 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Türkiye Büyük Millet Meclisinin 541 sandalyesi için Çoğunluk için gereken 271 sandalye | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kayıtlı | 10.262.063 | |||||||||||||||||||||||||||||||||
| Katılım | %88,63 ( 0,67) | |||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Her seçim bölgesinden birinci çıkan partiye göre seçim sonuçlarını gösteren harita | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Seçimden sonraTürkiye Büyük Millet Meclisinin sandalye dağılımı | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||
1954 Türkiye genel seçimleri, 2 Mayıs 1954 tarihindeTBMM'de görev yapacak10. dönem milletvekilleri için yapılan seçimlerdir.[1]
1954 genel seçimleri, Türkiye'de çok partili demokratik yaşamın yeni filizlendiği bir evrede,Demokrat Parti'nin (DP) ilk iktidar deneyiminin ve buna karşın da tek parti geleneğinin temsilcisi olanCumhuriyet Halk Partisi'nin (CHP) ilk muhalefet döneminin ardından gerçekleşen bir genel seçim olma özelliğine sahiptir.[2]
Liste usulü çoğunluk seçim sisteminin uygulandığı seçimlerde yaklaşık 9 milyon seçmen oy kullanmıştır. Demokrat Parti, oyların yüzde 58,4'ünü alarak 503 milletvekili, Cumhuriyet Halk Partisi %35,1'lik oranla 31 milletvekili,Cumhuriyetçi Millet Partisi (CMP) 5 milletvekili çıkarırken, 2 kişi de bağımsız olarak toplam 541 milletvekili seçilmiştir.[3]
Bu seçimde, DP'den 4 aday, iki seçim çevresinden seçilmiş, o tarihte uygulanan seçim yasası gereği, bu çevrelerden birinin milletvekilliğini tercih etmiştir. 9 milletvekili de DP listesinden bağımsız olarak seçilmiştir.
12 Mart 1954 tarihinde 10. Dönem milletvekili genel seçimleri için TBMM Genel Kurulunda seçimlerin 2 Mayıs 1954 tarihinde yenilenmesi kararı alındı.[4] Kanuna göre her seçim çevresinden çıkacak milletvekili sayısı 1950 genel nüfus sayımı sonucuna göre belirlenecek ve 1950 sayımı verilerine göre, her 40.000 vatandaşa bir milletvekili hesabı ile 534 milletvekili seçilecekti. Ancak seçim kanununa konulan ek madde, 1954 seçimlerinde seçilecek milletvekili sayısının 1950 seçimlerinde her seçim çevresi için belirlenmiş olan milletvekili sayısından aşağı olamayacağını düzenlemekteydi. Bu hesaba göre 1954 seçimlerinde 64 ilde toplam 541 milletvekili seçildi.[5] 2 Mayıs 1954 pazar günü yapılan seçimlere beş parti katıldı; Demokrat Parti (DP), Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Cumhuriyetçi Millet Partisi (CMP),Türkiye Köylü Partisi (TKP) veİşçi Partisi. DP ve CHP 64 vilayetin hepsinde, CMP 40 ilde, 16 Mayıs 1952'de kurulmuş olan ve ilk kez bir genel seçime katılanTürkiye Köylü Partisi (TKP) ise 19 ilde aday gösterdi.[6]
Seçimlerde liste usulu çoğunluk sistemi kullanıldı. DP 1950 seçimlerine göre oylarını artırırken CHP ise oy kaybetti. Meclise girensiyasi partilerden DP oyların 58,4'sını, CHP 35,1'ünü, CMP ise 5,3'ünü aldı.[3][7] Uygulanan seçim sistemi nedeniyle DP oyların yüzde 58,4'sını almasına karşın Meclisin yüzde 92,98'sini kazandı. CHP ise oyların yüzde 35,1'ünü almasına rağmen Mecliste ancak yüzde 5,7 ile temsil edilebildi. Bu durum, 1950 seçimlerinde de uygulanmış olan liste usulü çoğunluk sisteminin eleştirilmesine yol açtı. Çünkü, 1954 seçimlerinde nisbi temsil esası uygulanmış olsaydı DP 281, CHP 211, CMP 32, Türkiye Köylü Partisi (TKP) 18 milletvekili kazanmış olacaktı.[8]
1954 genel seçimlerinin sonuçları:[9]
| Toplam Sandık | 43.174 |
| Toplam Seçmen | 10.262.063 |
| Toplam Kullanılan Oy | 9.095.617 |
| Katılım Oranı (%) | 88,63 |
| Milletvekili Sayısı | 541 |
| Parti | Genel Başkan | Oy | % | +/– | Sandalye | +/– | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Demokrat Parti | Adnan Menderes | 5.313.659 | 58,4 |  3,2 | 503* | 87 | |
| Cumhuriyet Halk Partisi | İsmet İnönü | 3.193.471 | 35,1 | 4,5 | 31 | 38 | |
| Cumhuriyetçi Millet Partisi | Osman Bölükbaşı | 480.249 | 5,3 | — | 5 | — | |
| Bağımsızlar | 56.393 | 0,6 |  | 2 | 1 | ||
| Türkiye Köylü Partisi | Tahsin Demiray | 50.935 | 0,5 | — | 0 | — | |
| Demokrat İşçi Partisi[10][11] | Orhan Arsal[11] | 910[10] | 0,01 | — | 0 | — | |
| Toplam | 9.095.617 | 100,00 | 541* | 54 | |||
(*) Demokrat Parti'denCelal Bayar hem Bursa hem İstanbul'dan seçilip İstanbul'un,Adnan Menderes hem Aydın hem İstanbul'dan seçilip İstanbul'un,Fuad Köprülü hem Zonguldak hem de İstanbul'dan seçilip İstanbul'un,Refik Koraltan ise hem Kayseri hem İçel'den seçilip İçel'in milletvekili olmayı tercih ettikleri için DP'nin kazandığı milletvekilliği sayısı 503'ten 499'a,TBMM 10. dönem milletvekili sayısı da 541 olacak yerde 537'ye düşmüş; hâliyle İstanbul'u temsil edecek milletvekili sayısı üç kişi, Mersin'in temsilci sayısı bir kişi artarken Bursa, Aydın, Zonguldak ve Kayseri illerinin TBMM'deki milletvekili sayıları da birer kişi azalmıştır.
| İller | Mv Sayısı | DP | % | CHP | % | CMP | % | TKP | % | Bağ | % | Toplam | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Afyonkarahisar | 9 | 89.969 | 58,3 | 40.872 | 26,5 | 23.379 | 15,1 | - | - | 298 | 0,1 | 154.518 | ||||||||||||||
| Ağrı | 4 | 42.222 | 70,3 | 17.209 | 28,7 | - | - | - | - | 1.236 | 1,0 | 60.667 | ||||||||||||||
| Amasya | 5 | 49.015 | 55,0 | 35.825 | 40,2 | 4.322 | 4,9 | - | - | 163 | 0,0 | 89.325 | ||||||||||||||
| Ankara | 21 | 181.789 | 50,4 | 142.161 | 39,4 | 35.676 | 9,9 | 2.966 | 0,4 | 210 | 0,1 | 362.802 | ||||||||||||||
| Antalya | 8 | 82.337 | 63,2 | 46.824 | 35,9 | - | - | - | - | 4.751 | 0,9 | 133.912 | ||||||||||||||
| Aydın | 9 | 105.569 | 64,8 | 53.677 | 33,0 | 3.641 | 2,2 | - | - | 238 | 0,0 | 163.125 | ||||||||||||||
| Balıkesir | 14 | 163.152 | 62,6 | 91.329 | 35,0 | 7.282 | 2,4 | - | - | 1.162 | 0,0 | 262.925 | 8 | Bilecik | 4 | 35.346 | 54,6 | 25.678 | 39,7 | 1.686 | 2,6 | - | - | 2.659 | 3,1 | 65.369 |
| Bingöl | 3 | 10.025 | 31,7 | 8.255 | 26,1 | 4.529 | 14,3 | - | - | 8.801 | 28,0 | 31,610 | ||||||||||||||
| Bitlis | 2 | 20.707 | 67,2 | 6.904 | 22,4 | - | - | - | - | 3.201 | 10,4 | 30.812 | ||||||||||||||
| Bolu | 8 | 85.819 | 69,9 | 31.390 | 25,6 | 5.511 | 4,5 | - | - | 484 | 0,4 | 123.204 | ||||||||||||||
| Burdur | 4 | 36.743 | 58,1 | 25.510 | 40,3 | - | - | 2.029 | 1,6 | - | - | 64.282 | ||||||||||||||
| Bursa | 14 | 158.361 | 63,2 | 76.363 | 30,5 | 15.724 | 6,3 | - | - | 1.336 | 0,0 | 251.784 | ||||||||||||||
| Çanakkale | 8 | 80.416 | 61,9 | 41.727 | 32,1 | 3.062 | 2,4 | 4.135 | 2,8 | 2.721 | 0,8 | 132.061 | ||||||||||||||
| Çankırı | 6 | 42.998 | 50,8 | 23.712 | 28,0 | 10.503 | 12,4 | 6.097 | 7,2 | 1.416 | 1,7 | 84.726 | ||||||||||||||
| Çoruh (Artvin) | 5 | 39.662 | 61,7 | 23.871 | 37,2 | - | - | - | - | 3.604 | 1,1 | 67.137 | ||||||||||||||
| Çorum | 9 | 92.332 | 61,3 | 51.246 | 34,0 | - | - | - | - | 9.232 | 4,8 | 152.810 | ||||||||||||||
| Denizli | 9 | 85.341 | 57,6 | 62.950 | 42,5 | - | - | - | - | 88 | 0,0 | 148.379 | ||||||||||||||
| Diyarbakır | 8 | 72.907 | 61,4 | 42.333 | 35,7 | - | - | 3.389 | 2,9 | 673 | 0,1 | 119.302 | ||||||||||||||
| Edirne | 6 | 62.916 | 61,4 | 35.624 | 34,8 | 3.821 | 3,7 | - | - | 346 | 0,1 | 102.707 | ||||||||||||||
| Elazığ | 5 | 48.992 | 58,0 | 32.133 | 38,0 | 1.399 | 1,7 | 1.784 | 2,1 | 985 | 1,2 | 85.293 | ||||||||||||||
| Erzincan | 5 | 35.719 | 51,5 | 33.321 | 48,1 | - | - | - | - | 517 | 0,5 | 69.557 | ||||||||||||||
| Erzurum | 12 | 99.304 | 58,8 | 47.013 | 28,1 | 20.065 | 12,0 | - | - | 149 | 0,6 | 166.531 | ||||||||||||||
| Eskişehir | 7 | 80.598 | 64,1 | 34.294 | 27,3 | 8.767 | 6,8 | 1.679 | 1,3 | 2.436 | 1,9 | 127.774 | ||||||||||||||
| Gaziantep | 8 | 83.026 | 58,5 | 58.834 | 41,4 | - | - | - | - | 925 | 0,1 | 142.785 | ||||||||||||||
| Giresun | 8 | 73.445 | 61,9 | 38.364 | 32,3 | 7.816 | 5,8 | - | - | 97 | 0,0 | 119.722 | ||||||||||||||
| Gümüşhane | 6 | 38.863 | 50,2 | 32.778 | 41,7 | - | - | - | - | 6.263 | 8,1 | 77.904 | ||||||||||||||
| Hakkâri | 1 | 9.801 | 54,4 | 4.289 | 23,8 | - | - | - | - | 3.929 | 21,8 | 18.019 | ||||||||||||||
| Hatay | 8 | 76.136 | 60,0 | 48.746 | 38,4 | 2.034 | 1,6 | - | - | 8 | 0,0 | 126.924 | ||||||||||||||
| Isparta | 5 | 52.051 | 62,7 | 30.893 | 37,2 | - | - | - | - | 571 | 0,1 | 83.515 | ||||||||||||||
| İçel (Mersin) | 8 | 73.792 | 53,5 | 50.037 | 36,3 | 1.338 | 0,6 | 2.166 | 1,6 | 11.485 | 8,3 | 138.818 | ||||||||||||||
| İstanbul | 29 | 338.010 | 63,8 | 143.705 | 27,8 | 43.420 | 8,0 | 4.215 | 0,8 | 10.076 | 1,8 | 539.426 | ||||||||||||||
| İzmir | 20 | 230.522 | 61,2 | 145.871 | 38,8 | - | - | 374 | 0,0 | - | - | 376.767 | ||||||||||||||
| Kars | 10 | 61.573 | 38,6 | 79.426 | 49,8 | 18.400 | 11,5 | - | - | 2.335 | 0,2 | 161.734 | ||||||||||||||
| Kastamonu | 10 | 92.135 | 59,1 | 45.591 | 29,2 | 16.044 | 10,3 | 2.200 | 1,4 | 18 | 0,0 | 155.988 | ||||||||||||||
| Kayseri | 10 | 104.862 | 61,9 | 57.329 | 33,8 | 7.257 | 4,3 | - | - | 528 | 0,0 | 169.976 | ||||||||||||||
| Kırklareli | 5 | 56.105 | 62,4 | 31.926 | 35,5 | 1.845 | 2,1 | - | - | 214 | 0,1 | 90.090 | ||||||||||||||
| Kırşehir | 5 | 24.354 | 30,8 | 18.633 | 23,6 | 34.374 | 43,5 | 114 | 0,2 | 3.717 | 1,9 | 81.192 | ||||||||||||||
| Kocaeli | 12 | 127.578 | 63,2 | 60.860 | 30,2 | 12.008 | 6,0 | 798 | 0,3 | 1.184 | 0,3 | 202.428 | ||||||||||||||
| Konya | 19 | 164.002 | 53,8 | 106.497 | 34,9 | 30.376 | 10,0 | 4.397 | 1,3 | 715 | 0,1 | 305.987 | ||||||||||||||
| Kütahya | 8 | 87.140 | 64,5 | 35.144 | 26,0 | 12.658 | 9,4 | - | - | 752 | 0,1 | 135.694 | ||||||||||||||
| Malatya | 12 | 88.235 | 44,5 | 107.643 | 54,3 | 557 | 0,1 | 2.171 | 1,1 | 492 | 0,2 | 199.098 | ||||||||||||||
| Manisa | 12 | 151.569 | 64,5 | 76.069 | 32,4 | 7.195 | 3,1 | - | - | - | - | 234.833 | ||||||||||||||
| Maraş | 7 | 65.777 | 55,3 | 43.501 | 36,6 | 3.781 | 3,2 | 5.498 | 4,6 | 1.210 | 0,3 | 119.767 | ||||||||||||||
| Mardin | 7 | 60.614 | 47,0 | 44.650 | 35,0 | - | - | - | - | 21.646 | 17,0 | 126.910 | ||||||||||||||
| Muğla | 6 | 64.467 | 60,7 | 41.755 | 39,3 | - | - | - | - | 119 | 0,0 | 106.341 | ||||||||||||||
| Muş | 3 | 12.807 | 43,3 | 8.485 | 28,7 | - | - | - | - | 12.413 | 28,0 | 33.705 | ||||||||||||||
| Niğde | 8 | 76.613 | 57,5 | 42.347 | 31,8 | 8.673 | 6,5 | 3.518 | 2,0 | 8.115 | 2,3 | 139.266 | ||||||||||||||
| Ordu | 9 | 77.361 | 55,2 | 62.785 | 44,8 | - | - | - | - | - | - | 140.146 | ||||||||||||||
| Rize | 6 | 52.952 | 68,7 | 19.264 | 25,0 | 4.000 | 5,2 | - | - | - | - | 76.216 | ||||||||||||||
| Samsun | 12 | 121.098 | 60,3 | 75.329 | 37,5 | 4.357 | 2,2 | - | - | - | - | 200.784 | ||||||||||||||
| Seyhan (Adana) | 13 | 107.447 | 49,2 | 99.741 | 45,7 | 2.618 | 1,2 | 8.178 | 3,7 | 316 | 0,1 | 218.300 | ||||||||||||||
| Siirt | 4 | 33.097 | 59,5 | 14.583 | 26,2 | - | - | - | - | 2.653 | 14,3 | 50.333 | ||||||||||||||
| Sinop | 6 | 30.920 | 34,7 | 36.987 | 41,5 | 21.270 | 23,9 | - | - | - | - | 89.177 | ||||||||||||||
| Sivas | 14 | 117.204 | 52,7 | 98.996 | 44,5 | 7.071 | 2,8 | - | - | - | - | 223.271 | ||||||||||||||
| Tekirdağ | 6 | 64.901 | 63,3 | 35.145 | 34,3 | 2.551 | 2,5 | - | - | 115 | 0,0 | 102.712 | ||||||||||||||
| Tokat | 9 | 80.537 | 55,1 | 65.380 | 44,7 | - | - | - | - | - | - | 145.917 | ||||||||||||||
| Trabzon | 12 | 94.121 | 56,8 | 53.957 | 32,6 | 4.225 | 2,6 | - | - | - | - | 152.303 | ||||||||||||||
| Tunceli | 3 | 17.024 | 42,5 | 19.567 | 48,8 | - | - | - | - | - | - | 36.591 | ||||||||||||||
| Urfa | 8 | 65.070 | 49,8 | 51.127 | 39,1 | - | - | 803 | 0,2 | 14.591 | 10,6 | 131.591 | ||||||||||||||
| Uşak | 4 | 29.973 | 42,7 | 28.042 | 39,9 | 11.650 | 16,5 | - | - | - | - | 69.665 | ||||||||||||||
| Van | 4 | 33.637 | 64,1 | 18.507 | 35,3 | - | - | - | - | - | - | 52.144 | ||||||||||||||
| Yozgat | 8 | 79.733 | 57,3 | 45.653 | 32,8 | 7.862 | 5,7 | - | - | 4.250 | 4,2 | 137.498 | ||||||||||||||
| Zonguldak | 11 | 130.759 | 66,8 | 53.539 | 27,4 | 11.338 | 5,8 | - | - | 119 | 0,1 | 195.755 |
Cumhuriyetçi Millet Partisi'nin meclisteki 5 milletvekilinin tamamını çıkardığıOsman Bölükbaşı'nın memleketi olanKırşehir ili, 30 Haziran 1954 tarihindeDP'li milletvekillerinin oylarıyla kabul edilen özel bir kanunla ilçe hâline getirildi. Kırşehir vilayetinin kaldırılması ve Nevşehir kazasında Nevşehir adıyla yeni bir vilayetin kurulması hakkındaki 7 Temmuz 1954 tarihli ve 8748 sayılı Resmî Gazete'de yayınlanan kanunla Kırşehir eski kazalarıAvanos,Kozaklı,Mucur veHacıbektaş'la birlikte yeni kurulanNevşehir iline bağlandı. Kırşehir'in eski kazalarındanKaman,Ankara'ya;Çiçekdağı iseYozgat'a bağlandı.[13] Daha sonralarıYassıada Yargılamaları'ndaAdnan Menderes ve DP'nin diğer önde gelen yöneticileri Kırşehir'in ilçe yapılması davasından yargılanıp mahkûm oldular. "Kırşehir'in siyasi sebeplerle kaza hâline getirilmesi" DP yöneticilerinin yargılandığı anayasayı ihlal davasında yer alan yedi suçtan biri olarak yer aldı.[14]
Benzer şekilde, 14 Haziran 1954'te CHP'nin birinci olduğuMalatya ili de 6418 sayılı Kanun uyarınca ikiye bölünerekAdıyaman ili oluşturuldu.[15][16]
.jpg)
