| Aşina 阿史那 | |
|---|---|
 Dağ keçisini temsil eden Aşina Tamgası | |
| Aktif bölge(ler) | Orta veDoğu Asya |
Aşina,Türk veyaKök Türk (Çince:阿史那;pinyin:Āshǐnà;Wade–Giles:A-shih-na;Orta Çince (Guangyun): [ʔɑʃi̯ə˥nɑ˩]) (ayrıcaAsena,Asen veyaAçina şekillerinde de yazılır) birGöktürk soyu, Göktürk Kağanlığı'nın kurucu boyudur. Efsaneye göre Aşina soyu birdişi kurttan türemiştir.
LiderleriBumin Kağan,Cücenler'e karşı ayaklanarak 6. yüzyıl ortalarında yükselip ünlenmeye başladı. Ailenin iki ana dalı, sırasıyla biriBumin Kağan soyundan diğeri de kardeşiİstemi Yabgu soyundan,Göktürk İmparatorluğu'nundoğu vebatı kesimleri üzerinde karar kılmıştır. Hunlar, Çinlilere yenildikten sonra han, 500 Aşina ailesiCücenlerin bölgesine gelmiş ve onlarınvasalı olmuştur. Bu TürklerOrta Asya'da yaşayıp demircilikte ileri gitmişlerdi.
Aşina soyuTulu veOn-ok kollarına ayrılırdı. Sembolleribozkurt idi.
Aşina,Tielelerden gelen bir soydu.[1]
Aşina kabilesi ilk olarakWusun bölgesi veAral Gölü bölgesindekiİskitlerden gelir, daha sonraTiele tarafından asimile edildi ve soyadları Wusun ile ilişkiliydi (başka bir teori, onların 265'ten 460'a kadarHiung-nu'nun parçası oldukları ve 460 yılında Gaochang'ın kuzeyindeki dağlara vardıktan sonraCücenler tarafından yönetildikleridir).Türk mitolojisindeAsena dişi kurdun on oğlundan biridir. "Sui Kitabı", "Zhou Kitabı" ve "Youyang Zazu" da Aşina'nın kurt türünden olduklarını (kurt totemine inanırlar) ve Gaochang'ın kuzeyindekiBogda Dağı'ndan geldiklerini söylüyor. Bir diğer teori iseHunlarla akraba olduklarıdır. Aşina'nın deniz tanrısının kızıyla evlenen ve Aşina kabilesini doğuran Shemo adlı bir okçunun soyundan geldiğine dair de bir söylenti vardır. NesillerdirAşide klanıyla evlidirler. Çinli araştırma ekibi, Aşina'nın Kuzeydoğu Çin'den, Avrasya'daki Kuzeydoğu Asya'daki Rusya'dakiBaykal Gölü'ne kadar olan bölgeden gelmiş olabileceğine inanıyor.[2]
Araştırmacılar H.W. Haussig,[3] S.G. Kljyashtorny,[4][5] A.N. Bernstamm,[6] C. V. Findley,[7] B.A. Muratov,[8] R.R. Suyunov,[9] D.G. Savinov,[10] S.P. Guschin,[8] A. Róna-Tas,[11]Saka-Usun dillerinden gelen Aşina kelimesi kökenine işaret etmektedirler.
Bugut yazıtının en son yapılan yeniden okunmasında, bir Japon filolog ekibi, Soğdca yazılmış Aşina hanedanının en eski yazıtta Aşina'nın Çince transkripsiyonu ile bilinen tek adın, aslında Ashinas olduğunu ileri sürdü. Bu biçim altında daha sonra Arap kaynaklarında bilinir hale geldi.[kaynak belirtilmeli]
Erken dönem Aşina hanedanları üzerine yapılan ilk akademik araştırmalar 2023 yılındaXiaoming Yang ve ekip arkadaşları tarafından yapılmıştır. Mukan Kağan'ın kızı, Bumin Kağan'ın torunu olan İmparatoriçe Aşina incelenmiş ve %97 oranında Kuzeydoğu Asyalı ve %3 oranında ise Batı Avrasya karışımına sahip olduğu ortaya çıkmıştır. Prensesin mtDNA haplogrubu ise Kuzeydoğu ve Doğu Asya'da sıklıkla görülenF1d haplogrubudur. Bu araştırma antik Türklerin Kuzeydoğu Asya kökenli olduklarını savunurken aynı zamanda Hint-Avrupalı hipotezini zayıflatmıştır.[12]
Göktürk Kağanlığının en eski Türk kraliyet ailesinin Demir Çağı sonrası Tunguz ve Moğol yerleşimcilerle genetik yakınlıkları ortaya koyulurken Türk dili konuşan çeşitli halklarla ise heterojen bir ilişkisinin olduğu bulunmuştur. Yazarlara göre bu bulgular, demik bir yayılma modelindense kültürel bir yayılma modelini destekleyecek bir biçimde sonuçlar göstermiştir.
Çin kaynakları Aşinaların Türklerin başına geçtikten sonra kökenlerini hatırlatmak için kapılarının üzerine kurt başlı bir tuğ astıkları ifadesine dayanarak, "Aşina" adını bazı araştırmacılar "kurt" olarak çevirmiştir.[13][13][14] bkz:Tabgaçça: 叱奴 *čino,Ortaçağ Moğolcası:činua, Kalkaca: čono. Profesör Golden ise bu kelimenin Moğol kökeni olduğunu düşünmemektedir.[15]
Findley, "Aşina" adının muhtemelen Orta AsyaSaka dillerinden birinden ve "mavi" anlamına geldiğini varsayar, "Göktürk", Türk İmparatorluğu için başka bir ad "Doğu Türkleri" demek kiTürkçede gök rengi doğu ile özdeşleşmiştir.[7] Bu "bizSaka kökenli bir kraliyet ailesi ve kabile ile ilgileniyoruz" diyenMacar araştırmacı András RónaTas tarafından olası bulunmaktadır.[11]L. N. Gumilev "A"(Çince: "saygı öneki") veHsien-pi "Shono/Chono"(Moğolca: kurt) ödünçlemesine dayandığını belirtilir.[16]
H.W. Haussig[3] ve S.G. Kljyashtorny[5]Eski Farsça 'ahşaẽna'nın, oldukça tatmin edici etimolojik gelişimini göstermiştir ve adın ve bileşiminin "Aşin kökenleri" arasındaki bir ilişkiyi gösterdiğini belirtmiştir. BuDoğu Türkistan'da bile böyledir, daha sonra istenen biçimi ileSoğdca 'xs' yn 'k (-әhšēnē) "mavi, koyu" olmakta;Hotan-Saka (Brahmi) āşşeiņa (-āşşena) "mavi", uzun bir -A-> kıçı ahş- gelişme olarak ortaya çıkmış; (Hotan-Saka ve Soğdcadan beri) Toharca A āśna- "mavi, karanlıkta" anlamındadır. Saka etimolojisinde Ashina (<āşşeiņa ~ āşşena) "mavi" değerde (Gökyüzünün rengi) ses açısından ve anlambilimsel olarak kusursuzdur.Türklerin eski runik yazıtlarının bu sürümü için bir metin desteği vardır.
GenişOrhun yazıtlarında, ilk Kağan öyküsünde, yeni oluşturulan imparatorluk içinde yaşayan insanlar,kök türk olarak adlandırılmış, bu "Göksel Türkler" olarak anlamlanmıştır. Bu aradakök olabilir sayısız yorumlara dokunmadan, adın Aşna olarak yeniden kurulmuş değerde onun mükemmel anlamsal eşleşmesini unutmayınız. Bir açık anlamsal köken veya bir bakış çevirisi, özgün anlamı ve yabancı kökenli bilgisini önerir ve bu çok etniklilikle uyumludur. İlk Türk Kağanlıkları kültür yapısı, ancak, L. Bazin'in deyimiyle "ulusal karakter", bilinirliği Bilge Kağan devrinin Ötüken düzeninin siyasi ve kültürel ortamında dökülmeye neden olmuştur.
- Sha - ne adı Ashina şeklinde Antik Arap kroniklerinde kaydedildi.[17]
Ashina yazı sistemi Soğd dilinden alınmıştır. İktidardaki kağan üyelerinin kahramanlıkları anlatılan anıt Steli yapımında kullanılan harflerin türü Soğdca idi. Böylece Bogutskaya'da İlk Türk Hanlıkları hükümdarlarından birinin onuruna kurulan Stel üzerindeki ana yazı, Soğd mektubunda yazılıydı. Bir Soğd yazıtı Altay Dağlarında Yolene'de anıtta eski Türk savaşçısı mezarı keşfedildi ve Broadsword tarafından bulundu. Rünik benzeri yazılar Orta Çağ'ın başlarına kadar göçebe Türk halkları arasında yaygındı.[kaynak belirtilmeli]
Ashina individual clustered with ancient populations from Northeast Asia and eastern Mongolia Plateau, and especially with the Northeast Asian hunter‐gatherers.