Aigaiai | |||||||||||
 | |||||||||||
| Diğer adı | Nemrutkale veya Nemrut Kalesi | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Konum | Yuntdağıköseler,Yunusemre,Manisa, Türkiye | ||||||||||
| Bölge | İçAiolis | ||||||||||
| Tür | Yerleşim | ||||||||||
| Yüzölçümü | 3.521,70 km² | ||||||||||
| Yükseklik | 500-1000 m | ||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||
| Kurucu | Philetairos | ||||||||||
| Kuruluş | MÖ 5. yüzyıl | ||||||||||
| Devir(ler) | Antik Çağ veOrta Çağ | ||||||||||
| Kültür(ler) | Helenistik | ||||||||||
| Sit ayrıntıları | |||||||||||
| Kazı tarihleri | 2004'ten beri | ||||||||||
| Arkeologlar | Yusuf Sezgin (CBÜ) - Ersin Doğer (Ege Üniversitesi) | ||||||||||
| Durum | Restore | ||||||||||
| İşletme | Manisa Müze Müdürlüğü | ||||||||||
| Kamusal erişim | Açık | ||||||||||
Aigai 
 | |||||||||||
Aigai (Grekçe: Αἰγαί veyaGrekçe: Αἰγαῖαι;Latince: Aegae veyaLatince: Aegaeae,Manisa ilinin Yunusemre ilçesindeKöseler Köyü'nün 2 km güneyindekiYunt Dağlarının tepelerinden birisi olan Gün Dağı'nın zirvesinde kurulmuş olan, kısmen ayaktaki harabelerden ibaret bir antik kenttir.Nemrut Kale adıyla da bilinir.[1] Tüm Aiolis bölgesinin en sağlam kalmış kentidir.[2] Denizden 365 metre yüksekliktedir ve çevresi, yüksekliği 1500 metreyi bulan surlarla çevrilidir.
Antik yazarlar tarafından aktarılan geleneğe ve oluşturdukları kronolojiye gören M.Ö. 1100 yıllarından sonra[3]Yunanistan'dan gelip kuzeybatıAnadolu kıyılarına yerleşenAioller tarafından kurulan 12 kent arasındadır. Ancak 2004 yılından itibaren sürdürülen arkeolojik kazıların sonuçları şimdilik kentin kuruluşunun M.Ö. 8. yüzyılın sonlarından daha erkene gitmediğini göstermektedir.[4]
Antik Kent Aigai ören yerindeki ilk arkeolojik çalışmalar 1881 yılında Fransız araştırmacılar tarafından yapılmıştır[kaynak belirtilmeli].[5]
Kentin arkeolojik kazısıEge Üniversitesi'ndenProf. Dr. Ersin Doğer veCelal Bayar Üniversitesi'nden arkeolog Yusuf Sezgin tarafından yapılmaktadır.[3]
TarihçiHerodotos (MÖ 5. yüzyıl) Aigai Kenti'niAiollerin kurduğu 12 kent arasında sayar.[4]Aioller, günümüzdeİzmir Körfezi ileÇandarlı Körfezi arasında yer alan ve antik dönemdeAiolis olarak adlandırılan bölgeye yerleşip kentler kurmuşlardır veİzmir Körfezi'nin güneyine yerleşenİyonlar'ın aksine iç kısımlarda da (Aigai veTemnos gibi) kentler kurarak ticaretten çok tarım ve hayvancılığa önem vermişlerdir. Aigai de Gün Dağı'nda Aiol topluluğunun bir kolu tarafından bilinmeyen bir tarihte kurulmuş olmalıdır. Özellikle akropolisi çeviren teras duvarlarında kullanılan teknik, Aigai kentinin MÖ 6. yüzyıldan itibaren güçlü surlarla çevrili olduğunu göstermektedir. Ancak kentin gerçek kuruluş tarihi şu an için tam olarak bilinmemektedir.[6]
Kentin adıHerodotos'taAigaiai,Plinius'daAegaeae, kentin bastığı sikkelerde iseAigai veAigaion olarak geçmektedir.[4] Aigai, "Aygay” şeklinde okunur.[7] Aigai kelimesi, antik Yunancada “αίγα” kelimesinden türetilmiştir ve keçi anlamına gelir.[8] Aigai'nin antik adı Aspordenos'dur.
Kentin adını anan diğer antik yazarlardanStrabon (XIII. 3,5),Pseudo Skylax (98) vePlinius (Naturalis Historia, V.121), bu yerleşimin deniz kıyısında değil, iç kısımda ve dağlık bölgede olduğunu vurgulamaktadır.[4]
Aigai'in, MÖ 547 yılından sonra ortaya çıkan Pers egemenliğine karşı diğer birAiol kenti olanTemnos ile birlikte direndiği ve bağımsızlığını koruduğu anlaşılmaktadır (Xenophon,Hellenika IV.8,5).Kyme veMyrina gibi kıyı kentlerinin aksine, MÖ 5. yüzyıldaAttik Delos Birliği'ne vergi vermemiştir.[6]
MÖ 3. yüzyılın başlarına kadar küçük bir kent olan Aigai'nin bu dönemdePergamon Krallığı'nın temellerini atanFiletairos'un büyük yardımları ile yeniden kurulduğu ve bir Helen Kenti kimliğine kavuştuğu düşünülür.[6] Kent; plan, teraslamalar ve diğer birçok ayrıntı göz önüne alındığındaPergamon'u anımsatmaktadır. AyrıcaFiletairosun kentin hemen yakınındakiApollon Khresterios Tapınağı'nın yapımına yardım ettiği de bilinmektedir.[kaynak belirtilmeli]
Anadolu'daPergamon Krallığı'nın güçlü rakibi olanSeleukos Krallığı'nınAkhaios adlı bir generalin komutasında başlattığı saldırılar (MÖ 220-218) sonucunda Aigai veAiolis kıyılarıPergamon KralıI. Attalos'in elinden çıkmış, daha sonra krala isyan edenAkhaios'un öldürülmesi ile Aigai ve çevresi yenidenPergamon Krallığı'na katılmıştı.
Aigai'deRoma yönetimi ile ilgili en erken bilgi MÖ 1. yüzyıla aittir.Sezar'ın güvenilir bir adamı olanPublius Servilius Isauricus,Asya Valisi olarak görev yaptığı sırada (MÖ 48-46) kente ve buradakiApollon Khresterios Tapınağı'na önemli yardımlar yapmıştı. Nitekim kentte ele geçen bir heykel kaidesinin üzerindeki yazıttan bu valinin Aigai'da onurlandırıldığı anlaşılmaktadır.
M.S. 17 yılında bölgede meydana gelen şiddetli depremin yerle bir ettiği kentler arasında Aigai da vardır.Tacitus (Annales, 47) tarafından da sözü edilen bu depremin yaraları İmparatorTiberius'un cömert yardımlarıyla sarılmış ve depremden zarar gören kentler şükran ifadesi olarak İtalya'da imparatorun bir heykelini dikmişlerdi.
Kentin adına son kez M.S. 5. yüzyıla ait Piskoposluk listelerinde veHierokles'in Gezi Rehberi'nde rastlanmaktadır. Tahminlere göre, Aigai, diğer bir dağ kenti olanTemnos gibi M.S. 7. yüzyıldakiArap akınları nedeniyle terkedilmiştir. Kentteki en son iskan ise sadece Demir Kapı ve ardındaki sınırlı bir alanda yer alan; 12. ve 13. yüzyıla tarihli küçük bir geçBizans kale-iskanıdır. Bu dönemi ise kentte küçük bir kilise temsil etmektedir. Söz konusu GeçBizans iskanı da 14. yüzyılın sonlarındaManisa ve çevresini ele geçirenSaruhanoğulları tarafından terke zorlanmıştır.
MÖ 3. yüzyılın başlarına kadar küçük bir kale-kent hüviyetinde olan Aigai Hellenistik Dönem'de gelişmiş ve bir Hellen kenti için vazgeçilmez olan kamu yapılarına kavuşmuştur. Kentin görülmeye değer yapılarından en önemlisi Hellenistik Dönem duvar işçiliğinin en güzel örneklerinin sergilendiği 3 katlıAgora ve Halk Meclisi Binası'dır (Bouleuterion).
Kent yaşamı boyunca yağmur suyuna ihtiyaç duymuş, tüm cadde ve sokaklar taş döşenmiş, taş döşemelerin alt kesimleri yağmur sularını irili ufaklı yüzlerce sarnıca yönlendiren kanalizasyon sistemi ile donatılmıştır. Kentin batıya ve güneye bakan yamaçlarında yüksek teras duvarlar ile düz alanlar oluşturulmuş ve buralarda Tiyatro, Gymnasium, Stadium ve Hamamlar gibi kamu yapıları inşa edilmişti.
Antik kent Aigai'da, yerleşimin kuzeybatısında bulunan kent tiyatrosu ile aynı teras üzerinde yer alan tapınak, alanda bulunan ve İ. Ö. 2. yy.a tarihlenen yazıtlardan anlaşıldığı üzere Tanrıça Demeter ve kızı Kore'ye adanmıştır. Dor Düzeninde inşa edilmiş olan Aigai Demeter-Kore Tapınağı yine aynı yazıtlardan dolayı İ. Ö. 3. yüzyıl'a tarihlenmektedir.[9] Kentteki pek çok yapı gibi trakit taşından yapılan tapınak kuzey-güney yönde konumlandırılmış olup, cephesi güneye yani tiyatronun ve agoranın bulunduğu yönebakmaktadır. İki basamaklı merdivenden oluşan bir altyapıya sahip tapınak 9.70x6.70 m. ölçülerinde bir alan üzerine oturmakta ve yaklaşık 5.20x5.20 m. ölçülerinde kareye yakın bir cellaya ve 3.12x5.20 m. derinliğinde pronaosa sahiptir. Pronaostan cellaya geçiş, 3.29 m. yüksekliğindeki söveleri alanda görülebilen ve yaklaşık 1.60 m. genişliğe sahip bir kapıdan sağlanmaktadır.Tapınağın genişliğinin uzunluğuna oranı 1/1.45 olması, yapının fazla uzun olmayıp kareye yakın bir ölçülerde olduğunu göstermekte, cellanın yapının geneline oranı ise 1/1.86, pronaosun derinliği yapı uzunluğunun 1/3'ü oranındadır. Templum in antis planlı yapının anteleri arasındaki 24 yivli sütunlar 3 adet sütun tamburundan oluşmakta ve tapınak çevresinde bir örneği bulunmuş olan başlıkla birlikte toplam 4.33 m. yüksekliğe çıkmakta ve sütun alt çapı 0.57 m., üst çapı ise 0.45,5 m.dir.[10] Sütunlar diastylos yani geniş aralıklı olarak yerleştirilmişlerdir ve ortada iki sütün arasındaki mesafe yanlarda anteler ile sütunlar arasındaki mesafeden daha geniştir. Üstyapı ile ilgili göze çarpan en belirgin özellik ise dörtlü metop sisteminin kullanılmış olmasıdır. Sağ ante üzerinde bulunan 13 satırlık yazıt tapınağın kültü ve yapım tarihi hakkında aydınlatıcı bilgiler vermektedir. Trakit taşı üzerine yazıldığı için aşınmış yazıtın 7. satırında Tanrıça Demeter ve Kızı Kore'nin adları tam okunmamakla birlikte, genel düşünce yapının bu tanrıçalara adandığı yönündedir. Söz konusu yazıt harf karakterleri nedeniyle İ.Ö. 2. yüzyıl'a tarihlenmekte ve tapınağın ise bu tarihten biraz önce yaklaşık İ. Ö. 3. yüzyıl'ın sonlarında veya 2. yüzyıl'ın başlarında yapılmış olduğu düşünülmektedir. Ayrıca, yapıda dörtlü metop sisteminin kullanılmış olması ve mimari blokların genel stili bu tarihi mümkün kılmaktadır.[9]
Yunan kent birlikleri | ||
|---|---|---|
| İyon kent birliği |  | |
| Aiolis kent birliği | ||
| Dor kent birliği | ||
Otorite kontrolü |
|
|---|
