Rusça yarı resmî olmakla birlikte yaygın kullanıma sahiptir.
De facto olarak kullanılmaktadır.
Gürcistan tarafından belirlenen ve uluslararası arenada tanınan Abhazya bayrağı.
Abhazya (Abhazca:Аҧсны Apsnı;Gürcüce:აფხაზეთი Apkhazeti),Gürcistan'ın kuzeybatısında,Karadeniz'in doğusunda yer alan tarihsel bölge ve ülkedir. Abhazya adı, tarihsel bölge dışında,de facto Abhazya Cumhuriyeti ile Gürcistan'a bağlıAbhazya Özerk Cumhuriyeti'ni de ifade etmektedir.
Abhazya Özerk Cumhuriyeti ise,Sovyetler Birliği içindeGürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin bir parçası olarak kurulmuştur. Bugün de Birleşmiş Milletler ve - birkaç devlet dışında,Türkiye Cumhuriyeti dahil - BM üyesi devletlerin büyük çoğunluğu tarafından Gürcistan'ın bir parçası olarak kabul edilmektedir.
Abhazya Cumhuriyeti'nin yönetim merkeziSohum olup, Abhazya Özerk Cumhuriyeti'nin "sürgündeki" hükûmeti ise, Gürcistan'ın başkentiTiflis'tedir.
Abhazya adı eskiAbazgia bölgesinden, bir kabule göre de bu bölgenin halklarından biri olanAbhazlardan gelir. Abhazya 8.600 km²’lik bir alanı kapsar.
2022 yılı itibarıyla bölgede 244.236 kişi yaşamaktadır.[2] Halkın %70'inden fazlası aynı zamandaRusya Federasyonu vatandaşıdır.[6]
Batı Kafkasya’da en eski yerleşmeye ilişkin arkeolojik buluntular yaklaşık MÖ 4000-3000 yıllarına tarihlenir. Bugünkü Abhaz (Apsua) tarihçiler bu kalıntıların en eski “proto-Abhaz” kabilelerine ait olduğunu savunmakta ve Karadeniz kıyısındaki bugünkü Abhaz cumhuriyetinin köklerinin çok eski olduğunu ileri sürmektedirler.
Bugünkü Abhazya toprakları MÖ 1. binyılda (MÖ 9.-6. yüzyıllar) eskiKolhis (Kolha) krallığının bir parçasıydı. Bu toprakların MÖ 63 yılındaLazika'nın bir parçası oldu. Antik Yunan tacirler Karadeniz kıyısında limanlar kurdular ve Dioscurias adıyla kurulan Sohum da bu limanlardan biriydi. Roma İmparatorluğu MS 1. yüzyıldaLazika topraklarını ele geçirdi veLazika'nın bağımsızlığını yeniden kazandığı 4. yüzyıla değin bölgeyi yönetimi altında tuttu. Ama ardındanLazikaBizans İmparatorluğu'nun denetimi altına girdi. Bizans imparatoruI. Justinianus döneminde, 6. yüzyılda Abhazya nüfusu Hristiyanlığı kabul etti. Abhazya, 7. yüzyılda Bizans'a bağlı bir prenslik haline geldi.
735'te Gürcü krallıklarına karşıArap generaliMervan tarafından büyük bir sefer başlatıldı. Araplar 736 yılında Abhazya'ya çekilmiş Gürcü prenslerinin -Miriani veArçil kardeşler- peşindeydiler.Dizanteri veseller gibi afetler ile birlikte ArkhonI. Leon veİberyalı veLazikalı müttefiklerinin inatçı direnişi işgalcileri geri çekilmeye zorladı. I. Leon daha sonra Mirian'ın kız kardeşi ile evlendi ve bir varis,II. Leon 770'li yıllardaLazika'yı elde etmek için bu hanedan birliğini kullandı. Muhtemelen bu yeni devlet Lazika'nın (Gürcü kaynaklarındaEgrisi) ardılı kabul edilerek bazı çağdaş Gürcü (Gürcü Kralları'nın Hayatı,Leonti Mroveli) veErmeni (Ermenistan Tarihi,Hovannes Drashanakerttsi) kroniklerindeEgrisi (Lazika) olarak ifade edilmeye devam etti.
Arap Halifeliğine karşı başarılı savunma ve doğuda yeni toprak kazanımları, Abasgia prenslerine Bizans İmparatorluğu'ndan daha fazla özerklik talep etmeleri için yeterli güç verdi. 778 dolaylarında Prens II. Leon,Hazarların da yardımıyla Bizans İmparatorluğu'ndan bağımsızlığını ilan etti ve ikametgâhınıKutaisi'ye taşıdı. Bu dönemdeGürcüce, okuryazarlık ve kültür dili olarakYunancanın yerini almıştır.[7]
Batı Gürcistan Abhazya krallığı 850 ile 950 yılları arasında gelişti ve bu, Abhazya ve doğu Gürcü devletlerinin 10. yüzyılın sonunda ve 11. yüzyılın başında KralIII. Bagrat tarafından yönetilen tek bir Gürcü monarşisi,Gürcistan Krallığı çatısı altında birleşmesi ile sona erdi.
12. yüzyılda KralKurucu Davit, Otağo'yu Abhazya'nın bireristavisi (prens) olarak atadı ve daha sonraŞervaşidze Hanedanı'nın (Çaçba olarak da bilinir) kurucusu oldu.
1240'lardaMoğollar Gürcistan'ı sekiz askeri-idari tümene böldüler, çağdaş Abhazya topraklarıTsotne Dadiani tarafından yönetilen tümenin bir parçasını oluşturuyordu.
16. yüzyılda, Gürcistan Krallığı'nın küçük krallıklara ve prensliklere bölünmesinden sonra, Şervaşidze Hanedanı tarafından yönetilenAbhazya Prensliği (resmiyetteİmereti Krallığı'nın vasalı) ortaya çıktı.Osmanlı donanmasının Sohum kalesini işgal ettiği 1570'lerden beri Abhazya,Osmanlı İmparatorluğu veİslam etkisi altına girdi. Osmanlı yönetimi altında, Abhaz seçkinlerinin çoğunluğu İslam'ı seçti. Prenslik bir dereceye kadar özerkliğini korudu.
Günümüz Abhazyası, haritadaGreat Abassia'nın güney yarısıdır, 1835 yılıAbhazların Sürgünü
Çarlık RusyasıKafkasya'ya yayılmaya başlamasıyla birlikte bölgenin bazı küçük halklarıyla çatışmalar içine girdi. Küçük ölçekli ama uzun zamana yayılan savaşların sonunda Rusya, 1801-1864 arasında bütünGürcistan'ı ele geçirdi. Abhazya 1810 yılında bir feodal prenslik olarak Rusya'nın korumasına alındı. 1812 Bükreş Antlaşması gereğince,Osmanlı Devleti Abhazya üzerindeki bu Rus egemenliğini tanıdı. Aynı antlaşmaya göre, Abhazya'nın kuzeyinde sınır olan Bzıb Irmağı ile daha kuzeydekiKuban Irmağına değin uzananKaradeniz'dekiÇerkesya kıyılarının denetimiOsmanlı Devleti'ne bırakıldı, Bzıb Irmağından güneydekiPoti'ye kadar uzanan Karadeniz kıyılarının denetimi de Rusya'ya verildi. 1813'te İran'ı da yenen Rusya,Karadeniz'denHazar Denizi'ne uzanan geniş bir alanda Güney Kafkasya'ya yerleşmiş oldu. Rusya, 1861 yılı idari ve sosyal reform programı çerçevesinde 1864'te Abhaz Prensliği'ni lağvetti, feodal ayrıcalıklara ve köleliğe son verdi ve bölgeyiSohum okrugu adı altında ilhak etti. Sohum okrugu, daha sonraKutaisi iline bağlandı.1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında, 1877'de Abhazya'ya şaşırtma amaçlı bir Osmanlı çıkartması yapıldı, sayıları dört bin olarak bilinen bir Abhaz nüfus, ayaklanarak Osmanlıları destekledi. Dört ay gibi kısa bir süre içinde Abhazya'yı boşaltan Osmanlılar, beraberlerinde Müslüman Abhaz nüfusun çoğunluğunu da götürerek deniz yoluyla Türkiye'ye çekildiler. Bunun bir sonucu olarak Müslüman Abhazlar azınlık durumuna düştüler. Abhazlardan boşalan yerlere de Rus, Gürcü, Ermeni ve Rum kolonlar yerleştirildi. Türkiye'ye götürülen Abhazlar ise, çoğunlukla Batı Karadeniz illeri (Düzce,Sakarya vb.) ile Orta Karadeniz illerine (Sinop,Samsun vb.) yerleştirildiler.
ÇağdaşAbhaz tarihçiler Abhazya'ya Gürcü, Rus, vb'nin dışarıdan getirilerek yerleştirildiğini yazıyorlar.Gürcü tarihçiler deGürcüler,Megreller veSvanlar gibi Güney Kafkas kökenli halkların eski çağlardan beri Abhazya'nın yerlisi olduklarını yazıyorlar.Gürcüler,Çerkesler veAbazalar gibi bir Kuzey Kafkas halkı olan Abhazların bölgeye kuzeyden göç ederek geldiklerini öne sürüyorlar. Karşılıklı iddialar sürüyor. 20. yüzyılın başındaAbhazların bölgede bir azınlık olması da bir başka olgudur. 1911 tarihliEncyclopædia Britannica‘daki maddede Sohum-kale (Sohum) nüfusunun 43.000 olduğu, bu nüfusun üçte ikisinin Kartvelilerden, üçte birinin Abhazlardan oluştuğu yazmaktadır. Olabilir, çünkü 1877'de MerkeziSohum yöresi, Türkiye'ye göç nedeniyle Abhaz nüfusundan tamamen boşalmış durumdaydı.
Stalin’in ölümünden sonra Abhazya'da Abhazlara daha geniş yetkiler ve yönetimde daha çok temsil hakkı tanındı. Sovyet yönetimi, küçük cumhuriyetlerin ve ulusal toplulukların edebiyat ve kültür yönlü çalışmalarını bir ölçüde destekliyordu.Abhazlar kendi özerk cumhuriyetlerinde sayıca azınlık (% 17-18) olmalarına karşın önemli ölçüde siyasal gücü ve bürokrasiyi kontrol ediyorlardı. Abhazlara tanınmış olan kota ve haklar,AbhazlarıGürcülere karşı bir denge unsuru olarak elde tutmayı amaçlayan bir stratejik politikaya dayanıyordu. Abhazlara tanınmış olan hakların bir benzeri, Gürcü tarafın görüşüne göre,Sovyetler Birliği’nin hiçbir başka özerk cumhuriyeti halkına tanınmamıştı. Bu durum, yani Rusların Abhazlar yoluyla Abhazya'yı elde tutma niyeti, Gürcüler ile Rus ve Abhazların karşı karşıya gelmelerinin asıl nedenidir.Zviad Gamzahurdiya yönetimince, öteden beri yazışma dili Rusça olan Abhazya veGüney Osetyaya, yeni bir yazışma dili olarakGürcücenin dayatılması,Gürcü olmayan çoğunluğun (Rus, Ermeni, Rum, vb.) tepkisine ve bardağın taşmasına yol açtı. Abhazya veGüney Osetya, kendi parlamentolarında aldıkları kararlarla bağımsızlıklarını ilan ettiler.
Savaşın Temmuz-Ekim dönemiSavaşın Ekim-Aralık dönemi
Sovyetler Birliği’nin çözülmeye başladığı 1980’lerin sonlarında, Gürcistan’ın bağımsızlığa doğru yol aldığı süreçte, Abhazlar ile Gürcüler arasındaki gerilim iyice yükseldi. Pek çok Abhaz muhalif, Gürcistan’ın bağımsızlığını kazanması halinde Abhazya’nın da bağımsızlığını ilan etmesi hakkı bulunduğunu, bağımsız Gürcistan’da “Gürcüleştirme” politikalarının gündeme geleceğini ileri sürdü. Özerk cumhuriyetin nüfusunun %48'ini oluşturan Gürcülerin özerk cumhuriyette üniversiteleri yoktu ve üniversite talebinde bulunmalarıyla başlayan gösterilerde, 16 Temmuz 1989'da 16 Gürcü öldürüldü ve 137 kişi de yaralandı. Ardından Sovyet ordusu kontrolü sağlamak içinSohum’a girdi. Bu olayın paramiliter grubun bir provokasyonu olduğu da iddia edildi.
Gürcistan,Zviad Gamzahurdiya liderliğinde 6 Nisan 1991’de bağımsızlığını ilan etti ve Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin 1921 tarihli anayasasına döndüğünü duyurdu. Pek çok Abhaz bunun Abhazya’nın özerkliğinin kaldırılması anlamına geldiğini ileri sürdü. Oysa 1921 tarihli anayasada Abhazya özerk bir cumhuriyet olarak tanınıyordu. 23 Temmuz 1992’de, Abhazya parlamentosu çoğunluğun oylarıyla bağımsızlığını ilan etti. Ardından düzensiz Gürcü birlikleri faşist bir politika ile, Karkaraşvili komutanlığında Abhazya’ya girdi ve Gürcü yönetimi bölgenin büyük bölümünü kontrol altına aldı, parlamentoyu da kapattı.
Abhazya'nın tek müttefiği olan "Kafkas Halkları Konfederasyonu" şemsiyesi altında bir araya gelenÇerkesler,Çeçenler,Rus Kazaklar veOsetler,Abhaz güçleriGürcülere karşı savaş başlattılar. Abhaz subayların yönetimindeki askerî birlikler, Eylül'deGürcüleri yenilgiye uğrattı. SonundaGürcistan topraklarında bir Abhaz-Gürcü cephesi oluştu. 3.000 kişinin öldüğü savaş sonrasındaAbhaz birlikleri Temmuz 1993'te,Sohum'u elinde tutan Gürcülere karşı saldırıya geçti. Gürcüler ağır kayıplar verdiler veSohum 27 Eylül'de Abhaz yönetiminin eline geçti. Bu savaşta binlerce insan öldü ve 10.000 kişi de kayboldu. Abhazya'dan 250.000'den fazla Gürcü göç etti.
2004 yılından sonra Gürcü hükûmeti kontrolündekiKodori Vadisi'nin yukarı kesimlerinde Abhaz milislerin faaliyetlerinde artış yaşanmıştır. 2008 yılındakiGürcü-Oset Savaşında Rus destekli Abhaz güçlerinin başlattığı operasyonla Yukarı Kodor Vadisi'nde kontrol Abhaz milislerin eline geçmiştir. Gürcistan, Rusya ile olan tüm ilişkileri kesmiştir. Abhazya ve Güney Osetya bağımsızlığını ilan etmiştir. Ne var ki, Rusya ve dışındaki üç devlet dışında bağımsızlıklarını kimse tanımamıştır. Günümüzde Abhazya ve Güney Osetya, Rusya denetimindeki de-facto bir bölgeye dönüşmüştür.
2014 yılında yüzlerce kişinin protestosu sonucunda Abhazya Cumhurbaşkanı Aleksandr Ankvab istifa etmek zorunda kalmıştır. 27 Mayıs'ta ofisi basılmış ve Ankvab,Sohum'dan memleketi Gudauta'ya kaçmıştır.[8][9] 1 Haziran'da görevinden istifa etmiştir. Gösterileri darbe girişimi olarak nitelemiştir. Gösterilerin sebebi olarak Abhazya'dakiGürcülere yönelik verilen haklarınAbhazları rahatsız etmesi olarak gösterilmiştir.Ukrayna'da tansiyonun yükseldiği dönemde yaşanan bu olayın arkasındaRusya'nın olduğu iddia edilmiştir.[10]
1990'ların başındaki savaşın ardındanSohum'a egemen olan ve ayrılma yanlısı güçler 1994 yılında bağımsızlığını ilan etmiş, ama Abhazya Cumhuriyeti adını taşıyan bu yönetim bazı ülkeler tarafından tanınmıştır.Rusya,[11]Nikaragua,[12]Venezuela,Nauru,Vanuatu,Suriye ile birlikte de facto bağımsız ülkelerGüney Osetya veTransdinyester ülkenin bağımsızlığını tanıyan ülkeler olmuştur. İlerleyen süreçteVanuatu veTuvalu[13] gerçekleştirdikleri bu tanıma işlemlerini geri çekmişlerdir.
Gürcistan’ın merkezi yönetiminin desteğindeki özerk yönetim ise, bölgenin eski statüsünün korunmasından yanadır. Abhazya Cumhuriyeti Hükümeti’nin yönetim merkeziSohum’dur.
Ülke ılıman iklimi nedeniyle deniz turizmi için elverişlidir.
Başlıca gelir kaynağıturizmdir. Abhazya tam anlamıyla bir turizm cennetidir.Doğal güzelliği sayesinde ülkeye yurt dışından çok fazla sayıda turist çekmektedir. Kimi insanlar Abhazya için;İnsanın ölmeden önce kesinlikle görmesi gereken yerlerden biri olduğunu söyler.Tkuarçal bölgesinde dünyanın en iyi kömürleri üretilmektedir. Tarihte deİpek Yolunun denize açılan kapısı olan Abhazya, zengin kömür havzasına ve değerlimermer yataklarına sahiptir. Abhazya’daki ağaç çeşitliği nedeniyle bu zamana kadar önemli bir gelir kaynağı olan ağaç ürünleri sektörü, son zamanlarda ormanların koruma altına alınmasıyla askıya alınmıştır.
Kültürlerine son derece düşkün olan Abhazlarda kadına önem başta gelen değerlerdendir. Abhazlarda kadının yeri erkekler kadar önemlidir. Abhaz kadını erkekler gibi at biner, misafir geldiğinde erkeklerle oturabilir, en az erkekler kadar söz söyleme ve düşünce özgürlüğü hakkına sahiptir. Abhazlar,Çerkesler'dekiXabze gibi, kendi kültürlerine "Apsuara" derler. Abhazların ataları, MÖ III. binyıl da Batı Kafkasya'da megalitik kültürün yaratıcıları olarak kabul edilir (megalitler - devasa taş bloklardan oluşan binalar). MÖ 1. binyılın başlangıcında metal bilimi konusunda uzmanlaştılar ve MÖ 8.-7. yüzyıllarda, demiri üretme ve işlemede dünyada bir ilk oldular.
Abhazya nüfusunun kesin mevcut boyutu belirsizdir. 2003 yılında yürütülen nüfus sayımına göre 215.972 kişi olarak kaydedildi fakat buGürcü yetkililer tarafından doğru olmadığı söylenmekteydi. Gürcistan İstatistik Bölümü Abhazya'nın nüfusunun 2003 yılından 2005 yılına kadar 179.000 ve 178.000 bin olduğu tahmin ediliyordu.
Britannica Ansiklopedisi 2007 yılında nüfusun 180.000 olacağını,[15] Uluslararası Kriz Grubu ise 2006 yılında Abhazya'nın toplam nüfusunun 157.000 ve 190.000 arasında olmasını tahmin etmekteydi.[16]
Abhazya nüfusu 1992-1993 savaşlarında yarıya indi (1989 yılında 525.061 idi).
2011 yılında yapılan son nüfus sayımına göre Abhazya'nın 240.705'lik nüfusu vardı.[17]
Abhazya etnik nüfusu'da 1992-1993 Savaşı'ndan sonra büyük ölçüde değişmeye başladı. Şu anda Abhazya nüfusu ağırlıklı olarakAbhazlar oluşturmakta ve nüfusun geri kalanını azınlık halinde olanGürcüler (çoğunluklaMegreller),Hemşinliler (Ermeniler) veRuslar oluşturur. Savaş öncesinde Gürcüler etnik nüfusun %45.7'sini oluşturuyordu, ancak 1993 yılından itibaren birçok Gürcü, Rus ve Ermenietnik temizliğe uğramış ve göç etmek zorunda kalmıştır.[15]
Abhazya, Kuzeybatı Kafkasya'da Karadeniz'in kuzey kıyılarında 8.600 km²’lik bir alanı kapsar.Kafkas Dağları Abhazya’yı kuzey ve kuzeydoğuda,Rusya Federasyonu içindekiÇerkesya topraklarından ayırır. Abhazya’nın doğusunda Gürcistan yer alır. Güney ve güneybatısıKaradeniz’le çevrelenmiştir.
Abhazya’nın büyük bölümü (yaklaşık % 75) dağlardan oluşur. Nüfusun büyük bölümü kıyı kesimlerinde, düz alanlarda ve alçak kesimlerde yerleşmiştir. Büyük Kafkas Dağları bölgeyi kuzeyden tamamen kuşatır. Dağların yüksekliği pek çok yerde 4.000 m civarındadır. İklimi genel olarak ılımandır.
.svg)
.jpg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)