Çin tarihi, yazılı kaynaklara göre 3500 yıldan fazla geriye uzanmakta olup yazılı Çin tarihi ise MÖ 1500'lerde[1][2]Shang Hanedanı döneminden (c. MÖ 1600–1046) başlamaktadır.Çin binlerce yıllık tarihi ile dünyanın en eskimedeniyetlerinden biri[3] veuygarlığın beşiği olarak kabul edilmektedir.[4] Çin uzun tarihi boyunca değişimli olarak birleşik bir devlet olarak veya birçok devlet halinde parçalanmış olarak varlığını sürdürmüştür.
Çin tarihi geniş anlamda antik (MÖ 2100-221), imparatorluk (MÖ 221-1912) ve modern tarih (1912-günümüze) olmak üzere üçe ayrılır. Çin tarihi genel olarakhanedanlıklara ayrılır.
Çin medeniyeti tarihçilere göreHenan eyaletindeSarı Nehir'in ortasında doğmuştur. Gelişmiş Neolitik kültürlerin kalıntıları 7000 yıl öncesine dayanmaktadır. Ayrıca Güney Çin'de Neolitik keşifler yapılmıştır. Bunların her biri bir tarım kültürüdür fakat kuzeydedarı ve güneydepirinç yetiştirilmekteydi.
İlk Çin devleti tarihçilere göreSarı Nehir civarında kurulmuştur. MÖ 2500 yılında Geç NeolitikLongshan medeniyeti gelişmiştir. İlk bronz objeler ve en eski şehirErlitou MÖ 2000'lerde kurulmuştur. Çin'in ilk hanedanı yaklaşık MÖ 2100'de kurulan efsaneviXia Hanedanı'dır. Ancak bu döneme ait yazılı kaynaklar henüz tespit edilememiştir.
Çin'in yazılı tarihi ise MÖ 1600-1100'lerdeShang Hanedanı ile başlamaktadır.Radyokarbon tarihleme yöntemi ile ilk yazılar MÖ 1500'de yazılmıştır.[6] Shang Hanedanı'nı daha sonraZhou Hanedanı takip etti. Bu üç hanedanlık kralın gücünü dini konumundan aldığıteokratik Tunç Çağı Devletleri idi.
MÖ 700'lerden itibaren Çin daha sonra bağımsız hale gelecek küçük prenslikler halinde bölünmeye başladı. Bu dönemİlkbahar ve Sonbahar Dönemi olarak bilinir ve bunu MÖ 400'de başlayan ve çeşitli devletlerin hegemonya için mücadele ettiğiSavaşan Devletler Dönemi izledi. Bu dönemde demir daha yaygın olarak kullanılmaya başlandı ve klasikÇin medeniyeti doğdu. Klasik Çin edebiyatı ve edebi dili ileKonfüçyüsçülük veTaoizm gibi akımlar bu dönemde ortaya çıkmıştır.
Batıda yer alanQin devleti MÖ 300'lerden itibaren küçük devletleri fethederek ve sınırlarını güneye genişleterek MÖ 221'de tüm Çin'i birleştirdi veQin Hanedanı kuruldu. Qin Hanedanı'nın kurulmasıyla Çin'de imparatorluklar dönemi başladı. Bu dönemde ilkÇin Seddi inşa edilmiş ve para, ölçü ve ağırlık birimleri bu dönemde standartlaştırılmış, daha iyi bir yazı sistemi oluşturulmuştur.
Qin Hanedanı taht krizi sonucu çıkan halk ayaklanması ile MÖ 206'de yıkıldı ve yerineHan Hanedanı kuruldu.
Qin Hanedanı'ndan sonra gelenHan Hanedanı MS 220 yılına kadar hüküm sürdü. Han Hanedanı, Çin nüfusunun çoğunluğunu oluşturanHan ulusuna adını vermiştir. Han Hanedanı zamanında Çin'in nüfusu yaklaşık olarak 60 milyondu ve bu dönem Çin'in altın çağı olarak bilinir. Han Hanedanı Çin'in sınırlarını genişletmiş ve Doğu Asya'daki egemenliğinin temellerini atmıştır. Bu genişleme ticarete dayalı olup Çin bu dönemde ipek ihraç etmeye başladı veOrta Asya'ya kervan ticaretini sağlayan yollar güvenlik altına alındı. Yine resmi bir yönetim sistemi kuruldu ve hükümdarlar akrabalarına önemli derecede özerkliğe sahip topraklar verdi.Konfüçyüsçülük akımı devlet ve devlet hizmetinde yükseldi ve MÖ 2. yüzyılın sonunda devletin resmi öğretisi haline geldi. Han Hanedanlığı'nın sonlarında merkezi hükûmetinin gücü azaldı ve Çin bağımsız ve kendi kendini idare ettirebilen beyliklere ayrıldı. Bu dönemde yaşamış en önemli Çinli tarihçiler iseSima Qian veBan Zhao'ydu.[7]
MS 2. yüzyıla gelindiğinde imparatorluk kara satın alımı, işgaller ve eş klanları ilehadımlar arasında çıkan kavgalar karşısında zayıflamaya başladı. MS 184 yılında çıkanSarı Türban İsyanısavaş ağaları dönemine yol açtı. Ardından gelen karışıklıkta üç ülkeÜç İmparatorluk döneminde birbirlerine karşı üstünlük sağlamaya çalıştı. Bu dönemÜç Krallık Romanı gibi eserlerde büyük ölçüde romantikleşti.
208'deCao Cao'nun kuzeyi birleştirmesinden sonra oğlu 220 yılındaWei Hanedanı'nı ilan etti. Daha sonra Wei'nin rakipleriShu veWu bağımsızlıklarını ilan etmesiyle Çin'de Üç İmparatorluk dönemi başladı. Bu dönemde Qin ve Han Hanedanları döneminde var olan devlet kademeli bir şekilde merkezden uzaklaşılmıştır ve büyük ailelerin güçleri artmıştır.
265 yılındaJin Hanedanı Wei'yi devirdi ve daha sonra 280 yılında ülkeyi birleştirdi. Ancak bu birlik kısa sürdü.
Jin Hanedanı, Çinli olmayan yerleşimcilerin isyan etmesi veLuoyang veChang'an'ı ele geçirmesinden sonra imparatorluk prensleri arasında çatışmalar ve Çin'in kuzeyindeki kontrolü kaybetmesi sonucunda ciddi bir şekilde zayıfladı. 317 yılında modern günümüzNanjing'deki birJin prensi imparator oldu ve başka bir yüzyıl boyunca günümüzde Doğu Jin olarak bilinen Güney Çin'i elinde tutan hanedan olarak sürdürdü. Bundan önce tarihçiler Jin Hanedanı'nı Batı Jin olarak adlandırmaktaydılar.
Kuzey Çin, çoğunluklaHiung-nu,Xianbei,Jie,Di veQiang hükümdarları tarafından kurulanbağımsız krallıklara ayrıldı. Bu halklarTürklerin,Moğolların veTibetlilerin atalarıydı. Birçoğu iktidara gelmelerinden çok önce bir dereceye kadar Çinlileşmiştiler. Onaltı Krallık döneminde savaş kuzeyi sarstı ve güneydeki büyük ölçekli Han Çinli nüfusuYangtze Havzası'na yerleşti.
5. yüzyılın başında Çin,Güney Kuzey Hanedanları olarak bilinen ve ayrı devletçiklerin ülkenin kuzeyi ve güney kesimini yönettiği bir döneme girdi. Güneyde, Doğu JinLiu Song,Güney Qi,Liang veChen hanedanlıklarına ayrıldı. Bu hanedanlıklarının her biri Han Çinli yönetici aileler tarafından yönetilmekteydiler ve başkent olarak Jiankang'ı (modernNanjing) kullandılar. Kuzeyden gelen saldırıları durdurdular ve Çin uygarlığının pek çok yönünü korudular.
Kuzeyde iseOn Altı Krallık'ın sonuncusu 439'da kuzey Çin'i birleştiren göçebe bir halk olanXianbei tarafından kurulan bir krallık olanKuzey Wei tarafından ortadan kaldırıldı. Kuzey Wei sonundaDoğu veBatı Wei'ye ve daha sonra daKuzey Qi veKuzey Zhou'ya ayrıldı. Bu devletler Xianbei aileleri ile evlenen Xianbei veya Han Çinliler tarafından yönetildiler.
Ülkenin bölünmesine rağmen,Budizm ülkenin her tarafına yayılmıştır. Güney Çin'de Budizmin yasaklanıp izin verilmeyeceğiyle ilgili şiddetli tartışmalar sık sık imparatorluk sarayı ve soylular tarafından yapıldı. Son olarak Güney Kuzey Hanedanları döneminin sonlarına doğru Budistler veTaocular bir uzlaşmaya vardı ve birbirlerine daha hoşgörülü davrandılar.
589'daSui Hanedanı Çin'i bir kez daha bir araya getirerek Çin'in 400 yıllık bölünmüşlüğüne son verdi.
Sui Hanedanı 29 yıl sürmüş ve üç imparatorun saltanatına tanıklık etmiştir. Suiİmparator Wen'in önderliğinde Çin'i yeniden bir araya getirdi. Sui Hanedanı döneminde halefleri Tang tarafından da benimsenecek üç daire ve altı bakanlık hükûmet sistemi, standart sikke, Çin Seddi'nin geliştirilmesi veBudizme resmi destek dahil birçok alanda yenilikler yapıldı.
Tıpkı Qin gibi Sui de kaynaklarını tüketerek kısa bir süre sonra çöktü ve yeriniTang Hanedanı'na bıraktı.
Tang Hanedanı, selefi olanSui Hanedanı'nın politikalarını takip etmiştir. Hanedan oldukça güçlü olup ve Çin uygarlığının doruk noktalarından biri olarak kabul edilir. Tang Hanedanı döneminde Çin'in sınırlarıOrta Asya'ya kadar uzandı ve deniz yoluyla veyaİpek Yolu aracılığıyla canlı bir ticaret yapmaya başladı. Bu dönemde ülkeyeHristiyanlık gibi Batı'dan gelen yabancı etkiler gelmiştir. Hanedanın başkentiChangan bu dönemde dünyanın en büyük şehriydi. 8. yüzyılın ortalarında hanedan zayıflamaya başladı ve Çin Orta Asya'daki topraklarını kaybetti. 9. yüzyıldaBudizm gibi yabancı öğretilere karşı bir tepki başladı. Hanedanın sonlarında toprak vergisi devletin ekonomik temeli haline geldi.
Tang ile Song arasındaki siyasi bölünme dönemiBeş Hanedan ve On Krallık dönemi olarak anıldı ve MS 907'den 960 yılına kadar sürdü. Bu yarım asır boyunca Çin her bakımdan çok devletli bir sisteme sahipti.Liang,Tang,Jin,Han veZhou olmak üzere beş hanedan Kuzey Çin'deki geleneksel imparatorluk merkezini birbiri ardına kontrol altına alarak başardılar.
Dönem daha sonra 960'ta Geç Zhou generaliZhao Kuangyin'in darbe yaparakSong Hanedanı'nı kurması sonucunda Çin'i yeniden birleştirmesi ile sona erdi.
MS 960'ta kurulanSong Hanedanı birkaç on yıl içinde tüm Çin'e hakim oldu. Hanedanın başkentiKaifeng idi. 1126-1127 yılları arasında Kuzey Song başlangıçta Kuzey Jin'i yıktı ancak güneyde Güney Song olmak üzere yeni devlet kuruldu. Song Hanedanı topraklarını savunmada başarılı olamasa da ekonomik açıdan önceki Çin devletlerinden daha refaha ulaşmıştı. Bu dönemde Tarım ve şehirler gelişmiş ve kentlilerin gelir düzeyi yükselmişti. Ayrıca yönetim sistemi de gelişmiş, mal sahipliği güçlenmiş ve kâğıt para kullanılmaya başlandı. Eski yönetmelik farklılıkları giderek azaldı ve resmi işlemler önem kazandı.Neokonfüçyüsçülük toplumun yönetim düşüncesi haline geldi. Ülkenin ekonomik merkeziSarı Nehir'den güneye taşındı. Bu dönemde ayrıcapeyzaj resim sanatı da gelişmiştir.
13. yüzyılın başındaCengiz Han önderliğindeMoğollar Kuzey Çin'i daha sonra 1270'lerde Güney Çin'i ele geçirdiler veYuan Hanedanı'nı kurdular. Zamanla hanedan her ne kadar öz karakterini korusa da Çinlileşti. Güney Çin'de 1340'larda Moğollara karşıKızıl Türban İsyanı çıktı ve kısa sürede ayaklanma Çin'in diğer bölgelerine de yayıldı.Zhu Yuanzhang ordusuyla birlikte 1368 yılındaDadu'yu ele geçirerek Yuan Hanedanı'nı devirdikten sonraMing Hanedanı'nı kurdu.
Zhu Yuanzhang önderliğinde kurulanMing Hanedanı Çin medeniyetinin altın çağı olmuştur. Bu dönemde toplum ve devlet istikrar kazanmış ve ekonomik yönden canlanmıştır. 15. yüzyılda deniz ticareti genişledi ve güneydoğuda Yangtze bölgesi gelişmiştir. İmparatorun yetkileri güçlendi ve diğer devlet görevlilerinin konumu zayıfladı.
15. yüzyılın sonlarında Çin Japonlar tarafından tehdit edilmeye başladı. TümJaponya'yı birleştirenToyotomi Hideyoshi bu kezKore üzerinden Çin'i ele geçirebilmek içinaskerî harekata başladı. Ancak Çin'in askerî yardımıyla Kore Japon güçleriniKore Yarımadası'ndan attı. Bu savaş Çin ekonomisini ve askeriyesini zayıflatmıştır.
Çin'in nüfusu 150 milyonu aşmasıyla ülkeye yük olmaya başladı. 17. yüzyılda köylü isyanları çıktı ve son olarak 1644 yılında isyancılarPekin'i ele geçirerek Ming Hanedanı'na son verdiler.
Çin'in kuzeyinde yer alan Mançu devleti birkaç Çinli komutan ile ittifak kurarak 1644'tePekin'i ve Kuzey Çin'i ele geçirerekQing Hanedanı'nı kurdu. Güney Çin'de ise Ming yanlısı direniş 17. yüzyıl boyunca sürdü. Qing Hanedanı kuzeyde Mançurya, 18. yüzyılda daDoğu Türkistan'ı,Tibet'i ve kısa bir süreliğineNepal'i hakimiyeti altına alarak Çin'in sınırlarını başka bölgelere doğru genişletti.
Qing Hanedanı zamanında yönetim Mançu ve Çinliler arasında paylaşıldı. Yönetimde Mançular özel bir konuma sahipti. En üst düzey makamlarda çoğunlukla Mançular, yerel yönetimde ise Çinliler yer almaktaydı. Mançular zamanla dil ve kültür olarak Çinlileştiler.
Bu dönemde Çin ekonomik ve teknolojik olarakAvrupa'nın gerisinde kalmaya başladı. Çin'in nüfusu 18. yüzyılda arttı ve 19. yüzyılın ortalarında 450 milyona ulaştı. Çin'in zayıflamasıyla beraber Batılı devletler Çin'le ilgilenmeye ve ülkenin içişlerine karışmaya başladılar. Batılı ülkelerin Hindistan üzerinden Çin'e afyon ithal etmesi Çin'de önemli sorunlara neden oldu ve 1830'lardaAfyon Savaşı çıktı. 19. yüzyılın ortalarında Çin'de hanedanı devirmek amacıylaTaiping Ayaklanması gibi isyanlar çıktı. 19. yüzyılın sonlarında Çin'de birçok bölge yabancı devletlerin yönetimine verilmişti ve Çin neredeyse yarı sömürge haline geldi. Aynı zamanda Çin1894-1895 yıllarındaJaponya'ya karşı savaşı kaybederekTayvan Adası'nı Japonya'ya devretmek veMançurya'daki haklarından vazgeçmek zorunda kaldı.
Ülkede 19. yüzyılın sonlarından itibaren reform hareketleri ortaya çıktı ve ancak 20. yüzyılın başlarında uygulanabilmiştir. Aynı zamanda imparatorluk yönetimine tepki duyulması ile birlikte devrimcilerin amacı cumhuriyet oldu ve bu amaçla yüzlerce gizli örgüt ortaya çıktı. 20. yüzyılın başlarında Çin'de Batılılara karşı başarısızBoxer Ayaklanması meydana geldi. Sonunda Ekim 1911'deWuchang'ta başlayan ayaklanma tüm ülkeyeyayıldı ve bunun sonucunda 12 Şubat 1912'de imparator tahtından indirildi vecumhuriyet ilan edildi.
1911Xinhai Devrimi ile Çin'decumhuriyetin ilanı ile 2000 yıllık imparatorluk sona erdi ve Modern Çin tarihi başladı. İlk başkanıSun Yat-sen kısa süre sonra görevden çekilince yerine GeneralYuan Shikai geçmiş ve bir süre sonradiktatörlük eğilimleriyle ülkeyi yeniden zor bir sürece sokmuştur.
1916'da Yuan'ın ölmesiyle iyice gerilen atmosferde yabancı karşıtlığı artmış ve 4 Mayıs 1919'da öğrencilerin yabancı mallarıboykot ettiği bir ayaklanma patlak vermiştir.[8]Savaş Ağaları dönemi'nde ülkeyi birbirlerine rakipsavaş ağaları yönetmiştir. Sürekli yaşanan huzursuzluklar ve yabancı ülkelerin Çin'in içişlerine karışması Çin milliyetçiliğini geliştirdi.Kuomintang Çin'i yeniden birleştirmek amacıyla baştaSovyetler Birliği'nden yardım aldı. Ancak 1927'de Batı ile yakınlaşma yanlısı olanÇan Kay-Şek Sovyetler Birliği veÇin Komünist Partisi'ne sırtını döndü. Kuomintang ile komünistler arasındaki gerginlikler sonucuÇin İç Savaşı patlak verdi. 1928'de Kuomintang yönetimi Çin'i görünüşte de olsa birleştirdi ve başkenti geçici olarakNanking'e taşıdı.
1931'deJaponya'nınMançurya'yı işgal ederekMançukuo adında bir kukla devlet kurdu. Bu sırada Çin yönetimikomünistlerle uğraştığından işgale müdahale edemedi. 1937'de Japonya Çin'esavaş ilan ederek ülkenin doğu kıyılarını ele geçirmesi üzerine Devlet Başkanı Çan Kay-Şek komünistlerle birlikte işgale karşı birlikte savaşma konusunda anlaştı.
1946'da Kuomintang ile ÇKP arasındaki görüşmelerin başarısızlıkla sonuçlanması üzerine Çin İç Savaşı yeniden patlak verdi. Savaş 1949'daMao Zedong önderliğindeki komünistler tarafındanÇin Halk Cumhuriyeti'nin kurulması ve Kuomintang güçlerinin Tayvan'a çekilmesiyle sona erdi.
1950 yılında çıkanKore Savaşı sırasında Çin Halk CumhuriyetiKuzey Kore'yiGüney Kore'ye karşı destekledi. MaoBM güçlerinin yaptığı çıkartmayı Batı ile savaşmak için fırsat olarak gördü. Çin güçleri BM güçlerine saldırı düzenlemesine karşın yaşanan ağır kayıplar sonucu geri çekildi. 1951 yılında ÇinTibet'iişgal etti ve topraklarına kattı.
Çin Halk Cumhuriyeti bir dizi kampanya ve beş yıllık planlarla şekillendirildi. Bu dönemde büyük toprak sahipleri idam edildi,Laogai adı verilen cezai çalışma kampları sistemi kuruldu vekollektifleştirme ve sanayileşme atılımları başlatıldı.Büyük İleri Atılım olarak bilinen ekonomik ve sosyal planın başarısızlıkla sonuçlanması milyonlarca kişinin ölümüne neden oldu. 1966'da Mao ve müttefikleri Mao'nun ölümüne kadar devam edenKültür Devrimi'ni başlattı. Parti içindeki iktidar mücadeleleri ve Sovyetler Birliği korkusu ile birlikte Kültür Devrimi Çin toplumunda büyük bir kargaşaya yol açtı.
1989'da eski genel sekreterHu Yaobang'ın ölümü, öğrencilerin birkaç ay boyunca kampanya yürüttüğü, demokratik haklar ve konuşma özgürlüğü gibi daha büyük politik reformları desteklemek için gerçekleşengösteriler kanlı bir şekilde bastırıldı.
1990'lardan itibarenÇin ekonomisi yıllık ortalama %11.2 civarında büyümüştür.[10][11] 1997'deHong Kong ve 1999'daMakao Çin Halk Cumhuriyeti'ne devredildi. 2001 yılında Çin resmi olarakDünya Ticaret Örgütü'ne katıldı. 2000'li yıllarda Çin'in ekonomik kalkınması tüm dünyada önemli bir konu haline geldi.
^William G. Boltz, Early Chinese Writing, World Archaeology, Vol. 17, No. 3, Early Writing Systems. (Feb., 1986), pp. 420–436 (436).
^David N. Keightley, "Art, Ancestors, and the Origins of Writing in China",Representations, No. 56, Special Issue: The New Erudition. (Autumn, 1996), pp.68–95 (68).
^Henry Cleeve (2005).Archaeological Heritage Management in the Modern World. Routledge. s. 318.ISBN0415214483.|erişim-tarihi= kullanmak için|url= gerekiyor (yardım)
.svg)
