| Ülke |  Türkiye |
|---|---|
| Kuruluş | 1952 |
| Lağvediliş | 1958-59 |
| Takım sayısı | 8 (1952) 10 (1952-1959) |
| Alt lig | İstanbul Profesyonel 2. Ligi (1956-1959) |
| Son şampiyon | Fenerbahçe (1958-59) |
| En çok şampiyon olan | Fenerbahçe (3) Galatasaray (3) |
İstanbul Profesyonel Ligi, 1952-1959 yılları arasındaTürkiye'ninİstanbul ilinde düzenlenen ve yalnız bu ildeki takımların katılabildiği eskifutbol ligidir.
Ülkede profesyonel futbola geçilmesinin ardından kurulan ligin ilk sezonu 1952'de gerçekleştirildi. Sekiz takımın mücadele ettiği ligde, ikinci sezondan itibaren on takım yer aldı. 1956-57 sezonundaİstanbul Profesyonel 2. Ligi'nin kurulması sonrasındaİstanbul Profesyonel 1. Ligi olarak da anılmaya başlandı. Daha önceleri herhangi bir takımındüşmediği ligde, 1957-58 sezonunu son sırada tamamlayan takım ligden düşerken İstanbul Profesyonel 2. Ligi'ni birinci sırada tamamlayan takım bu lige yükseldi. 1958-59 sezonunda son kez düzenlenen ligde ilk sekiz sırayı alan takımlar, 1959 sezonunda ilki gerçekleştirilen ulusal çaptakiMillî Lig'e katıldı. İstanbul Profesyonel Ligi ise yeriniİstanbul Mahallî Ligi'ne bıraktı. Toplamda sekiz sezon düzenlenen ligdeFenerbahçe veGalatasaray üçer,Beşiktaş ise 2 şampiyonluk elde etti.
İstanbul'daki takımların katıldığıilk futbol ligi 1904-05 sezonunda düzenlenmişti.[1] Bu tarihten sonra ilde çeşitli futbol ligleri organize edildi. 1923-24 sezonuyla birlikte düzenlenmeye başlananİstanbul Futbol Ligi 1950-51 sezonuna kadar gerçekleştirildi.Türkiye Futbol Federasyonu tarafından hazırlanan ve 24 Eylül 1951'de yürürlüğe giren talimatname ile ülkede profesyonel futbolun kabul edilmesiyle birlikte İstanbul'da profesyonel bir lig kuruldu.[2][3] Kurulan bu lige, amatör takımlarının yanında bir de profesyonel futbol takımı oluşturan ve kadrosunda en az altı profesyonel futbolcu bulunduran takımlar katılabilecekti.[2] Talimatname sonrasında yaşanan çeşitli gelişmeler sebebiyle İstanbul Profesyonel Ligi'nin ilk sezonu 1952 Ocak'ında,çift devreli lig usulüyle gerçekleştirilmeye başlandı.[4][5][6]Beşiktaş,Beykoz,Emniyet,Fenerbahçe,Galatasaray,İstanbulspor,Kasımpaşa veVefa'nın katılımıyla gerçekleştirilen ligin ilk sezonunda Beşiktaş, yenilgi almadan şampiyonluğa ulaştı.[6][7] Sezon devam ederken profesyonel takım oluşturanAdalet (günümüzdeki adı Alibeyköyspor) veBeyoğluspor, federasyon tarafından Nisan 1952'de alınan karar doğrultusunda ertesi sezon lige alındı ve 1952-53 sezonu on takımın katılımıyla gerçekleştirildi.[8][9] Sezonu Fenerbahçe, yenilgi almadan şampiyon olarak tamamladı ve ligdeki ilk şampiyonluğunu elde etti.
1953-54 sezonu başında takım kadrosunda bulunması gereken profesyonel futbolcu sayısı dokuza yükseltildi.[10] Sezon Beşiktaş'ın şampiyonluğuyla sona ererkenTürkiye'nin1954 FIFA Dünya Kupası'na katılması sebebiyle ligin son kısmındaki yedi maç oynanamadı. Federasyon tarafından alınan kararla bu maçların Ağustos ayı sonunda oynanması planlansa da,[11] çeşitli sebeplerden ötürü bu maçlar gerçekleştirilmedi. Maçların oynanmasına itiraz eden kulüplerden olan Fenerbahçe'nin lig ikinciliğinin Galatasaray'a verilmesini kabul etmesiyle birlikte bu maçlar, sıralama değişmeyecek biçimde federasyon tarafından hükmen karara bağlandı.[12] 1954-55 sezonunda lig tarihindeki ilk şampiyonluğunuaveraj farkıyla Beşiktaş'ı geçerek elde eden Galatasaray,[13] ertesi sezonu da şampiyon olarak tamamlayarak üst üste iki şampiyonluk elde eden tek takım oldu.
1956-57 sezonu başında federasyon, İstanbul'da ikinci seviyede bir profesyonel lig kurulmasına karar verdi.[14] Ligin son haftasına Fenerbahçe ikinci girse de, son haftada karşılaştığı lider Galatasaray'ı yenerek averaj farkıyla sezonu şampiyon olarak tamamladı.[15] Öte yandan sezon öncesinde federasyon tarafından alınan ligdeki takım sayısının sekize düşürülmesi kararı, sezon sonunda federasyon tarafından bozuldu ve 1957-58 sezonunun aynı takımların katılımıyla gerçekleştirilmesi kararlaştırıldı.[16] 1957-58 sezonu devam ettiği sırada, sezonu son sırada tamamlayan takımın bir alt lige düşmesine, alt lig şampiyonunun da bu lige yükselmesine karar verildi.[17] Galatasaray'ın üçüncü şampiyonluğunu elde ettiği sezonu son sırada tamamlayan Emniyet ligden düşerken ikinci lig şampiyonuKaragümrük 1958-59 sezonunda lige ilk katılımını gerçekleştirdi. Ulusal çapta bir lig organize edilecek olması sebebiyle son kez düzenlenen ligin son şampiyonu, üçüncü kez bu başarıyı elde eden Fenerbahçe oldu. 1959'da ilk kez düzenlenenMillî Lig'e katılan 16 takımın 8'ini, İstanbul Profesyonel Ligi'ni ilk 8 sırada tamamlayan takımlar oluşturmuştu.[18]
Tüm sezonlarıçift devreli lig usulüyle gerçekleştirilen organizasyon, 8 takımın katıldığı ilk sezonu dışında kalan tüm sezonlarında 10 takımın katılımıyla gerçekleştirildi. Bu nedenle, sonucu hükmen belirlenen maçlar da dahil edildiğinde ilk sezon 56, kalan sezonlarda ise 90 maç oynanmıştı. Bir tarafın galibiyetiyle sona eren maçlarda kazanan takımiki puan alırken kaybeden takıma puan verilmemekteydi. Eğer maç beraberlikle sonuçlanmışsa iki takım da birer puan kazanmaktaydı. Sezon sonunda aldıkları bu puanlara göre sıralan takımlar arasında puan eşitliği varsa, eşitliğin yaşandığı takımların attığı gol sayısının yediği gol sayısına bölünerek elde edilenaverajına bakılmakta ve averajı yüksek olan takım üst sırada yer almaktaydı.
Ligdeki maçların çoğuMithatpaşa Stadyumu'nda oynanırkenŞeref Stadyumu,Fenerbahçe Stadyumu veVefa Stadyumu da bazı maçlara ev sahipliği yapmıştı.[19][20][21][22]
| Takım | Şampiyonluk | İkincilik | Kazanılan yıllar |
|---|---|---|---|
| Fenerbahçe | 3 | 1 | 1953, 1957, 1959 |
| Galatasaray | 3 | 4 | 1955, 1956, 1958 |
| Beşiktaş | 2 | 3 | 1952, 1954 |
Kariyeri boyunca ligde 134 maça çıkanİsmet Yamanoğlu, lig tarihinde en çok maça çıkan futbolcudur. Bu maçların tamamına Vefa formasıyla çıkan Yamanoğlu, aynı zamanda tek bir takım formasıyla ligde en çok maça çıkan oyuncu konumundadır.[23]
| Sıra | Ülke | Oyuncu | Maç | Yıllar |
|---|---|---|---|---|
| 1 | | İsmet Yamanoğlu | 134 | 1952-1959 |
| 2 | | Aydemir Nemli | 133 | 1952-1959 |
| 3 | | Mehmet Ekerbiçer | 132 | 1952-1959 |
| 4 | | Rahmi Denizöz | 127 | 1952-1959 |
| 5 | | Kadri Aytaç | 123 | 1952-1959 |
| 6 | | Turgay Şeren | 117 | 1952-1959 |
| Mehmet Ali Has | 1952-1959 | ||
| Nusret Ülük | 1952-1959 | ||
| 9 | | İsmet Berberoğlu | 116 | 1952-1959 |
| 10 | | Nedim Günar | 115 | 1952-1959 |
Lig tarihinin en golcü oyuncusu, kariyeri boyunca ligde oynadığı maçlarda 77 gol kaydedenMetin Oktay'dır. Lig tarihinde 3 farklı kulüpte forma giyen 4 farklı oyuncu gol krallığı yaşamıştır. Dört sezonda gol kralı olan Metin Oktay bu alanda birinci sıradayken, 5 gol kralı çıkaran Galatasaray takımlar bazında lider konumdadır. 1958-59 sezonunda attığı 22 golle gol kralı olan Metin Oktay, lig tarihinde bir sezonda en fazla gol atan oyuncu olup aynı sezon maç başına 1,38'lik gol ortalaması yakalayarak bu kulvarda da lider konumdadır.[23]
| Sıra | Ülke | Oyuncu | Gol | Maç | Ortalama |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | | Oktay, MetinMetin Oktay | 77 | 66 | 1.17 |
| 2 | | Küçükandonyadis, LefterLefter Küçükandonyadis | 67 | 95 | 0.71 |
| 3 | | Aytaç, KadriKadri Aytaç | 61 | 123 | 0.5 |
| 4 | | Nemli, AydemirAydemir Nemli | 56 | 133 | 0.42 |
| 4 | | Sargın, BurhanBurhan Sargın | 50 | 92 | 0.54 |
| 6 | | Adanır, RecepRecep Adanır | 49 | 98 | 0.5 |
| 7 | | Yamanoğlu, İsmetİsmet Yamanoğlu | 48 | 134 | 0.36 |
| 8 | | Bilge, NazmiNazmi Bilge | 47 | 76 | 0.62 |
| 9 | | Mamat, SuatSuat Mamat | 46 | 104 | 0.44 |
| 10 | | İstanbulluoğlu, GarbisGarbis İstanbulluoğlu | 45 | 78 | 0.58 |
| Sezon | Ülke | Oyuncu | Takım | Gol | Maç | Ortalama |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1952 | | Yorulmaz, ŞevketŞevket Yorulmaz | Beşiktaş | 19 | 14 | 1,36 |
| 1952-53 | | Yorulmaz, ŞevketŞevket Yorulmaz | Beşiktaş | 17 | 18 | 0,94 |
| 1953-54 | | Küçükandonyadis, LefterLefter Küçükandonyadis | Fenerbahçe | 14 | 14 | 1 |
| 1954-55 | | Beratlıgil, AliAli Beratlıgil | Galatasaray | 14 | 18 | 0,78 |
| 1955-56 | | Oktay, MetinMetin Oktay | Galatasaray | 19 | 17 | 1,12 |
| 1956-57 | | Oktay, MetinMetin Oktay | Galatasaray | 17 | 16 | 1,06 |
| 1957-58 | | Oktay, MetinMetin Oktay | Galatasaray | 19 | 17 | 1,12 |
| 1958-59 | | Oktay, MetinMetin Oktay | Galatasaray | 22 | 16 | 1,38 |
| Ülke | Teknik direktör | Maç | G | B | M | G% | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | | Kiraz, SabriSabri Kiraz | &0000000000000086.00000086 | &0000000000000026.00000026 | &0000000000000028.00000028 | &0000000000000032.00000032 | &0000000000000030.23000030,23 |
| 2 | | Erkal, RebiiRebii Erkal | &0000000000000085.00000085 | &0000000000000023.00000023 | &0000000000000016.00000016 | &0000000000000046.00000046 | &0000000000000027.06000027,06 |
| 3 | | Arman, CihatCihat Arman | &0000000000000082.00000082 | &0000000000000022.00000022 | &0000000000000023.00000023 | &0000000000000037.00000037 | &0000000000000026.83000026,83 |
| 4 | | Görkey, ŞerefŞeref Görkey | &0000000000000080.00000080 | &0000000000000026.00000026 | &0000000000000020.00000020 | &0000000000000034.00000034 | &0000000000000032.50000032,50 |
| 5 | | Bilgiç, EşrefEşref Bilgiç | &0000000000000079.00000079 | &0000000000000023.00000023 | &0000000000000013.00000013 | &0000000000000043.00000043 | &0000000000000029.11000029,11 |
| 6 | | Kılıç, GündüzGündüz Kılıç | &0000000000000075.00000075 | &0000000000000051.00000051 | &0000000000000015.00000015 | &0000000000000009.0000009 | &0000000000000068.00000068,00 |
| 7 |  | Székely, LászlóLászló Székely | &0000000000000063.00000063 | &0000000000000031.00000031 | &0000000000000013.00000013 | &0000000000000019.00000019 | &0000000000000049.21000049,21 |
| 8 | | Özyazıcı, HalilHalil Özyazıcı | &0000000000000056.00000056 | &0000000000000023.00000023 | &0000000000000016.00000016 | &0000000000000017.00000017 | &0000000000000041.07000041,07 |
| 9 | | Eken, BülentBülent Eken | &0000000000000054.00000054 | &0000000000000010.00000010 | &0000000000000008.0000008 | &0000000000000036.00000036 | &0000000000000018.52000018,52 |
| 10 |  | Puppo, SandroSandro Puppo | &0000000000000051.00000051 | &0000000000000038.00000038 | &0000000000000010.00000010 | &0000000000000003.0000003 | &0000000000000074.51000074,51 |
Lig tarihinde yedi farklı teknik direktör şampiyonluk yaşadı. Birden fazla kez şampiyon olan tek teknik direktör, ikisi de Galatasaray ile olmak üzereGündüz Kılıç'tır. Kılıç'ın iki şampiyonluğu üst üste iki sezon gelmişti. Lig tarihinde en çok maça çıkan teknik direktör 86 maçlaSabri Kiraz olurken çalıştırdığı takımlarla toplamda 51 galibiyet elde eden Gündüz Kılıç bu alanda lider konumundadır.[23] Sezona göre şampiyonluk yaşayan teknik direktörler şu şekildedir:
| Sezon | Milleti | Teknik direktör | Kulüp |
|---|---|---|---|
| 1952 |  İngiltere | Cable, AlfredAlfred Cable | Beşiktaş |
| 1952-53 |  Sırbistan | Mihajlović, ŽarkoŽarko Mihajlović | Fenerbahçe |
| 1953-54 | İtalya | Puppo, SandroSandro Puppo | Beşiktaş |
| 1954-55 | Türkiye | Kılıç, GündüzGündüz Kılıç | Galatasaray |
| 1955-56 | Türkiye | Kılıç, GündüzGündüz Kılıç | Galatasaray |
| 1956-57 | Macaristan | Székely, LászlóLászló Székely | Fenerbahçe |
| 1957-58 |  İskoçya | Dick, GeorgeGeorge Dick | Galatasaray |
| 1958-59 | Macaristan | Molnár, IgnácIgnác Molnár | Fenerbahçe |