Ürdün (Arapça:الأردن,el-Ürdün) ya da resmî adıylaÜrdün Hâşimi Krallığı (Arapça:el-Memleketü’l-Ürdüniyyetü’l-Hâşimiyye),Orta Doğu'da bulunan birArap ülkesidir. Asya, Afrika ve Avrupa'nın kesişiminde bulunan ülke,[6]Levant bölgesine dahildir veŞeria Nehri'nindoğu yakasında yer alır. KuzeyindeSuriye, kuzeydoğusundaIrak, güneyinde ve doğusundaSuudi Arabistan, batısındaİsrail veBatı Şeria ileLut Gölü yer almaktadır. Ülkenin güneybatıda bulunan 26 km kıyısıAkabe Körfezi yoluylaKızıldeniz'e açılmaktadır. Akabe Körfezi Ürdün'üMısır'dan ayırır.[7] Ürdün yarı kurak bir ülke olup yüz ölçümü 89 bin km², nüfusu yaklaşık 10 milyondur. Bu da Ürdün'ü 11. en kalabalık Arap ülkesi yapmaktadır. Halkının %95'i Sünni Müslüman olan Ürdün'ün resmî diniİslam'dır, ayrıca Hristiyan azınlık da bulunur. Başkenti ve en büyük şehriAmman'dır.
Ürdünmeşrutiyetle yönetilen bir ülkedir, ancak kralınyürütme veyasama üzerinde geniş yetkileri bulunmaktadır. Ülke birçokları tarafından karmaşa içindekiOrta Doğu'da bir "istikrar vahası" olarak anılmıştır. 2010'dakiArap Baharı'nın ardından gelen şiddet dalgasından neredeyse hiç etkilenmemiştir.[9] Ürdün 1948'den bu yana çatışma içerisinde bulunan komşu ülkelerden mülteci kabul etmiştir. 2015 sayımına göre ülkede 2,1 milyon Filistinli ve 1,4 milyon Suriyeli mülteci bulunmaktadır.[2]
Ürdün yüksek birİnsani Gelişme Endeksi'ne sahiptir ve 102. sıradadır. Üst-orta gelirli bir ekonomi olarak değerlendirilmektedir. Turizm ve sağlık sektörleri gelişmiştir.[10] Doğal kaynakların kıtlığı, mülteci akını ve bölgesel çalkantılar Ürdün ekonomisinin önündeki engellerdir.[11] ÜlkeArap Birliği veİslam İşbirliği Teşkilatı'nın kurucu üyesidir.
Ürdün isminin aslıÜrdün Nehri'nden gelir. Ürdün kelimesinin aslı olan JORDAN, "Jor" kelimesi; Ürdün'deki Kutsal Elmar nehrinden, "Dan" ise; bazı dillerde o bölgedeki yaşayan halka verilen isimdir. Zaman içerisinde "Urdun" ismini almıştır. Araplar ise onu El-Urdun olarak adlandırmışlardır. Komşu bölgeÜrdün Nehri'nin orada doğup bitmesi dolayısı ileFilistin ve Ürdün olarak bilinir. Ürdün kelimesinin ise güç ve azamet anlamı vardır ve bu isminNuh'un torunlarından biri olduğu söylenir. Kutsal Kitap Sözlüğünde ise; Ürdün kelimesi İbranice olduğu ve manasının,Filistin'in en önemli nehirlerinden olan El-Varid El-Munharid olduğu zikredilir.[12] Yunancada Ürdün ismi " يوردانيم (jordanem) وجوردن (Jordan)" olarak adlandırılmış ve manası; "Eğim ya da Derinlik" anlamına gelmektedir. Yunanlar ve Romalılar Ürdün'ü kendi zamanlarında askeri bir vilayet olduğu için "askeri bölge" olarak adlandırmışlardır. Aynı şekilde Arap kumandanları Ürdün'ü,Lübnan'ın güneyinden bir parça,Filistin'in kuzeyinden bir parça ve aynı şekildeSuriye'nin bir parçası olarak gördükleri için burayı "Şam bölgesi ya da Ecnad(ordular) bölgesi" olarak adlandırmışlardır.[13] Kral Abdullah bin Hüseyin Ürdün'ü kurduğu zaman burayı "Ürdün Emirliği" olarak adlandırdı. Daha sonrasında ise, Muhammed'in büyük dedesi Haşim'in soyundan gelenHaşimoğulları Ürdün'de krallık sisteminin bulunduğundan dolayı burayı Ürdün Haşimiye Krallığı olarak adlandırmışlardır.[14][15]
I. Abdullah,İngilizlerden bağımsız hareket etmek isteyince öldürüldü ve yerine oğlu Tallal geçti. Akli dengesini yitiren Tallal tedavi olmak için İstanbul'a geldi ve yerine oğlu Hüseyin geçti. Hüseyin'in ölümünden sonra ise yerini Kral II. Abdullah aldı.
2012 yılındaki arkeolojik araştırmalar sonunda, tarihteki ilkamfitiyatronun Ürdün'ün Faynan Vadisi'nde MÖ 9600 yılı civarında yapıldığı ortaya çıkmıştır. Kömünal binaların bulunduğu bir köy de bulunmuştur. Tarımdan önce yerleşik hayata geçildiğinin ispatı,Neolitik Devrim kavramının yerleşik hayata geçme nedeninin tarım olduğu varsayımının sorgulanmasına da yol açmıştır.[16]
Çok eski asırlarda Ürdün insan bakımından sürekli ıssız bir bölgeydi. Sonrasında ise çeşitli medeniyetlerin etkisinde kaldı. Doğusundaki, batısındaki, güneyindeki ve kuzeyindeki kalabalık yüksek uygarlıklar oraya yerleşti.[17] Daha sonrasında ise Kenanilerin soydaşları olanAmurrular yerleşti veFilistin devletini kurdular ve sonra burası Kenani toprakları olarak adlandırıldı.[18] Bu göçmen Arap kabileleriArap Yarımadası'ndan gelmiş ve Ürdün topraklarına yerleşmişlerdir. Her kabile bir bölgeyi yurt edinmiş ve her biri birbirinden ayrılmıştır. Ancak bu ayrışmaya rağmen aralarındaki ilişkiler dostça kalmıştır. Böylece Ürdün'de ilk düzenli yerleşim Milattan önce yaklaşık 2000 senesinde ortaya çıkmıştır.[19][20]
Enbad Krallığı'nın kurulması milattan öncelerine kadar uzanır ve milattan sonra ilk yüzyılın sonlarına doğru 106 senesine kadar hüküm sürmüştür. Genellikle dağların ve mercanların bulunduğu taş ve kayalık bölgelerde yaşamışlardır. MerkezPetra bölgesi ya da başkentPetra'nın ismi; aşılması zor yüksek dağlar anlamına gelmektedir. Arapçada ise taş veya kayalık anlamına gelmektedir. Araplar ise Petra'yı "yazıt" adı ile adlandırmaktadır. Şu anda Musa vadisinde bulunmaktadır. Enbad Krallığındaki diğer şehirler ya da bölgeler ise; ateş siyahı taşlardan yapılan Hacer (taş) bölgesi ve Nigap bölgesidir.Tarihçiler Enbad Krallığının soyunun nereden geldiği konusunda ihtilafa düşmüşlerdir. Bazı tarihçiler soylarının, İsmail'in en büyük oğlu Nebaioth'tan geldiğini söylemekte, kimi tarihçiler ise soylarının; Milattan önce 6. asırdaFilistin'den bağımsızlığını kazanıpPetraya yerleşen ve köklerininIrak tarafından gelen Nubuhaz Nasrlılardan geldiğini söylemektedir. Başka bir görüş ise, köklerininYemen'den geldiğini veArap Yarımadası'dan olduğunu söylemekte ve EnbadlarınYemen'denArap Yarımadası'na yiyecek ve ziraat yapmak için geldiğini söylemektedir. Bu işteYemen'de mevcut bulunan sulama kanalları, ziraat yolları ve heykeller gibi birçok yapının neden benzeştiğini açıklamaktadır. Bu yüzden onlar Arap'tır,Aramiler'den değildir. Aramiler yazıtlarında Enbadlıların sosyal yaşantılarından bahsetmiş ve onların; Arap Aristokratlar, özgür vatandaşlar, köle sınıfı ve yabancı sınıfı olarak ayırdıklarını söylerler.[21]
Oval Meydan, Ceraş ÜrdünKutsal Toprakları gösteren en eski harita olarak bilinenMedeba'daki Mozaik Harita
Romalılar Ürdün'ü,Suriye'yi veFilistin'i miladi 62 senesinde işgal etmişlerdir ve bölge 400 sene boyunca Roma hakimiyeti altında kalmıştır. Enbad devleti, Roman HükümdarTrajan tarafından Roma İmparatorluğu'na bağlanmıştır. Bu esnada,Helenistik çağda on şehir birleşmiş ve Decapolis'i kurmuştur. Bu konfederasyon kültürel ve iktisadi bir federal yapı idi. Bu konfederasyon; Amman, Ceraş, Ummu Gays, İrbid, Güney Suriye ve Filistin'deki diğer şehirleri barındırıyordu. Bu dönem istikrar ve barış dönemi olarak adlandırılır ve birleşme yapısının kurulmasında önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Ürdün, Bizanslılar döneminde birçok yapı inşa etmiş ve Romalılar döneminde devam etmiştir. Daha sonra bu gelişme devam etmiş ve bölgedeki nüfus artmış ve aynı şekilde Hristiyanlık bölgede bir din olarak kabul edilmiştir. Bu dönemde Kuzey Ürdün'e, Arap kabileleri yerleşti. Bu kabileler, Sasanilere karşı Bizanslıları kendilerine daha yakın bir dost olarak görmüşlerdi. Bu yüzden bu kabileler önce Romalıların daha sonra da Bizanslıların Sasaniler ile olan savaşlarında Sasanilere karşı savaşmışlardır.
Sasaniler, 600 sene ya da başka bir deyişle miladi 1. yüzyılın başlarında İslamın ortaya çıkışına kadar hüküm sürmüştür. İlk kralları " Cüfne Bin Amr" idi. Hükümdarlığı sırasında ülke sınırlarıLevant kadar büyük bir bölümü kapsamıştır. Başkentleri ise Güneyde "Golan" şehri idi.
Belki de bazı Ürdün şehirlerinin yaşamış olduğu en üst medeniyet seviyesiMedeba gibi Bizanslılar döneminde olmuştur. O dönemde mozaik ise süslenmiş birçok mükemmel kilise bulunuyordu. Bu kiliselerin içerisinde dünyadaki en değerli ve en güzel mozaik levhalarının yanı sıra miladi 6. yüzyıla uzanan, kutsal toprakların en eski haritası ve özellikle deKudüs'ün o zamanki yerini gösteren ünlüMedeba haritası bulunmaktaydı. 542 yılındaVeba, Ürdün halkının büyük bir kısmını yok etmişti. 614 yılında ise, Sasaniler geri kalan halkı öldürmüşlerdir. Sasanilerin Ürdün, Filistin ve Suriyeyi işgali 15 sene sürmüş ve miladi 629 yılında İslam'ın yükselişi karşısında İmparatorHerakleios geri çekilmek zorunda kalmıştır. Bu çekilmeZeyd bin Harise komutasındaki İslam ordularının ilk saldırısı ile olmuş ancak İslam orduları yenilmiştir. Daha sonra Muhammed bizzat kendisinin de katıldığıTebük gazvesinde zafere ulaşılmış ancak iki taraf arasında şiddetli çarpışma yaşanmamıştır. Bu savaşta Muhammed Üsame Bin Zeyd'i komutan seçmiş ancak Üsame savaş başlamadan ölmüştür.
Kuzey Ürdün'dekiYarmuk Muharebesi'nde Arapların Romalılara karşı zaferini gösteren tabloAclun, Ürdün'dekiSelahaddin Eyyubi Kalesi, Müslümanlar Kaleyi Haçlılardan korunmak için kullanmışlardır
Ürdün Roma İmparatorluğu'nun hakimiyetine, İslam ordularının Şam devletini fethedip Arap Yarımadası'ndan Roma İmparatorluğu'nu temizleyinceye kadar boyun eğmiştir.[22][23] Bölge, İslam hakimiyetinde olduğu esnada HalifeÖmer bin Hattab dönemindeLevant, bölgelere ayrıldı ve bu bölgelere Ecnad yani ordular bölgesi denildi.Ömer bin Hattab'ın ölümünden sonra, yönetimi 656 yılına kadarOsman aldı daha sonraMuaviye ve sonra daOsmanlı İmparatorluğu ele geçirdi.Osman bin Affan'ın öldürülmesinden sonra Müslümanların halifesiAli bin Ebu Talib seçildi ancakMuaviye bunu kabul etmedi. İki grup arasındaki savaş Abdurrahman bin Mülcem adındaki kişininAli bin Ebu Talib'i öldürmesine kadar sürdü. Daha sonra insanlarAli bin Ebu Talib'in oğluHasan bin Ali'ye sadakat yemini etti. Ancak o halifeliğiMuaviyeye feragat etti.
MuaviyeEmevi devletini kurdu ve başkentini, Ürdün'ün İslam devletine yakınlığı ve özel bir coğrafi yapıya sahip olmasından dolayıŞam olduğunu ilan etti. Bu şekilde hacılarınMekke veMedine-i Münevvere'ye giden yoluna alternatif yol açtı.Emevi Devleti'nin kurulması ile Ürdün'de hayat gelişti. Halabat Kasrı, Harane Kasrı, Müşta Kasrı ve Umre Kasrı gibi birçok yapı inşa edildi. Emevilerin hükmü 749 yılında "Kasap" lakaplı Ebu Abbas'ın devletlerini bitirmesine kadar sürdü. Bu isimMuhammed'in amcasına nispeten verilmiştir.
Ebu Abbas'ın ilk yaptığı iş,Hilâfet'in merkeziniŞam'danBağdat'a taşımak olmuştur.[24]Hilâfet'in merkezininBağdat'a taşınması ile birlikte, Ürdün bölgesi eski Hilafet merkezi ile mukayese edilebilecek seviyeye gelmiştir. Bunun akabinde,Emevilerin inşa etmiş olduğu saraylarda taşınmıştır. Bu şekilde Ürdün, ticaret kervanlarının ve kutsal topraklara göç etmek isteyen hacılar için bir uğrak merkez haline gelmiştir. 10. ve 11. yüzyılda, Mısır'da hüküm sürenFâtımîler'in nüfusu artmış ve 969 yılında Ürdün'ü ele geçirmişlerdir. Miladi 12. yüzyılın başında,Levant haçlıların sert saldırı girişimlerine maruz kalmış ve Ürdün büyük bir savaşın ortasında kalmıştır. 1. Baldwin,Kudüs'e giden belirli yolları korumak amacı ile Ürdün'de birçok kale yaptırmıştır. Daha sonra 1. Baldwin kendi yönetimi altındaSuriye veMısır'ın sınırlarını belirlemiştir. AncakSelahaddin Eyyubi haçlıları, 1187 yılında Ürdün'ün yabancı hükûmetin boyunduruğundan kurtulduğuHıttin Muharebesinde hezimete uğrattıktan sonraKudüs'ten çıkarmıştır. ÜrdünEyyubiler veMemlüklüler zamanında gelişti veSuriye veMısır ile birlik oluşturdu. Bu birlik ile civar yerlerden dikkat çekici büyüklükte toprak fethetti.Mekke veMedine-i Münevvereye giden hacıları için yol üzerinde hanlar ve kervansaraylar kurdular böylece iletişim ve ticaret yollarını geliştirmiş oldular. Aynı şekilde bu dönem de Ürdün'deki Ürdün Vadisinden şeker üretme yöntemini geliştirdiler. 1401 yılında bölge,Tatar'lıların yeni saldırılarına maruz kaldı. Bu da merkez hükûmetin zayıflamasına ve birçok ölüme neden olan hastalıkların bölgede yayılmasına neden oldu. Bu durum 1516 tarihindeOsmanlılarınMemlüklüleri yenip Ürdün'üOsmanlı İmparatorluğu'nun bir parçası haline getirinceye kadar sürdü.[23]
Bu hükümdarlık 400 sene sürdü. Bu süre içerisinde Ürdün'ün batı bölümü ve dağlık bölümü çeşitli İslami dönemlerden kalma kaleler ile doludur. Asırlar boyu ülkenin emin bir mekan olması ve ülkeyi savunmak için birçok kale ve kuleler yapılmıştır. Bunlar arasında, tarihiBizans İmparatorluğu'na kadar uzanan Ezrak (mavi) kalesi ve sanatsal tarzı ile öne çıkan Rebat Kalesi bulunmaktadır. Bu kalelerin yapılma amacı haçlıların saldırılarından korunmak olmuştur.[25]
Muhammed Ali Paşa eğitime önem vermiş çeşitli vergiler getirip bölgeyi düzene sokmaya çalışmıştır. Ancak,Osmanlı İmparatorluğu'nunRus İmparatorluğu veBirleşik Krallık ile iş birliği yapıp 1840 senesinde onu hezimete uğratması sonucu bir tehdit olmaktan çıkmıştır. Ali PaşaMısır'ın elinden gidebileceği düşüncesi ile ordusunuLevant'tan geri çekmiş ve sadeceSudan veMısır'ın yönetimi kendisine bırakılmıştır.[28][29][30][31]
1878 ve 1904 yılları arasında Çerkesler Ürdün'de beş köy kurdular: Amman (1878), Wadi al-Sir (1880), Jerash (1884), Na'ur (1901) ve al-Rusayfa (1904).[32]
I. Dünya Savaşı Temmuz 1914 yılında itilaf ve ittifak devletleri arasında patlak verdi.[33] 1914 yılı Ekim ayındaOsmanlı İmparatorluğuKaradeniz'de Rusya limanlarını deniz donanması ile topçu ateşine tutmasıylaAlmanya'nın yanında savaşa katıldı.[34] 1914 yılı 2 Ekim'inde deRus İmparatorluğu Osmanlı İmparatorluğu'na savaş açtı. 3 gün sonra iseBirleşik Krallık veFransaOsmanlı İmparatorluğu'na savaş açtı.[35] AraplarOsmanlılardan kendi devletlerinin bağımsız olmasını ve Arap EmirliklerindeArapçanın resmî dilleri olmasını istediler. Bu kararlar 1913 Paris Arap Konferansı'nda alınmıştı. Bu arada Arap milliyetçileriFaysal bin Hüseyin vasıtası ile Şam'daGenç Arap Birliğini kurdular. Bu birlik bir devrim yapmaya karar verdi ve bir Arap devleti kurmak için Şam Protokolünü imzaladılar. Bu Arap devletinin sınırlarıToros Dağlarından Arap Denizi'ne,Kızıl DenizdenKörfeze kadar uzanacaktı ve ülkenin de başındaŞerif Hüseyin olacaktı.[36] AncakCemal Paşa içerisinde Arap memurlarında bulunduğu Arap milliyetçilerini idam etmesi ile bu gerçekleşmedi.[37] Daha sonra iki taraf arasında görüşmeler başladı ve 1916 yılındaMcMahon Antlaşması imzalandı. Bu anlaşma sonucu Birleşik Krallık'ın desteklediği bir Arap devleti kurulmasına ve bu devlete para ve silah yardımı yapılmasına buna karşılık Arapların daI. Dünya Savaşındaİtilaf Devletleri arasında yer almayıp Osmanlılara karşı savaşmaması üzerinde mutabakata varıldı. Aynı şekilde İngilizler de Arapların kurmuş olduğu bu devleti kurma sözü verdi. 10 Haziran 1916 yılında Arap İsyanı Mekke'den başlamış oldu.Hüseyin bin Ali 5. Mehmet Reşat döneminde Türklere karşı kutsal cihadı başlattı. Osmanlılar ordularınıHicaz'danŞam'a yöneltti veHüseyin bin Ali;Mekke,Taif,Cidde ve sonra daMedine-i Münevvereyi işgal etti.
Güney Ürdün'deki Havidat kabilesi, Ürdün'deki isyanı ilk başlatan kabile olmuştur. Kabilenin lideri Avde Ebu Taye Kuzey Arap orduları kumandanıEmir Faysal ile görüşmüş ve kabilesinin de isyana onların tarafında katıldığını beyan etmiştir. Daha sonra Şam' yönelmiş ancak fazla kalmamıştır. 1918 yılında da kuvvetlerininEmir Faysal'ın komutasına vermiştir.[38]
Ürdün'ün başkenti olanAmman aslında yedi tepe üzerine kurulmuştur. Ancak şu anda topraklarının genişlemesi ile on yedi tepe üzerinde bulunur. Ammanı farklılıklar şehri olarak tanımlayabiliriz çünkü birçok kültür orada eserler bırakmasının yanı sıra eski ile yeniyi bir arada temaşa eder. Hala gelişimini günden güne devam ettirmektedir. Sınırları genişlemekte ve nüfusu artmaktadır.1921 yılında EmirI .AbdullahAmmanı başkent seçtiğinde sadece seyrek birkaç evden oluşan bir şehir iken günümüzde büyük bir şehir haline gelmiştir.Günümüzde: Amman Kale Dağında bulunan Amman Kalesi, Emevi Kasrı, Bizans Kilisesi tarihî eser olarak bugün hala gezilebilmektedir. Bunun haricinde 5000 kişilik izleme kapasitesine sahip Roma Tiyatrosu da gezilen mekanlar arasındadır. Modern Amman şehir merkezinde halk pazarlarından modern alışveriş merkezlerine kadar birçok kültürel ve eğlendirici mekan bulunmaktadır.[39][40][41][42]
Ürdün'ün en güneyinde Ürdün'ün denizle olan tek bağlantısıAkabe bulunur. AkabeKızıl Deniz'in Kuzey tarafına düşer ve suyu bol ve saftır.Akabe Körfezinde hava yıl boyunca mükemmeldir. Hatta kış ayında bile hava sıcaklığı en fazla 20 dereceye kadar düşer. Kış aylarında ortalama sıcaklığı 22,5 iken bu rakam yaz aylarında 26 dereceye yükselir. Bu özellikler de Akabeyi dünyada turizmde ve dalış sporlarında dünyadaki ender mekanlardan biri haline getirir. Aynı şekildeAkabe güzel kumlu sahilleri ile de meşhurdur.[43][44][45] Turizm Ürdün'ün en önemli geçim kaynaklarından biridir. Değişik ülkelerden Ürdün'e 2009 yılında yaklaşık 3.5 milyon turist ve bunlardan elde edilen gelir ise 3.5 milyon dolar civarındadır.[46] Ürdün'ün turist çeken tarihi mekanlarının başında meşhurPetra gelir.PetraUNESCO 1985 yılında yayınladığı raporda dünyanın 7 harikasından bir tanesi olarak gösterilmiştir.Petranın yanı sıraÜrdün Nehri, Nebo Dağı, Orta Çağ'dan kalma birçok mescid ve kilise ve veVadi Ram gibi birçok tarihî eser turistlerin ziyaret ettikleri başlıca mekanlar arasındadır.
Ölü Deniz, dünyadaki en alçak noktadır. Diğer denizlere nazaran dokuz kat daha renklidir. Buna ek olarak, canlıların yaşayamadığı ender mekanlardan bir tanesidir.
Orta Doğu, Suudi Arabistan'ın kuzeybatısında bir ülke olan Ürdünün coğrafi konumu: 31 00 Kuzey enlemi, 36 00 Doğu boylamıdır. Yüzölçümü: 92,300 km², Sınır komşuları: Irak 181 km, İsrail 238 km, Suudi Arabistan 728 km, Suriye 375 km, Batı Şeria 97 km'dir. İklimi: Kuru çöl iklimi. Batı kısımlarda Kasım - Nisan ayları arasında yağmur mevsimi yaşanır. Doğal kaynakları: Fosfat, potas olup petrol yönünden zengin değildir.
Ürdün arazisinin çoğu, genel anlamı ile, çöl topraklarından oluşur. Doğusunda yüksek araziler, Batısında ise;Ürdün Nehrinin güneyi ve kuzeyindeBüyük Rift Vadisi yer alır. Ürdün arazisi; Alçak Rift Vadisi, Yüksek dağlık gölgesi ve çöl platosu olmak üzere üç kısımdan oluşur.[47][48][49]
Ürdün'ün bu alçak bölgesi Yermuk NehrindenAkabe Körfezine kadar olmak üzere 370 km²'den oluşur. Ürdün Nehri bu alçak bölgenin bir bölümünden geçer veÖlü Deniz'e dökülür.
Ürdün'de yüksek bölgeler, Ürdün Vadisi ile Doğu Çölü arasında oluşmaktadır. Yüksek bölgeler halka şeklinde birbirine geçmiş bir plato, tepeler ve dağ zirvelerinden oluşur ve kuzeyde Yarmuk Nehri ile güneydeSuudi Arabistan ve Ürdün arasına kadar uzanır. Dağların ortalama yükseltisi deniz seviyesinden yaklaşık 1200 metreye ulaşır ve kademeli olarak azalır. Dağlık bölgeler kuzeyden güneye doğru uzanan birçok vadilerden oluşur. Bu bölgeye de Aclun, Balga, Kerek ve Mean bölgesi denir. Buna ek olarak Aclun bölgesinin yükseltisi yaklaşık ortalaması deniz seviyesinden 850 metre yükselir.[50] Aynı zamanda Güney bölgesinden bir parçayı da içerisine alır.[51]
2015 nüfus sayımı Ürdün'ün nüfusunun 9.531.712 olduğunu gösterir (kadın: %47; erkek: %53). Yaklaşık 2,9 milyon kişi (%30) vatandaş değilmülteciler ve yasadışıgöçmenlerden oluşur.[52]Araplar nüfusun yaklaşık %98'ini oluşturuyor. Geriye kalan %2'lik kesim ise büyük orandaÇerkesler,Ermeniler veÇeçenler dahil Kafkasya halklarının yanı sıra daha küçük azınlık gruplarından oluşur. Nüfusun yaklaşık %84,1'i kentsel alanlarda yaşamaktadır.[53]
Dünyanın en büyük Suriyeli mülteci kampı olan ve 80.000 Suriyeli mültecinin yaşadığı Zaatari mülteci kampının bir bölümünün havadan görünümü.
Ürdün, Aralık 2016 itibarıyla 2.175.491Filistinli mülteciye ev sahipliği yapıyor.[54] Filistinli mültecilerin ilk dalgası1948 Arap-İsrail Savaşı sırasında geldi ve 1967Altı Gün Savaşı ile 1990Körfez Savaşı'nda zirveye ulaştı. Geçmişte Ürdün birçok Filistinli mülteciye vatandaşlık vermişti ancak son zamanlarda Ürdün vatandaşlığı yalnızca nadir durumlarda veriliyor. Bu Filistinlilerin 370.000'iUNRWA mülteci kamplarında yaşıyor.[54]
2003'tekiIrak Savaşı'nın ardından 1.000.000 kadarIraklı Ürdün'e taşındı[55] ancak bunların çoğu geri döndü. 2015 yılında Ürdün'deki sayıları 130.911'e gerilemişti. Ancak pek çok Iraklı Hristiyan (Süryani/Keldani) Ürdün'e geçici veya kalıcı olarak yerleşti.[56] Göçmenler arasında2006 Lübnan Savaşı'nın ardından gelen 15.000Lübnanlı da yer alıyor.[57]
2010'dan bu yana 1,4 milyondan fazlaSuriyeli mülteci,Suriye İç Savaşı'ndaki şiddetten kaçmak için Ürdün'e kaçtı. En büyük nüfus Zaatari mülteci kampındadır.[58]
Ürdün'ün resmî dili okullarda da okutulanFasih Arapçadır. Ürdünlü öğrencilerin çoğu Ürdün lehçeleri ile konuşurken bu lehçelerİngilizce,Fransızca veTürkçe gibi dillerden etkilenmiştir.
İngilizce resmî statüde olmasa da ülke de en çok konuşulan ikinci dildir ve tekstil, iletişim, bankacılık, eğitim gibi alanlarda en çok konuşulan dildir.
Hepsi olmasa da çoğu özel okulda Arapçanın yanında İngilizce olarak da dersler okutulmaktadır. Fransızca ise birçok özel okulda seçmeli olarak okutulmaktadır.
Ürdün,Akdeniz havzası ve kurak çöl arazisinin karışımı bir iklime sahiptir. Zira ülkenin kuzey ve güney bölgelerinde Akdeniz iklimi hakim olurken, ülkenin geri kalanında çöl iklimi hüküm sürer. Genel anlamı ile yazın hava sıcak ve kurak iken, kışın nemli ve ılımandır.
Ürdün'de iklim çeşitliliği bulunmaktadır. Zira, Ürdün Vadisinde kurak tropikal iklim, yüksek dağlık bölgelere sıcak iklim hakim olurken ülkenin diğer bölgelerindeki dağlık bölgelere ılıman hava hakim olabilir.[59]
Ürdün'de resmî dinİslam'dır ve halkın yaklaşık %95'i Müslümandır.[60] Müslümanların da çoğunuSünniler oluşturur.Şii müslümanların çoğu Lübnan ve Irak'tan gelen göçmenlerdir.[61] Ürdün, vatandaşlarını din seçmede özgür kılmıştır ancak azınlık grupların haklarının gözetilmesi konusunda eksik kalmıştır. Müslümanlar, diğer dinlerden olan özellikle de misyoner insanları İslam'a davet etmek için çaba göstermektedirler.[62]
Lagatum şirketinin araştırmasına göre, Ürdünlülerin %46,2'si düzenli olarak din hizmetlerine katılmaktalar.[63]
Ürdün, yerli Hristiyan azınlığa sahiptir. Hristiyanlar 1950 yılında nüfusun %30'unu oluşturmaktalardı.[64]
Diğer din azınlıklarından olanBahailik veDürzîlik de Ürdün'de bulunmaktadır. Dürzîler genellikle Ezrag şehrinin Güneyinde toplanmışlardır. Ürdün Vadisinde bulunan Adassiyeh köyü ise Bahailerin genellikle toplandıkları yerdir.
Ürdün Haşimiyye Krallığı oluşum olarak biranayasal monarşi rejimine sahiptir. Monarşi hükûmeti ise birkral ile yönetilir bu kral aynı zamanda ülkenin askerinin komutanıdır. Kral; başbakan, bakanlar kurulu ya da kabinede otoritesini gösterir.
Kabine, senato olarak da bilinenÜrdün Parlamentosunun demokratik olarak seçilmesinden sorumludur.
Şubat 1999 yılında kral 2. Abdullah babasıHüseyin'in vasiyeti üzerine ölümünden sonra yerine gelmiştir. Abdullah iktidara gelmesinden hemen sonraİsrail veABD ile barış anlaşması imzalamıştır. Abdullah, iktidarının ilk senesinde, ülkesinin gündemini iktisadi olarak gelişmeye yöneltmiştir.
Ürdün Parlamentosu iki kademeden oluşur: Temsilciler Meclisi (Majlis al-Nuwaab) ve Senato (Majlis al-Aayan). Senatoda 60 üye bulunur ve hepsi de kral tarafından seçilir.[65] Parlamenter Meclisi ise; 12 bölgeden seçilmiş 120 üyeden oluşur. Seçilmiş parlamenter üyeleri mecliste mevzuat açma hakkına sahiptir ancak kral tarafından seçilen senatodan geçmek zorundadır.[66]
Ürdünçok partili sisteme sahiptir. Siyasi partiler 40 sandalyeden daha fazla sayıda üyeye sahip iken geri kalan üyeler bağımsız adaylardan oluşur.[67]
Son seçimler 2020 yılında yapıldı ancak katılım 29.88% gibi düşük bir orana sahipti.[68]
Ürdün'de 2010 sayımlarına göre okuma yazma oranı %92,6 idi.[69] Ürdün eğitim sistemi iki yıllık okul öncesi eğitim, on yıllık zorunlu eğitim, iki yıllık lise eğitimi daha sonra da üniversite eğitimden oluşmaktadır.[70] Ürdün, devlet harcamalarının %20,5'ini eğitim alanında yapması ile Türkiye ve Suriye'den önce gelmektedir. Bu oran Türkiye'de %2,5, Suriye'de ise 3.86 oranındadır.[71][72][73] ortaokula kayıt oranı %63'ten %97'ye yükselmiş ve liseye kayıt oranı ise %79'dan %85'e yükselmiştir.[74]
Ürdün'de bir milyon kişiden iki bin kişisi araştırmacıdır. Bu oran gelişmiş ülkelerde ise bir milyon kişide beş bin kişidir.[75] 2011 Global büyüme oranına göre, Ürdün, Orta Doğu'daKatar veBirleşik Arap Emirliklerinden sonra 3. sıradadır.[75]
Krallık 10 devlet ve 16 özel üniversiteye sahiptir. Buna ek olarak 14'ü devlet 24'ü özel olmak üzere 28 koleje sahiptir.[76] Ürdün'de her sene 200.000'den fazla öğrenci üniversiteye kayıt olmaktadır. Bu 200.000 sayısına ilaveten bazı öğrencilerdeAmerika Birleşik Devletleri veBirleşik Krallık'ta üniversiteye kaydolmaktadır.[77] Ürdün'de; Alman-Ürdün Üniversitesi, Colombia Üniversitesi, NYIT, DePaul Üniversitesi ve Madaba Amerikan Üniversitesi gibi birçok uluslararası üniversite vardır. Aynı zamanda Ürdün'e George Washington Üniversitesi de bir tıp üniversitesi şeklinde açılması planlanmaktadır.[78]
Webometrics Dünya Üniversiteleri sıralamasına göre; Ürdün Üniversitesi 1507. sırada ve Yarmouk Üniversitesi 2165. sırada bulunmaktadır.[79]
Ürdün İnternet kullanımı açısından Arap ülkeleri arasında ilk sıradadır. Ürdün'ün yaklaşık %75'i İnternet kullanmaktadır.[80]
^"صفحة من تاريخ الأردن 39". عمون. Retrieved 2011-5-12.
^"صفحة من تاريخ الأردن 40". عمون. Retrieved 2011-5-12.
^Hamed-Troyansky, Vladimir (2017). "Circassian Refugees and the Making of Amman, 1878–1914".International Journal of Middle East Studies.49 (4): 605-623.doi:10.1017/S0020743817000617.ISSN0020-7438.
^"صفحة من تاريخ الأردن 40". عمون. Retrieved 2011-5-12
^"صفحة من تاريخ الأردن 41". عمون. Retrieved 2011-5-12
^"الحرب العالمية الأولى". روسيا اليوم. Retrieved 2011-5-12
^"الثورة العربية الكبرى". الموسوعة العربية. Retrieved 2011-5-1
^"أحمد جمال باشا السفاح". اكتشف سوريا. Retrieved 2011-5-12.
^[/index.php?module=pnEncyclopedia&func=display_term&id=15993&m=1 "الثورة العربية الكبرى"] Check |url= scheme (help). الموسوعة العربية. Retrieved 2011-5-12.
^"National adult literacy rates (15+), youth literacy rates (15-24) and elderly literacy rates (65+)". UNESCO Institute for Statistics. Retrieved 2013-03-05
^"USAID/ Jordan- Education". Jordan.usaid.gov. 12 June 2006. Archived from the original on 2006-04-25. Retrieved 15 June 2010.
^"Time Series > Education > Public spending on education, total > % of GDP > Syria". NationMaster. Retrieved 15 June 2010.
^"Emerging Markets Economic Briefings". Oxfordbusinessgroup.com. Retrieved 15 June 2010.
^"People & Talent". Jordaninvestment.com. Retrieved 15 June 2010.
^"Education Reform for the Knowledge Economy II". World Bank. Retrieved 2013-01-07.
^abNature (2 November 2006). ": Islam and Science: The data gap : Article". Nature. Retrieved 15 June 2010.
^"Jordan raises admission scores for private universities". AMEinfo.com. Retrieved 15 June 2010
^"ICT". Jordaninvestment.com. Retrieved 15 June 2010
^"George Washington University to establish Medical University in Jordan". Edarabia.com. Retrieved 26 July 2012.
^"Jordan". Ranking Web of Universities. Retrieved 26 February 2013
^"75% of online Arabic content originates in Jordan". Jordanembassyus.org. 2011-06-07. Retrieved 2012-12-31.
Wikimedia Commons'taÜrdün ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.
.svg)
.svg)
