Friedrich Oskar Giesel daha sonra 1902'de bağımsız olarak izole etti ve elementin bilindiğinden habersiz, ona "emanyum" adını verdi.[3] Aktinyum,periyodik tablodaki aktinyum velavrensiyum arasındaki 15 benzer elementten oluşanaktinit serisine isim verdi. Aynı zamanda, bazen 7. periyotgeçiş metallerinin birincisi olarak kabul edilir, ancak lavrensiyum bu pozisyonda daha az görülür.Polonyum,radyum veradon ile birlikte aktinyum, izole edilecek ilk ilkel olmayan radyoaktif elementlerden biriydi.
Yumuşak, gümüşi-beyaz birradyoaktif metal olan aktinyum, havadaki oksijen venem ile hızla reaksiyona girerek daha fazla oksidasyonu önleyen beyaz bir aktinyum oksit kaplaması oluşturur. Çoğulantanit ve birçokaktinitte olduğu gibi, aktinyum hemen hemen tüm kimyasal bileşiklerinde oksidasyon seviyesi +3 olarak görülür. Aktinyum,uranyum vetoryum cevherlerinde ağırlıklı olarakbeta ve bazenalfa parçacıkları yayan 21.772 yıllıkyarı ömüre sahip227Acizotopu ve 6.15 saatlik bir yarı ömre sahip beta aktif olan228Ac olarak bulunur. Cevherdeki birton doğaluranyum yaklaşık 0.2 miligram aktinyum-227 içerir ve bir tontoryum yaklaşık 5 nanogram aktinyum-228 içerir. Aktinyum velantanın fiziksel ve kimyasal özelliklerinin yakın benzerliği, aktinyumun cevherden ayrılmasını pratik olmayan bir hale getirir. Bunun yerine aktinyum, birnükleer reaktörde226Ra'nın nötron ışınlaması ile miligram miktarlarında hazırlanır. Kıtlığı, yüksek fiyatı ve radyoaktivitesi nedeniyle, aktinyumun önemli bir endüstriyel kullanımı yoktur. Mevcut uygulamaları bir nötron kaynağı veradyasyon terapisi için bir etken içerir.
Fransız bir kimyager olanAndré-Louis Debierne, 1899'da yeni bir element keşfettiğini açıkladı.Marie vePierre Curie'ninradyumu çıkardıktan sonra bıraktığıuraninit kalıntılarından ayırdı. 1899'da Debierne, maddeyititanyum[4] ve (1900'de)toryuma benzer olarak tanımladı.[5]Friedrich Oskar Giesel, 1902'de aktinyumulantan benzeri bir madde olarak bağımsız olarak keşfetti[5] ve 1904'te buna "emanyum" adını verdi.[6] 1904'te Debierne,Harriet Brooks ve 1905'teOtto Hahn veOtto Sackur tarafından belirlenen yarı ömürlerin karşılaştırılmasından sonra,[7] yeni element için Debierne'nin seçtiği isim, iddia ettiği çelişkili kimyasal özelliklere rağmen korundu.[7][8]
1970'lerde[9] ve daha sonra yayınlanan makaleler[10] Debierne'nin 1904'te yayınlanan sonuçlarının 1899 ve 1900'de bildirilenlerle çeliştiğini göstermektedir. Ayrıca, günümüzde bilinen aktinyum kimyası, Debierne'nin 1899 ve 1900 sonuçlarının küçük bir bileşeni dışında varlığını engeller; Aslında, rapor ettiği kimyasal özellikler, bunun yerine, on dört yıl boyunca keşfedilmeyecek olan yanlışlıklaprotaktinyum tespit etmesini, sadece hidrolizi ve laboratuvar ekipmanına adsorpsiyonu nedeniyle ortadan kalkmasını mümkün kılmaktadır. Bu, bazı yazarların keşifle yalnızca Giesel'in kredilendirilmesi gerektiğini savunmasına yol açtı.[11] Bilimsel keşfin daha az çatışmacı bir vizyonu Adloff tarafından önerilmektedir.[10] Erken yayınlara yönelik eleştirilerin o zamanlar ortaya çıkanradyokimya tarafından hafifletilmesi gerektiğini öne sürüyor: Debierne'nin orijinal belgelerdeki iddialarının ihtiyatlılığını vurgulayarak, hiç kimsenin Debierne'nin maddesinin aktinyum içermediğini iddia edemeyeceğini belirtiyor.[10] Şu anda tarihçilerin büyük çoğunluğu tarafından keşfedici olarak kabul edilen Debierne, öğeye olan ilgisini kaybetti ve konuyu terk etti. Giesel ise radyokimyasal olarak saf aktinyumun ilk preparasyonu ve atom numarası 89'un tanımlanması ile haklı olarak kredilendirilebilir.[9]
Aktinyum adıGrekçeaktis,aktinos (ακτίς, ακτίνος), yani ışın anlamına gelir.[12] Ac sembolü,asetil,asetat[13] ve bazenasetaldehit gibi aktinyum ile ilgisi olmayan diğer bileşiklerin kısaltmalarında da kullanılır.[14]
Aktinyum yumuşak, gümüşi-beyaz,[15][16]radyoaktif, metalik bir elementtir. Tahminikayma modülükurşun ile benzerdir.[17] Güçlü radyoaktivitesi sayesinde aktinyum, yayılan enerjik parçacıklar tarafından iyonize edilen havadan kaynaklanan soluk mavi bir ışıkla karanlıkta parlar.[18] Aktinyum,lantan ve diğer lantanitlere benzer kimyasal özelliklere sahiptir ve bu nedenle uranyum cevherlerinden çıkarılırken bu elementlerin ayırılması zordur.Çözücü ayırması veiyon kromatografisi ayırma için yaygın olarak kullanılır.[19]
Aktinitlerin ilk elementi olan aktinyum, lantanınlantanitlere yaptığı gibi gruba adını verdi. Element grubu lantanitlerden daha çeşitlidir ve bu nedenle 1945'e kadarDmitri Mendeleev'inperiyodik tablosundaki en önemli değişikliğin lantanitlerin tanınması, aktinitlerin tanıtılması, genellikleGlenn T. Seaborg'untransuranyum elementleri üzerinde yaptığı araştırmalarından sonra kabul edildi (1892'de İngiliz kimyager Henry Bassett tarafından önerilmiş olmasına rağmen).[20]
Aktinyum, havadaki oksijen ve nem ile hızla reaksiyona girerek daha fazla oksidasyonu engelleyen beyaz biraktinyum oksit kaplaması oluşturur.[15] Çoğu lantanit ve aktinitte olduğu gibi, aktinyum +3oksidasyon seviyesinde bulunur ve Ac3+ iyonları çözeltilerde renksizdir.[21] +3 oksidasyon seviyesisoy gazradonun kararlı kapalı-kabuk yapısını vermek için kolayca bağışlanan üç değerlik elektronu ile aktinyumun [Rn]6d17s2 elektronik konfigürasyonundan kaynaklanır.[16] Nadir +2 oksidasyon seviyesi sadece aktinyum dihidrit (AcH2) için bilinir; hatta bu gerçekte daha hafif konjeni LaH2 gibi birelektrür bileşiği olabilir ve dolayısıyla aktinyum(III) içerebilir.[21] Ac3+ bilinen tüm tripositif iyonların en büyüğüdür ve ilk koordinasyon küresi yaklaşık 10.9 ± 0.5 su molekülü içerir.[21]
Aktinyumun yoğun radyoaktivitesi nedeniyle, sadece sınırlı sayıda aktinyum bileşiği bilinmektedir. Bunlar şunları içerir: AcF3, AcCl3, AcBr3, AcOF, AcOCl, AcOBr, Ac2S3,Ac2O3 ve AcPO4. AcPO4 hariç hepsi ilgili lantan bileşiklerine benzer. Hepsi +3 oksidasyon seviyesinde aktinyum içerir.[21][22] Özellikle, analog lantan ve aktinyum bileşiklerinin kafes sabitleri sadece yüzde birkaç oranında farklılık gösterir.[22]
Buradaa,b vec kafes sabitleridir, No boşluk grubu sayısı veZ birim hücre başınaformül birimi sayısıdır. Yoğunluk doğrudan ölçülmedi, kafes parametrelerinden hesaplandı.
Aktinyum oksit (Ac2O3), hidroksitin 500 °C'de veyaoksalatın 1100 °C'de vakumla ısıtılmasıyla elde edilebilir. Kristal kafesi, en üç değerlikli nadir toprak metallerinin oksitleri ileizotipiktir.[22]
Aktinyum triflorür, çözeltide veya katı reaksiyonda üretilebilir. Önceki reaksiyon, aktinyum iyonları içeren bir çözeltiyehidroflorik asit ilave edilerek oda sıcaklığında gerçekleştirilir. İkinci yöntemde, aktinyum metali, platin bir düzenekte 700 °C'dehidrojen florür buharları ile işlenir. Aktinyum triflorürün 900-1000 °C'deamonyum hidroksit ile işlenmesioksiflorür AcOF verir. Lantan oksiflorür, bir saat boyunca 800 °C'de havada lantan triflorür yakılarak kolayca elde edilebilirken, aktinyum triflorürün benzer şekilde işlenmesi AcOF vermez ve sadece başlangıçtaki ürünün erimesiyle sonuçlanır.[22][23]
AcF3 + 2 NH3 + H2O → AcOF + 2 NH4F
Aktinyum triklorür, aktinyum hidroksit veyaoksalatın 960 °C'nin üzerindeki sıcaklıklardakarbon tetraklorür buharları ile reaksiyona sokulmasıyla elde edilir. Oksiflorür gibi aktinyumoksiklorür, aktinyum triklorürün 1000 °C'deamonyum hidroksit ile hidrolize edilmesi suretiyle hazırlanabilir. Bununla birlikte, oksiflorürün aksine, oksiklorürhidroklorik asit içindeki bir aktinyum triklorür çözeltisininamonyak ile tutuşturulmasıyla sentezlenebilir.[22]
Alüminyum bromür ve aktinyum oksit reaksiyonu aktinyum tribromür verir:
Ac2O3 + 2 AlBr3 → 2 AcBr3 + Al2O3
ve 500 °C'de amonyum hidroksit ile muamele edilmesi oksibromit AcOBr ile sonuçlanır.[22]
Aktinyum hidrür, aktinyum triklorürün potasyum ile 300 °C'de indirgenmesiyle elde edildi ve yapısı, karşılık gelen LaH2 hidrür ile benzer şekilde çıkarıldı. Reaksiyondaki hidrojen kaynağı belirsizdi.[24]
Monosodyum fosfatın (NaH2PO4) hidroklorik asit içindeki bir aktinyum çözeltisi ile karıştırılması, birkaç dakika boyunca beyaz renkli aktinyumfosfat hemihidrat (AcPO4·0.5H2O) ile ısıtılır ve aktinyum oksalat, siyah aktinyum sülfür (Ac2S3) ile sonuçlanır. Muhtemelen 1000 °C'deaktinyum oksit üzerinde birhidrojen sülfür vekarbon disülfür karışımı ile hareket ettirilerek üretilebilir.[22]
Doğal olarak oluşan aktinyum, iki radyoaktifizotoptan oluşur;227Ac (235U radyoaktif ailesinden) ve228Ac).227Ac esas olarak çok küçük bir enerjiye sahip birbeta yayıcı olarak bozunur, ancak olayların %1.38'inde biralfa parçacığı yayar, böylece alfa spektrometresi ile kolayca tanımlanabilir.[11] En kararlı olanı 21.772 yıl yarı ömrü olan227Ac, 10 gün yarı ömüre sahip225Ac ve 29.37 saat yarı ömüre sahip226Ac olmak üzere otuz altıradyoizotop tespit edilmiştir. Geriye kalan tümradyoaktif izotopların yarı ömürleri 10 saatten azdır ve çoğunun yarı ömürleri bir dakikadan kısadır. Bilinen en kısa aktinyum izotopu,alfa bozunması ile bozunan227Ac'dir (69 nanosaniyelik yarı ömür). Aktinyum bilinen ikimeta duruma sahiptir. Kimya için en önemli izotoplar225Ac,227Ac ve228Ac'dir.[11]
Saflaştırılmış227Ac, yaklaşık yarım yıl sonra bozunma ürünleri ile dengeye gelir. Çoğunlukla beta (%98.62) ve bazı alfa parçacıklarına (%1.38) yayılan 21.772 yıllık yarı ömrüne göre bozunur; ardışık bozunma ürünleri aktinyum serisinin bir parçasıdır. Mevcut düşük miktarlar, beta parçacıklarının düşük enerjisi (maksimum 44.8 keV) ve düşük alfa radyasyon yoğunluğu nedeniyle,227Ac emisyonu ile doğrudan tespit etmek zordur ve bu nedenle çürüme ürünleri ile izlenir.[21] Aktinyum izotoplarıatom ağırlığında 205u (205Ac) ila 236 u (236Ac) arasında değişir.
Uraninit cevherleri yüksek aktinyum konsantrasyonlarına sahiptir.
Aktinyum sadeceuranyum cevherlerindeki izlerde bulunur - cevherdeki bir ton uranyum yaklaşık 0.2 miligram227Ac içerir[25] - ve bir tontoryum başına yaklaşık 5 nanogram228Ac içeren toryum cevherlerinde bulunur.227Ac, anaizotop235U (veya239Pu) ile başlayan ve kararlı kurşun izotop207Pb ile biten uranyum-aktinyum serisibozunma zincirinin geçici bir üyesidir. İzotop228Ac, ana izotop232Th ile başlayan ve kararlı kurşun izotop208Pb ile biten toryum serisi bozunma zincirinin geçici bir üyesidir.237Np (veya233U) ile başlayan ve talyum (205Tl) ve neredeyse kararlı bizmut (209Bi) ile biten başka bir aktinyum izotopu (225Ac) geçici olarak neptunyum serisi bozunma zincirinde bulunur; tüm ilkel237Np bozulmasına rağmen, sürekli olarak doğal238U üzerindeki nötron nakavt reaksiyonları ile üretilir.
Düşük doğal konsantrasyon ve fiziksel ve kimyasal özelliklerin aktinyum taşıyan cevherlerde her zaman bol olan lantan ve diğer lantanitler ile benzerliği, aktinyumun cevherden pratik olarak ayrılmasını sağlamaz ve hiçbir zaman tam bir ayırma elde edilemez.[22] Bunun yerine aktinyum, birnükleer reaktörde226Ra'nın nötron ışınlaması ile miligram miktarlarında hazırlanır.[26]
Reaksiyon verimi radyum ağırlığının yaklaşık %2'sidir.227Ac, daha az miktarda228Ac ile sonuçlanan nötronları daha fazla yakalayabilir. Sentezden sonra, aktinyum radyumdan ve toryum, polonyum, kurşun ve bizmut gibi çürüme ve nükleer füzyon ürünlerinden ayrılır. Ekstraksiyon, radyasyon ürünlerinin sulu bir çözeltisinden tenoiltrifloroaseton-benzen çözeltisi ile gerçekleştirilebilir ve belirli bir elemente seçicilik,pH ayarlanarak (aktinyum için yaklaşık 6.0'a kadar) elde edilir.[25] Alternatif bir prosedür, iki aşamalı bir işlemde radyum ve aktinyum ve toryum için 1.000.000 ayırma faktörüne yol açabilennitrik asit içinde uygun birreçine ile anyon değişimidir. Aktinyum daha sonra düşük bir çapraz bağlanan katyon değişim reçinesi veelüent olarak nitrik asit kullanılarak yaklaşık 100 oranında radyumdan ayrılabilir.[27]
225Ac ilk olarak birsiklotron kullanarak Almanya'daki Transuranyum Elementler Enstitüsü'nde (ITU) yapay olarak ve 2000 yılında birparçacık hızlandırıcı kullanılarak Sydney'deki St George Hastanesi'nde üretildi.[28] Bu nadir izotop, radyasyon terapisinde potansiyel uygulamalara sahiptir ve en etkili şekilde 20-30 MeVdöteryum iyonuyla bir radyum-226 hedefinin bombardımanı ile üretilir. Bu reaksiyon aynı zamanda226Ac verir, bununla birlikte 29 saatlik yarı ömürle bozunur ve dolayısıyla225Ac'yi kirletmez.[29]
Aktinyum metali, aktinyum florürününlityum buharı ile vakumda 1100 ila 1300 °C arasındaki bir sıcaklıkta indirgenmesiyle hazırlanmıştır. Yüksek sıcaklıklar ürünün buharlaşmasına neden olurken, düşük sıcaklıklar eksik bir dönüşüme yol açar. Lityum, diğeralkali metaller arasından seçilmiştir çünkü florürü en uçucudur.[12][15]
Kıtlığı, yüksek fiyatı ve radyoaktivitesi nedeniyle,227Ac şu anda önemli bir endüstriyel kullanıma sahip değildir, ancak225Ac şu anda hedefli alfa terapileri gibi kanser tedavilerinde kullanılmak üzere araştırılmaktadır.[12][30]227Ac oldukça radyoaktiftir ve bu nedenle örneğin uzay aracındaradyoizotop termoelektrik jeneratörlerinin aktif bir elemanı olarak kullanılmak üzere incelenmiştir.Berilyum ile preslenmiş227Ac oksit, aynı zamanda, standart amerikyum-berilyum ve radyum-berilyum çiftlerinin aktivitesini aşan etkin birnötron kaynağıdır.[31] Tüm bu uygulamalarda,227Ac (bir beta kaynağı) sadece bozunması üzerine alfa yayan izotoplar üreten bir progenitördür. Berilyum, (α,n) nükleer reaksiyon için geniş kesiti nedeniyle alfa parçacıklarını yakalar ve nötronları yayar:
227AcBe nötron kaynakları, bir nötron probuna uygulanabilir - toprakta bulunan su miktarını ve karayolu yapımında kalite kontrolü için nem / yoğunluk miktarını ölçmek için standart bir cihaz.[32][33] Bu problar ayrıca kuyu loglama uygulamalarında, nötron radyografisinde, tomografide ve diğer radyokimyasal araştırmalarda kullanılır.[34]
Radyasyon terapisinde225Ac içinDOTA taşıyıcının kimyasal yapısı.
225Ac, yeniden kullanılabilir bir jeneratörde213Bi üretmek için tıpta uygulanır[27] veyaradyasyon terapisi için bir ajan olarak, özellikle hedeflenmiş alfa terapisinde (TAT) tek başına kullanılabilir. Bu izotopun yarı ömrü 10 gündür, bu da radyasyon tedavisi için213Bi'den (yarı ömrü 46 dakika)[30] çok daha uygundur. Ek olarak225Ac, diğer aday izotopların, yani227Th,228Th ve230U'nun bozunma zincirlerinde nihai ürün olan, kararlı ancak toksikkurşun yerine toksik olmayan209Bi'ye bozunur.[30] Sadece225Ac'ın kendisi değil, bağları da vücuttaki kanser hücrelerini öldüren alfa parçacıkları yayar.225Ac'nin uygulanmasındaki en büyük zorluk, basit aktinyum komplekslerinin intravenöz enjeksiyonunun onlarca yıl boyunca kemiklerde ve karaciğerde birikmesine yol açmasıydı. Sonuç olarak, kanser hücreleri225Ac'den alfa parçacıkları tarafından hızla öldürüldükten sonra, aktinyum ve bağlarından gelen radyasyon yeni mutasyonlara neden olabilir. Bu sorunu çözmek için225Ac,sitrat,etilendiamintetraasetik asit (EDTA) veyadietilen triamin pentaasetik asit (DTPA) gibi birşelatlama maddesine bağlandı. Bu, kemiklerde aktinyum birikimini azalttı, ancak vücuttan atılım yavaş kaldı. HEHA (1,4,7,10,13,16-heksaazasikloheksadekan-N, N′, N″, N‴, N‴′, N‴″ - heksaasetik asit)[35] veya DOTA gibi şelatlayıcı ajanlarla çok daha iyi sonuçlar elde edildi.HER2/neureseptörüne müdahale eden birmonoklonal antikor olantrastuzumab'a bağlanan (1,4,7,10-tetraazasiklododekan-1,4,7,10-tetraasetik asit). İkinci uygulama kombinasyonu fareler üzerinde test edildi velösemi,lenfoma,göğüs,yumurtalık,nöroblastom veprostat kanserlerine karşı etkili olduğu kanıtlandı.[36][37][38]
227Ac'nin (21.77 yıl) orta yarı ömrü, okyanus sularının yavaş dikey karışmasının modellenmesinde çok uygun radyoaktif izotop olmasını sağlar. İlgili süreçler, mevcut hızların (yılda 50 metre) doğrudan ölçümleri ile gerekli doğrulukla incelenemez. Bununla birlikte, farklı izotoplar için konsantrasyon derinliği profillerinin değerlendirilmesi, karıştırma oranlarının tahmin edilmesini sağlar. Bu yöntemin arkasındaki fizik bunun gibidir: okyanus suları homojen olarak dağılmış235U içerir. Bozunma ürünü,231Pa, yavaş yavaş dibe çöker, böylece konsantrasyonu önce derinlikle artar ve sonra neredeyse sabit kalır.231Pa,227Ac'ye bozunur; bununla birlikte, ikinci izotopun konsantrasyonu231Pa derinlik profilini izlemez, bunun yerine deniz tabanına doğru artar. Bu, deniz tabanından ilave227Ac yükselten karıştırma işlemleri nedeniyle oluşur. Bu nedenle,231Pa ve227Ac derinlik profillerinin analizi, araştırmacıların karıştırma davranışını modellemesine olanak tanır.[39][40]
AcHx hidritlerin (bu durumda çok yüksek basınçla), Tc'nin H3S'den önemli ölçüde daha yüksek, muhtemelen 250 K civarında olduğu için oda sıcaklığına yakın bir süper iletken için aday olduğuna dair teorik tahminler vardır.[41]
227Ac son derece radyoaktiftir ve bununla ilgili deneyler sıkı bireldiven kutusu ile donatılmış özel olarak tasarlanmış bir laboratuvarda gerçekleştirilir. Aktinyum triklorür sıçanlara intravenöz olarak uygulandığında, aktinyumun yaklaşık %33'ü kemiklere ve %50'si karaciğere birikir. Toksisitesi amerikyum ve plütonyum ile karşılaştırılabilir, ancak biraz daha düşüktür.[42] Eser miktarlar için, iyi havalandırmalı çeker ocaklar yeterlidir; gram miktarları için,227Ac tarafından yayılan yoğun gama radyasyonundan kalkan sıcak hücreler gereklidir.[42]
^Giesel, Friedrich Oskar (1905). "Ueber Emanium".Berichte der Deutschen Chemischen Gesellschaft (Almanca).38 (1). ss. 775-778.doi:10.1002/cber.190503801130.
^abcAdloff, J. P. (2000). "The centenary of a controversial discovery: actinium".Radiochim. Acta.88 (3–4_2000). ss. 123-128.doi:10.1524/ract.2000.88.3-4.123.
^abcHammond, C. R.The Elements in Lide, D. R., ed. (2005).CRC Handbook of Chemistry and Physics (86th ed.). Boca Raton (FL): CRC Press.ISBN0-8493-0486-5.
^abcStites, Joseph G.; Salutsky, Murrell L.; Stone, Bob D. (1955). "Preparation of Actinium Metal".J. Am. Chem. Soc.77 (1). ss. 237-240.doi:10.1021/ja01606a085.
^abActinium, in Encyclopædia Britannica, 15th edition, 1995, p. 70
^abcdefghFried, Sherman; Hagemann, French; Zachariasen, W. H. (1950). "The Preparation and Identification of Some Pure Actinium Compounds".Journal of the American Chemical Society.72 (2). ss. 771-775.doi:10.1021/ja01158a034.
^abBolla, Rose A.; Malkemus, D.; Mirzadeh, S. (2005). "Production of actinium-225 for alpha particle mediated radioimmunotherapy".Applied Radiation and Isotopes.62 (5). ss. 667-679.doi:10.1016/j.apradiso.2004.12.003.PMID15763472.
^Deal K.A.; Davis I.A.; Mirzadeh S.; Kennel S.J.; Brechbiel M.W. (1999). "Improved in Vivo Stability of Actinium-225 Macrocyclic Complexes".J Med Chem.42 (15). ss. 2988-9.doi:10.1021/jm990141f.PMID10425108.
^Ballangrud, A. M. (2004). "Alpha-particle emitting atomic generator (Actinium-225)-labeled trastuzumab (herceptin) targeting of breast cancer spheroids: efficacy versus HER2/neu expression".Clinical Cancer Research.10 (13). ss. 4489-97.doi:10.1158/1078-0432.CCR-03-0800.PMID15240541.
Actinium in {{Kitap kaynağı |isbn=978-1-4020-3555-5|başlık=The Chemistry of the Actinide and Transactinide Elements|editör1-soyadı=Morss|editör2-ad=Norman M.|editör2-soyadı=Edelstein|editör3-soyadı=Fuger|editör3-ad=Jean|soyadı1=Kirby|ad1=H. W.|soyadı2=Morss|ad2=L. R.|yayıncı=Springer|tarih=2006|yer=Dordrecht, The Netherlands|basım=3.3
.png)
