Büyük olasılıkla Naram-Sin ya da Akadlı Sargon'u temsil eden, Eski Akad hanedanından bir krala ait bronz baş. Ninova'da (günümüzde Irak'ta) bulunmuştur. Bağdat'taki Irak Ulusal Müzesi'nde sergilenmektedir.
Akkad İmparatorluğu sınırları kahverengi ile gösterilmiştir. Sarı oklar askeri ilerleme yönlerini belirtir.
Akad İmparatorluğu, kurucusu AkkadlıSargon'un fetihlerinin ardından MÖ 24. ve 22. yüzyıllar arasında siyasi zirvesine ulaştı.[1] Sargon ve ardılları altında, Akad dili zamanlaElam veGutium gibi komşu fethedilen devletlere empoze edildi. Akad tarihteki ilk imparatorluk olarak kabul edilir ancak bu kesin değildir ve daha önce de Sümerler vardır.[2][3]
Akadlar ile ilgili bilgiler,Susa,Gasur,Mari veTell Brak kazılarında bulunmuştur. Akad devletini kuran ve imparatorluk hâline getiren kişiSargon'dur. Sargon hakkında Akad dönemi belgelerinde ve bu belgelerin daha sonraki dönemlerdeki kopyalarında bilgiler bulunmaktadır.[4] Ayrıca Sargon ve torunuNaram Sin'e ait zafer anıtları,Manishistu Obeliski veŞartamhari gibi Akad dönemine ait belgeler bulunmaktadır. Şartamhani metinlerinde, Sargon ve torunu Naram-Sin'in seferlerine yer verilmektedir.[5][6]
1931'de antikNinova şehrinde keşfedilen,Sargon'a veya torunuNaram Sin'e ait olduğu düşünülen Akkad dönemi bronz baş. Eserin orijinali 2003'teki yağmalamalarda Irak Ulusal Müzesi'nden çalınmıştır.
Sargon (MÖ 2334 - MÖ 2279), Mezopotamya'da siyasi birliği sağlamıştır. Bu yüzden, Sargon'aŞar Kişşati (Kiş Kralı) unvanı verilmiştir. Sargon, hükümdarlığı dönemindeElamlılarla vasallık antlaşması yaparak doğudan gelecek saldırıları güvence altına almıştı. Doğudaki bu güvenliği sağladıktan sonra, batıya bir sefer yapıpAmanos veToroslar'a kadar olan bölgeyi ele geçirdi.Fırat kenarındakiTuttul kentiyle birlikte,Mari,Ebla veDür-Katlimmu kentlerini hâkimiyeti altına aldı.Şartamhari metinlerinde Sargon'unPuruşhanda'ya bir sefer yaptığı görülür. Sargon'un kurmuş olduğu dünyanın bilinen ilk imparatorluğunun sınırları, doğudaKarun Irmağı'ndan, batıda Akdeniz'e, güneydeBasra Körfezi'nden, kuzeyde Anadolu'ya kadar uzanmaktaydı. Sargon'unRimus veManishistu adında iki oğlu vardı. Sargon'un yerine önce Rimus (MÖ 2278 - 2270) ardından da Manishistu (MÖ 2269 - 2255) geçmiştir.[7]
Naram Sin (MÖ 2254 - 2218) dedesi Sargon'un bıraktığı imparatorluğun sınırlarını koruyup genişletti. GüneydeSümerler'e, doğudaElamlılar'a ve kuzeyde Anadolu'ya seferler yapmıştır. Bunlardan kendisine aitŞartamhari metinlerinde, Anadolu'da 17 krallıktan oluşan bir orduya karşı savaştığını, bunlar arasındaPuruşhanda,Karşaura,Kaniş gibi krallıklar olduğunu ve bu ordunun başındaHatti KralıPampa'nın yer aldığından söz etmektedir. Naram Sin'den sonra yerine oğluŞar-Kali-Şarri (MÖ 2217 - 2193) geçmiştir. Şar-Kali-Şarri döneminde, ona karşı Anadolu, Elam veGüney Mezopotamya'da ayaklanmalar olmuş ve dağ kavimleri bölgeye saldırılar düzenlemiştir.[8]
Şar-Kali-Şarri'nin ölümünden sonra dört kişi aynı anda kendilerini kral ilan etmiştir. Onlardan kimin tahtın vârisi olduğu bilinmemektedir.Babil bölgesine yaklaşık yüz yıl hâkim olanGutiler'in kral listesi, Akad kralları listesine karışmıştır. Bu iç çekişme döneminde,Dudu (MÖ 2189 - 2168) veŞu-Turul'un (MÖ 2168 - 2154) krallıkları görülmektedir.[7] Dudu bir süre Gutilerle mücadele etmiş ancak yenilmekten kurtulamamıştır. Önce Orta Babil'de küçük bir toprak parçası olarak devam eden Akadlar, MÖ 2154 yılındaGutiler tarafından ortadan kaldırılmıştır.[8]
Akad hükûmeti, gelecekteki tüm Mezopotamya devletlerinin kendilerini karşılaştırdıkları bir "klasik standart" oluşturmuştur. Geleneksel olarak "ensi", Sümerşehir devletlerinin en yüksek görevlisiydi. Daha sonraki geleneklerde, tanrıça İnanna ile evlenerekensi olunur, bu da hükümdarlığı ilahi rıza ile meşrulaştırırdı.
Başlangıçta, monarşiklugal (lu = adam,gal = Büyük) rahipensiye bağlıydı ve sıkıntılı zamanlarda atanırdı, ancak daha sonraki hanedan dönemlerinde, tapınak kuruluşundan bağımsız olarak kendi"é" (= ev) veya "sarayına" sahip olanlugal en üstün rol olarak ortaya çıktı.Mesalim zamanında, Kiş şehrini kontrol eden hanedanšar kiššati (= Kiş kralı) olarak tanınırdı ve muhtemelen iki nehrin birleştiği yer olması ve Kiş'i kontrol edenin sonuçta nehrin aşağısındaki diğer şehirlerin sulama sistemlerini kontrol etmesi nedeniyle Sümer'de üstün kabul edilirdi.
Sargon fetihlerini "Aşağı Deniz "den (Basra Körfezi), "Yukarı Deniz "e (Akdeniz) kadar genişlettikçe, çağdaş metinlerde ifade edildiği gibi, "göğün altındaki toprakların tamamına" ya da "gün doğumundan gün batımına" hükmettiği hissediliyordu. Sargon döneminde "ensi "ler genellikle konumlarını korudular, ancak daha çok eyalet valileri olarak görüldüler. "šar kiššati" unvanı "evrenin efendisi" anlamına gelecek şekilde kabul görmüştür. Sargon'unDilmun (Bahreyn) ve Magan'a, tarihteki ilk organize askeri deniz seferlerinden biri olan deniz seferleri düzenlediği bile kaydedilmiştir. Daha sonraki belgelerde iddia edildiği gibiKaptara (muhtemelenKıbrıs) krallığı ile Akdeniz'de de bunu yapıp yapmadığı daha tartışmalıdır.
Sargon'un torunu Naram-Sin'de bu durum Sargon'dan daha ileri gitmiş, kral sadece "Dört Çeyreğin (Dünyanın) Efendisi" olarak adlandırılmakla kalmamış, aynı zamanda kendi tapınağını kurarak "dingir" (=tanrılar) mertebesine yükselmiştir. Önceleri bir hükümdarGılgamış gibi öldükten sonra ilahlaşabilirdi ama Naram-Sin'den itibaren Akad kralları yaşamları boyunca yeryüzündeki tanrılar olarak kabul edilmişlerdir. Portreleri onları ölümlülerden daha büyük boyutlarda ve hizmetkârlarından biraz uzakta gösteriyordu.[9]
Hem Sargon hem de Naram-Sin'in ülkenin kontrolünü ellerinde tutmak için benimsedikleri stratejilerden biri, kızları Enheduanna ve Emmenanna'yı sırasıyla Sümer ay tanrısı Nanna'nın Akad versiyonu olan Sin'in baş rahibesi olarak Sümer'in en güneyindeki Ur'a yerleştirmek; oğullarını stratejik yerlere eyalet "ensi" valileri olarak yerleştirmek ve kızlarını İmparatorluğun çevre bölgelerindeki (Urkesh ve Marhashe) yöneticilerle evlendirmekti. Naram-Sin'in kızı Tar'am-Agade'nin Urkesh'te evlendirilmesi bu durumun iyi belgelenmiş bir örneğidir.[10]
Brak idari kompleksindeki kayıtlar, Akadların yerel halkıvergi tahsildarı olarak atadıklarını göstermektedir.[11]
Akadlar egemen güç hâline gelene kadar Sümer kent kültürünü benimsemişler ve kendi katkılarıyla birlikte bu kültürün sonraki toplumlara aktarılmasında önemli rol oynamışlardır. Kültürel süreklilik bağlamındaçivi yazısını benimseyerek kendi dillerine adapte etmişlerdir. Ayrıca Sümer dinini de benimsemişlerdir. Akadlar resmî devlet işlemleri ve din törenlerindeSümerceyi kullanmayı sürdürerek geleneksel kültür oluşturmuş kurumlarla birlikte varlığını korumuştur. Okuma-yazmanın öğretildiği dinî okullar bunların başında gelmektedir. Yaklaşık olarak 1500 yıl sonra bileYeni Asur kralıAsurbanipal kütüphanesinde Sümer dinî ve edebi metinlerini kopyalama çalışmalarını sürdürebilmiştir.[12]
Wikimedia Commons'taAkad İmparatorluğu ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.
^"Zettler (2003), p. 20. "Brinkman's chronology places Sargon's accession at 2334, his successors, Naram-Suen and Sharkalisharri, under whom the dynasty presumably collapsed, at 2254–2218 and 2217–2193, respectively, and the Third Dynasty of Ur at 2112–2004. however, Brinkman noted that if Hallo's 40-year Gutian interregnum is correct then the Dynasty of Akkade would have to be dated 2293–2113. The middle chronology, however, is under attack, with various scholars arguing strongly in favor of a low(er) chronology and for various reasons. Without going into detail, Boese has placed Sargon's accession at shortly after 2250 (1982), Gasche, Armstrong, Cole and Gurzadyan at 2200 (1998) and Reade at 2180 (2001), with the Third Dynasty of Ur moved according."". 8 Ağustos 2018 tarihinde|arşiv-url= kullanmak için|url= gerekiyor (yardım) arşivlendi.Eksik ya da boş|url= (yardım)
^Günbattı, Cahit (1997). "Kültepe'den Akadlı Sargon'a Ait Bir Tablet".Archivum Anatolicum. Ankara: Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Basımevi. ss. 131-155.ISSN1300-6355. 28 Nisan 2016 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi:2 Nisan 2016.
^Kınal, Füruzan (1983).Eski Mezopotamya Tarihi. Ankara: Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Basımevi. s. 75. 19 Şubat 2015 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi:2 Nisan 2016.
^Leick, Gwendolyn (2001) "Mesopotamia: Invention of the City" (Penguin Books)
^[1] 10 Ekim 2017 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi. Tar'am-Agade, Naram-Sin'in Kızı, Urkesh'te, Buccellati, Giorgio ve Marilyn Kelly-Buccellati, of Pots and Plans içinde. Papers on the Archaeology and History of Mesopotamia and Syria presented to David Oates in Honour of his 75th Birthday, Londra: Nabu Yayınları, 2002
