"Afganistan İslam Emirliği" buraya yönlendirilmektedir. 1996'dan 2001'e kadar var olan devlet içinAfganistan İslam Emirliği (1996-2001) sayfasına bakınız.
"Afgan" adı, bazı bilginlere göre,Hindukuş bölgesinin eski sakinleri olanAśvakan veya Assakan adından türetilmiştir.[43][44][45][46][47]Aśvakan kelime anlamı, "atlılar", "at yetiştiricileri" veya "süvariler" anlamına gelir.[48] Tarihsel olarak, Afgan etnik adı, etnikPeştunlar için kullanılmıştır.[49]Afgan adının Arapça ve Farsça biçimi ilk olarak 10. yüzyıl coğrafya kitabıHudûd el-âlem'de onaylanmıştır.[50] Adın son kısmındaki "-stan", Farsçada "-yeri" anlamına gelen bir ektir. Bu nedenle, "Afganistan", tarihsel anlamda "Afganların ülkesi" veya "Peştunların ülkesi" anlamına gelir.[51]
Arkeolojik kazılarda paleolitik, mezolitik, neolitik, bronz ve demir çağlarına ait tipik eserlere rastlanan Afganistan topraklarında, kentsel yaşamın MÖ 3000 ile MÖ 2000 yılları arasında başlamış olabileceği değerlendirilmektedir. Afganistan'daAhameniş hakimiyetiII. Kiros tarafından MÖ 6. yüzyılda kurulmuş veI. Darius tarafından güçlendirilmiştir. Bu siyasi varlıkBüyük İskender’in Afganistan fetihlerine kadar hüküm sürmüştür.
Büyük İskender’inKeyânîler'i yıkması ile Makedonyalılar Afganistan topraklarında hüküm sürmeye başlamıştır. İmparatorluk parçalandıktan sonra oluşmuşSelefkî İmparatorluğu'nda ayrılmışGrek-Baktriya Krallığı Afganistan’da hüküm sürmüştür. Son Grek KralHermaeus, MS 45 yılına doğru Kuşanlar'ın egemenliğini kabul etmiştir. Bu döneme kadar yaklaşık iki yüz yıl, küçük Yunan prenslikleri,Yüeçiler'in baskısı ile kuzeyden güneye sürülerek Afganistan’ın büyük bir kısmını işgal edenİskitler ve işgalci diğer kavimlerle beraber yaşamışlardır.Hint-İskitler Afganistan’dan Hindistan’a Baltistan, İran’a Herat üzerinden yürümekle birlikte bugünSistan olarak anılan o zamanki “Drangiana” bölgesini ele geçirmişlerdir.İskitler ayrıca Büyük İskender'in haleflerinden bir Yunan prensin elindeki Baktriya'yı işgal etmişlerdir. Ancak Yüeçiler'in baskısı devam edince buradan da çıkmak zorunda kalmışlardır.
Kuşanların en geniş sınırları
Sistan (Sakastana) bölgesindeki İskitler üzerinde önemli etkiler bırakanPart İmparatorluğu,Baktriya Devleti’nin kurulduğu dönemlerde Kuzey İran'da siyasi bir varlık olarak ortaya çıkmıştır.Yüeçiler MÖ 140 yılında Kuşanların liderliğinde Baktria bölgesi ele geçirerek egemenlikleri altına almaları sonucu bölgenin etnik ve kültürel yapısı bu yeni katılımla daha da zenginleşmiştir. Yüeçiler’in beş kolundan biri olanKuşanlar, diğer Yüeçi prenslikleri üzerinde hakimiyet kurduktan sonra Afganistan’da bulunan rakip devletleri MÖ 50 ile MS 50 yılları arasında etkisiz hale getirmeyi başarmışlardır. Kuşanlar, Part İmparatorluğu'na boyun eğdirmiş ve Kâbil'i de ele geçirmişlerdir. Kuşan hakimiyet alanıI. Kaphidies zamanında Afganistan’ı da içine alacak şekilde Parthia ülkesindenGanj Nehri’ne kadar, kuzeyde iseSoğdiana'ya kadar genişlemiştir. BugünküBagram şehri ise iki bin yıl önce Kuşanlar'a başkentlik yapmıştır.
Kuşanlardan sonraAk Hunlar 460 yılı civarında,Hazar Denizi’nden başlayan ve doğuya doğru Kuzey Afganistan’ı da içine alan bir devlet kurmuşlardır. Bölgenin Ak Hun hakimiyetine girmesine kadar devam eden dönem, Afganistan’da İran ve Hindistan nüfuz mücadelesi dönemi olmuştur. Bu dönemde Partların etkisi tamamıyla ortadan kalkmış ve onların yeriniSasaniler almıştır. Kuşanların Afganistan’daki hakimiyeti 5. yüzyıl sonuna doğru Sasanilerle mücadele eden Akhunların bölgeyi istila etmelerine kadar sürmüştür. Akhunların güçlenmesi ile etkisizleşen Kuşan beyleri ise “Şahi” unvanı ile Müslümanların Afganistan topraklarında görülmeye başladıkları 880 yılına kadar Kâbil'de hüküm sürmeye devam etmişlerdir.
Arap ordularının önce636 yılında Kadisiye'de, ardından 642 yılındaNihavend Muharebesi'nde Sasaniler'i yenmeleri ile İslamiyet'in yayılması doğuya doğru ivme kazanmıştır. Basra ValisiAbdullah Bin Amir 650 yılında bir ordusunuHorasan’a, diğer bir ordusunu da Sasani KralıIII. Yezdigirt'in peşinden Sistan'a doğru göndermiştir. Sasani Kralı'nın ele geçirilip öldürüldüğü bu sefer sonunda Arap orduları ilk defa Batı ve Kuzey Afganistan'ı, Baktria ve Herat'ı işgal etmişlerse de bölgede tamamen hakimiyet kuramamışlardır. AncakMuaviye döneminde, 698 ve 700 yılında İslam orduları Kâbil'i almak için saldırılarda bulunmuştur.
861 yılında Sistan'daki askerî güce komuta etmeye başlayanYakûb bin Leys komutasındakiSaffârîler, 867 yılındaKirman, Şiraz ve Herat'ı ele geçirdi. 871 yılında iseBelh,Baktriya ve Kâbil bölgesinin yönetimi halife tarafından Yakûb bin Leys'e verilmiştir. İran Platosu, Orta Asya veHindistan altkıtası arasında bu üç istikamete bağlantı sağlayan stratejik özelliği ile Kâbil Vadisi, İslam'a karşı uzun yıllar direniş merkezi olmuştur. Bu dönemde Orta Asya kökenli kavimlerin Afganistan'daki hakimiyetlerinin öne çıktığı görülmektedir.
Afganistan toprakları bu zaman diliminde Türk soylu kavimler ile İrani kavimler arasında bir mücadele ve hakimiyet sahası olmuştur. Saffarilerin 900 yılındaSâmânîler'e mağlup olmasıyla Afganistan'ın bir bölümü Samani egemenliğine geçti. Gazne Hanedanı'nın asıl kurucusuSebük Tigin, Samanilerin otoritesini tanımakla birlikte kendi adına para bastırmış, Zamin-Davar, Gor ve Zabilistan, bölgesinde güçlü bir otorite tesis etmiştir. Afganistan'da böylelikle egemenlik kuran Sebük Tigin, Gazne'yi işgal eden ve Kâbil bölgesinde hakimiyet kurmaya çalışan Pencab Racası Jaipal'a karşı başlattığı mücadele sonunda 988 yılında Kâbil ve civarını kendi hakimiyet alanına alarakGazne Devleti topraklarına katmıştır.
Taciklerin bir kolu olanGurlular ile Behramşah'ın uzun süren mücadelesi Gaznelilerin aleyhine sonuçlanmış veGazne, Gurlu beyi Alaaddin tarafından ele geçirilmiştir.Gurlular 1187 yılındaGazne Devleti'ni tamamen ortadan kaldırmıştır. Ancak Gurlular'ın Afganistan Platosu'nda kurmuş oldukları hakimiyet de uzun sürmemiştir. Gurlu ordusu 1204 yılındaHarzemşahlar veKarahıtaylar'ın müşterek ordusuna karşı yapmış olduğu savaşta yenilmesinden sonra Gazne bir süre Gurlu ordusunda görevli Türk komutanların denetimine geçmiştir. Gazne, 1215 yılındaHarzemşahlar tarafından ele geçirilmiş veGurlular dönemi Afganistan'da tamamen kapanmıştır.
Moğol akınları Afganistan nüfusunu önemli ölçüde azaltmıştır
Harzemşahların egemenliği de uzun sürmemiş,Cengiz Han önderliğindekiMoğollar tarafındanGazne, Kâbil ve 1222 yılındaHerat ele geçirildi.Ögeday'in ölümü ve Moğol İmparatorluğunun bölünmesi üzerine Afganistan,İlhanlıların yönetimine girmiştir. Bölgedeki Moğol egemenliği, 14. yüzyıl sonlarındaTimur ordularınca sona erdirilmiştir. Timur'un kurduğu devlet, ölümünden sonra dağılmışsa da torunlarındanMuhammed Babür'ün bölgede kurduğu devlet uzun süre yaşamıştır.
Babürlerin tarihsel yayılması
Babür Devleti, Afganistan'ı hakimiyet altında tutmakla birlikte Hindistan ve Afganistan arası dengeyi sağlayamamış ve ağırlığı Hindistan'a kaydırmıştır. Bu durum; kuzeydenÖzbekler ve kuzeybatıdan daSafevilerin Afganistan'a inmesine sebep olmuştur. Böylece 17. yüzyılın ortalarına doğru Abdali ve Galzay adını almış olanHalaçlar, dağlık bölgelerdenKandehar veZemindaver'in daha verimli bölgesi olanTarnak Argandap vadilerine göçmüşlerdir.
18. yüzyıldaBabürlüler'in zayıflaması üzerine, Afgan kabileleri de bağımsız hareket etmeye başlamıştır. Bu durumda Gılzay gibi bazı kabilelerin Babür, Abdaliler gibi bazılarının da İran tarafında yer almaları, ülkedeki karışıklığı artırmıştır. Bu esnada Nadir Kulu komutasındakiTürkmen ordusu Afganistan ve İran'ı yönetim altına almış; Hindistan'daki Babür Devleti de vergiye bağlanmıştır.Nadir Şah'ın ölümünden sonra yönetime geçenAhmet Şah, Hindistan'daki Babür Devleti'ni hakimiyeti altına almıştır (1756-1757).
Bu yıllardaİran'ın sergilediği yayılmacı politikanın tehlikesini gören Ahmet Şah, bu konudaOsmanlı Devleti ile ortak hareket etmeyi istemiş olsa da girişimlerinden bir netice alamamıştır. Ahmet Şah'tan sonra Afganistan yönetiminde bulunan Timur Şah ve Zaman Şah dönemlerinde ülke, önceki ihtişamlı ve güçlü durumunu koruyamamış, iç karışıklıklar baş göstermiştir.
Bu karışıklıklar 19. yüzyılın ilk çeyreğine kadar sürdükten sonra,Dost Muhammed'in yönetime geçmesi ile ülkedeki birlik tekrar sağlanmıştır. Ancak bu dönemde iseKuzey Hindistan, Afgan birliğini zayıflatma çabası içine girmiştir. Bu yıllardaİngilizlerin yavaş yavaş Hindistan'ı hakimiyetleri altına aldıkları gözlenmektedir. İlk Afgan-İngiliz ilişkisi, Kuzey Hindistan'daPeşaver probleminin çözümünde İngiliz hakemliği ile olmuştur. Arkasından 1839-1842 yılları arasında sürenI. İngiliz-Afgan Savaşı patlak vermiştir.
Dost Muhammed, ülkesi İngilizler tarafından işgal edilmesine rağmen 1863'teKâbil'e dönerek tekrar Afgan birliğini sağlamıştı. Dost Muhammed'in 9 Haziran 1863 tarihinde vefat etmesi ile Afganistan, tekrar iktidar mücadele kaosuna sürüklenmiştir. Oğlu Şir Ali'nin 1868'de iktidarı ele geçirmesiyle bu mücadele durulmuştur. RuslarınTürkistan'ı işgali, Afganlar ile İngilizleri doğal müttefik yapmıştır.Ruslar,Türkistan'ı işgal etmelerine rağmen Afganistan önderliğindeOrta Asya Devletleri'ni de içine alan bir birlik oluşmasından hep çekinmişlerdir.
1879'da ölen Şir Ali'nin yerine Yakup Han geçtiyse de, kısa bir süre sonra Afganistan'ın hakimiyetini Abdurrahman Han ele geçirmiştir. 1901'de ölen Abdurrahman Han zamanındaİkinci İngiliz-Afgan savaşı yaşanmıştır (1878-1880). Bu savaş sonunda ülke, büyük çapta harap olmuş ve millî birlik zayıflamıştır. Afganistan'ın içinde bulunduğu bu olumsuz şartları fırsat bilen Ruslar, 1881'de Türkmenistan'ı işgal etmiş ve böylece de Afganistan ile komşu olmuşlardır. 1901'de başa geçenHabibullah Han, 1919'da ölünce yerineEmanullah Han geçti. Emanullah Han, Hindistan'daki İngiliz valiye bir mektup göndererek Afganistan'ın bağımsız bir devlet olduğunu ve İngiltere ile iyi ilişkiler kurmak istediğini iletmiştir.
İngiltere ise Afganistan bağımsızlığını kabul edip-etmemekte tereddüt etmiştir. Bu durum ilişkilerin gerginleşmesine ve 6 Mayıs - 8 Ağustos 1919 tarihleri arasında cereyan edenÜçüncü İngiliz-Afgan Savaşı'nın başlamasına sebep olmuştur. Bu savaşta başarı elde edemeyen İngilizler, 8 Ağustos 1919'da imzalananRavalpindi Antlaşması ile Afganistan'ın bağımsızlığını tanımıştır. Bu antlaşmanın ardından 19 Ağustos 1919 tarihindeEmanullah Han tarafından Afganistan'ın bağımsızlığı ilan edildi.
Sovyetler Birliği, 1979'da Afganistan'dakiMarksist hükûmetin isteğiyle işgal etmiş ve kendi denetiminde bir sosyalist Afgan yönetimi kurdurmuştur. Buna tepki gösteren yerel güçler, Batı ülkelerinin de desteğiyleSSCB'ye karşı bir silahlı mücadele başlatmışlar ve pek çok bölgede egemenlik sağlayacak düzeyde başarı göstermişlerdir. Tüm bu yıpratıcı mücadele SSCB'nin içinde bulunduğu zor ekonomik durumu daha da ağırlaştırmış veSSCB'nin dağılmasıyla sonuçlanacak olaylara büyük bir etki yapmıştı.
Amerika Birleşik Devletleri'nde yapılan 11 Eylül saldırılarının sorumlusu olarak ilan edilenEl-Kaide'nin bu bölgede yerleştiği iddiaları,Taliban rejiminin bu olaya müdahale etmemesi ve kaynak sağladığı iddiasıylaABD ve koalisyon güçleri tarafından işgal edilmiş, Taliban yönetimden uzaklaştırılmıştır. ABD 20 yıl boyunca Afganistan'da kalmıştır.Trump hükûmeti tarafından 29 Şubat 2020'de imzalanan Doha Anlaşması ile ABD askerlerinin çekilmesi kararlaştırılmış ve tam çekiliş tarihi olarak 1 Mayıs 2021 belirlenmiştir.[52]Biden hükûmeti ise tam çekiliş tarihini 31 Ağustos 2021 tarihine çekmiştir.[53][54] Aşağı yukarı 1 yıldan beri devam eden Afganistan ve Taliban görüşmeleri son bulmuş, Afganistan hızlı bir şekilde Taliban tarafından ele geçirilmiştir. ABD'nin tahminlerine göre Taliban'ın, Kâbil'i ele geçirmesi 90 gün sürecekti fakat ABD'nin tahminleri tutmadı ve Taliban, Kâbil'i birkaç günde ele geçirdi. Cumhurbaşkanı Eşref Gani ülkeden kaçtı. İçişleri Bakanı ise sorunsuz bir şekilde iktidarı Taliban'a devretti.
Afganistan,Güney Asya'da veyaOrta Asya'da bulunan, kuzey ve güneybatıda ovaları olan dağlık bir yerleşim bölgesinin ortasında bir ülkedir. Bu bir parçasını oluşturan Büyük Orta Doğu'da içinde İslam dünyası arasında yalanenlemlerde 29 N ve 39 N ve boylamları 60 E ve 75 E'dir Ülkenin en yüksek noktasıNoşakdeniz seviyesinden 7.492 metre yüksekliktedir.
Çok sayıda nehir ve rezervuar olmasına rağmen, ülkenin çoğu kuru. Kapalı havza içinde Sistan dünyanın en kurak bölgelerinden biridir. Afganistan'a düşen olağan yağmura ek olarak, ülke kışınHindukuş vePamir Dağları'nda kar alır, ardından ilkbaharda bu karın erimesi nehirlere, göllere ve akarsulara girer. Ancak ülkenin suyunun üçte ikisi komşu İran, Pakistan ve Türkmenistan'a akıyor. Devletin, suyun doğru şekilde yönetilmesi için sulama sistemlerini rehabilite etmesi için 2 milyar doların üzerinde bir ihtiyacı var.
Kuzeydoğu dağ arasında Hindikuş ve çevresindekiBedahşan Eyaleti bir alandır aktif jeolojik olanlar güçlü meydana deprem hemen hemen her yıl. Ölümcül ve yıkıcı olabilirler, zaman zaman heyelanlara ve kış çığlarına neden olabilirler Son güçlü depremler 1998'de Tacikistan yakınlarındakiBedahşan'da meydana geldi ve 6.000 kişiyi öldürdü. Bunu 2002 yılında Hindukuş'da meydana gelen ve bölgedeki çeşitli ülkelerde 150'den fazla kişinin öldüğü ve binden fazla kişinin yaralandığı depremler izledi. 2010 depreminde 11 Afgan öldü, 70'ten fazla kişi yaralandı ve 2.000 ev yıkıldı.[alıntı gerekli]
652 230 km² yüzölçümüyle dünyanın 41. en büyük ülkesi,Fransa'dan biraz daha büyük veMyanmar'dan daha küçük. Güney ve doğuda Pakistan, batıda İran, kuzeydeTürkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan ve uzak doğuda Çin ile komşudur.
Afganistan'da nüfusun %44,6'sını 0-14 yaş grubu oluşturmaktadır. Ortalama çocuk sayısı her 1 kadına 6,69 çocuk şeklindedir.Kâbil, Afganistan'da çocuklar.Afganistan'da etnik gruplar (2005)
ABD Dışişleri Bakanlığı 2010 yılı verilerine göre Afganistan'daki en büyük grubu toplumun %42'sini oluşturanPeştunlar oluşturmaktadır.Tacikler toplumun %27'sini,Özbekler %9'unu,Hazaralar %9'unu,Aymaklar %4'ünü,Türkmenler %3'ünü,Beluçlar ise %2'sini oluşturmuştur. Geriye kalan toplumun %4'ünü oluşturan kesim başka etnik gruplara mensuptur.
İran halkları Afganistan'daki salt çoğunluğu oluşturmakta olup, Peştunlar, Tacikler, Hazaralar, Aymaklar ve Beluçlarİran dilleri konuşmaktadır. Afganistan'dakiTürk halkları en büyük azınlıklar olup,Afganistan Özbekleri veAfganistan Türkmenlerinden ibarettir. Bunun dışında az da olsaPamir bölgesindeKırgızlar da vardır. Rus savaşı esnasında Pamir bölgesindeki Kırgızların büyük kısmı Türkiye'ninVan İline yerleştirilmiş ve yaşadıkları köyeUlupamir ismi verilmiştir. Bölgeye yerleşen halk, bölgede hayvancılık ve koruculuk yapmaktadırlar.
Afgan nüfusunun %99'dan fazlasınınMüslüman olduğu iddia edilmektedir. Müslüman halkın yaklaşık %80 ila %85'iSünni iken %15 ila %20'si ise Hazaralar arasında baskın bir İslam kolu olanŞiilik mezhebinin takipçileridir.Hristiyanlar,Budistler,Parsiler,Sihler veHindulardan oluşan küçük azınlıklar vardır. 1890'lara kadar, günümüzdeNuristan bölgesine tekabül edenKafiristan'da Müslüman olmayan veVeda dinine paralel biranimist dine inanmışNuristaniler yaşamaktaydı, ancak bu halk Afgan emriAbdurrahman Han'ın bölgeyi ele geçirmesiyle zorla İslam'a geçti.
Afganistan İslam Cumhuriyeti'nin 2021 Taliban saldırısı sırasında fiilen çöküşünün ardından, Taliban ülkeyi İslam Emirliği olarak ilan etti. 7 Eylül'de yeni bir geçici hükûmet ilan edildi.
Afganistan'da geleneksel bir yönetişim aracı, esas olarak yeni bir devlet başkanını seçmek, yeni bir anayasa kabul etmek veya savaş gibi ulusal veya bölgesel sorunları çözmek için düzenlenen bir Peştun istişare toplantısı olan loya jirga'dır (büyük meclis).[56] Loya jirgaları en az 1747 yılından bu yana düzenleniyor,[57] en sonuncusu Ağustos 2020'de gerçekleşmiştir.[58][59]
17 Ağustos 2021'de, Taliban'a bağlıHizb-i İslami Gulbeddin partisinin lideriGulbeddin Hikmetyar, hem Afganistan'ın eski CumhurbaşkanıHamid Karzai hem de Ulusal Uzlaşma Yüksek Konseyi ve eski BaşkanıAbdullah Abdullah ile Hükûmet kurmak amacıyla,Katar'ın başkentiDoha'daki İcra Kurulu Başkanı ile (ancak Karzai'nin mi yoksa Abdullah'ın mı böyle bir hükûmete doğrudan dahil olup olmayacağı belli değil) bir araya geldi.[60][61]
CumhurbaşkanıEşref Gani, Taliban ilerleyişi sırasında ülkeden kaçarakTacikistan veyaÖzbekistan'a gittiği düşünülürkenBirleşik Arap Emirlikleri'nde ortaya çıktı ve bu tür müzakereleri desteklediğini ve Afganistan'a dönmek için görüşmelerde bulunduğunu söyledi.[62][63]
Ağustos 2021 itibarıyla, İslam Emirliği, Afganistan İslam Cumhuriyeti'nin devlet kurumlarının Taliban'a devrini koordine etme sürecinde üst düzey devlet adamlarının liderliğindeki resmî olmayan bir Koordinasyon Konseyi ile siyasi bir geçiş döneminden geçiyor. Bu arada Taliban güçleri ülkede etkili bir polis otoritesi kullanıyor.[64] Afgan Ulusal Meclisinin eski üyesiFevziye Kûfî'ye göre, hükûmet kurma konusundaki Kâbil toplantıları sadece erkeklerin katıldığı toplantılardır. Sadece erkeklerden oluşan bir hükûmetin "olacağını" belirtti. Taliban içindeki pek çok kişi, eski hükûmete itirazlarının doğası gereği dini olduğu ve siyasi olmadığı için, Afganistan Anayasası'nın devamının potansiyel olarak yeni devletin temeli olarak işe yarayabileceği konusunda hemfikirdir.[65] 20 Ağustos'taAbdülgani Birader, yeni hükûmetin bileşimi ve yapısı hakkında Koordinasyon Konseyi ile resmî müzakerelere başlamak için Kandehar'dan Kâbil'e geldi.[66]
30 Ağustos'ta Amerikan birliklerinin son uçuşuyla Kâbil'den ayrılmasından saatler sonra görüşülen bir Taliban yetkilisi, yeni hükûmetin büyük olasılıkla Cuma'dan sonra 3 Eylül Cuma günü açıklanacağını söyledi. Hibetullah Ahundzade'nin resmî olarak Emir olarak adlandırılacağı ve kabine bakanlarının Arg'da resmî bir törenle açıklanacağı eklendi. Abdülgani Birader Başbakan olarak hükûmet başkanı olurken diğer önemli pozisyonlarSiraceddin Hakkani ve Mohammad Yakub'a gidecektir. Dini liderin altında, günlük yönetim kabineye emanet edilecektir.[67]
CNN'ye göre, yeni hükûmetin üniter birDiyubendi İslam cumhuriyeti olması muhtemeldir. CNN-News18 tarafından hazırlanan bir raporda kaynaklar, yeni hükûmetin, SeyyidAli Hamaney'in rolüne benzer şekilde, Hibetullah Ahundzade'nin dini lider olarak İran'a benzer şekilde yönetileceğini ve Kandehar'dan kurulacağını söyledi. Birader veya Yakub, Başbakan olarak hükûmetin başı olacaktır. Hükûmetin bakanlıkları ve kurumları, Başbakanın başkanlığında bir kabine altında olacak. Dini Lider, 11 ila 72 üyeli herhangi bir yerde Yüksek Konsey olarak bilinen bir yürütme organına başkanlık edecek. Abdülhekim Hakkani muhtemelen Başyargıçlığa terfi edecek. Rapora göre, yeni hükûmet, değiştirilen 1964 Afganistan Anayasası çerçevesinde gerçekleşecektir.[68]
Hükûmetin 11 Eylül terör saldırılarının 20. yıl dönümü olan 11 Eylül 2021'de açıklanacağı ve muhtemelenTürkiye,Çin, İran,Pakistan ve Katar hükûmetlerine davetiyelerin gönderileceği tahmin ediliyor.[69]
Eylül ayı başlarında, Taliban, Kabine'nin sadece erkeklere açık olmasını planlıyordu ve kadınların hükûmette "yüksek rütbeli görevlerde çalışmasına" izin verilmeyeceğini ve kadınların Kabine'den "dışlandığını" belirtti. Gazeteciler ve çoğu kadın olan diğer insan hakları aktivistleri, Herat ve Kâbil'de kadınların Kabine'ye dahil edilmesi çağrısında bulunarak protesto düzenlediler.[70] 7 Eylül'de açıklanan Bakanlar Kurulunun sadece erkeklere özel olduğu ve Kadın İşleri Bakanlığı'nın kaldırıldığı ortaya çıktı.[71]
Kadınlar içinbaşörtüsü zorunlu olmakla beraberburka (yöresel Afgan kıyafeti) şart değil. Kadınlarkarma olmayacak şekilde eğitimlerine devam edebiliyorlar.[kaynak belirtilmeli]
Afganistanson derece fakir bir ülkedir,tarıma (esas olarak haşhaş-afyon hammaddesi) ve sığır yetiştiriciliğine çok bağımlıdır. Ekonomi, son zamanlardaki siyasi ve askeri huzursuzluklardan büyük ölçüde zarar gördü ve 1998 ile 2001 yılları arasında ülkenin yaşadığı zorluklara şiddetli bir kuraklık eklendi. Nüfusun çoğu yetersiz gıda, giyecek, barınma ve sağlık hizmetlerine sahip değil ve bu sorunlar askeriye tarafından daha da ağırlaşıyor. Operasyonlar ve siyasi belirsizlikEnflasyonu ciddi bir sorun olmaya devam etmektedir.
Kasım 2001'deTaliban'ın yenilmesine yol açanABD öncülüğündeki koalisyonun saldırısı ve Aralık 2001 Bonn Anlaşması sonucunda Afgan Geçici Yönetimi'nin (IAA) kurulmasından sonra, Afganistan'ı yeniden inşa etmeye yönelik uluslararası çabalar, Afganistan'ın yeniden inşasına yönelik uluslararası çabalara konu oldu. Ocak 2002'de Afganistan'ın Yeniden İnşası için Tokyo Bağışçılar Konferansı'ndaDünya Bankası tarafından yönetilecek bir fona 4,5 milyar dolar tahsis edildi. Yeniden yapılanma için öncelikli alanlar şunlardır: eğitim, sağlık ve sanitasyon tesisleri inşa etmek, idari kapasiteleri artırmak, tarım sektörlerini geliştirmek ve yol, enerji ve telekomünikasyon bağlantılarını yeniden inşa etmek. Nüfusun üçte ikisi günde iki doların altında yaşıyor. Bebek ölüm hızı bin doğumda 160,23'tür.
BaşkentKâbil ülkenin en büyük kentidir; diğer önemli kentler batıdaHerat, güneydeKandehar ve kuzeydeMezâr-ı Şerîf'tir. Yerel ve ulusal düzeyde bütünleşme zayıftır. Ülke 34 ile ayrılmıştır. Bu iller de kendi içindevolasvaleyi (Peştuca: ولسوالۍ) adı verilen 398 ilçeye ayrılmıştır. Afganistan'ın illeri aşağıdaki haritada numaralandırılmış olarak gösterilmiştir.
Demiryollarının toplam uzunluğu 24.6 km, karayolları 42150 km (bunun 12,350 km siasfalt, geri kalanı yani 29,800 km sistabilize yoldur), su yolları 1,200 km dir. Ülkede boru hatlarının toplam uzunluğu 466 km dir. 51 adet havaalanı bulunan Afganistan'ın en büyük havaalanıKâbil Uluslararası Havalimanı'dır. 11 adet helikopter pisti mevcuttur.
Gardez şehri yakınında bulunan Bamozai ilköğretim okulunun kız sınıfında oturan kız çocukları. Okulun binası yoktur ve dersler açık havadabostanın gölgesinde yapılmaktadır. (Paktiya Vilayeti, Afganistan, 2007)
Afganistan eğitim sistemi 6+3+3 şeklinde bir kademelendirme üzerinde şekillenmiştir. Buna ilişkin olarakokul öncesi eğitim ile başlayan süreç (0-3 yaş ve 4-6 yaş iki aşamalıdır), 6 yıllık bir genel öğretim sistemi ile devam etmektedir. Bu aynı zamanda genel okur yazarlık kursları ile de desteklenmektedir. 6. sınıf sonrasında ise ikili bir ayrım iledin eğitimi ağırlıklı ortaokullar ve genel eğitim müfredatını benimsemiş ortaokullarda eğitim verilmektedir. Son aşama olan liseler ise 3 farklı bölümden oluşmaktadır. Bu noktada bir anlamda branş eğitimi almakta olan öğrenciler, öğretmenlik, teknik meslek liseleri ve sosyal bilimler-fen bilimleri ağırlıklı liselerde öğrenim görebilmektedirler. Bundan sonra ise branşlarına ilişkin yükseköğrenim kurumlarına devam etmektedirler.
Afganistan'da eğitim alanında kadın ve erkek arasında herhangi bir ayrım yapılmamıştır (Yalnız 2021'den beri kadınların öğretim ve mesleki hakları elinden alınmıştır.[72][73][74] Her Afgan vatandaşı eğitim hakkından yararlanmada eşit haklara sahiptir. Her 7 yaşına gelen herçocuk devlet okullarından parasız yararlanma hakkına sahiptir. Afganistan Anayasası 43. maddesine göre, devlet okulları parasızdır ve ilköğretim zorunludur. Ancak Afganistan'ın uzun yıllar süren işgallere maruz kalması ve ülkenin içinde bulunduğu siyasi, ekonomik açmazlar eğitim sistemini de olumsuz etkilemiştir. Ülkede 2005 yılı verilerine göre 5 milyona yakın çocuk okullarda eğitim görmüştür. Ancak okullaşma oranındaki düşüklük, öğretmen ve kırtasiye yetersizliği gibi nedenlerden ötürü istenilen verim alınamamaktadır. Buna rağmen 2003 yılında 8.500 çadırda 25.000 civarında öğrenci, bu çadırlarda verilen eğitim hizmetinden yararlanmıştır.
Elektrik üretimi 905 milyonKWh olarak gerçekleşmektedir. Buna istinaden tüketim 1.042 milyar KWh olmuştur. Hiç elektrik ihracatı yapamayan Afganistan, 200 milyon KWh elektrik ithalâtı yapmaktadır.
Afgan mutfağının en temel unsurları arasında tarım ürünlerinden elde edilmiş buğday, mısır, arpa gibi tarım ürünleri ön plana çıkmaktadır. Tarım ve hayvancılığın yaygın olmasıyla da beraber yerel mutfak içerisinde hayvansal ürünler sıklıkla tercih edilmektedir. Hayvansal ürünlerin sıklıkla tercih edildiği Afgan mutfağında sıklıkla süt ve süt ürünleri tercih edilmektedir.Kâbil pilavı Afgan mutfağının vazgeçilmez ulusal yemeğidir.
^Afganistan'da son nüfus sayımı 1979'da yapıldı ve eksikti. Ülkedekidevam eden ihtilaf nedeniyle, o zamandan beri resmi bir nüfus sayımı yapılmadı.[5]
^Kullanılan diğer demonimler Afgani,[10] ve Afganistanlıdır.[11]
^Afganistan, tüm yasaların nihai olarak yüce liderden geldiği saf birotokrasidir. Konsensüs yönetimi başlangıçta Taliban arasında kullanılmış, ancak 2021'de iktidara dönüşünü takip eden aylarda yüce liderin kontrolü tekeline almasıyla aşamalı olarak ortadan kaldırılmıştır.[18][19][20] Danışma niteliğinde birLiderlik Konseyi vardır, ancak yüce lider aylardır (Mart 2023 itibarıyla) bu konseyi toplamadığından ve giderek artan bir şekilde kararnamelerle yönettiğinden rolü sorgulanmaktadır.[21]
Madadi, Sayed (6 Eylül 2022)."Dysfunctional centralization and growing fragility under Taliban rule".Middle East Institute. 28 Kasım 2022 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2022.In other words, the centralized political and governance institutions of the former republic were unaccountable enough that they now comfortably accommodate the totalitarian objectives of the Taliban without giving the people any chance to resist peacefully.
Sadr, Omar (23 Mart 2022)."Afghanistan's Public Intellectuals Fail to Denounce the Taliban".Fair Observer. 23 Mart 2022 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2022.The Taliban government currently installed in Afghanistan is not simply another dictatorship. By all standards, it is a totalitarian regime.
^Oxford Analytica (10 Mart 2023). "Senior Afghan Taliban figures move to curb leader".Expert Briefings. Emerald Expert Briefings. oxan-db (oxan-db).doi:10.1108/OXAN-DB276639.[Akhundzada] has not convened the Taliban's Leadership Council (a 'politburo' of top leaders and commanders) for several months. Instead, he relies on the narrower Kandahar Council of Clerics for legal advice.
^Griffin, Luke (14 Ocak 2002)."The Pre-Islamic Period".Afghanistan Country Study. Illinois Institute of Technology. 3 Kasım 2001 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi:14 Ekim 2010.
^"The name Afghan has evidently been derived from Asvakan, the Assakenoi of Arrian... " (Megasthenes and Arrian, p 180. See also: Alexander's Invasion of India, p 38; J.W. McCrindle).
^"Even the name Afghan is Aryan being derived from Asvakayana, an important clan of the Asvakas or horsemen who must have derived this title from their handling of celebrated breeds of horses" (See: Imprints of Indian Thought and Culture abroad, p 124, Vivekananda Kendra Prakashan).
^cf:"Their name (Afghan) means "cavalier" being derived from theSanskrit, Asva, or Asvaka, a horse, and shows that their country must have been noted in ancient times, as it is at the present day, for its superior breed of horses. Asvaka was an important tribe settled north to Kabul river, which offered a gallant resistance but ineffectual resistance to the arms of Alexander "(Ref: Scottish Geographical Magazine, 1999, p 275, Royal Scottish Geographical Society).
^"Afghans are Assakani of theGreeks; this word being theSanskritAshvaka meaning 'horsemen' " (Ref: Sva, 1915, p 113, Christopher Molesworth Birdwood).
^Cf:"The name represents Sanskrit Asvaka in the sense of a cavalier, and this reappears scarcely modified in the Assakani or Assakeni of the historians of the expedition ofAlexander" (Hobson-Jobson: A Glossary of ColloquialAnglo-Indian words and phrases, and of kindred terms, etymological..by Henry Yule, AD Burnell).
^Ch. M. Kieffer (15 Aralık 1983)."Afghan".Encyclopædia Iranica (online bas.). Columbia University. 16 Kasım 2013 tarihindekaynağından arşivlendi.
^Vogelsang, Willem (2002).The Afghans. Wiley Blackwell. s. 18.ISBN0-631-19841-5. 9 Temmuz 2019 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:6 Temmuz 2019.
.svg)
_-_AFG_-_UNOCHA.svg)
.PNG)
.jpg)
.jpg)
