis sürecini kolaylaştırmak ve standartlaştırmak amacıyla teşhis kriterleri oluşturmuştur. Kesin tanı ancak beyin materyali mevcut olduğundaölüm sonrası değerlendirmelerle doğrulanabilir ve senil plaklar ve nörofibriler yumaklar açısındanhistolojik olarak incelenebilir.[123][124]
Alzheimer hastalığı yelpazesinin klinik tanıları için üç dizi kriter vardır:Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı 'nın (DSM-5) 2013 beşinci baskısı; 2011'de revize edilen Ulusal Yaşlanma Enstitüsü-Alzheimer Derneği (NIA-AA) tanımı; ve 2010'da revize edilen Uluslararası Çalışma Grubu kriterleri.[38][123] Onlarca yıla yayılabilen üç geniş zaman dilimi, Alzheimer hastalığının klinik öncesi aşamadanhafif bilişsel bozukluğa (MCI) ve ardından Alzheimer hastalığı demansına kadar ilerlemesini tanımlar.[125]
DSM-5, hem majör hem de hafif nörobilişsel bozukluk için olası veya olası Alzheimer kriterlerini tanımlar.[117][127][128]
Muhtemel veya muhtemel AD tanısı için en az bir bilişsel bozuklukla birlikte majör veya hafif nörobilişsel bozukluğun da mevcut olması gerekir.[127][129] Alzheimer hastalığına bağlı majör nörobilişsel bozukluk için, eğer kişide Alzheimer'ın genetik kanıtı varsa[130] veya iki veya daha fazla edinilmiş bilişsel eksiklik ve başka bir hastalıktan kaynaklanmayan işlevsel bir sakatlık mevcutsa olası Alzheimer hastalığı tanısı konabilir.[131] Aksi takdirde tanının atipik bir yol izlemesi nedeniyle olası Alzheimer hastalığı tanısı konulabilmektedir.[132]
Alzheimer'a bağlı hafif nörobilişsel bozukluk için, genetik kanıt varsa olası Alzheimer hastalığı tanısı konabilir, ancak aşağıdakilerin tümü mevcutsa olası Alzheimer hastalığı denebilir: genetik kanıtın olmaması, hem öğrenmede hem de hafızada azalma, iki veya daha fazla bilişsel bozukluk ve eksiklikler ve başka bir bozukluktan kaynaklanmayan işlevsel bir sakatlık.[127][133]
NIA-AA kriterleri klinik değerlendirmelerden ziyade esas olarak araştırmalarda kullanılmaktadır.[134] Alzheimer hastalığı üç ana aşamada tanımlarlar: klinik öncesi, hafif bilişsel bozukluk (MCI) ve Alzheimer demansı.[135][136] Klinik öncesi aşamada teşhis karmaşıktır ve asemptomatik bireylere odaklanır;[136][137] son iki aşama, semptomları yaşayan bireyleri tanımlar.[136] MCI için temel klinik kriterler, ağırlıklı olarak nöronal hasar (temel olarak tau ile ilişkili) ve amiloid beta birikimi için olan biyobelirteçlerin[138] tanımlanmasıyla birlikte kullanılır.[134][136] Temel klinik kriterlerin kendisi, komorbiditelerin varlığı olmaksızın bilişsel bozukluğun[136] varlığına dayanmaktadır.[139][140]
Üçüncü aşama olası ve muhtemel Alzheimer hastalığı demansı olarak ikiye ayrılır. Olası Alzheimer hastalığı demansında, zaman içinde bilişte sürekli bir bozulma ve hafızayla ilişkili veya hafızayla ilişkili olmayan bir bilişsel işlev bozukluğu vardır.[140] Olası Alzheimer hastalığı demansında serebrovasküler hastalık gibi başka bir nedensel hastalık mevcuttur.[140]
Mini zihinsel durum muayenesi (MMSE) gibi bilişsel testler Alzheimer hastalığının teşhisinde yardımcı olabilir. Bu testte, şekildeki gibi çizimlerin kopyalanması, bazı kelimelerin hatırlanması, okunması ve sayıların seri olarak çıkarılması talimatları verilmektedir.
Mini zihinsel durum muayenesi (MMSE), Montreal Bilişsel Değerlendirme (MoCA) ve Mini-Cog gibi bilişsel testleri içeren nöropsikolojik testler, AD'deki bilişsel bozuklukların teşhisine yardımcı olmak için yaygın olarak kullanılmaktadır.[141] Bu testler, hafif bilişsel bozukluğa karşı duyarlılıkları olmadığı ve dil veya dikkat sorunları nedeniyle yanlı olabildikleri için her zaman doğru olmayabilir;[141] sonuçların yüksek güvenilirliği için, özellikle hastalığın en erken evrelerinde daha kapsamlı test dizileri gereklidir.[142][143]
Alzheimer hastalığı ile diğer hastalıklarınayırıcı tanısında ileri nörolojik muayeneler önemlidir.[32] Değerlendirmede aile üyeleriyle yapılan görüşmelerden yararlanılır; bakıcılar, kişinin günlük yaşam becerileri vezihinsel işlevlerindeki azalma hakkında önemli bilgiler sağlayabilir.[144] Alzheimer hastalığı olan bir kişi genellikleeksikliklerinin farkında olmadığından bakıcının bakış açısı özellikle önemlidir.[145]
Çoğu zaman aileler demansın ilk belirtilerini tespit etmekte güçlük çekerler ve hekime doğru bilgi aktaramayabilirler.[146] Tamamlayıcı testler, muhtemelen tedavi edilebilir diğer teşhisleri eleyebilir ve yanlış teşhislerin önlenmesine yardımcı olabilir.[147]
Yaygın tamamlayıcı testler arasındakan testleri, tiroid fonksiyon testleri ve ayrıcaB12 vitamin düzeylerini değerlendirmeye, nörosifilizi ekarte etmeye ve metabolik sorunları (böbrek fonksiyonu, elektrolit seviyeleri ve diyabet testleri dahil) ekarte etmeye yönelik testler yer alır.[147] MRI veya BT taramaları, tümörler veya felçler de dahil olmak üzere semptomların diğer olası nedenlerini dışlamak için de kullanılabilir.[141]Deliriyum ve depresyon bireyler arasında yaygın olabilir ve dışlanmaları önemlidir.[148]
Depresyon bilişsel bozukluğun erken bir belirtisi Alzheimer hastalığıyla eşzamanlı[149] olabileceğinden, depresyon için psikolojik testler kullanılır.[150][151]
Doğruluğunun az olması nedeniyle, C-PIB-PET taraması, erken teşhis aracı olarak veya kişilerde hafif bilişsel bozukluk (MCI) belirtileri gösterdiğinde Alzheimer hastalığının gelişimini tahmin etmek için önerilmez.[152] Alzheimer hastalığı olabilecek kişileri belirlemek için18F-FDG PET taramalarının tek bir test olarak kullanılması kanıtlarla desteklenmemektedir.[153]
Satranç oynamak veya düzenli sosyal etkileşim gibi entelektüel faaliyetler, epidemiyolojik çalışmalarda Alzheimer hastalığı riskinin azalmasıyla ilişkilendirilmiştir, ancak herhangi bir nedensel ilişki bulunamamıştır.
Alzheimer hastalığını tedavi edebilecek herhangi hastalık değiştiren bir tedavi yoktur ve bu nedenle AD araştırmaları, hastalığın başlangıcını ve ilerlemesini önleyecek müdahalelere odaklanmıştır.[154] Alzheimer'ı önlemede herhangi bir özel tedbiri destekleyen hiçbir kanıt yoktur,[1] ve başlangıcını veya ilerlemesini önlemeye yönelik önlemlere ilişkin çalışmalar tutarsız sonuçlar vermiştir. Epidemiyolojik çalışmalar, bir bireyin Alzheimer olma olasılığı ile ilaçlar, yaşam tarzı ve diyet gibi değiştirilebilir faktörler arasında ilişkiler önerir.
Alzheimer hastalığına yönelik müdahalelerin, hastalığın kendisini önleyen birincil bir önleme yöntemi mi, yoksa hastalığın erken aşamalarını belirleyen ikincil bir önleme yöntemi mi olarak görev yaptığını belirlemede bazı zorluklar vardır.[155] Bu zorluklar arasında müdahalenin süresi, müdahalenin başladığı hastalığın farklı aşamaları ve Alzheimer hastalığına özgü biyobelirteçlere ilişkin dahil etme kriterlerinin standardizasyon eksikliği yer almaktadır.[155] Alzheimer hastalığını önlemeye yardımcı olabilecek faktörleri belirlemek için daha çok araştırmaya gerek vardır.
Hiperkolesterolemi,yüksek tansiyon,diyabet vesigara içme gibi kardiyovasküler risk faktörleri, AD'nin daha yüksek başlangıç riski ve kötüleşen seyri ile ilişkilidir.[156][157]
Açık bilişsel bozukluğu olmayan bireylerde antihipertansif ve antidiyabetik ilaçlar, serebrovasküler patolojiyi etkileyerek demans riskini azaltabilir.[1][159] Özellikle Alzheimer hastalığı ile ilişkiyi incelemek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır; Eş zamanlı diğer yaşam tarzı değişiklikleri (diyet, egzersiz, sigara içme) karşısında ilaçların oynadığı doğrudan rolün açıklığa kavuşturulması gerekmektedir.[1]
Depresyon, Alzheimer hastalığı riskinin artmasıyla ilişkilidir; antidepresanlarla tedavi önleyici bir tedbir sağlayabilir.[4]
Tarihsel olarak,steroidal olmayan antiinflamatuar ilaçlar (NSAID'ler)'in uzun süreli kullanımının, iltihaplanmayı azalttığı için Alzheimer hastalığına yakalanma olasılığının azalmasıyla ilişkili olduğu düşünülüyordu; ancak NSAID'ler tedavi olarak yararlı görünmemektedir.[123] Ayrıca kadınlarda Alzheimer hastalığının görülme sıklığı erkeklere göre daha yüksek olduğundan, bir zamanlar menopoz sırasındaki östrojen eksikliğinin bir risk faktörü olduğu düşünülüyordu. Ancak,menopozda hormon replasman tedavisinin (HRT) bilişsel gerileme riskini azalttığını gösteren kanıt eksikliği vardır.[160]
^abcYu JT, Xu W, Tan CC, Andrieu S, Suckling J, Evangelou E, Pan A, Zhang C, Jia J, Feng L, Kua EH, Wang YJ, Wang HF, Tan MS, Li JQ, Hou XH, Wan Y, Tan L, Mok V, Tan L, Dong Q, Touchon J, Gauthier S, Aisen PS, Vellas B (Kasım 2020). "Evidence-based prevention of Alzheimer's disease: systematic review and meta-analysis of 243 observational prospective studies and 153 randomised controlled trials".Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry.91 (11). ss. 1201-1209.doi:10.1136/jnnp-2019-321913.PMC7569385 $2.PMID32690803.
^Kaynak hatası:Geçersiz<ref> etiketi;Cheng2016 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz:Kaynak gösterme)
^Kaynak hatası:Geçersiz<ref> etiketi;Vina2018 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz:Kaynak gösterme)
^abSchaffert J, LoBue C, Hynan LS, Hart J, Rossetti H, Carlew AR, Lacritz L, White CL, Cullum CM (2022). "Predictors of Life Expectancy in Autopsy-Confirmed Alzheimer's Disease".Journal of Alzheimer's Disease.86 (1). ss. 271-281.doi:10.3233/JAD-215200.PMC8966055 $2.PMID35034898.
^abTodd S, Barr S, Roberts M, Passmore AP (Kasım 2013). "Survival in dementia and predictors of mortality: a review".International Journal of Geriatric Psychiatry.28 (11). ss. 1109-1124.doi:10.1002/gps.3946.PMID23526458.
^abcGauthreaux K, Bonnett TA, Besser LM, Brenowitz WD, Teylan M, Mock C, Chen YC, Chan KC, Keene CD, Zhou XH, Kukull WA (Mayıs 2020). "Concordance of Clinical Alzheimer Diagnosis and Neuropathological Features at Autopsy".Journal of Neuropathology and Experimental Neurology.79 (5). ss. 465-473.doi:10.1093/jnen/nlaa014.PMC7160616 $2.PMID32186726.
^Zhu D, Montagne A, Zhao Z (Haziran 2021). "Alzheimer's pathogenic mechanisms and underlying sex difference".Cell Mol Life Sci.78 (11). ss. 4907-4920.doi:10.1007/s00018-021-03830-w.PMC8720296 $2.PMID33844047.
^Kaynak hatası:Geçersiz<ref> etiketi;pmid9661992 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz:Kaynak gösterme)
^abWaldemar G, Dubois B, Emre M, Georges J, McKeith IG, Rossor M, Scheltens P, Tariska P, Winblad B (Ocak 2007). "Recommendations for the diagnosis and management of Alzheimer's disease and other disorders associated with dementia: EFNS guideline".European Journal of Neurology.14 (1). ss. e1-26.doi:10.1111/j.1468-1331.2006.01605.x.PMID17222085.
^Nygård L (2003). "Instrumental activities of daily living: a stepping-stone towards Alzheimer's disease diagnosis in subjects with mild cognitive impairment?".Acta Neurologica Scandinavica. Supplementum.179 (s179). ss. 42-46.doi:10.1034/j.1600-0404.107.s179.8.x.PMID12603250.
^Deardorff WJ, Grossberg GT (2019). "Behavioral and psychological symptoms in Alzheimer's dementia and vascular dementia".Psychopharmacology of Neurologic Disease. Handbook of Clinical Neurology.165. Elsevier. ss. 5-32.doi:10.1016/B978-0-444-64012-3.00002-2.ISBN978-0-444-64012-3.PMID31727229.
^Murray ED, Buttner N, Price BH (2012). "Depression and Psychosis in Neurological Practice". Bradley WG, Daroff RB, Fenichel GM, Jankovic J (Ed.).Bradley's neurology in clinical practice (6cı bas.). Philadelphia, PA: Elsevier/Saunders.ISBN978-1-4377-0434-1.KB1 bakım: Editörler parametresini kullanan (link)
^abPetersen RC, Lopez O, Armstrong MJ, Getchius TS, Ganguli M, Gloss D, Gronseth GS, Marson D, Pringsheim T, Day GS, Sager M, Stevens J, Rae-Grant A (Ocak 2018). "Practice guideline update summary: Mild cognitive impairment: Report of the Guideline Development, Dissemination, and Implementation Subcommittee of the American Academy of Neurology".Neurology.90 (3). ss. 126-135.doi:10.1212/WNL.0000000000004826.PMC5772157 $2.PMID29282327.
^abcAtri A (Mart 2019). "The Alzheimer's Disease Clinical Spectrum: Diagnosis and Management".The Medical Clinics of North America (Review).103 (2). ss. 263-293.doi:10.1016/j.mcna.2018.10.009.PMID30704681.
^Carlesimo GA, Oscar-Berman M (Haziran 1992). "Memory deficits in Alzheimer's patients: a comprehensive review".Neuropsychology Review.3 (2). ss. 119-169.doi:10.1007/BF01108841.PMID1300219.
^Jelicic M, Bonebakker AE, Bonke B (1995). "Implicit memory performance of patients with Alzheimer's disease: a brief review".International Psychogeriatrics.7 (3). ss. 385-392.doi:10.1017/S1041610295002134.PMID8821346.
^abTaler V, Phillips NA (Temmuz 2008). "Language performance in Alzheimer's disease and mild cognitive impairment: a comparative review".Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology.30 (5). ss. 501-556.doi:10.1080/13803390701550128.PMID18569251.
^Mashour GA, Frank L, Batthyany A, Kolanowski AM, Nahm M, Schulman-Green D, Greyson B, Pakhomov S, Karlawish J, Shah RC (Ağustos 2019). "Paradoxical lucidity: A potential paradigm shift for the neurobiology and treatment of severe dementias".Alzheimer's & Dementia.15 (8). ss. 1107-1114.doi:10.1016/j.jalz.2019.04.002.hdl:2027.42/153062.PMID31229433.
^Tackenberg C, Kulic L, Nitsch RM (2020). "Familial Alzheimer's disease mutations at position 22 of the amyloid β-peptide sequence differentially affect synaptic loss, tau phosphorylation and neuronal cell death in an ex vivo system".PLOS ONE.15 (9). ss. e0239584.Bibcode:2020PLoSO..1539584T.doi:10.1371/journal.pone.0239584.PMC7510992 $2.PMID32966331.
^Wang H, Kulas JA, Wang C, Holtzman DM, Ferris HA, Hansen SB (Ağustos 2021). "Regulation of beta-amyloid production in neurons by astrocyte-derived cholesterol".Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America.118 (33). ss. e2102191118.Bibcode:2021PNAS..11802191W.doi:10.1073/pnas.2102191118.ISSN0027-8424.PMC8379952 $2.PMID34385305.
^Hardy J, Allsop D (Ekim 1991). "Amyloid deposition as the central event in the aetiology of Alzheimer's disease".Trends in Pharmacological Sciences.12 (10). ss. 383-388.doi:10.1016/0165-6147(91)90609-V.PMID1763432.
^Polvikoski T, Sulkava R, Haltia M, Kainulainen K, Vuorio A, Verkkoniemi A, Niinistö L, Halonen P, Kontula K (Kasım 1995). "Apolipoprotein E, dementia, and cortical deposition of beta-amyloid protein".The New England Journal of Medicine.333 (19). ss. 1242-1247.doi:10.1056/NEJM199511093331902.PMID7566000.
^abAndrews SJ, Renton AE, Fulton-Howard B, Podlesny-Drabiniok A, Marcora E, Goate AM (Nisan 2023). "The complex genetic architecture of Alzheimer's disease: novel insights and future directions".eBioMedicine. Cilt 90. s. 104511.doi:10.1016/j.ebiom.2023.104511.PMC10024184 $2.PMID36907103.
^abScheltens P, De Strooper B, Kivipelto M, Holstege H, Chételat G, Teunissen CE, Cummings J, van der Flier WM (Nisan 2021). "Alzheimer's disease".Lancet.397 (10284). ss. 1577-1590.doi:10.1016/S0140-6736(20)32205-4.PMC8354300 $2.PMID33667416.
^Piaceri I, Nacmias B, Sorbi S (Ocak 2013). "Genetics of familial and sporadic Alzheimer's disease".Front Biosci (Elite Ed).5 (1). ss. 167-177.doi:10.2741/e605.PMID23276979.
^Perea JR, Bolós M, Avila J (Ekim 2020). "Microglia in Alzheimer's Disease in the Context of Tau Pathology".Biomolecules.10 (10). s. 1439.doi:10.3390/biom10101439.PMC7602223 $2.PMID33066368.
^Mahley RW, Weisgraber KH, Huang Y (Nisan 2006). "Apolipoprotein E4: a causative factor and therapeutic target in neuropathology, including Alzheimer's disease".Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America.103 (15). ss. 5644-5651.Bibcode:2006PNAS..103.5644M.doi:10.1073/pnas.0600549103.PMC1414631 $2.PMID16567625.
^Tomiyama T (Temmuz 2010). "[Involvement of beta-amyloid in the etiology of Alzheimer's disease]".Brain and Nerve = Shinkei Kenkyu No Shinpo.62 (7). ss. 691-699.PMID20675873.
^Tomiyama T, Shimada H (Şubat 2020). "APP Osaka Mutation in Familial Alzheimer's Disease-Its Discovery, Phenotypes, and Mechanism of Recessive Inheritance".International Journal of Molecular Sciences.21 (4). s. 1413.doi:10.3390/ijms21041413.PMC7073033 $2.PMID32093100.
^Iqbal K, Alonso A, Chen S, Chohan MO, El-Akkad E, Gong CX, Khatoon S, Li B, Liu F, Rahman A, Tanimukai H, Grundke-Iqbal I (Ocak 2005). "Tau pathology in Alzheimer disease and other tauopathies".Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Molecular Basis of Disease.1739 (2–3). ss. 198-210.doi:10.1016/j.bbadis.2004.09.008.PMID15615638.
^Sinyor B, Mineo J, Ochner C (Haziran 2020). "Alzheimer's Disease, Inflammation, and the Role of Antioxidants".Journal of Alzheimer's Disease Reports.4 (1). ss. 175-183.doi:10.3233/ADR-200171.PMC7369138 $2.PMID32715278.
^Kinney JW, Bemiller SM, Murtishaw AS, Leisgang AM, Salazar AM, Lamb BT (2018). "Inflammation as a central mechanism in Alzheimer's disease".Alzheimer's & Dementia. Cilt 4. ss. 575-590.doi:10.1016/j.trci.2018.06.014.PMC6214864 $2.PMID30406177.
^Lin X, Kapoor A, Gu Y, Chow MJ, Peng J, Zhao K, Tang D (Şubat 2020). "Contributions of DNA Damage to Alzheimer's Disease".Int J Mol Sci.21 (5). s. 1666.doi:10.3390/ijms21051666.PMC7084447 $2.PMID32121304.
^Irwin MR, Vitiello MV (Mart 2019). "Implications of sleep disturbance and inflammation for Alzheimer's disease dementia".The Lancet. Neurology.18 (3). ss. 296-306.doi:10.1016/S1474-4422(18)30450-2.PMID30661858.
^Lloret MA, Cervera-Ferri A, Nepomuceno M, Monllor P, Esteve D, Lloret A (Şubat 2020). "Is Sleep Disruption a Cause or Consequence of Alzheimer's Disease? Reviewing Its Possible Role as a Biomarker".International Journal of Molecular Sciences.21 (3). s. 1168.doi:10.3390/ijms21031168.PMC7037733 $2.PMID32050587.
^Huat TJ, Camats-Perna J, Newcombe EA, Valmas N, Kitazawa M, Medeiros R (Nisan 2019). "Metal Toxicity Links to Alzheimer's Disease and Neuroinflammation".J Mol Biol.431 (9). ss. 1843-1868.doi:10.1016/j.jmb.2019.01.018.PMC6475603 $2.PMID30664867.
^Eikelenboom P, van Exel E, Hoozemans JJ, Veerhuis R, Rozemuller AJ, van Gool WA (2010). "Neuroinflammation – an early event in both the history and pathogenesis of Alzheimer's disease".Neuro-Degenerative Diseases.7 (1–3). ss. 38-41.doi:10.1159/000283480.PMID20160456.
^Alves GS, Oertel Knöchel V, Knöchel C, Carvalho AF, Pantel J, Engelhardt E, Laks J (2015). "Integrating retrogenesis theory to Alzheimer's disease pathology: insight from DTI-TBSS investigation of the white matter microstructural integrity".BioMed Research International. Cilt 2015. s. 291658.doi:10.1155/2015/291658.PMC4320890 $2.PMID25685779.
^Reisberg B, Franssen EH, Hasan SM, Monteiro I, Boksay I, Souren LE, Kenowsky S, Auer SR, Elahi S, Kluger A (1999). "Retrogenesis: clinical, physiologic, and pathologic mechanisms in brain aging, Alzheimer's and other dementing processes".European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience.249 (3). ss. 28-36.doi:10.1007/pl00014170.PMID10654097.
^abMakhlouf S, Messelmani M, Zaouali J, Mrissa R (Mart 2018). "Cognitive impairment in celiac disease and non-celiac gluten sensitivity: review of literature on the main cognitive impairments, the imaging and the effect of gluten free diet".Acta Neurologica Belgica (Review).118 (1). ss. 21-27.doi:10.1007/s13760-017-0870-z.PMID29247390.
^Gonzalez-Fernandez E, Huang J (Eylül 2023). "Cognitive Aspects of COVID-19".Current Neurology and Neuroscience Reports.23 (9). ss. 531-538.doi:10.1007/s11910-023-01286-y.PMID37490194.
^Wenk GL (2003). "Neuropathologic changes in Alzheimer's disease".The Journal of Clinical Psychiatry.64 (Suppl 9). ss. 7-10.PMID12934968.
^Braak H, Del Tredici K (Aralık 2012). "Where, when, and in what form does sporadic Alzheimer's disease begin?".Current Opinion in Neurology.25 (6). ss. 708-714.doi:10.1097/WCO.0b013e32835a3432.PMID23160422.
^abTiraboschi P, Hansen LA, Thal LJ, Corey-Bloom J (Haziran 2004). "The importance of neuritic plaques and tangles to the development and evolution of AD".Neurology.62 (11). ss. 1984-1989.doi:10.1212/01.WNL.0000129697.01779.0A.PMID15184601.
^Bouras C, Hof PR, Giannakopoulos P, Michel JP, Morrison JH (1994). "Regional distribution of neurofibrillary tangles and senile plaques in the cerebral cortex of elderly patients: a quantitative evaluation of a one-year autopsy population from a geriatric hospital".Cerebral Cortex.4 (2). ss. 138-150.doi:10.1093/cercor/4.2.138.PMID8038565.
^Kotzbauer PT, Trojanowsk JQ, Lee VM (Ekim 2001). "Lewy body pathology in Alzheimer's disease".Journal of Molecular Neuroscience.17 (2). ss. 225-232.doi:10.1385/JMN:17:2:225.PMID11816795.
^Hashimoto M, Rockenstein E, Crews L, Masliah E (2003). "Role of protein aggregation in mitochondrial dysfunction and neurodegeneration in Alzheimer's and Parkinson's diseases".Neuromolecular Medicine.4 (1–2). ss. 21-36.doi:10.1385/NMM:4:1-2:21.PMID14528050.
^Priller C, Bauer T, Mitteregger G, Krebs B, Kretzschmar HA, Herms J (Temmuz 2006). "Synapse formation and function is modulated by the amyloid precursor protein".The Journal of Neuroscience.26 (27). ss. 7212-7221.doi:10.1523/JNEUROSCI.1450-06.2006.PMC6673945 $2.PMID16822978.
^Turner PR, O'Connor K, Tate WP, Abraham WC (Mayıs 2003). "Roles of amyloid precursor protein and its fragments in regulating neural activity, plasticity and memory".Progress in Neurobiology.70 (1). ss. 1-32.doi:10.1016/S0301-0082(03)00089-3.PMID12927332.
^Hooper NM (Nisan 2005). "Roles of proteolysis and lipid rafts in the processing of the amyloid precursor protein and prion protein".Biochemical Society Transactions.33 (Pt 2). ss. 335-338.doi:10.1042/BST0330335.PMID15787600.
^Ohnishi S, Takano K (Mart 2004). "Amyloid fibrils from the viewpoint of protein folding".Cellular and Molecular Life Sciences.61 (5). ss. 511-524.doi:10.1007/s00018-003-3264-8.PMID15004691.
^Sun W, Samimi H, Gamez M, Zare H, Frost B (Ağustos 2018). "Pathogenic tau-induced piRNA depletion promotes neuronal death through transposable element dysregulation in neurodegenerative tauopathies".Nature Neuroscience.21 (8). ss. 1038-1048.doi:10.1038/s41593-018-0194-1.PMC6095477 $2.PMID30038280.
^Balusu S, Horré K, Thrupp N, Craessaerts K, Snellinx A, Serneels L, T'Syen D, Chrysidou I, Arranz AM, Sierksma A, Simrén J, Karikari TK, Zetterberg H, Chen WT, Thal DR, Salta E, Fiers M, De Strooper B. MEG3 activates necroptosis in human neuron xenografts modeling Alzheimer's disease.Science. 2023 Sep 15;381(6663):1176-1182.DOI:10.1126/science.abp9556PMID37708272
^Van Broeck B, Van Broeckhoven C, Kumar-Singh S (2007). "Current insights into molecular mechanisms of Alzheimer disease and their implications for therapeutic approaches".Neuro-Degenerative Diseases.4 (5). ss. 349-365.doi:10.1159/000105156.PMID17622778.
^Chen X, Yan SD (Aralık 2006). "Mitochondrial Abeta: a potential cause of metabolic dysfunction in Alzheimer's disease".IUBMB Life.58 (12). ss. 686-694.doi:10.1080/15216540601047767.PMID17424907.
^Ryan SK, Ugalde CL, Rolland AS, Skidmore J, Devos D, Hammond TR (Ekim 2023). "Therapeutic inhibition of ferroptosis in neurodegenerative disease".Trends in Pharmacological Sciences.44 (10). ss. 674-688.doi:10.1016/j.tips.2023.07.007.PMID37657967.
^Schindowski K, Belarbi K, Buée L (Şubat 2008). "Neurotrophic factors in Alzheimer's disease: role of axonal transport".Genes, Brain and Behavior.7 (Suppl 1). ss. 43-56.doi:10.1111/j.1601-183X.2007.00378.x.PMC2228393 $2.PMID18184369.
^Schroeter ML, Stein T, Maslowski N, Neumann J (Ekim 2009). "Neural correlates of Alzheimer's disease and mild cognitive impairment: a systematic and quantitative meta-analysis involving 1351 patients".NeuroImage.47 (4). ss. 1196-1206.doi:10.1016/j.neuroimage.2009.05.037.PMC2730171 $2.PMID19463961.
^Jie CV, Treyer V, Schibli R, Mu L (Ocak 2021). "Tauvid: The First FDA-Approved PET Tracer for Imaging Tau Pathology in Alzheimer's Disease".Pharmaceuticals.14 (2). s. 110.doi:10.3390/ph14020110.PMC7911942 $2.PMID33573211.
^Silva MV, Loures CM, Alves LC, de Souza LC, Borges KB, Carvalho MD (Mayıs 2019). "Alzheimer's disease: risk factors and potentially protective measures".Journal of Biomedical Science.26 (1). s. 33.doi:10.1186/s12929-019-0524-y.PMC6507104 $2.PMID31072403.
^Hane FT, Robinson M, Lee BY, Bai O, Leonenko Z, Albert MS (2017). "Recent Progress in Alzheimer's Disease Research, Part 3: Diagnosis and Treatment".Journal of Alzheimer's Disease (Review).57 (3). ss. 645-665.doi:10.3233/JAD-160907.PMC5389048 $2.PMID28269772.
^Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-IV-TR (4cü Metin Revizyonu bas.). Washington, DC: American Psychiatric Association. 2000.ISBN978-0-89042-025-6.
^abcDiagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5. Washington, D.C: American Psychiatric Association. 2013. s. 611.ISBN978-0-89042-555-8.
^Sachs-Ericsson N, Blazer DG (Ocak 2015). "The new DSM-5 diagnosis of mild neurocognitive disorder and its relation to research in mild cognitive impairment".Aging & Mental Health.19 (1). ss. 2-12.doi:10.1080/13607863.2014.920303.PMID24914889.
^Stokin GB, Krell-Roesch J, Petersen RC, Geda YE (2015). "Mild Neurocognitive Disorder: An Old Wine in a New Bottle".Harvard Review of Psychiatry (Review).23 (5). ss. 368-376.doi:10.1097/HRP.0000000000000084.PMC4894762 $2.PMID26332219.
^Fink HA, Hemmy LS, Linskens EJ, Silverman PC, MacDonald R, McCarten JR, Talley KM, Desai PJ, Forte ML, Miller MA, Brasure M, Nelson VA, Taylor BC, Ng W, Ouellette JM, Greer NL, Sheets KM, Wilt TJ, Butler M (2020).Diagnosis and Treatment of Clinical Alzheimer's-Type Dementia: A Systematic Review. AHRQ Comparative Effectiveness Reviews. Rockville (MD): Agency for Healthcare Research and Quality (US).PMID32369312. 7 Temmuz 2023 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2021.
^Stokin GB, Krell-Roesch J, Petersen RC, Geda YE (Eylül 2015). "Mild Neurocognitive Disorder: An Old Wine in a New Bottle".Harvard Review of Psychiatry.23 (5). Wolters Kluwer Health. ss. 368-376.doi:10.1097/HRP.0000000000000084.PMC4894762 $2.PMID26332219.
^Bradfield NI, Ames D (Nisan 2020). "Mild cognitive impairment: narrative review of taxonomies and systematic review of their prediction of incident Alzheimer's disease dementia".BJPsych Bulletin (İnceleme).44 (2). ss. 67-74.doi:10.1192/bjb.2019.77.PMC7283119 $2.PMID31724527.
^abVega JN, Newhouse PA (Ekim 2014). "Mild cognitive impairment: diagnosis, longitudinal course, and emerging treatments".Current Psychiatry Reports.16 (10). SpringerLink. s. 490.doi:10.1007/s11920-014-0490-8.PMC4169219 $2.PMID25160795.
^Parnetti L, Chipi E, Salvadori N, D'Andrea K, Eusebi P (Ocak 2019). "Prevalence and risk of progression of preclinical Alzheimer's disease stages: a systematic review and meta-analysis".Alzheimer's Research & Therapy.11 (1). Springer Nature. s. 7.doi:10.1186/s13195-018-0459-7.PMC6334406 $2.PMID30646955.
^abcdeJack CR, Bennett DA, Blennow K, Carrillo MC, Dunn B, Haeberlein SB, Holtzman DM, Jagust W, Jessen F, Karlawish J, Liu E, Molinuevo JL, Montine T, Phelps C, Rankin KP, Rowe CC, Scheltens P, Siemers E, Snyder HM, Sperling R (Nisan 2018). "NIA-AA Research Framework: Toward a biological definition of Alzheimer's disease".Alzheimer's & Dementia.14 (4). Wiley Online Library. ss. 535-562.doi:10.1016/j.jalz.2018.02.018.PMC5958625 $2.PMID29653606.
^Sperling RA, Aisen PS, Beckett LA, Bennett DA, Craft S, Fagan AM, Iwatsubo T, Jack CR, Kaye J, Montine TJ, Park DC, Reiman EM, Rowe CC, Siemers E, Stern Y, Yaffe K, Carrillo MC, Thies B, Morrison-Bogorad M, Wagster MV, Phelps CH (Mayıs 2011). "Toward defining the preclinical stages of Alzheimer's disease: recommendations from the National Institute on Aging-Alzheimer's Association workgroups on diagnostic guidelines for Alzheimer's disease".Alzheimer's & Dementia.7 (3). Wiley Online Library. ss. 280-292.doi:10.1016/j.jalz.2011.03.003.PMC3220946 $2.PMID21514248.
^Cheng YW, Chen TF, Chiu MJ (16 Şubat 2017). "From mild cognitive impairment to subjective cognitive decline: conceptual and methodological evolution".Neuropsychiatric Disease and Treatment. Cilt 13. Dove Medical Press Limited. ss. 491-498.doi:10.2147/NDT.S123428.PMC5317337 $2.PMID28243102.
^Albert MS, DeKosky ST, Dickson D, Dubois B, Feldman HH, Fox NC, Gamst A, Holtzman DM, Jagust WJ, Petersen RC, Snyder PJ, Carrillo MC, Thies B, Phelps CH (Mayıs 2011). "The diagnosis of mild cognitive impairment due to Alzheimer's disease: recommendations from the National Institute on Aging-Alzheimer's Association workgroups on diagnostic guidelines for Alzheimer's disease".Alzheimer's & Dementia.7 (3). Wiley Online Library. ss. 270-279.doi:10.1016/j.jalz.2011.03.008.PMC3312027 $2.PMID21514249.
^abcChertkow H, Feldman HH, Jacova C, Massoud F (Temmuz 2013). "Definitions of dementia and predementia states in Alzheimer's disease and vascular cognitive impairment: consensus from the Canadian conference on diagnosis of dementia".Alzheimer's Research & Therapy.5 (Suppl 1). BMC. ss. S2.doi:10.1186/alzrt198.PMC3981054 $2.PMID24565215.
^Tombaugh TN, McIntyre NJ (Eylül 1992). "The mini-mental state examination: a comprehensive review".Journal of the American Geriatrics Society.40 (9). ss. 922-935.doi:10.1111/j.1532-5415.1992.tb01992.x.PMID1512391.
^Pasquier F (Ocak 1999). "Early diagnosis of dementia: neuropsychology".Journal of Neurology.246 (1). ss. 6-15.doi:10.1007/s004150050299.PMID9987708.
^Harvey PD, Moriarty PJ, Kleinman L, Coyne K, Sadowsky CH, Chen M, Mirski DF (2005). "The validation of a caregiver assessment of dementia: the Dementia Severity Scale".Alzheimer Disease and Associated Disorders.19 (4). ss. 186-194.doi:10.1097/01.wad.0000189034.43203.60.PMID16327345.
^Antoine C, Antoine P, Guermonprez P, Frigard B (2004). "[Awareness of deficits and anosognosia in Alzheimer's disease]".L'Encéphale (Fransızca).30 (6). ss. 570-577.doi:10.1016/S0013-7006(04)95472-3.PMID15738860.
^Cruz VT, Pais J, Teixeira A, Nunes B (2004). "[The initial symptoms of Alzheimer disease: caregiver perception]".Acta Médica Portuguesa (Portekizce).17 (6). ss. 435-444.PMID16197855.
^abStern SD, Cifu AS, Altkorn D (2020).Symptom to diagnosis: an evidence-based guide (4cü bas.). New York: McGraw-Hill Medical. ss. 209-210.ISBN978-1-260-12111-7.OCLC1121597721.
^Jha A, Mukhopadhaya K (2021).Alzheimer's disease: diagnosis and treatment guide. Cham, İsviçre: Springer. s. 32.ISBN978-3-030-56739-2.OCLC1202472277.
^Sun X, Steffens DC, Au R, Folstein M, Summergrad P, Yee J, Rosenberg I, Mwamburi DM, Qiu WQ (Mayıs 2008). "Amyloid-associated depression: a prodromal depression of Alzheimer disease?".Archives of General Psychiatry.65 (5). ss. 542-550.doi:10.1001/archpsyc.65.5.542.PMC3042807 $2.PMID18458206.
^Potter oGG, Steffens DC (Mayıs 2007). "Contribution of depression to cognitive impairment and dementia in older adults".The Neurologist.13 (3). ss. 105-117.doi:10.1097/01.nrl.0000252947.15389.a9.PMID17495754.
^Zhang S, Smailagic N, Hyde C, Noel-Storr AH, Takwoingi Y, McShane R, Feng J (Temmuz 2014). "(11)C-PIB-PET for the early diagnosis of Alzheimer's disease dementia and other dementias in people with mild cognitive impairment (MCI)".The Cochrane Database of Systematic Reviews.2014 (7). ss. CD010386.doi:10.1002/14651858.CD010386.pub2.PMC6464750 $2.PMID25052054.
^Smailagic N, Vacante M, Hyde C, Martin S, Ukoumunne O, Sachpekidis C (Ocak 2015). "18F-FDG PET for the early diagnosis of Alzheimer's disease dementia and other dementias in people with mild cognitive impairment (MCI)".The Cochrane Database of Systematic Reviews.1 (1). ss. CD010632.doi:10.1002/14651858.CD010632.pub2.PMC7081123 $2.PMID25629415.
^Viña J, Sanz-Ros J (Ekim 2018). "Alzheimer's disease: Only prevention makes sense".European Journal of Clinical Investigation.48 (10). ss. e13005.doi:10.1111/eci.13005.PMID30028503.
^Patterson C, Feightner JW, Garcia A, Hsiung GY, MacKnight C, Sadovnick AD (Şubat 2008). "Diagnosis and treatment of dementia: 1. Risk assessment and primary prevention of Alzheimer disease".CMAJ.178 (5). ss. 548-556.doi:10.1503/cmaj.070796.PMC2244657 $2.PMID18299540.
^Rosendorff C, Beeri MS, Silverman JM (2007). "Cardiovascular risk factors for Alzheimer's disease".The American Journal of Geriatric Cardiology.16 (3). ss. 143-149.doi:10.1111/j.1076-7460.2007.06696.x.PMID17483665.
^Chu CS, Tseng PT, Stubbs B, Chen TY, Tang CH, Li DJ, Yang WC, Chen YW, Wu CK, Veronese N, Carvalho AF, Fernandes BS, Herrmann N, Lin PY (Nisan 2018). "Use of statins and the risk of dementia and mild cognitive impairment: A systematic review and meta-analysis".Scientific Reports.8 (1). s. 5804.Bibcode:2018NatSR...8.5804C.doi:10.1038/s41598-018-24248-8.PMC5895617 $2.PMID29643479.
^Ungvari Z, Toth P, Tarantini S, Prodan CI, Sorond F, Merkely B, Csiszar A (Ekim 2021). "Hypertension-induced cognitive impairment: from pathophysiology to public health".Nature Reviews Nephrology.17 (10). ss. 639-654.doi:10.1038/s41581-021-00430-6.PMC8202227 $2.PMID34127835.
^Lethaby A, Hogervorst E, Richards M, Yesufu A, Yaffe K (Ocak 2008). "Hormone replacement therapy for cognitive function in postmenopausal women".Cochrane Database Syst Rev.2008 (1). ss. CD003122.doi:10.1002/14651858.CD003122.pub2.PMC6599876 $2.PMID18254016.
.jpg)
