| Çin'in idari bölümleri |
|---|
İlçeler Özerk ilçeler İlçe düzeyi şehirler Semtler Etnik semtler Sancaklar Özerk sancaklar Shennongjia Ormanlık Bölgesi Liuzhi Özel Bölgesi Wolong Özel İdari Bölgesi İşçi ve köylü bölgeleri |
Çin'in büyük nüfusu ve yüzölçümü nedeniyleidarî bölümleri antik çağlardan beri çeşitli düzeylere ayrılmıştır.Çin'in anayasasına göre üçde jure idarî bölüm[1] olmasına rağmen günümüzde beşde facto idarî bölüm bulunmaktadır: eyalet, il, ilçe, belde ve köy.
Eyaletlerin Çin'de önemli bir kültürel rolü bulunur. Birçok insan kendilerini doğdukları eyalet ile tanımlar. Çin eyaletlerinin büyük çoğunluğunun sınırlarıMing Hanedanının son dönemlerinde belirlenmiştir. Bu dönemden sonra önemli değişikliklerÇin'in kurulmasından sonra kuzeydoğu eyaletlerinin yeniden örgütlenmesi ve Sovyet ulusalcı kuramına uygun olaraközerk bölgelerin kurulmasıdır.
Çin'in anayasasına göre yönetimsel bölümler üç düzeyden oluşur: eyalet, ilçe ve belde. Ancak günümüzde eyaletlerin altına il ve beldelerin altına köy olmak üzere iki düzey daha kullanılmaktadır.Çin Halk Cumhuriyeti'nde 33 eyalet düzeyinde bölüm, 333 il düzeyinde bölüm, 2.862 ilçe düzeyinde bölüm, 41.636 belde düzeyinde bölüm ve çok sayıda köy düzeyinde bölüm bulunmaktadır.
Bu tablo 31 Aralık 2005 tarihi itibarıylaÇin tarafından yönetilen bölümleri özetlemektedir.
| Düzey | Adı | Türleri |
|---|---|---|
| 1 | Eyalet düzeyi |
|
| 2 | İl düzeyi |
|
| 3 | İlçe düzeyi |
|
| 4 | Belde düzeyi |
|
| 5 | Köy düzeyi |
Çin'in yönetimi altında 22 eyalet, beş özerk bölge, dört belediye ve iki özel idari bölgeden oluşan 33 eyalet düzeyinde yönetimsel bölüm bulunmaktadır:
Eyaletler kuramsal olarak Çin Halk Cumhuriyeti merkezî hükûmetine bağlıdır ancak özellikle ekonomik politikada uygulamada eyalet yetkililerinin geniş yetkileri bulunur.ABD'nin aksine, 1990'ların başına kadar merkezî hükûmet ordu haricinde paralel kurumlarla yürütme gücünü kullanmıyordu. Eyaletlerin pratik uygulamaları bazı ekonomistlerin Çin özellikleri taşıyan federal yapı dediği bir yönetim biçimini oluşturmuştur.
Çin'in kuzeydoğu dışındaki eyaletlerinin çoğunun sınırlarıYuan,Ming veQing Hanedanı dönemlerinde belirlenmiştir. Bazen eyalet sınırları kültürel ve coğrafi sınırlardan uzaklaşır ve buna "köpeklerin dişlerinin birbirine geçmesi" (Çince: 犬牙交错;pinyin: quǎnyájiāocuò) fenomeni denir. Bu imparatorluk yönetimininböl ve yönet politikası uyarınca ayrılıkçılığı yıldırmak vesavaş ağalığından vazgeçirmek için yapılmış bir girişimdi. Yine de eyaletler Çin içinde önemli kültürel bir role sahiptir. İnsanlar kendilerini bulundukları eyaletler ile tanımlamakta ve her eyaletin yaşayanları için belirli bir stereotip bulunmaktadır.
En yakın yönetimsel değişikliklerHainan (1988) veChongqing'in (1997) eyalet düzeyine çıkarılmaları veHong Kong (1997) ileMakao'nun (1999) özel idari bölge olarak kabul edilmeleridir.
| Adı | Çince (G) | Çince (B) | Pinyin | Posta haritası | Türü | Kıs.¹ | Yüzölçümü² | Başkenti | .png) Bölge | ISO | İdari böl. |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Anhui | Çince: 安徽 | Çince: 安徽 | Ānhuī | Anhwei | Eyalet | Çince: 皖 wǎn | 139.700 | Hefei | Doğu | CN-34 | Liste |
| Pekin | Çince: 北京 | Çince: 北京 | Běijīng | Peking | Belediye | Çince: 京 jīng | 16.800 | — | Kuzey | CN-11 | Liste |
| Chongqing | Çince: 重慶 | Çince: 重庆 | Chóngqìng | Chungking | Belediye | Çince: 渝 yú | 82.300 | — | Güneybatı | CN-50 | Liste |
| Fujian | Çince: 福建 | Çince: 福建 | Fújiàn | Fukien | Eyalet | Çince: 闽 mǐn | 121.300 | Fuzhou | Doğu | CN-35 | Liste |
| Gansu | Çince: 甘肅 | Çince: 甘肃 | Gānsù | Kansu | Eyalet | Çince: 甘 gānya daÇince: 陇 lǒng | 454.300 | Lanzhou | Kuzeybatı | CN-62 | Liste |
| Guangdong | Çince: 廣東 | Çince: 广东 | Guǎngdōng | Kwangtung | Eyalet | Çince: 粤 yuè | 180.000 | Guangzhou | Güney Orta | CN-44 | Liste |
| Guangxi | Çince: 廣西 | Çince: 广西 | Guǎngxī | Kwangsi | Özerk bölge | Çince: 桂 Guì | 236.000 | Nanning | Güney Orta | CN-45 | Liste |
| Guizhou | Çince: 貴州 | Çince: 贵州 | Gùizhōu | Kweichow | Eyalet | Çince: 黔 qiánya daÇince: 贵 gùi | 176.000 | Guiyang | Güneybatı | CN-52 | Liste |
| Hainan | Çince: 海南 | Çince: 海南 | Hǎinán | Hainan | Eyalet | Çince: 琼 qióng | 34.000 | Haikou | Güney Orta | CN-46 | Liste |
| Hebei | Çince: 河北 | Çince: 河北 | Héběi | Hopeh | Eyalet | Çince: 冀 jì | 187.700 | Shijiazhuang | Kuzey | CN-13 | Liste |
| Heilongjiang | Çince: 黑龍江 | Çince: 黑龙江 | Hēilóngjiāng | Heilungkiang | Eyalet | Çince: 黑 hēi | 454.000 | Harbin | Kuzeydoğu | CN-23 | Liste |
| Henan | Çince: 河南 | Çince: 河南 | Hénán | Honan | Eyalet | Çince: 豫 yù | 167.000 | Zhengzhou | Güney Orta | CN-41 | Liste |
| Hong Kong | Çince: 香港 | Çince: 香港 | Xiānggǎng | Hongkong | Özel idari bölge | Çince: 港 gǎng | 1.104 | — | Güney Orta | CN-91 | Liste |
| Hubei | Çince: 湖北 | Çince: 湖北 | Húběi | Hupeh | Eyalet | Çince: 鄂 è | 185.900 | Vuhan | Güney Orta | CN-42 | Liste |
| Hunan | Çince: 湖南 | Çince: 湖南 | Húnán | Hunan | Eyalet | Çince: 湘 xiāng | 210.000 | Changsha | Güney Orta | CN-43 | Liste |
| İç Moğolistan | Çince: 內蒙古 | Çince: 内蒙古 | Nèiměnggǔ | Mongolia | Özerk bölge | Çince: 内蒙 Nèiměng | 1.183.000 | Hohhot | Kuzey | CN-15 | Liste |
| Jiangsu | Çince: 江蘇 | Çince: 江苏 | Jiāngsū | Kiangsu | Eyalet | Çince: 苏 sū | 102.600 | Nanjing | Doğu | CN-32 | Liste |
| Jiangxi | Çince: 江西 | Çince: 江西 | Jiāngxī | Kiangsi | Eyalet | Çince: 赣 gàn | 167.000 | Nanchang | Doğu | CN-36 | Liste |
| Jilin | Çince: 吉林 | Çince: 吉林 | Jílín | Kirin | Eyalet | Çince: 吉 jí | 187.400 | Changchun | Kuzeydoğu | CN-22 | Liste |
| Liaoning | Çince: 遼寧 | Çince: 辽宁 | Liáoníng | Fengtien | Eyalet | Çince: 辽 liáo | 145.900 | Shenyang | Kuzeydoğu | CN-21 | Liste |
| Makao | Çince: 澳門 | Çince: 澳门 | Àomén | Macau | Özel idari bölge | Çince: 澳 ào | 28.6 | — | Güney Orta | CN-92 | Liste |
| Ningxia | Çince: 寧夏 | Çince: 宁夏 | Níngxià | Ningsia | Özerk bölge | Çince: 宁 níng | 66.400 | Yinchuan | Kuzeybatı | CN-64 | Liste |
| Qinghai | Çince: 青海 | Çince: 青海 | Qīnghǎi | Tsinghai | Eyalet | Çince: 青 qīng | 721.200 | Xining | Kuzeybatı | CN-63 | Liste |
| Şensi | Çince: 陝西 | Çince: 陕西 | Şahsi | Shensi | Eyalet | Çince: 陕 shǎnya daÇince: 秦 qín | 205.600 | Xi'an | Kuzeybatı | CN-61 | Liste |
| Shandong | Çince: 山東 | Çince: 山东 | Shāndōng | Shantung | Eyalet | Çince: 鲁 lǔ | 153.800 | Jinan | Doğu | CN-37 | Liste |
| Şanghay | Çince: 上海 | Çince: 上海 | Shànghǎi | Shanghai | Belediye | Çince: 沪 hù | 6.340,5 | — | Doğu | CN-31 | Liste |
| Şansi | Çince: 山西 | Çince: 山西 | Şansi | Shansi | Eyalet | Çince: 晋 jìn | 156.300 | Taiyuan | Kuzey | CN-14 | Liste |
| Sichuan | Çince: 四川 | Çince: 四川 | Sìchuān | Szechuan | Eyalet | Çince: 川 chuānya daÇince: 蜀 shǔ | 485.000 | Chengdu | Güneybatı | CN-51 | Liste |
| Tayvan† | Çince: 臺灣 | Çince: 台湾 | Táiwān | Formosa | Eyalet (iddia) | Çince: 台 tái | 35.581 | Taipei | Doğu | CN-71 | Liste |
| Tianjin | Çince: 天津 | Çince: 天津 | Tiānjīn | Tientsin | Belediye | Çince: 津 jīn | 11.305 | — | Kuzey | CN-12 | Liste |
| Tibet | Çince: 西藏 | Çince: 西藏 | Xīzàng | Tibet | Özerk bölge | Çince: 藏 zàng | 1.228.400 | Lhasa | Güneybatı | CN-54 | Liste |
| Sincan Uygur | Çince: 新疆 | Çince: 新疆 | Xīnjiāng | Sinkiang | Özerk bölge | Çince: 新 xīn | 1.660.400 | Urumçi | Kuzeybatı | CN-65 | Liste |
| Yunnan | Çince: 雲南 | Çince: 云南 | Yúnnán | Yunnan | Eyalet | Çince: 滇 diānya daÇince: 云 yún | 394.000 | Kunming | Güneybatı | CN-53 | Liste |
| Zhejiang | Çince: 浙江 | Çince: 浙江 | Zhèjiāng | Chekiang | Eyalet | Çince: 浙 zhè | 102.000 | Hangzhou | Doğu | CN-33 | Liste |
Notlar:
.png)
İl düzeyi bölümler ikinci derece idari yapıdır. 31 Aralık 2005 tarihinde bu yapı 333 bölümden ibarettir:
İl düzeyi şehirler il düzeyi bölümlerin büyük çoğunluğunu oluşturur. İl düzeyi şehirler genellikle bir şehir merkezi ve bu merkezden çok daha büyük olan çevresindeki kırsal alandan oluşur, dolayısıyla kelimenin tam anlamıyla "şehir" değildirler.
Eyaletlerin çoğu il düzeyi şehirlere bölünmüştür ve başka bir ikinci düzey idari yapı içermez. 22 eyalet ve 5 özerk bölgenin içinde yalnızca 3 eyalet (Yunnan,Guizhou,Qinghai) ve 2 özerk bölgede (Sincan Uygur Özerk Bölgesi,Tibet Özerk Bölgesi) üçten fazla il düzeyi şehir olmayan, ikinci düzey ya da il düzeyi idari bölüm bulunur.
İller il düzeyi idari bölümler arasında bulunan bir başka idari bölümdür. Bir zamanlar ana ikinci düzey bölümlenme olmalarından ötürü bu düzey "il düzeyi" olarak adlandırılır. Ancak 1983'ten 1990'lara kadar illerin çoğu il düzeyi şehirlerle değiştirilmiştir. Günümüzde iller çoğunluklaSincan Uygur Özerk Bölgesi veTibet Özerk Bölgesi'nde bulunur.
Aymaklar iller ile aynı düzeydedir ancak yalnızcaİç Moğolistan Özerk Bölgesi'nde bulunurlar. İller gibi aymakların çoğu da il düzeyi şehirlerle değiştirilmiştir. Kullanılan ad Moğolistan'ın önceki idari birimlerinden kalma bir addır.
Özerk iller Çin'in etnik azınlıklarından bir ya da birkaçından oluşan illerdir ve çoğunlukla Çin'in batı bölgelerinde bulunur.
31 Aralık 2005 itibarıyla Kıta Çin'inde 2.872 ilçe düzeyi idari bölüm bulunmaktadır: 862 bucak, 374 ilçe düzeyi şehir, 1.464 ilçe, 117 özerk ilçe, 49 sancak, 3 özerk sancak, 2 özel bucak ve 1 orman alanı bulunur (Çin Cumhuriyeti'nde 5 eyalet belediyesi ve 18 ilçeden oluşan 23 ilçe düzeyi idari bölüm bulunur).
İlçeler en çok bulunan ilçe düzeyi idari birimlerdir. İlçeler, Çin'in diğer idari düzeylerinin çoğundan daha eskiden,Muharip Devletler Döneminden beri varolmuşlardır.Sinoloji edebiyatında,xian genellikle "ilçe" ya da "il" olarak çevrilir.
Özerk ilçeler Çin'in etnik azınlıklarından bir ya da birkaçından oluşan ilçelerdir. Bunlar eyalet düzeyinde özerk bölgeler ve il düzeyinde özerk illere benzer yapıdadır.
Sancaklar veözerk sancaklarİç Moğolistan Özerk Bölgesi'nde bulunur ve adları dışında ilçe ve özerk ilçeler ile aynı konuma sahiptir. Kullanılan ad Moğolistan'ın önceki idari birimlerinden kalma bir addır.
İlçe düzeyi şehirler, il düzeyi şehirler gibi tam olarak "şehir" değildir ve hem kırsal hem de şehir merkezlerinden oluşan geniş idari bölümlerdir. 1990'larda ilçelerin ilçe düzeyi şehir olmaları yaygındı ancak bu artık durdurulmuştur.
Bucaklar bir başka ilçe düzeyi idari bölümdür. Bunlar önceden şehir merkezlerinin alt bölümleriydi. Yakın geçmişte birçok ilçe bucağa çevrilmiştir ve artık bucakların çoğu ilçeler gibi hem şehir merkezi hem de kırsal alanlardan oluşur.
Ayrıca birkaç özel ilçe düzeyi idari bölüm de bulunur.Hubei eyaletinde bir ilçe düzeyiormanlık alan olanShennongjia bulunmaktadır.Guizhou eyaletinde deLiuzhi Özel Bucağı veWanshan Özel Bucağı bulunur.
31 Aralık 2005 itibarıyla Kıta Çin'inde 41.636 belde düzeyi idari bölüm bulunmaktadır: 19.522 kasaba, 14.677 belde, 1.092 etnik belde, 181 sum, 1 etnik sum, 6.152 alt bucak ve 11 bucak kamu bürosu.
Genel olarak şehir merkezleri alt bucaklara ayrılırken, kırsal alanlar kasabalara, beldelere ve etnik beldelere ayrılır. Sum ve etnik sumİç Moğolistan Özerk Bölgesi'nde bulunur ve adları dışında belde ve etnik beldeler ile aynı konuma sahiptir. Kullanılan ad Moğolistan'ın önceki idari birimlerinden kalma bir addır.
Bucak kamu büroları eskiden kalma bir idari bölümdür ve bir zamanlar ilçe ile belde düzeyi arasında bir düzey olarak bulunmaktaydılar. Günümüzde bunlardan çok az bulunmaktadır ve yavaş yavaş yok olmaktadırlar.
Köy idari bölümlenmesi siyasi temsilden çok nüfus sayımı, posta işleri gibi örgütsel bölümlenmelerde kullanılmaktadır. Mahalleler ya da topluluklar gibi yerel bölümlerin belirli sınırları ve idarecileri bulunur.
Şehir bölgelerinde her alt bucak topluluklara ya da mahallelere ayrılır. Buraları yönetmek için mahalle komiteleri bulunmaktadır. Kırsal bölgeler ise köy komiteleri ya da köy grupları olarak örgütlenmiştir. Köy ya doğal olarak yerleşim bölgesi olmuş ya da yalnızca bir bürokratik varlık olarak idari köy olarak adlandırılmış olabilir.
Her ne kadar her bir idari birimin belirli bir düzeyi bulunsa da bazen bir idari birime kendi düzeyinin izin verdiğinden daha fazla özerklik tanınabilmektedir.
Örneğin, en büyük il düzeyi şehirlerin bazılarına daha fazla özerklik verilmiştir. Bunlara eyalet altı şehirler denmekte ve ilden yüksek ancak eyalet düşük bir idari erk verildiği anlaşılmaktadır. Bu tür şehirler olmaları gereken düzeyden yarım düzey daha yukarıdadır. Her ne kadar bu şehirler eyaletlere bağlı olsalar da özel statüleri nedeniyle kendi eyaletleri içerisinde daha üst derece özerkliğe sahiptirler.
Benzer durum bazı ilçe düzeyi şehirler içinde geçerlidir. Bazı ilçe düzeyi şehirlere daha fazla özerklik verilmiştir. Bunlar il altı şehirler olarak bilinir ve ilçeden yüksek ancak ilden düşük bir idari erk verilmiştir. Bu tür şehirler olmaları gereken düzeyden yarım düzey daha yukarıdadır. İl altı şehirler genellikle bir ile bağlı değildir ve doğrudan eyalet tarafından yönetilirler.
İdari bölümlerin karmaşıklığı nedeniyleÇince "市"(shì) sözcüğü ya daTürkçe "şehir" sözcüğünün farklı anlamları olabilir.
İdari düzeye göre "şehir" aşağıdaki anlamlara gelebilmektedir:
İstatistiki verilerde kullanıldığında "şehir" sözcüğünün üç anlamı olabilir:
Çin şehirleri hakkında istatistiki verilerden söz edilirken "şehir" tanımın verilmesi önemlidir yoksa ortaya karışıklık çıkabilir. ÖrneğinŞanghay şehir merkezi nüfusu olarak Çin'in en büyük şehridir ancak idari sınırları içindeki nüfusu ileChongqing'ten bile küçük bir şehirdir.
Qin Hanedanının kurulmasından önce Çin krallar, soylular ve kabileler tarafından yönetiliyordu. Bu grupların rekabetiMuharip Devletler Dönemi'nde doruğa ulaştı ve sonunda mücadeleden Qin beyiQin Shihuang galip çıkarak tüm Çin'in birleştirdi.
Qin Hanedanı Çin'in tekrar bölünmesini engellemek amacıyla ilk hiyerarşik idari bölümlenmeyi kurdu ve iki düzeyden oluşan sistemi getirdi:jùn (郡, il) vexiàn (縣, ilçe).[4] Hemen ardından gelenHan Hanedanı üçüncü bir yapı olarak en üst düzeyezhōu (州, eyalet) idari bölümünü ekledi.
Sui Hanedanı veTang Hanedanıjùn bölümlerini kaldırdı ve en üstedào (sonradanSong Hanedanı zamanındalù) adlı idari yapıyı ekledi. (İkinci derece düzey olduğundazhou genellikle il olarak çevrilir.) Moğollar tarafından kurulanYuan Hanedanı ise günümüz Çin eyaletlerinin modern öncüllerini kurarak idari düzey sayısını dörde çıkardı. Bu sistem Çin'i yöneten son imparatorluk hanedanı olanQing Hanedanına kadar hemen hemen aynen korundu.
Çin Cumhuriyeti 1928'de idari düzeyleri yalnızca eyaletler ve ilçeler olarak sınırladı ve ilçe düzeyinin altında bir idari sitem kurmanın ilk adımını atarak ilçelerin altına kasabaları kurdu. Bu sistem aynı zamanda 1949'da resmî olarakÇin tarafından da kabul edilen sistemdir ve idari bölümler üç düzey olarak tanımlanmıştır: eyalet, ilçe ve belde.
Uygulamada ise birçok düzey eklenmiştir. Çin Halk Cumhuriyeti hükûmeti bir eyaletin bazen onlarca, hatta yüzlerce ilçeyi doğrudan yönetmesinin zor olduğunu gördükten sonra 1935'te Jiangxi Eyaleti'nden başlayarak eyaletler ve ilçeler arasına illeri eklemeye başladı. Bu ekleme 1980'lere kadar devam etti. Bu tarihten sonra illerin çoğu il düzeyi şehirlere çevrildi. Eyaletlerin üzerine daha büyük idari bölümler kondu ama daha sonra bunlar 1954'te kaldırıldı. İlçeler ile kasabalar arasında bucak kamu büroları kondu ama bunlarda günümüzde kaldırılmaktadır ve şu an çok az kalmıştır.
Yakın geçmişteki en önemli değişikliklerChongqing'ineyalet düzeyinde şehir olarakSichuan eyaletinden ayrılması; veHong Kong ileMakao özel idari bölgelerinin kurulmasıdır.
 Çin konuları | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tarih |
| .svg) | |||||
| Ulusal semboller ve tatiller | |||||||
| Coğrafya ve çevre |
| ||||||
| Ekonomi ve altyapı | |||||||
| Hukuk ve toplum | |||||||
| Siyaset ve ulusal savunma | |||||||
| Bilim ve teknoloji | |||||||
| Kültür, sanat ve spor | |||||||
