^Çin anakarasında otoyol trafiği sağdan ilerlerken demiryollarının çoğu soldan ilerlemektedir. Bununla birlikte Makao ve Hong Kong'da bazı metro hatları dışında tüm trafik sol taraftan ilerlemektedir.
Çin;Kuzey Çin Ovası'ndaki verimliSarı Irmak havzasında Dünya'nınilk uygarlıklarından biri olarak ortaya çıktı. Çin'deki siyasi sistem, binlerce sene boyunca ilki yarı efsanevîŞia Hanedanı olanırsî monarşiler veyahanedanlıklara dayalıydı. İlk hanedanlıklardan beri Çin defalarca genişledi, bölündü ve tekrar birleşti. 1912'deÇin Cumhuriyeti (ÇC), son hanedan olanÇing Hanedanı'nı devirerek Çin'in yönetimini üstlendi ve 1949'daÇin İç Savaşı'ndaHalk Kurtuluş Ordusu tarafından yenilene dekÇin ana karasını yönetti. 21 Eylül 1949'da Komünist Parti,Pekin'de Çin Halk Cumhuriyeti'ni kurdu; ÇC hükûmetiyseTayvan'a çekilipTaipei'yide facto başkent yaptı. HemÇC hem de ÇHC, tüm Çin'in tek meşru hükûmeti olduğunu savunmaktadır ancak ÇHC dünya çapında daha çok tanınmakta olup çok daha fazla toprak ve insana egemendir.
Sevan Nişanyan Etimolojik Sözlüğü'ne göre Türkçedeki "Çin" sözcüğü,FarsçaÇīn (چین) kelimesinden Türkçeye girmiştir; bunun kökeniyseSoğdcada aynı anlama gelenÇīn sözcüğüdür. Eski Türkçede iseTabgaç denmiştir.[10] Bazı diğer kaynaklarsa Farsça kelimenin kökenininSanskritCīna (चीन) kelimesine kadar dayandığını ileri sürmektedir.[11] SanskritCīna kelimesinin Çin'e atfen kullanımı MS 150'ye dayanır.[12] Hint yazarların MÖ 1. yüzyıldan önce Çin'in varoluşundan hiç haberdar olmama olasılığına[13] rağmenCīna kelimesi,Mahabharata veManusmriti metinlerinde de mevcuttur.[14] 1655'teMartino Martini, Çin adınınQin ("Çin") Hanedanı (MÖ 221-206)'nın isminden türetildiğini ileri sürdü.[15] Bu öneri, birçok araştırmacıdan kabul görmüştür,[16][17][18] ancak birçok alternatif fikir de mevcuttur.[14][19]
Modern devletin resmî adı "Çin Halk Cumhuriyeti" (Çince:中华人民共和国;pinyin:Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó), daha sık kullanılan kısa adıysa "Çin"Zhōngguó (中国); bu,zhōng ("orta" veya "merkez") veguó ("devlet", "ulus-devlet") sözcüklerinden oluşur.[20][d] ÇinceZhōngguó terimi,Zhou Hanedanı altında kendi krallıkdemesnesine atfen kullanılan bir terim olarak gelişti.[e] SonradanDoğu Zhou dönemi sırasında Luoyi (günümüzLuoyang) civarındaki alanını, sonradan daÇin Merkez Ovası'nı, sonradan daÇing Hanedanı yönetimi altındaki devleti tanımlamak için kullanıldı.[22]Huaxia kabilelerini"barbar" olarak algılanan halklardan ayırt etmek için sık kullanılan kültürel bir kavram olarak işlev gösterdi,[22] ve Çin hakkındaki yabancı dil kaynaklarındaki eş anlamlı "Orta Krallık" teriminin kökenidir.[24][25][f]Zhōnghuá (中华) terimiyse, "Çin uygarlığının toprakları" imasını taşıyan daha edebi veya kapsayıcı bir addır.[26]Wei ileJin hanedanları sırasında "Huaxia'nın merkez devleti" ifadesinin kısaltması olarak ortaya çıktı.[22] Çin Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşu öncesinde 15 Haziran 1949 tarihinde düzenlenen ilkÇin Halk Siyasi Danışma Konferansı'nda ülkenin önerilen ismiÇin Demokratik Halk Cumhuriyeti (Çince (basitleştirilmiş):中华人民民主共和国;Çince (geleneksel):中華人民民主共和國;pinyin:Zhōnghuá Rénmín Mínzhǔ Gònghéguó) idi.[27][28] 1950'lerde ve 1960'lardaKuomintang'ınÇin İç Savaşı'nı kaybetmesinin ardından, "Milliyetçi Çin" veya "Özgür Çin"den farklı olarak "Komünist Çin" veya "Kızıl Çin" olarak da nitelendirilirdi.[29]
Çin, dünyanın en eski uygarlıklarından biri olarak kabul edilir.[30][31] Arkeolojik kanıtlar; erkenhominitlerin 2,25 milyon ile 250.000 yıl önce arasında Çin'de yaşadıklarını gösterir.[32] Ateş kullanmasını öğrenmiş birHomo erectus[33] olanPekin Adamı'nın hominit fosilleri,Pekin'e yakınZhoukoudian mağarasında bulundu; fosiller, 680.000 ile 780.000yıl önce arasına tarihlendirilmiştir.[34] 125.000-80.000yıl öncesine tarihlendirilen birHomo sapiens'in fosilleşmiş dişleri,Hunan-Dao İlçesi'ndekiFuyan Mağarası'nda bulundu.[35] Çinproto-yazısı; MÖ 7000 civarındaJiahu'da,[36] MÖ 6000 civarındaDamaidi'de,[37] MÖ 5800-5400'deDadiwan'da ve 5. binyıldaBanpo'da vardı. Bazı araştırmacılar, MÖ 7. binyıla dayananJiahu yazılarının en erken Çin yazı sistemini oluşturduğunu ileri sürmektedir.[36]
Çin geleneğine göre ilkhanedanlık, MÖ 2.100 civarında ortaya çıkmışXia Hanedanı idi.[38] 1959'da yapılan bilimsel kazılar kapsamındaHunan-Erlitou'daTunç Çağı sitelerinin bulunmasına kadar bu hanedanlığın tarihçiler tarafındanmitolojik olduğu varsayılırdı.[39] Bu sitelerin Xia Hanedanı'na veya aynı dönemden diğer bir kültüre ait olup olmadığı hala kesinleştirilmemiştir.[40] Bunun ardından gelenShang Hanedanı, kendi çağına ait kayıtlarla var olduğu kanıtlanmış en eski hanedanlıktır.[41] Shanglar; MÖ 17. ile 11. yüzyılları arasında doğu Çin'dekiSarı Irmak'ın ovasında kendi egemenliklerini sürdürdü.[42] MÖ 1500'e kadar dayanan ve Shanglara aitfal yazıtları,[43][44] yazılı çincenin bu zamana kadar bulunmuş en eski türünü oluşturur[45] ve çağdaşÇince karakterlerinin atasıdır.[46]
Shang Hanedanı, MÖ 11. ile 5. yüzyılları arasında kendi egemenliğini sürdürenZhou Hanedanı tarafından fethedildi, ancak bu dönem boyunca merkezî otorite, feodal savaş ağaları tarafından yavaş yavaş bozuldu. Sonunda zayıflatılan Zhou devletinden birçok bağımsız devlet ortaya çıktı. Bunlar, 300 senelikİlkbahar ve Sonbahar Dönemi boyunca sürekli birbirleriyle savaştılar ve sadece ara sıra Zhou kralına hürmet gösterdiler. MÖ 5.-3. yüzyılları arasındakiSavaşan Devletler Çağı'nda günümüz Çin'i olarak bilinen topraklarda her biri kendi kralı, bakanlığı ve askeriyesiyle yedi farklı ve güçlü egemen devlet vardı.
Çin Hanedanı sadece 15 yıl sürdü; İlk İmparator'un sert, otoriter politikalarının isyanlara yol açması nedeniyle onun ölümünden kısa süre sonra Hanedan iktidarı kaybetti.[48][49]
Xianyang'daki imparatorluk kütüphanesinin yakıldığı[g]
Hanların Orta Asya ileSoğdiana'daki müdahaleleri,İpek Yolu kara yolunun oluşmasına yardım etti (ipek yolu, önceden Hindistan'a gitmek içinHimalaya Dağları'ndan geçen yolunun yerini aldı).
Han Hanedanı zamanla giderek Antik Dünya'nın en büyük ekonomisi oldu.[51]
Hanların ilk baştaki ademi merkeziyetçiliği veKonfüçyüsçülüğün lehine Çinlegalist felsefesinin uygulanmasına resmî olarak son verilmesine rağmen, Çin'in legalist kuruluşları ve politikaları Han hükûmeti ve bunun ardılları tarafından kullanılmaya devam etti.[52]
Güneyde general Liu Yu,Liu Song lehine Jin'in tahttan çekilmesini sağladı. Bu devletlerin çeşitli ardıllarıKuzey ve Güney hanedanları olarak bilinmeye başlandı ve iki bölge en sonunda 581 yılındaSui tarafından yeniden birleştirildi.
Suiler, Han'ın Çin üzerindeki egemenliğini geri getirmenin yanı sıra Çin'in tarımını ve ekonomisini düzenledi,Büyük Çin Kanalı'nı inşa ettirdi veBudizme mensup oldu. Buna rağmen Sui Hanedanı, hem kamu işlerin mecburi görev olarak yapılmasının hem deKore'ye karşısavaş kaybetmenin patlak verdiği huzursuzluklar nedeniyle hızlı şekilde çöktü.[54][55]
SonrakiTang ileSong hanedanlıkları altında Çin; ekonomisi, teknolojisi ve kültüründe bir altın çağa girdi.[56]
Tang İmparatorluğu,Batı Bölgeleri ve İpek Yolu üzerindeki kontrolü geri kazandı[57] ve başkentiÇangan'ı kozmopolit bir merkez hâline getirdi. Bunlara rağmen, 8. yüzyılda yer alanAn Luşan İsyanı nedeniyle büyük oranda harap edildi ve güçsüz hale getirildi.[58] 907'de yerel askerî valiler kontrol edilemez hâle gelince Tang tümüyle çöktü.
Song Hanedanı, 960'ta Çin'dekiayrılıkçı duruma son vermesiyle Song ileKidan Liao arasında güç dengesine yol verdi. Song, kâğıt para dağıtan Dünya tarihindeki ilk hükûmet ve kalıcı bir donanma kuran ilk Çin devletiydi; donanmanın kuruluşu, gelişmiş gemi inşa endüstrisi ve deniz ticaretiyle sağlandı.[59] 10. ile 11. yüzyılları arasında, çoğunlukla merkez ve güney Çin'de pirinç ekiminin yaygınlaşması ve bol miktarda gıda fazlasının üretimi sayesinde Çin'in nüfusu 100 milyona ulaşarak iki katında büyüdü. Tang Hanedanı'nda Budizmin çoğalmasına tepki olarak Song Hanedanı ayrıcaKonfüçyüsçülüğün yeniden canlandırılmasına şahit oldu;[60]peyzaj sanatı veporselenin yeni olgunluk ve karmaşıklık seviyelerine ulaşmasıyla sanat ve felsefede de önemli gelişmeler yer aldı.[61][62] Ancak Song ordusunun askerî zayıflığı,CurçenKin Hanedanı tarafından gözlemlendi.
13. yüzyılda Çin,Moğollar tarafından fethedildi. 1271'de Moğol hanıKubilay Han,Yuan Hanedanı'nı kurdu; Yuanlar, 1279'da Song Hanedanı'nın son kalıntılarını fethetti. Moğollar tarafından ele geçirilmesinden önce Song Çini'nin nüfusu 120 milyon vatandaştan oluştu; 1300'deki nüfus sayımına göreyse bu sayı 60 milyona düştü.[64] Zhu Yuanzhang isimli bir köylü, 1368'de Yuan Hanedanı'nı devirdi, sonraMing Hanedanı'nı kurup kendiniHongwu İmparatoru olarak atadı. Ming Hanedanı idaresinde Çin, yine bir altın çağı yaşadı; Dünya'nın en güçlü donanmalarından birini ve zengin ve müreffeh bir ekonomi kurdu; üstelik sanat ve kültür aleminde büyük gelişimler yer aldı. Bu dönem sırasındaZheng He, dünyanın çeşitli yerlerinde, Afrika'ya kadar ulaşanhazine seferleri yürüttü.[65]
Ming Hanedanı'nın ilk yıllarında Çin'in başkentiNankin'denPekin'e alındı. Kapitalizmin ilk tomurcuklarının dikilmesiyleWang Yangming gibi filozoflar,bireycilik vedört mesleğin eşitliği gibi kavramlarla Neokonfüçyüsçülüğü eleştirel şekilde daha fazla geliştirdi.[66]Alim-memur tabakası, vergi boykotu hareketleri kapsamında sanayi ve ticaretten destekleyici bir kuvvet oluşturdu; bu dönem boyunca yer alan kıtlıkların yanı sıra hemJaponya'nın Kore'ye ele geçirmesi (1592-98) hem deMançu işgallerine karşı savunma zorunluluğuyla beraber bunlar, tükenmiş bir hazineye yol verdi.[67]
1644'te Pekin,Li Zicheng önderliğindeki köylü isyancı güçlerden oluşan bir koalisyon tarafından fethedildi. Şehrin düşüşüyleChongzhen İmparatoru intihar etti. O dönemde Ming Hanedanı generaliWu Sangui ile ittifakta bulunan MançuÇing Hanedanı, Li'nin kurduğu kısa ömürlüShun Hanedanı'nı devirdi, sonra da Çing Hanedanı'nın yeni başkenti olarak atanan Pekin şehri üzerindeki kontrolü ele geçirdi.
1644'ten 1912'ye kadar sürenÇing Hanedanı, Çin'in en son imparatorluk hanedanlığıydı. Ming'in fethi (1618–1683) 25 milyon insanın hayatına mal oldu, Çin ekonomisi de büyük ölçüde küçüldü.[68]
Güney Ming'in sonunun ardındanÇungar Hanlığı'nın fethiyle Moğolistan, Tibet ve Şincan da imparatorluğun topraklarına eklendi.[69]Çing karşıtlığına karşı sıkı önlem olarak tarıma değer veren ve ticareti kısıtlayan bir politikanın uygulanmasıyla merkezî otokrasi güçlendirildi; ayrıca "Haijin" ("deniz yasağı") veEdebi Engizisyon'la temsil edilen ideolojik kontroller de uygulandı; bunlar, sosyal ve teknolojik durgunluğa neden oldu.[70][71]
Sekiz Devlet İttifakı; yabancı karşıtıBoxer'ları ve bunların Çing destekleyicilerini yenmek amacıyla Çin'i ele geçirdi.
Özellikle 1850'lerda ve 1860'larda güney Çin'i harap eden başarısızTaiping Ayaklanması'yla ve kuzeybatıdakiDungan İsyanı (1862–77)'yla Çing Hanedanı, on milyonlarca insanın öldüğü iç huzursuzluklar yaşamayı başladı. 1860'lardakiKendini Güçlendirme Hareketi, ilk başta başarılı olsa da, 1880'ler ve 1890'larda bir dizi askerî yenilgiden dolayı birçok aksiliğe uğradı.
19. yüzyılda büyükÇin diasporası başladı. Dış göçün oluşturduğu nüfus kayıplarına ek olarak çeşitli çatışmalar ve afetlerden dolayı Çin nüfusu büyük oranda düştü; ör. 9 ile 13 milyon arasında kişinin öldüğü1876–79 Kuzey Çin Kıtlığı.[74]
1 Ocak 1912 tarihinde Çin Cumhuriyeti kuruldu,Kuomintang (KMT veya Milliyetçi Parti)'danSun Yat-sen de geçici devlet başkanı olarak atandı.[75] Ancak başkanlık sonradan eski Çing GeneraliYuan Shikai'ye verildi ve bu 1915'te kendisiniÇin İmparatoru ilan etti. Toplum tarafından yaygın kınama görmenin yanı sıra kendiBeiyang Ordusu'ndan karşıtlıkla karşı karşıya gelince görevden çekilip cumhuriyeti yeniden kurmak zorunda kaldı.[76]
Yuan Shikai'nın 1916'daki ölümünün ardından Çin politik olarak parçalanmıştı. Pekin'deki hükûmeti uluslararası olarak tanınsa da neredeyse güçsüzdü, zira kendi topraklarının çoğu bölgesel savaş ağalarının hâkimiyetindeydi.[77][78]
1920'lerin sonlarında Kuomintang, o zamanlarÇin Cumhuriyeti Harp Akademisi müdürü olanÇan Kay Şek önderliği altında "Kuzey Seferi" olarak bilinen bir dizi askerî ve politik manevra vasıtasıyla ülkeyi kendi kontrolü altında birleştirmeyi başardı.[79][80] Kuomintang, ülke başkentiniNankin yaptı; ayrıca Sun Yat-sen'in Çin'i modern, demokratik bir devlete dönüştürmeye yönelikSan-min programında özetlenen orta düzey siyasi kalkınma aşaması olarak "siyasi vesayet"i uyguladı.[81][82]
Çin'deki siyasi bölünmeler; 1927'den beri Kuomintang'ınKomünistHalk Kurtuluş Ordusu'yla (HKO) çatıştığıÇin İç Savaşı'nda Çan Kay Şek'in mücadelelerini zorlaştırdı. Kuomintang, özellikle HKO'nunUzun Yürüyüşünde geri çekilmesiyle İç Savaş'a başta başarılı şekilde devam etti. Ancak Japonya'nın saldırılarından ve 1936Xi'an Olayı'ndan dolayı Çan Kay Şek,Japon İmparatorluğu'yla yüzleşmek zorunda kaldı.[83]
II. Dünya Savaşı'nın savaş alanlarından birini oluşturanİkinci Çin-Japon Savaşı (1937-1945) kapsamında Kuomintang, HKO ile tedirgin bir ittifak yapmaya mecbur kaldı. Japon güçleri, sivillere karşı çok sayıdasavaş zulmü işledi ve 20 milyona kadar sivil Çinli öldü.[84] Kaldı ki Nankin şehrinde Japon işgalinde 200.000 Çinlininkatledildiği tahmin edilmektedir.[85] Savaş boyunca Çin; Britanya, ABD ve Sovyetler Birliği'yle beraber ortak vesayette ("güçlülerin vesayeti") bulundu[86] ve bunlar,Birleşmiş Milletler Beyannamesi'nde "Dört Büyük" unvanıyla tanındılar.[87][88] Çin, üç diğer büyük güçle beraber II. Dünya Savaşı'ndaMüttefik Devletler'indendi ve Savaş'ın ana galiplerinden biri sayılır.[89][90]
Çin savaştan zaferle çıktı ancak savaştan harap olmuş ve mali olarak tükenmişti.Kuomintang ileKomünistler arasındaki devam eden güvensizlik iç savaşın yeniden başlamasına yol açtı.
1947'de anayasal yönetim kuruldu, ancak devam eden huzursuzluklar nedeniyle Çin Cumhuriyeti Anayasası'nın birçok kanuni hükmü Çin ana karasında hiçbir zaman yürürlüğe girmedi.[91][92] Daha sonra ÇKP ana kara Çin'in çoğunu kontrol altına aldı ve ROC hükûmeti kıyıdan uzakta Tayvan'a çekildi.
Çin İç Savaşı kapsamındaki esas çatışmalar 1949'da bitti. Çin Komünist Partisi, Çin ana karasının çoğunda egemenlik kazanırken Kuomintang'ın ana karadan geri çekilmesiyle bir tekTayvan,Hainan ve bunların etrafındaki adalar, Çin Cumhuriyeti'nin yönetimi altında kaldı. 21 Eylül 1949 tarihindeKomünist Parti Genel SekreteriMao Zedong, Çin Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşunu ilan etti.[94][95][96] Bunun ardından 1 Ekim'deTiananmen Meydanı'nda kitlesel bir kutlama yer aldı; 1 Ekim böylece yeni ülkenin ilkMilli Günü olarak kabul edildi.
1950'de Halk Kurtuluş Ordusu, Hainan'ı Çin Cumhuriyeti'nden almayı[97] veTibet'i kendi topraklarına dâhil etmeyi[98] başardı. Buna rağmen, 1950'ler boyunca geride kalmış Kuomintang kuvvetleri Batı Çin'de isyan yürüttü.[99] ABD kaynaklarında Çin HC'nin kuruluşu, o dönemdeki ABD devlet politika belgelerinde yansıtıldığı gibi sıkça "Çin'in kaybı" olarak nitelendirilir.Chomsky gibi düşünürler, bununMcCarthyciliğin başlangıcı olduğunu ileri sürer.[100]
Rejim, 1 ile 2 milyon arasında özel mülk sahibinin idam edilmesine sebep olan toprak reformuyla köylü sınıfta popülerliğini pekiştirdi.[101] Onun liderliği altında Çin, bağımsız bir sanayi sistemini ve kendi nükleer silahlarını geliştirdi.[102] Çin nüfusu 550 milyondan 900 milyondan fazlaya yükselerek neredeyse iki katına çıktı.[103] Buna rağmen, büyük ölçekli ekonomik ve sosyal reform projesi olarak öngörülenBüyük İleri Atılım, 1958 - 1961 arasında çoğunun sebebi açlıktan ölme olan45 milyon civarında insan hayatı kaybıyla sonuçlandı.[104]
1966'da Mao, ittifaklarıyla beraber 1976'daki kendi ölümüne kadar süren on yıllık siyasi suçlama ve toplumsal karışıklığa patlak verenKültür Devrimi'ni başlattı.[105] Ekim 1971'de Çin HC, Çin Cumhuriyeti'nin Birleşmiş Milletler'deki yerini aldı; üstelik Çin Cumhuriyeti'nin Güvenlik Konseyi'ndeki yerini alıp daimi Güvenlik Konseyi üyesi oldu.[106]
Mao'nun ölümünden kısa süre sonraDörtlü Çete tutuklanıp Kültür Devrimi'nin aşırılıklarından sorumlu tutuldu.
1990'lardaJiang Zemin,Li Peng veZhu Rongji ülkeye önderlik etti. Onların yönetimi altında Çin'in ekonomik performansı, tahminen 150 milyon köylünün yoksulluktan çıkmasını ve %11,2 oranında yıllık ortalama gayrisafi yurt içi hasıla artışının sürdürülmesini sağladı.[109][110]
Ülke 2001'de resmenDünya Ticaret Örgütü üyesi oldu ve 2000'lerdeHu Cintao ileVın Ciabao önderliği altında yüksek ekonomik büyüme oranını devam ettirmeyi başardı. Ancak bu hızlı büyüme ancak ülke doğal kaynaklarını ve çevresini de ciddi şekilde etkiledi[111][112] ve büyük oranda sosyal yer değiştirmeye neden oldu.[113][114]2000'lerin sonlarında ekonomik krize rağmen yaşam standartları hızlı şekilde artmaya devam etti ama merkezi politik denetim sıkı kaldı.[115]
Dünya'daki en büyük üçüncü ve altıncı nehirleri olanYangtze (3.) veSarı (6.) nehirleri;Tibet Platosu'ndan yoğun nüfuslu doğu kıyısına kadar akar.
Çin'in Büyük Okyanus ile kıyı şeridi 14.500 kilometre uzunluktadır veBohai,Sarı,Doğu Çin veGüney Çin denizleri tarafından çevrelenir.
Cilalı Taş Devri'nden beri Doğu ile Batı arası iletişim arteri olarak işlev göstermiş veİpek Yolu'na ait kara yolunun temelini oluşturanAvrasya stepleri, Çin'i Kazakistan sınırına bağlayan toprakları oluşturur.
Çin Halk Cumhuriyeti, kara alanı açısındanRusya'dan sonra Dünya'nın en büyük ikinci ülkesidir.[126] Toplam alan açısındansa "toplam alan"ın tanımına göre ya Rusya'ylaKanada'dan sonra en büyük üçüncü ya da bunlar ileAmerika Birleşik Devletleri'nden sonra en büyük dördüncü ülkedir.[h] Çin'in toplam alanı genellikle 9.600.000 km2 civarı olarak verilir.[127] Spesifik yüzölçümü sayılarıysa 9.572.900 km2 (Encyclopædia Britannica),[128] 9.596.961 km2 (BM Yıllık Demografik Raporu)[129] ile 9.596.961 km2 (CIA World Factbook)[130] arasında birbirinden farklıdır.
Çin'in karaları büyük oranda farklıdır. DoğudakiSarıdeniz veDoğu Çin Denizi kıyılarında geniş ve yoğun nüfuslualüvyonlu ovalar; kuzeydeki İç Moğolistan platosunun kenarlarındaysa büyük alanlar kapsayan çayırlar vardır. Güney Çin'de tepeler ve alçak dağ sıraları hâkimken, merkez-doğuda ise Çin'in iki büyük nehrini oluşturanSarı Nehir ileYangtze Nehri'ne aitdeltaları vardır.Xi,Mekong,Brahmaputra veAmur; Çin'in içinden geçen diğer önemli nehirlerdir.
Batıda başta Himalaya Dağları olmak üzere büyük sıradağlar vardır.Taklamakan veGobi gibi kuzeydeki daha kurak yeryüzü şekillerinin arasında yüksekyaylalar bulunur. Dünya'nın en yüksek noktası olanEverest Dağı (8.848m), Çin-Nepal sınırındadır.[132] Çin'in en alçak noktası ve Dünya'nın en alçak üçüncü noktasıysaTurfan Havzası'ndakiAyding Gölü'nün tamamen kurumuş göl yatağıdır (-154m).[133]
Çin iklimi esasen kuru mevsimlerden ve nemlimusonlardan oluşur; bu, kış ve yaz arasında belirgin sıcaklık farklılıklarına yol açar.
Kışın yüksek enlemli alanlardan esen kuzey rüzgârları soğuk ve kuru; yazın daha alçak enlemlerdeki kıyısal alanlardan esen güney rüzgârlarıysa ılık ve nemlidir.[135] Ülkenin karmaşıktopoğrafyası nedeniyle Çin'deki iklim bölgeden bölgeye farklıdır.
Başta Gobi Çölü olmak üzere çöllerin giderekdaha çok artışı, Çin'deki başlıca çevre sorunlarından biridir.[136][137] 1970'lerden beri dikilen bariyer ağaç hatlarınınkum fırtınalarının sayısını düşürmüş olmasına rağmen, uzun süreli kuraklıklar ve zararlı tarım uygulamaları, kuzey Çin'in her ilkbahar toz fırtınalarına maruz kalmasına sebep olmuştur. Bu fırtınalar; Kore ve Japonya dâhil olmak üzere Doğu Asya'nın diğer bölgelerine de yayılır. 2007'de Çin'in çevre gözlemcisi olanÇevre Koruma Bakanlığı, Çin'in her sene 4.000 km2'lik bir alanı çölleşmeye kaybettiğini belirtti.[138]
Su kalitesi,erozyon ve kirlilik kontrolü, Çin'in diğer ülkelerle bulunduğu ilişkilerinde önemli sorunlar oluşturur. Himalaya Dağları'ndakibuzulların erimesi, yüz milyonlarca insan içinsu sıkıntılarına yol açabilir.[139]
Çin; en az 551 memeli türüne (Dünya'daki en yüksek üçüncü sayıdır),[144] 1.221 kuş türüne (sekizinci),[145] 424 sürüngen türüne (yedinci)[146] ve 333 iki yaşamlı türüne (yedinci)[147] ev sahipliği yapar. Dünya'daki tropik bölgelerin haricinde Çin, her kategoride en fazla biyolojik çeşitlilik gösteren ülkedir.
Çin'deki yaban hayatı, kendi yaşam alanını Dünya'nın en büyükhomo sapiens nüfusuyla paylaşmakta ve bunlardan büyük oranda basınç görmektedir. Ağırlıklı olarak yaşam alanı tahribatı, çevre kirliliği ve yiyecek, kürk veyageleneksel Çin tıbbı malzemeleri için kaçak avcılık gibi insan faaliyetleri nedeniyle Çin'de en az 840 hayvan türü tehdit altında olup savunmasız veya yerel olarak yok olma tehlikesi altındadır.[148] Nesli tükenmek üzere olan yaban hayatı yasayla korunmaktadır ve 2005 itibarıyla 149,95 milyon hektarlık bir toplam alan veya Çin'in toplam kara alanının %15'ini kapsayan 2.349 doğa rezervi vardır.[149]
Çin'de 32.000'den fazla vasküler bitki türü[150] ve çeşitli orman türleri vardır. Soğuk,iğne yapraklı ormanlar, ülkenin kuzeyinde egemen olup,sığın veAsya kara ayısı gibi hayvan türlerini desteklemenin yanı sıra 120'den fazla kuş türünü destekler.[151]
Nemli iğne yapraklı ormanların alt kısmındabambu çalılıklarını bulunabilir.Ardıç veporsuğun var olduğu daha yüksek rakımlı alanlardaysa bambunun yerineormangülü bulunabilir. Merkez ve güney Çin'de egemen olansubtropikal ormanlar, 146.000'e kadar flora türünü destekler.[151]
Tropikal ve mevsimselyağmur ormanlarıYünnan veHainan Adası ile sınırlı olsa da, Çin'deki tüm hayvan ve bitki türlerinin dörtte birini barındırırlar.[151] Çin'de 10.000'den fazla kayıtlımantar türü bulunmaktadır.[152]
Son onyıllarda Çin, ciddi orandaçevre bozukluğu ve kirliliğine maruz kalmıştır.[153][154] 1979 Çevresel Koruma Kanunu çerçevesindeki düzenlemeler sıkı olsa da, bunlar oldukça zayıf şekilde uygulanmaktadır, zira ekonomik büyümenin lehine bunlar sürekli yerel topluluklar ve hükûmet memurları tarafından göz ardı edilmektedir.[155]
Çin,Hindistan'dan sonra hava kirliliği nedeniyle en yüksek ölüm oranına sahip ikinci ülkedir. Çevresel hava kirliliğine maruz kalmanın neden olduğu yaklaşık 1 milyon ölüm vardır.[156][157] Çin, dünyanın en yüksekCO2 yayan ülkesi olmasına rağmen,[158] yalnızca 8 tonkişi başına düşen CO2 miktarı ile,Amerika Birleşik Devletleri (16,1), Avustralya (16,8) ve Güney Kore (13,6) gibi gelişmiş ülkelerden çok daha düşüktür.[159]
Çin'in sera gazı emisyonları dünyadaki en büyük emisyondur.[160] Ülkede önemlisu kirliliği sorunları vardır. 2022'de Ekoloji ve Çevre Bakanlığı tarafından Çin'in ulusal yüzey suyunun yalnızca %87,9'u insan tüketimine uygun olarak sınıflandırıldı.[161]
Çin, kirliliğin azaltılmasına öncelik vererek 2010'larda hava kirliliğinde önemli bir azalma sağladı.[162] 2020 yılında Çin hükûmeti,Paris Anlaşması[163] uyarınca ülkenin 2030'dan önce en yüksek emisyon seviyelerine ulaşma ve 2060 yılına kadar karbon nötrlüğü sağlama hedefini duyurdu. İklim Eylem Takipçisi'ne göre bu "İklim Eylem Takipçisi tarafından şimdiye kadar tahmin edilen en büyük tek düşüş" olup küresel sıcaklıkta beklenen artışı 0,2-0,3 derece azaltacaktır.[163]
Bunlara rağmen Çin, dünyakiyenilenebilir enerji veticarileştirilmesinin en önde gelen yatırımcısıdır; sadece 2011'de yenilenebilir enerjiye 52 milyonAmerikan doları değerinde yatırım yapıldı.[164][165][166] Yenilenebilir enerji teknolojilerinin önemli bir üreticisidir ve yerel ölçekli yenilenebilir enerji projelerine büyük yaptırımlar yapmaktadır.[167][168] 2015'te Çin'deki enerjinin %24'ü yenilenebilir kaynaklardandı. Bu kaynakların arasındaki en yaygınıhidroelektrik güç: 197GW'lık toplam yüklenmiş kapasiteyle Çin, Dünya'nın en büyük hidroelektrik güç üreticisidir.[169][170] Çin ayrıca Dünya'nın en büyük yüklenmiş fotovoltaik güneş enerjisi ve rüzgâr enerjisi sistemlerine sahiptir.[171][172]
2011'de Çin hükûmeti, on yıllık bir süre zarfında su altyapısına vedesalinasyon projelerine dört trilyon yuan (619 milyar ABD$) değerinde yatırım yapma ve 2020'ye kadar bir taşkın önleme ve kuraklık önleme sistemin inşaatını tamamlamama planlarını açıkladı.[173][174] 2013'te Çin, özellikle ülkenin kuzeyinde 277 milyar ABD$ değerinde bir hava kirliliği azaltma girişimi başlattı.[175]
Tiananmen Meydanı'nda Çin Komünist Partisi'nin 90. yıldönümünü kutlayan bir işaret.Çin Komünist Partisi, Çin Halk Cumhuriyeti'nin kurucu ve iktidardaki siyasi partisidir.
Mevcut genel sekreter, 15 Kasım 2012'de göreve başlayanXi Jinping'dir.[189] Yerel düzeyde, bir alt bölümün ÇKP komitesinin sekreteri yerel yönetim düzeyini geride bırakır; Bir il bölümünün ÇKP komite sekreteri valiyi geride bırakırken, bir şehrin ÇKP komite sekreteri belediye başkanını geride bırakır.[190] ÇKP resmî olarak Çin koşullarına uyarlanmış Marksizm tarafından yönlendirilmektedir.[191]
Köy ve kasaba seviyesinde açık, çekişmeli seçimlerin düzenlenmesiyle siyasi liberalleşmeye doğru bazı adımlar atılmıştır.[193][194] Parti ancak fiilen hükûmet görevlendirmeleri üzerindeki yetkiye sahiptir: etkili bir muhalefet var olmaksızın ÇKP çoğunlukla varsayılan olarak kazanır. Zenginlerle fakirler arasında büyüyen uçurum vehükûmet yolsuzluğu, Çin'deki ana siyasi kaygıların arasındadır.[195][196] Buna rağmen, hükûmet ve hükûmetin devlet yönetimi için kamu destek seviyesi yüksektir; 2011'de yapılan bir ankete göre Çin vatandaşlarının %80-95'i, merkezî hükûmetle memnun olduklarını ifade ettiler.[197]
Çin,Tayvan'ı23. eyaleti olarak varsaymaktadır; Tayvan ancak Çin Halk Cumhuriyeti'nin toprak taleplerini reddeden Çin Cumhuriyeti'nin yönetimi altındadır.[198] Tüm Çin Halk Cumhuriyeti toprakları üzerinde talepte bulunan Çin Cumhuriyeti, Çin HC'ndeki idari bölünmelerinin hiçbirini tanımamaktadır.
ÇHC'nin 175 ülkeyle diplomatik ilişkisi var ve162 ülkede elçilik işletmektedir. Ülkenin meşruiyeti, Çin Cumhuriyeti ve bazı diğer ülkeler tarafından reddedilmektedir; böylecesınırlı şekilde tanınan devletlerin arasındaki en büyüğü ve en yüksek nüfusa sahip olanıdır. 1971'de ÇHC, Çin'in tek temsilci devleti olarak hem Birleşmiş Milletler'de hem deBirleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesinin biri olarak Çin Cumhuriyeti'nin yerini aldı.[199] Çin ayrıcaBağlantısızlar Hareketi'nin eski üyesi ve lideriydi ve kendini hâlâgelişmekte olan ülkelerin bir temsilcisi olduğunu varsaymaktadır.[200] Çin; Brezilya, Rusya, Hindistan ve Güney Afrika'yla beraber yükselen büyük ekonomilerin grubuBRICS'in bir üyesidir ve Nisan 2011'deHainan-Sanya'da grubunüçüncü resmî zirvesine ev sahipliği yaptı.[201]
Tek Çin politikasının kendi yorumlamasına göre Pekin, diğer ülkelerle diplomatik ilişki kurmanın ön koşulu olarak o ülkenin ÇHC'nin Tayvan üzerindeki toprak talebini tanımasını ve Çin Cumhuriyeti hükûmetiyle resmî bağlarını kesmesini beklemektedir. Özellikle silah satışı konusunda[202] yabancı ülkeler Tayvan'a yönelik diplomatik jestte bulununca Çinli memurlar birçok zaman buna karşı itiraz etmiştir.[203]
Araştırmacılara göre Çin'in mevcut dış politikasının birçok unsuru, BaşbakanZhou Enlai'nin geliştirdiğiBarışçıl Birlikte Varolmanın Beş İlkesi'ne dayanmaktadır; ayrıca ideolojik farklılıklara rağmen devletler arası ilişkilerin sürdürülmesini savunan "tekdüzeliksiz uyum" kavramıyla şekillendirilir.[204] Bu politika; Çin'inZimbabve, Kuzey Kore veİran gibi Batı devletlerinintehlikeli ya da baskılayıcı olarak algıladığı devletleri desteklemesine yol vermiş olabilir.[205] Çin'in Rusya'yla yakın ekonomik ve askerî ilişkileri var,[206] ve her iki ülke BM Güvenlik Konseyi'nde sıklıkla birbiriyle aynı şekilde oy vermektedir.[207][208][209]
Son on yıllarda Çin, kendi Asya-Pasifik komşularıylaserbest ticaret bölgeleri ve güvenlik paktlarının kurulması yönünde çağrılarda bulunmasında giderek daha büyük bir rol oynamıştır. Çin, 11 Aralık 2001 tarihindeDünya Ticaret Örgütü üyesi oldu. 2004'te, bölgesel güvenlik sorunlarına ilişkin bir forum olarak yepyeniDoğu Asya Zirvesi (DAZ) çerçevesinin kuruluşunu önerdi.[210]ASEAN Artı Üç, Hindistan, Avustralya ve Yeni Zelanda'nın dâhil olduğu DAZ, açılış zirvesini 2005'te düzenledi. Çin ayrıca Rusya ve Orta Asya cumhuriyetleriyle beraberŞanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ)'nün kurucu üyelerinden biridir.
2000'deAmerika Birleşik Devletleri Kongresi; Çin'le "kalıcı normal ticari ilişkiler" ("permanent normal trade relations")in kurulmasını kabul edip, Çin ihracatının çoğu diğer ülkelerden gelen mallarla aynı düşük tariflerle ülkeye girmesine izin verdi.[211] Çin'in en önemli ihracat pazarı olan ABD'yle büyük orandaticaret fazlası vardır.[212] 2010'ların başlarında Amerikalı siyasetçiler,Çin yuanı değerinin oldukça düşük olması nedeniyle Çin'in haksız ticaret avantajına sahip olduğunu savundular.[213][214][215] Son on yıllarda Çin, ticaret ve ikili işbirliği yönündeAfrika ülkeleriyle ilgilenme politikasını izlemektedir;[216][217][218] 2012'de Çin-Afrika ticaretinin toplam değeri 160 milyar ABD$'ndan fazlaydı.[219] Çin üstelik büyük Güney Amerika ekonomileriyle de ilişkilerini güçlendirmiştir; Brezilya'nın en büyük ticaret ortağı olmasının yanı sıraArjantin'le de stratejik bağlar kurmuştur.[220][221]
Çin'in Tayvan haricinde diğer toprak anlaşmazlıkları da mevcuttur. 1990'lardan beri Çin,Hindistan'la bulunduğu sınır anlaşmazlığı veBhutan'la sınırının kesinleşmemesi dâhil olmak üzere çeşitli sınır anlaşmazlıklarını çözmek için müzakerelerde bulunmuştur. Çin'in ayrıcaSenkaku Adaları veScarborough Kum Bankı gibi Doğu ve Güney Çin Denizi'ndeki çeşitli küçük adaların hangi ülkeye ait olduğu konusunda çok uluslu anlaşmazlıkları vardır.[223][224] 21 Mayıs 2014 tarihinde Şi Cinping; Şanghay'da düzenlenen bir konferansta verdiği bir konuşmada Çin'in toprak anlaşmazlıklarını barışçıl şekilde çözmeyi taahhüt etti: "Çin, toprak egemenliği ve deniz hakları ve menfaatleri üzerinde diğer ülkelerle bulunduğu anlaşmazlıklarının barışçıl çözümünün arayışına kararlıdır."[225]
Çin, düzenli olarakpotansiyel yeni süper güç olarak nitelendirilir; Çin'in hızlı ekonomik ilerlemesi, büyüyen askerî gücü, çok büyük nüfusu ve uluslararası alandaki büyüyen etkisi, bazı yorumcular tarafından Çin'in 21. yüzyıldaönemli bir rol oynayacağı yönünde işaretler olarak algılanmaktadır.[227][228] Ancak diğer yorumcularsa, yüzyılın geçişiyle Çin'in büyümesininekonomik balonlar ya da demografik dengesizlikler nedeniyle yavaşlayabileceği ya da tamamen durabileceği yönünde uyarılarda bulunmaktadır.[229][230] Üstelik bazı yazarlar, "süper güç" teriminin tanımını sorgulayıp, Çin'in sırf büyük ekonomiye sahip olmasının süper güç olmak için yeterli olmadığını savunur ve Çin'in ABD'nin sahip olduğu seviyede askerî güce veya kültürel etkiye sahip olmadığını ileri sürerler.[231]
2017'de hükûmet nezaretindeyken organ yetmezliğinden ölen Çinli 2010 Nobel Barış ödüllüLiu Xiaobo anısına yapılan yürüyüş
Çin, ülkede yaşayan insanların sosyal kontrolünün bir aracı olarak kameralardan, yüz tanıma yazılımlarından, sensörlerden ve kişisel teknolojinin gözetiminden oluşan devasa bir casusluk ağı kullanmaktadır.[232]Çin demokrasi hareketi, sosyal aktivistler ve ÇKP'nin bazı üyeleri sosyal ve politik reform ihtiyacına inanmaktadır. Çin'de 1970'lerden bu yana ekonomik ve sosyal kontroller önemli ölçüde gevşetilmiş olsa da,siyasi özgürlük hâlâ sıkı şekilde kısıtlanmaktadır.Çin Halk Cumhuriyeti Anayasası, vatandaşların "temel hakları"ifade özgürlüğü,basın özgürlüğü,adil yargılanma hakkı,din özgürlüğü,genel oy hakkı vemülkiyet hakkını kapsar. Ancak uygulamada bu hükümler devletin cezai kovuşturmasına karşı önemli bir koruma sağlamamaktadır.[233][234] Hükûmet politikalarına ve iktidardaki ÇKP'ye yönelik bazı eleştirilere müsamaha gösterilmesine rağmen, toplu eylemi önlemek için en başta İnternet olmak üzere siyasi konuşma ve bilgilere yönelik sansür[235][236] düzenli olarak kullanılmaktadır.[237]
Sincan'da Çin,Uygurlara karşı soykırım yapmakla ve bir milyondan fazlaUyguru ve diğer etnik azınlığı kamplarda alıkoymakla suçlanmaktadır.[243]
Sınır Tanımayan Gazeteciler'in 2005'te yayımladığı Yıllık Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi'nde Çin, 167 devletin arasında 159. sırada yer aldı; bu, Çin'de çok düşük seviyede basın özgürlüğünün mevcut olduğunu gösterir.[244] 2014'te Çin, 180 ülkenin arasında 175. sırada yer aldı.[245]
Köylerden şehirlere göç edenler,devlet yardımlarına erişimi kontrol edenhukouev kayıt sistemi nedeniyle kendilerineikinci sınıf vatandaş muamelesi edildiğini görürler.[246][247] Mülkiyet hakları genellikle kötü korunmaktadır;[246] vergi sistemiyse yoksul vatandaşları orantısız şekilde etkiler.[247] Buna rağmen, 2000'lerden beri kırsal alanlarda uygulanan birçok vergi uygulaması ya azaltılmış ya da tamamen kaldırılmış ve köylerde yaşayanlara ek sosyal hizmetler sunulmuştur.[248][249]
Falun Gong, 1992'de ilk kez kamuya öğretildi. Falun Gong uygulayıcıları sayısının 70 milyona[250] ulaştığı 1999'da,Falun Gong'a zulüm başladı; bu, toplu tutuklamalarla, hukukdışı gözaltına alınmalarla ve gözaltında işkence ve ölümlerin yer aldığını ileri süren raporlarla sonuçlanmıştır.[251][252] Çin devleti, polis şiddeti ve din baskısı dâhil olmak üzereTibet veŞincan'da büyük ölçekli baskıyla ve insan hakları ihlalleriyle sürekli suçlanır[253][254] ör. Şincan'dakiyeniden eğitim kampları.
Çin hükûmeti, geçim ve ekonomik kalkınma haklarının diğer insan hakları türleri için ön şart olduğunu ve insan hakları kavramının bir ülkenin mevcut ekonomik gelişme seviyesini dikkate alması gerektiğini savunarak yabancı eleştirilere yanıt verir.[255] 1970'lerden beri yaşam standardının,okuryazarlık oranının vebeklenen ortalama yaşam süresinin yükseldiğini, işyeri güvenliğinin ilerlediğini veYangtze Nehri'nin sürekli oluşturduğu seller gibi doğal afetlerle mücadele teşebbüslerinde bulunduğunu vurgular.[255][256][257] Demokrasiye dairyaygın muhafazakâr görüşlere rağmen bazı Çinli siyasetçiler, demokratikleşmeyi desteklediğini bildirmişlerdir.[258] Bazı köklü reform çabaları yürütülmüştür, ör. Kasım 2013'te hükûmet, tek çocuk politikasının gevşetilmesi ve çok eleştiriye uğramışemek yoluyla yeniden eğitim programının kaldırılması yönünde planların gerçekleşeceğini ilan etti[125] ama insan hakları grupları, bu ikinci konuda şu ana kadar yürütülen reformların çoğunlukla yüzeysel olduğunu savunmuştur.[251] 2000'ler ve 2010'ların başı boyunca Çin hükûmeti, sosyal sorunlara pratik ve etkili çözümler sunan sivil toplum kuruluşlara giderek daha fazla hoşgörülü davrandı ama bu tür "üçüncü sektör" faaliyetler yine sıkı düzenlemelere tabidir.[259][260]
Çin, son on yıllarda kendi hava kuvvetlerini modernleştirmekte büyük ilerlemeler etmiştir;Suhoy Su-30 gibi Rus avcı uçakları satın almanın yanı sıra baştaChengdu J-10 ileJ-20 veShenyang J-11,J-15,J-16 veJ-31 olmak üzere kendi modern avcılarını da üretmiştir.[265][270] Çin ayrıca kendine özgühayalet uçakların ve çok sayıdainsansız hava aracının gelişiminde etkindir.[271][272][273]Hava vedeniz inkarı silahlarında gelişimler, hem Japonya hem de Vaşington'ın bakış açısına göre bölgesel tehditleri arttırmıştır.[274][275] Çin, yaşlananSovyet envanterini modernType 99 tankının çeşitli türevleriyle değiştirerek veağ merkezli harp yeteneklerini geliştirmek içinC3I veC4I sistemlerini yükselterek yerli kuvvetlerini yenilemiştir.[276] Buna ek olarak Çin,uydu karşıtı füzeler,[277]seyir füzeleri[278] ve denizaltıdan başlatılan nükleer KABF'ler[279] dâhil olmak üzere çok sayıda gelişmiş füze sistemini geliştirmiş veya elde etmiştir.[280][281] Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü verilerine göre Çin, 2010-14 arasında Dünya'nın en büyük üçüncü büyük silah ihracatçısı oldu; bu, 2005-2009 arasındaki dönemden yüzde 143 oranında bir artış teşkil etmektedir.[282]
1990-2013 arasındaKişi başına satın alma gücü paritesi GSYİH'sına göre Çin ve diğer büyük gelişmekte olan ekonomiler. Çin’in (koyu mavi) hızlı ekonomik büyümesi kolayca görülebilir.[283]Çin ihracat ürünlerinin orantılı temsili, 2019
[288] Dünya Bankası'na göre Çin'in GSYİH'sı 1978'de 150 milyar dolardan 2021'de 17,73 trilyon dolara yükseldi.[289] Dünyanın500 en büyük şirketi içinde 145'inin merkezi Çin'dedir.[290]
1978'de ekonomik reformların başlamasından bu yana Çin oldukça çeşitlendirilmiş bir ekonomi hâline gelip uluslararası ticaretin önemli oyuncularından oldu. Rekabet gücünün olduğu başlıca sektörler imalat, perakende, madencilik, çelik, tekstil, otomobil, enerji üretimi, yeşil enerji, bankacılık, elektronik, telekomünikasyon, emlak, e-ticaret ve turizmdir.Shanghai,Hong Kong veShenzhen hepsi birlikte Çin'de Ekim 2020 itibarıyla 15,9 trilyon doların üzerinde piyasa değeri olan dünyadaki en büyük on borsadan üçü vardır.[295][296] Çin,Şanghay,Hong Kong,Pekin veShenzhen ile dünyanın en rekabetçi on finans merkezinden dördüne sahiptir ve bu, 2020Küresel Finans Merkezleri Endeksi'deki herhangi bir ülkeden daha fazladır.[297] Oxford Economics tarafından hazırlanan bir rapora göre 2035 yılına kadar Çin'in Şanghay, Pekin,Guangzhou ve Shenzhen ile dört şehri,nominal GSYİH açısından dünyanın en büyük on şehri arasında olacağı tahmin edilmektedir.[298]
1949'daki kuruluşundan 1978'in sonuna kadar Çin Halk Cumhuriyeti, Sovyetler Birliği tarzında merkezî birplanlı ekonomi idi. 1976'da Mao'nun ölümünün veKültür Devrimi'nin sonunun ardındanDeng Şiaoping'le yeni Çin liderliği,ekonomiyi reform etmeye ve tek partili yönetim altında daha piyasa odaklı birkarma ekonomiye doğru geçmeye başladı.Tarımsal kolektifleştirme kaldırıldı ve tarım arazileri özelleştirildi; dış ticaretinse yeni, önemli bir odak noktası olması,Özel Ekonomik Bölgeler'in kuruluşuna yol verdi.
Verimsizdevlet şirketleri yeniden yapılandırıldı; kârsız olanlarsa çok sayıda iş kaybı sonucuyla tümüyle kapatıldı. Günümüzde Çin, esasen özel mülk sahipliğine dayalı pazar ekonomisi olarak nitelendirilir[299] vedevlet kapitalizminin en önde gelen örneklerindendir.[300][301]
Enerji üretimi veağır sanayi gibi stratejik "sütun" sektörlerin üzerinde devlet yine hâkimdir ancak 2008 itibarıyla yaklaşık 30 milyon özel işletmenin kaydedilmesiyle özel girişimlerde muazzam bir artış olmuştur.[302][303][304][305]
1978'de ekonomik liberalleşmenin başlamasından beri Çin, büyük ölçüde yatırım ve ihracat yönlü büyümeye dayanarak,[306] Dünya'nın en hızlı büyüyen ekonomilerin arasında olmuştur.[307] IMF'ye göre Çin'in 2001-2010 arasındaki yıllık ortalama GSYİH büyüme oranı %10,5. 2007-2011 arasında Çin'in ekonomik büyüme oranı, tümG7 üye devletlerinin toplam büyüme oranlarıyla eşitti.[308]Citigroup'un Şubat 2011'de hazırladığıKüresel Büyüme Jeneratörleri Endeksi'ne göre Çin, çok yüksek bir büyüme değerlendirmesine sahiptir.[309]
Yüksek verimliliği, ucuz işçilik maliyetleri ve oldukça iyi altyapısı, hepsi Çin'in imalat sektöründe küresel lider olmasını sağlamıştır. Buna rağmen, Çin aynı zamanda enerji tüketimi açısından hem enerji yoğunluğu hem de enerji verimsizliği gösteren bir ekonomidir.[310] 2010'da Çin, Dünya'nınen büyük enerji tüketicisi oldu,[311] kendi enerji ihtiyaçlarının %70'ini kömür yakarak karşılar ve Eylül 2013'te ABD'nin önünden geçerek Dünya'nın en büyük petrol ithalatçısı oldu.[312][313] 2010'ların başlarında Çin'in ekonomik büyüme oranı; yerli kredi sorunları, Çin ihracatına yönelik uluslararası talebin azalması ve küresel ekonominin kırılganlığı nedeniyle yavaşlamaya başladı.[314][315][316]
Çevrimiçi alemde Çin'ine-ticaret endüstrisi, Avrupa Birliği ve ABD'dekilerden daha yavaş şekilde büyüdü, ancak 2009'dan beri bu konuda önemli adımlar atılmıştır.Credit Suisse'e göre, Çin'deki çevrimiçi işlemlerin toplam değeri, 2008'de önemsiz bir boyuttan 2012'de yaklaşık 4 trilyonRMB (660 milyar ABD$)'ye çıktı. Çin'deki çevrimiçi ödeme pazarındaki egemen firmalarAlipay,Tenpay veChina UnionPay'dır.[317]
Çin,Dünya Ticaret Örgütü üyesi olup, 2012 itibarıyla 3,87 trilyon ABD$ değerinde toplam uluslararası ticaret değerine sahip olmasıyla Dünya'nın en büyük ticaret gücüdür.[7]
2010 sonundayabancı döviz rezervleri 2,85 trilyon ABD$'na ulaştı ki bu önceki seneden %18,7 oranında artıştı. Böylece açık arayla Dünya'nın en büyük rezervlerine sahiptir.[318][319]
2012'de 253 milyar ABD$ değerinde içedoğrudan yabancı yatırım (DYY) alarak Dünya'nın en büyük içe DYY alıcısıydı.[320] 2014'te Çin, 64 milyar ABD$ değerinde döviz havaleleri kazanarak Dünya'nın en büyük ikinci havale alıcısıydı.[321]
Çin, yurt dışında da yatırımlarda bulunmaktadır; birçok büyük yabancı firmanın Çinli şirketler tarafından devralınmasının[322] yanı sıra 2012'e Çin'in toplam dışa DYY'ı 62,4 milyar ABD$ değerinde idi.[320] 2009'da Çin, 1,6 trilyon ABD$ değerinde ABDmenkul kıymetlerine sahipti,[323] üstelik 1,16 trilyon ABD$'ndan fazla ABD hazine tahvillerine sahip olupABD ulusal borcunun en büyük sahibiydi.[324][325]
Çin'in düşük değerli döviz kuru, diğer büyük ekonomilerle sürtüşmelere neden olmuştur,[214][326][327] ayrıca büyük miktarda sahte ürün imalatı konusunda çok eleştirilmiştir.[328][329]McKinsey danışmanlık firmasına göre, Çin'deki toplam ödenmemiş borç, 2007'de 7,4 trilyon ABD$'ndan 2014'te 28,2 trilyon ABD$'na çıktı; bu, Çin'in GSYİH'sının %228'ini yapar.[330] 2017'de Uluslararası Finans Enstitüsü, Çin'deki borçların GSYİH'nın %304'ine çıktığını ileri sürdü.[331]
Milyar ABD$ değerinde büyük ekonomilerin 2014 yılı nominal GSYİH'larının karşılaştırması (IMF)[332]
"Orta sınıf" kapsamına, yıllık geliri 10.000-60.000 ABD$ arasında olan bireyler girerse Çin'deki orta sınıf nüfusu, 2012'de 300 milyondan fazlaya çıkmıştı.[338]Hurun Raporu'na göre, Çin'deki ABD doları milyarderlerin sayısı, 2009'da 130'dan 2012'de 251'e çıktı; Çin böylece Dünya'nın en büyük ikinci milyarder sayısına sahiptir.[339][340] Çin'deki yerel perakende pazarının değeri, 2012'de 20 trilyon yuan (3,2 trilyon ABD$)dan fazla idi,[341] 2013 itibarıyla da her sene %12 oranında büyümektedir;[342] ülkedeki lüks eşya pazarıysa büyük oranda gelişmiştir ve küresel payının %27,5'ini oluşturur.[343] Ancak son senelerde Çin'deki hızlı ekonomik büyüme, ağır tüketici enflasyonunun oluşmasına katkıda bulunmuş,[344][345] bu nedenle de daha fazla hükûmet düzenlemesine yol vermiştir.[346] Çin'de büyük oranda gelir eşitsizliği mevcuttur;[347] bu özellikle son on yıllarda artmıştır.[348] 2012'de Çin'in resmîGini katsayısı 0,474.[349]Güneybatı Finans ve Ekonomi Üniversitesi'nin yaptığı bir çalışmaya göre, Çin'in Gini katsayısı 2012'de aslında 0,61'e ulaşmıştı; Çinlilerin en zengin %1'iyse Çin'deki zenginliğin %25'ten fazlasına sahipti.[350]
2008 küresel finans krizi sonrasında Çin, ABD dolarına bağımlılığını ve uluslararası para sisteminin zayıflığını fark etti.[351] 2009'dadim sum tahvil pazarının kurulmasıyla ve denizaşırı RMB likidite havuzlarının kuruluşunu sağlayan Sınır Ötesi Ticaret RMB Uzlaşma Pilot Projesi'nin genişletilmesiyle RMB'nin uluslararasılaşma süreci hızlandırıldı.[352][353] Kasım 2010'da Rusya, Çin'le ikili ticaretindeÇin renminbisi'ni kullanmaya başladı.[354] Bunun sonrasındaJaponya,[355]Avustralya,[356]Singapur,[357]Birleşik Krallık[358] veKanada'yla[359] ikili ticarette de Renminbi kullanılmaya başladı. 2013'te Renminbi, hızlı uluslararasılaşmasından dolayı dünyanın en çok işlem gören sekizinci para birimi oldu.[360]
Batı ulusları tarafından 19. yüzyılda tekrarlanan askerî yenilgilerin ardından Çinli reformcular,Kendini Güçlendirme Hareketi kapsamında modern bilimi ve teknolojiyi terfi etmeye başladı. 1949'da Komünistler iktidara geldikten sonra; bilimsel araştırmanın merkezî planlamanın bir parçası olduğuSovyetler Birliği modeline dayanarak bilim ve teknolojiyi düzenleme teşebbüsleri edildi.[365] Mao'nun 1976'daki ölümünden sonra bilim ve teknoloji,Dört Modernizasyon'un biri olarak saptandı,[366] Sovyet etkisi altındaki akademik sistemse zamanla reforme edildi.[367]
Dünya’nın en büyük teknoloji ve eğlence şirketlerinden biri olanTencent'inShenzhen'deki genel merkezi.[368]
Kültür Devrimi'nin sonundan beri Çin, bilimsel araştırmalarda büyük yatırımlarda bulunmuştur.[369]
Çin, 2020'de resmî olarak yaklaşık 377,8 milyar dolar değerinde GSYİH'sının yaklaşık %2,4'ünü Ar-Ge'ye harcadı.[370]
Dünya Fikri Mülkiyet Göstergeleri'ne göre Çin, 2018 ve 2019'da ABD'den daha fazla başvuru aldı. Çin, 2021'de patent, faydalı model, ticari marka, endüstriyel tasarım ve yaratıcı ürünler ihracatında dünya çapında birinci oldu.[371][372][373]
2022'de Küresel İnovasyon Endeksi'nde Çin, 11. sıradaydı ve böylece 2013'teki 35. sıradan önemli bir gelişme kaydetti.[374][375][376][377]
2009'da Çin'de 10.000'den fazla doktora öğrencisi mühendis ve 500.000'e kadarBSc öğrenci mezun oldu. Bu dünyanın tüm diğer ülkelerinden daha yüksektir.[383] Çin üstelik bilimsel makalelerin dünyadaki en büyük ikinci yayımlayıcısı; sırf 2010'da önde gelen uluslararası bilimsel dergilerinde 5.200 makalenin yayımlanması dâhil olmak üzere yaklaşık 121.500 bilimsel makale yayımladı.[384]
Çin ayrıca sanayirobotların kullanımını geliştirmektedir. 2008-2011 arasında Çin fabrikalarında çok amaçlı robotların kurulumu yüzde 136 oranında arttı.[390]
Çin uzay programı, 1958'de Sovyetler Birliği'nden bazı teknoloji transferleriyle başladı.
Çin, Dünya'nınen etkin uzay programlarından birine sahiptir ve bu durum büyük bir ulusal gurur kaynağıdır.[391][392] 1970'te Çin, "Dong Fang Hong I" isimli ilk uydusunu fırlattı. Böylece bağımsız olarak kendi uydusunu fırlatan beşinci ülke oldu.[393]
2003 yılında Çin,Yang Liwei'ninShenzhou 5 uzay uçuşuyla bağımsız olarak uzaya insan gönderen dünyadaki üçüncü ülke oldu.2022 itibarıyla iki kadın dâhil olmak üzere on altı Çin uyruklu birey uzay seferi tamamladı.
2020'deChang'e 5, ay örneklerini Dünya'ya başarıyla geri göndererek Çin'i Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği'nin ardından bunu bağımsız yapan üçüncü ülke oldu.[397] 2021'de Çin, tarihte Amerika Birleşik Devletleri'nden sonra bağımsız olarak Mars'agezici (Zhurong) indiren ikinci ülke oldu.[398] Çin kendi modüleruzay istasyonunu,Tiangong'uAlçak Dünya yörüngesi'nde 3 Kasım 2022'de tamamladı.[399][400][401] 29 Kasım 2022'de Çin, Tiangong'da yörüngedeki ilk mürettebat devir teslimini yaptı.[402][403]
Doğu Asya veGüneydoğu Asya bağlamında Çin'deki İnternet nüfuz oranları, 1995–2012Beidou uyduları, çoğunlukla Chang Zheng 3 roket ailesinin kullanımıyla fırlatılır.
Çin hâlihazırda Dünya'daki tüm ülkelerin arasındaen fazla cep telefonu kullanıcısını barındırmaktadır; Şubat 2012 itibarıyla Çin'de 1 milyardan fazla cep telefonu kullanıcısı vardır.[404] Dünya'daki en yüksekİnternet vegeniş bant kullanıcı sayılarına da sahiptir;[405] 2016 itibarıyla Çin'de 688 milyon İnternet kullanıcısı, yani ülke nüfusunun yarısı, vardır.[406] Ulusal ortalama geniş bant bağlantısı hızı 9,46 Mbit/saniye, yani İnternet hızı açısından Çin, Dünya'da 91. sıradadır.[406] Temmuz 2013 itibarıyla Çin, Dünya'daki İnternet bağlantılı araçlarının %24'ünü barındırmaktadır.[407] 2011'den beri Çin, en fazla kurulu telekomünikasyon bant genişliğine sahip ülkedir. Çin, kurulu telekomünikasyon bant genişliği açısından tarihsel lider olan ABD'ye kıyasla iki kat fazla ulusal bant genişliği potansiyeline ev sahipliği yapıyor (küresel toplam açısından Çin: 29%, ABD: %13).[408]
Dünya'nın en büyük iki genişbant sağlayıcıları olanChina Telecom veChina Unicom, Dünya'daki tüm geniş bant aboneliklerinin %20'sini oluşturur. China Telecom tek başına 50 milyondan fazla, China Unicom ise 40 milyondan fazla geniş bant abonesine hizmet verir.[409] BaştaHuawei veZTE olmak üzere birçok Çin telekomünikasyon şirketi, Çin askeriyesi adına casusluk etmekle suçlanmıştır.[410]
Çin, "Beidou" adı altında kendiküresel uydu seyrüsefer sistemini geliştirmektedir; bu sistem, 2012'de Asya çapında ticari seyrüsefer hizmetleri sunmaya başladı,[411] 2020'ye kadar küresel kapsamı olma planları mevcuttur.[412]
1990'larından sonlarından beri Çin'in ulusal yol ağı,ulusal karayolları veotoyollarından oluşan bir ağın kuruluşuyla büyük oranda genişletilmiştir. 2011'de Çin'deki karayollar, toplam 85.000 km bir uzunluktaydı, böyleceDünya'nın en uzun karayolu sistemi oldu.[413] 1991'de ülkeyi kuzeyine ve güneyine bölenYangtze Nehri'nin ana bandının üstünden geçen sadece altı tane köprü mevcuttu, fakat Ekim 2014'te bu tür köprü ve tünellerin sayısı 81'e çıkmıştı.
Çin, hem otomobil satışı hem deüretimi açısından Amerika Birleşik Devletleri'ni aşmış olup Dünya'nın en büyük otomobil pazarını oluşturur. 2009'daki otomobil satışları 13,6 milyonu aştı;[414] bu sayının 2020'de 40 milyona kadar ulaşması beklenmektedir.[415] Trafik kazalarında büyük bir artış, Çin'deki yol ağının hızlı büyümesinin bir yan etkisidir;[416] trafik kanunlarının yetersizce uygulanması, bunun olası bir sebebi olarak ileri sürülmüştür - 2011'de aşağı yukarı 62.000 Çinli trafik kazalarında öldü.[417] Otomobillerin artan yaygınlığına rağmen bisikletler kentsel alanlarda yine yaygın bir ulaşım modudur; 2012 itibarıyla Çin'de yaklaşık 470 milyon bisiklet vardır.[418]
Demiryolu ağı,Makao haricinde Çin Halk Cumhuriyeti yönetimi altındaki tüm eyaletler ve bölgelerin içinden geçer. ÖzellikleDünya'nın en büyük yıllık insan göçünün yer aldığıÇin Yeni Yılı tatili boyunca demiryolu sistemi ekstrem oranda talebin oluşturduğu insan yoğunluğuna uğramaktadır.[422] 2013'te Çin demiryolları 2,106 milyar yolcu seferi tamamlayarak 1.059,56 yolcu kilometresi üretti, 3,967 milyar ton kargo yükü de taşıyarak 2.917,4 milyar kargo ton kilometresi üretti.[424]
2000'lerin başlarında Çin'dekiyüksek hızlı demiryolu hatlarının inşaatına başlandı ve günümüzde Çin'de 19.000 kilometreden daha fazla uzunlukta yüksek hızlı demiryolu hattı vardır, yani diğer ülkelerdeki yüksek hızlı demiryolu rayların toplam uzunlukları bile Çin'deki yüksek hızlı demiryolu raylarının uzunluğundan azdır.[425] böylece Dünya'daki en uzun yüksek hızlı demiryolu ağına sahiptir.[426] Ayrıca senede 1,1 milyar yolculuğunun seferlerini tamamlayarak aynı zamanda Dünya'nın en işlek yüksek hızlı demiryolu sistemidir.[427]
Yüksek hızlı demiryolu ağı uzunluğunun 2020'ye kadar yaklaşık 16.000 km'ye ulaşması beklenmektedir.[429] Saatte 431 km hızına ulaşanŞanghay Maglev Treni, Dünya'nın en hızlı ticari tren hizmetidir.[430]
2000'den beri Çin'in şehirlerinde zamanla giderek daha fazla metro ağı kurulmaktadır. Ocak 2016 itibarıyla Çin'in 26 şehrinde faal durumda olan metro sistemleri mevcuttur, 39 diğer şehirdeyse metro sistemlerinin kurulması yönünde planlar kabul edilmiştir;[431] bunların birçoğunun 2020'de hizmete hazır olması planlanmaktadır.[432]Şanghay Metrosu,Pekin Metrosu,Guangzhou Metrosu,Hong Kong MTR'ı veShenzhen Metrosu; hepsi Dünya'nınen uzun ve en işlek metro sistemlerinin arasındadır.
Çin'deki sivil havacılık endüstrisi çoğunlukla devletin hâkimiyetindedir ve Çin hükûmeti, Çin havayollarının çoğunluğunun çoğunluk hissesini elinde tutmaktadır. 2018 yılında toplu olarak pazarın %71'ini oluşturan Çin'deki ilk üç havayolunun tamamı devlete aittir. Hava yolculuğu son yıllarda hızla büyüdü ve yolcu sayısı 1990'da 16,6 milyondan 2017'de 551,2 milyona yükseldi.[433] Çin2024'te yaklaşık 259 havalimanına sahipti.[434]
Boeing şirketi, Çin'deki aktif ticari uçak filosunun 2011'de 1.910'dan 2031'de 5.980'e büyümesini beklemektedir.[435]
Çin'de 2.000'den fazla nehir ve liman vardır ve bunların yaklaşık 130'u yabancı gemi taşımacılığına açıktır.[436]Elli en yoğun konteyner limanından, 15'i Çin'dedir ve bunların en yoğunu, aynı zamanda dünyanın en yoğun limanı olanŞanghay Limanı'dır.[437] Ülkenin iç su yolları dünyanın altıncı en uzun su yoludur ve toplam 27700 kmdir.[438]
Çin hava sahasının yaklaşık %80'iaskerî kullanım için kısıtlanmış durumda ve Asya'da uçuş ertelemeleri açısından en kötü performans gösteren 10 havayolu şirketinin sekiz tanesiÇin havayolu şirketleridir.[439]
Çin'de bölgelerine göre 2009 nüfus yoğunluğu oranları. Doğu kıyısı eyaletlerindeki nüfus yoğunluğu, batıdaki iç bölgelerden çok daha yüksektir.
2010 ulusal nüfus sayımı, Çin Halk Cumhuriyeti nüfusunu yaklaşık 1.370.536.875 kişi olarak kaydetti. Nüfusun yaklaşık %16,60'ı 14 yaşında veya daha küçüktü, %70,14'ü 15-59 yaşlarındaydı, %13,26'sıysa 60 yaşında veya daha yaşlıydı.[444] 2013 nüfus büyüme oranı %0,46 olarak tahmin edildi.[445]
Batı standartlarına göreorta gelirli bir ülke olmasına rağmen, Çin'in hızlı büyümesi, 1978'den beriyüz milyonlarca insanı yoksulluktan kurtarmıştır. Günümüzde Çin nüfusunun yaklaşık %10'u, günde 1 ABD$'lık yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır; bu, aynı yoksulluk sınırının altında yaşayanların nüfusun %64'ünü oluşturduğu 1978'den büyük bir azalmadır. 2014'te Çin'deki kentsel işsizlik oranı yaklaşık %4,1 idi.[446][447]
1,4 milyar kişilik nüfusuyla ve doğal kaynakların azalmasıyla Çin hükûmetinin nüfus büyüme oranı konusunda büyük kaygıları mevcut; bu nedenle 1979'dan beri karışık sonuçlarla[448] "tek çocuk politikası" olarak bilinen sıkı biraile planlama politikasını uygulamıştır. 2013 öncesinde bu politika, etnik azınlıklar ve kırsal alanlarda yaşayanlar haricinde tüm aileleri sadece bir çocuk doğurmayı kısıtlamaya çabaladı. Aralık 2013'te ebeveyn üyelerinin bir tanesi kendi ailesinin tek çocuğu olarak büyüdüğü durumda ailelerin iki çocuğa sahip olmasını izin verilmesiyle bu politika büyük oranda gevşetildi.[449]
Geleneksel olarak erkek çocuklarının tercih edilmesiyle beraber bu politikanın doğumdacinsiyet oranındaki dengesizliğe katkıda bulunduğu ileri sürülmüştür.[453][454] 2010 nüfus sayımına göre doğumda cinsiyet oranı, her 100 kız çocuk başına 118,06 erkek çocuk idi.[455] Bu, Dünya genelindeki her 100 kız çocuk başına 105 erkek çocuk oranından çok daha yüksektir.[456] 2010 nüfus sayımına göre erkekler, toplam nüfusunun %51,27'sini oluşturmaktadır.[455] Ancak günümüz Çin'in cinsiyet oranı 1953'te nüfusun %51,82'sinin erkeklerden oluştuğu dönemden daha dengelidir.[455]
Çin, resmî olarak 56 farklı etnik grubu tanımaktadır; bunların en büyüğü, toplam nüfusunun %91,51'ini teşkil edenHan Çinlileridir.[457] Dünya'nın en büyük tek etnik grubunu oluşturan Han Çinlileri;[458]Şincan veTibet özerk bölgeleri haricinde Çin'in tüm idari bölümlerindeki en yüksek nüfuslu etnik grubunu teşkil ederler.[459] 2010 nüfus sayımına göre Çin nüfusunun %8,49'u etnik azınlıklardan oluşur.[457] 2000 nüfus sayımıyla karşılaştırıldığında Han nüfusu 66.537.177 kişi veya %5,74 oranında, tüm 55 etnik azınlığın toplam nüfusuysa 7.362.627 kişi veya %6,92 oranında arttı.[457] 2010 nüfus sayımı, Çin'de yaşayan yabancı vatandaşların sayısını 593.832 olarak kaydetti. En büyük yabancı vatandaş grupları Güney Kore (120.750), Amerika Birleşik Devletleri (71.493) ve Japonya (66.159) vatandaşları idi.[460]
Jianshui,Yünnan, Jianshui'daki Lihaozhai Lisesi. Tabela, Hani (Latin alfabesi), Nisu (Yi yazısı) ve Çincedir.Çin'deki etnolinguistik grupları gösteren harita (1990).
Mandarin'in Pekin lehçesine dayananStandart Çince, Çin'in resmî ulusal dilidir ve birbirinden farklı anadili konuşan halklar arasındaki iletişimdelingua franca olarak işlev gösterir.[464]
Çin'in en büyük on kentini gösteren harita (2010).
Çin, son on yıllarda büyük oranda kentleşmiştir.
Ülke nüfusunun kentsel alanlarda yaşayan yüzdesi 1980'de %20'den 2023'te %66'nın üzerine çıktı.[465][466][467] Çin'in kentsel nüfusunun 2030'da bir milyara yani Dünya nüfusunun sekizde birine çıkması beklenmektedir.[468][469]
Aşağıdaki tablodaki veriler 2010 nüfus sayımındandır[477] ve sadece kentin idari sınırları içerisindeki kentsel nüfusun tahminlerini teşkil ederler; banliyö ve köy nüfuslarının dâhil olduğu toplam belediye nüfuslarının sayıldığı durumda farklı bir sıralama mevcuttur. Göçmen işçilerin sabit olarak kentsel alanlarda kalmaması, özellikle bu alanlarda nüfus sayımlarının yürütülmesinde zorluklar oluşturur;[478] aşağıdaki veriler sadece uzun süreli olarak bu yerleşimlerde ikamet edenleri içerir.
1986'dan beri Çin'deki zorunlu eğitim, toplam dokuz sene süren ilkokul (Çince:小学;pinyin:xiǎoxué) ve ortaokul (Çince:初中;pinyin:chūzhōng) eğitiminden ibaret.[481] 2010'da öğrencilerin %82,5'i, üç senelik lise (Çince:高中;pinyin:gāozhōng) eğitimine devam etti.[482] Çin'in "Gaokao" (Çince:高考;pinyin:gāokǎo) olarak bilinen ulusal üniversite giriş sınavı, çoğu yükseköğretim kuruluşuna girmenin ön koşuludur. 2010 itibarıyla lise mezunlarının %27'si yükseköğretim kuruluşu öğrencisi olarak kayıtlıdır.[483] Hem orta hem de yüksek öğretim seviyelerinde mesleki eğitim mevcuttur.[484]
Şubat 2006'da Çin hükûmeti, ders kitapları ve öğretim ücretleri dâhil olmak üzere tamamen ücretsiz dokuz senelik eğitim sağlamayı taahhüt etti.[485] Yıllık eğitim yatırımı, 2003'te 50 milyar ABD$'ndan 2011'de 250 milyardan fazla ABD$'na çıktı.[486] Ancak eğitim harcamaları konusunda yine eşitsizlikler mevcuttur. 2010'da Pekin'de her ortaokul veya lise öğrencisi başına yıllık eğitim harcaması toplam ¥20.023 değerindeydi; Çin'inen fakir eyaletlerinden biri olanGuizhou eyaletindeyse sadece ¥3.204.[487] Çin'deki ücretsiz zorunlu eğitim, 6-15 yaşlarında ilkokul ve ortaokul eğitiminden oluşur. 2011'de Çinlilerin %81,4'ü orta öğretimi görmüştür.[488] 2007 itibarıyla Çin'de 396.567 ilkokul, 94.116 orta öğretim kuruluşu ve 2.236 yükseköğretim kuruluşu vardır.[489]
2010 itibarıyla 15 yaşı üzerindeki nüfusun %94'ü okuryazar.[490] 1949'da nüfusun sadece %20'si okumayı biliyordu; otuz sene sonra bu %65,5'e çıktı.[491] 2009'da; Dünya çapında 15 yaşındaki okul öğrencilerinin akademik performansını değerlendirenUluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı (PISA) kapsamında düzenlenen testlerde Şanghaylı öğrenciler matematik, fen ve okur yazarlık dallarında Dünya'nın en iyi sonuçlarını kazandı.[492] Bu yüksek sonuçlara rağmen Çin eğitim sistemi, alışılmış ezbere odaklanması ve kırsal ve kentsel alanların arasındaki kalite farkı nedeniyle hem yerel hem de yabancı gözlemciler tarafından eleştirilmiştir.
Ulusal Sağlık Komisyonu, yerel komisyonlardaki muadilleriyle birlikte Çin nüfusunun sağlık ihtiyaçlarını denetler.[493] 1950'lerin başından beri Çin sağlık politikası, halk sağlığı ve koruyucu tıp üzerindeki vurgusuyla şekillendirilmiştir. O dönemde Çin Komünist Partisi, sanitasyonu ve hijyeni iyileştirmenin yanı sıra birçok hastalığın tedavi edilmesini ve önlenmesini amaçlayan "Vatansever Sağlık Kampanyası"nı başlattı. Çin'dekolera,tifo vekızıl gibi hastalıklar eskiden yaygındı, ancak bu kampanya kapsamında neredeyse ortadan kaldırıldılar. Deng Şiaoping'in 1978'de ekonomik reformlar uygulamaya başlamasıyla Çin kamuoyunun sağlığı daha iyi beslenme nedeniyle hızlı şekilde iyileşti, ancak Halk Komünleri'nin kaldırılmasıyla kırsal bölgelerdeki ücretsiz kamu sağlık hizmetlerinin birçoğu da kaldırıldı. Çin'deki sağlık sistemi büyük oranda özelleştirildi ve sağlık hizmetlerinin kalitesi arttı. 2009'da hükûmet, 124 milyar ABD$ değerinde üç senelik büyük ölçekli sağlık hizmeti temini girişimi başlattı.[494] Bu kampanyanın sonucu olarak, 2011'de Çin nüfusunun %95'i, temel sağlık sigortasının kapsamındaydı.[495] 2011'de Çin'in dünyanın en büyük üçüncüilaç tedarikçisi olduğu tahmin edilmektedir, ancak Çin nüfusu,sahte ilaçların geliştirilmesinden ve dağıtımından zarar da görmüştür.[496]
2012 itibarıyla Çin'deki ortalama beklenen yaşam süresi 75 yıldır,[497]bebek ölüm oranıysa her bin bebek başına 12 ölüm.[498] Bunların ikisi de 1950'lerden beri büyük oranda iyileşmiştir.[k]Malnütrisyondan oluşanbodur büyüme, 1990'da %33,1'den 2010'da %9,9'a azaldı.[501] Sağlıkta büyük ilerlemelere ve gelişmiş tıbbi tesislerinin kurulmasına rağmen, Çin'de yine birçok artan halk sağlığı sorunu mevcuttur, ör. yaygın hava kirliliğinden oluşan solunum yolu hastalıkları,[502] yüz milyonlarca insanın sigara içmesi,[503] ve kentlerde yaşayan genç insanlardakiobezite artışı.[504][505] Çin'in büyük nüfusu ve yoğun nüfuslu şehirleri, son senelerde ciddi hastalık salgınlarına yol vermiştir, ör. 2003SARS salgını, ancak o dönemden beri bu çoğunlukla kontrol altına alınmıştır.[506] 2010'da hava kirliliği 1,2 milyon insanın erken ölümüne sebep oldu.[507] 17 Kasım 2019 tarihinde Çin'inWuhan kentindeki bir balık pazarında ortaya çıkanCOVID-19 virüsü 2022 itibarıyla Dünya'daki neredeyse bütün ülkelere yayıldı ve Dünya çapında yaklaşık 590 milyon insana bulaştı ve yaklaşık 6.5 milyon insanın da ölümüne sebep oldu.[508][509][510]
Çin medeniyeti, binlerce yıldır çeşitli dinî hareketlerden etkilenmiştir.Konfüçyüsçülük,Taoizm veBudizm (Çin Budizmi)'den oluşan "üç öğreti", tarihî olarak Çin kültürünün şekillendirilesinde önemli bir rol oynamıştır.[517][518]
Üç öğretiden unsurlar içeren[519] Çin halk dininin merkezindeshen (神)e sadaka sözünün verilmesi vardır. Bu karakter, "üretim enerjileri"ni simgeleştirir ki bunlar doğal çevredenilahlar, insan gruplarının atalarının ilkeleri, nezaket kavramları veyakültür kahramanları olabilir ve birçoğuÇin mitolojisi ve tarihinde rol oynamıştır.[520]Mazu (denizler tanrıçası),[521][522]Huangdi (Çin ırkının iki kutsal patriğinin biridir),[521][523]Guandi (savaş ve ticaret tanrısı),Caishen (refah ve zenginlik tanrısı) vePangu, en popüler halk kültlerinin arasındadır.
"Din" kavramının farklı tanımları ve Çin dinî geleneklerinin örgütsüz doğası nedeniyle Çin'de dinî eğilimlere ilişkin net veriler toplamak zordur. Uzmanlara göre, Çin'de üç öğreti dinleri, Budizm, Taoizm ve yerel halk din uygulamaları arasında net sınırlar yoktur.[517] Gallup International'ın yürüttüğü bir anket kapsamında Çinlilerin %61'i kendilerini "ikna olmuş ateist" olarak tanımladı.[524] 2014'te yürütülen bir çalışmada katılımcıların %74'ü ya dinsiz ya da Çin halk inançlarını izler, %16'sı Budist, %2'si Hristiyan ve %1'i Müslüman.[525][526] Han halkının yerel dinî uygulamalarına ek olarak,Çin'deki etnik azınlıklar da kendilerine özgü geleneksel halk dinlerini izlerler. Çeşitliyerli kökenli mezhepler, nüfusun %2'si-3'ünü kapsar; Konfüçyüsçülük, dinî kimlik olarak entelektüellerin arasında yaygındır. Belirli etnik gruplarla bağdaşlaştırılmış büyük dinlerin arasındaTibet Budizmi'nin yanı sıraHuiler,Uygurlar,Kazaklar veKırgızların mensup olduğuİslam dini yer almaktadır.
UNESCO Dünya Mirası olanCennet Tapınağı, Cennet ve İnsanoğlu arasındaki etkileşimleri simgeler.[527]
Antik zamanlardan beri Çin kültürü, büyük ölçüdeKonfüçyüsçülüğün ve muhafazakâr felsefelerin etkisi altında olmuştur. Ülkedeki hanedanlık döneminin büyük kısmı boyunca, kökenleriHan Hanedanı'na dayanan prestijliimparatorluk sınavlarında yüksek performans göstermekle toplumsal ilerleme olanakları sunuldu.[528] Sınavlarınedebi vurgusu, ör.kaligrafi, şiir veresim yapma gibi sanat formlarının dans veya dramdan daha yüksek olduğu inancıyla Çin'de kültürel zariflik hakkındaki genel algıları etkiledi.
Çin kültüründe uzun zamandır derin bir tarih anlayışı ve büyük ölçüde içe dönük bir ulusal perspektif vurgulanır.[227] Sınavlar veliyakat kültürü, günümüz Çin'de yine büyük önem taşır.[529]
Çin Halk Cumhuriyeti'nin ilk liderlerinin geleneksel imparatorluk düzeninde doğmalarına rağmen,4 Mayıs Hareketi ve reformist ideallerin etkisi altında idiler. Kırsal arazi mülkiyeti,cinsiyetçilik ve Konfüçyüsçü eğitim sistemi gibi Çin kültürünün bazı geleneksel yönlerini değiştirmeyi çalışmakla beraber, aile yapısı ve devlete itaat kültürü gibi diğer yönlerini muhafaza ettiler. Bazı gözlemciler, ÇHC'nin 1949'daki kuruluşundan sonraki dönemi geleneksel Çin hanedanlık tarihinin devamı olarak algılar; ancak diğerleriyse, özellikle 1960'lardakiKültür Devrimi siyasi hareketi kapsamında geleneksel kültürünün birçok unsurunun "gerici ve zararlı" veya "feodalizm kalıntıları" olarak ilan edilip yıkılmasıyla, Komünist Parti iktidarının Çin kültürünün temellerine zarar verdiğini ileri sürmektedir. Başta Konfüçyüsçülük, sanat, edebiyat ve performans sanatları (ör.Pekin operası)[530] olmak üzere, geleneksel Çin kültürü ve ahlakının birçok unsuru, dönemdeki hükûmet politikalarına ve propagandasına uymak için değiştirildi. Yabancı medyalara erişim hâlen sıkı ölçüde kısıtlanmaktadır.[531]
Günümüz Çin hükûmeti, geleneksel Çin kültürünün birçok unsurunun Çin toplumunun ayrılmaz parçası olarak kabul etmiştir. Çin milliyetçiliğinin artışıyla ve Kültür Devrimi'nin sona ermesiyle geleneksel Çin sanatı, edebiyatı, müziği, filmi, modası ve mimarisinde büyük bir rönesans olmuştur;[532][533] özellikle halk ve varyete sanatları, hem yurt içinden hem de yurt dışından büyük ilgi çekmiştir.[534]
Çin'in başlıca bölge mutfaklarını gösteren haritaÇin'in çeşitli bölgelerinden farklı yemekler (üst soldan saat yönünde): batıdaki Siçuan eyaletindenlaziji, doğudaki Jiangsu eyaletindenxiaolongbao, kuzeydeki Şantung eyaletindenPekin ördeği ve güneydeki Guangdong eyaletindenpirinç erişte rulosu.[548]
Çin mutfağı, binlerce senelik tarihi ve muazzam coğrafi kapsamıyla çok çeşitli bir mutfaktır. Çin mutfağındaki en nüfuzlu yöreler "Sekiz Büyük Mutfak" olarak bilinir; bunlarSiçuan,Kanton,Jiangsu,Şantung,Fujian,Hunan,Anhui veZhejiang mutfaklarıdır.[549] Bunların her biri gerektirdiği şekil verme, ısıtma ve renk ve lezzet verme becerilerinden dolayı bu kategoriye seçilmiştir.[550] Çin mutfağı, pişirme yöntemlerinin ve kullanılan malzemelerinin çeşitliliğiyle de bilinir.[551] Ayrıcageleneksel Çin tıbbı kapsamında vurgulanangıda terapisiyle de bilinir.[552] Genel olarak Çin'in temel gıdaları, güneyde pirinç, kuzeydeyse buğday esaslı ekmekler ve eriştelerdir. Modernite öncesinde halkın geneli çoğunlukla tahıl ve basit sebzelerle beslenirdi; etse özel günlere ayrılırdı.Tofu vesoya sütü gibi fasulye esaslı ürünler günümüzde yine popüler protein kaynaklarıdır.[553] Ülkedeki toplam et tüketiminin dörtte üçünü oluşturmasıyla domuz eti, Çin'de en çok tüketilen hayvan etidir.[554] Ancak, Çin'deBudist mutfağı veİslam mutfağı da vardır.[555] Güneyin denize yakınlığından ve daha ılıman ikliminden dolayı güney mutfaklarında birçok farklı deniz mahsulü ve sebze kullanılır; daha çok buğday esaslı yemeklerle beslenen kurak kuzeydeki mutfaklardan birçok açıdan farklıdır.Çin diasporasına ait topluluklara ev sahipliği yapan uluslardaHong Kong mutfağı veyaAmerikan Çinli mutfağı gibi Çin mutfak soyundan gelen birçok farklı mutfak ortaya çıkmıştır.
Çin, dünyanın en eski spor kültürlerinden birine sahiptir.Batı Zhou Hanedanı döneminde okçuluk (shèjiàn)'un uygulandığına dair kanıtlar mevcuttur. Kılıç oyunlarının vefutbolla gevşekçe ilgisi olan[556]cuju sporunun uygulanması, Çin'in ilk hanedanlıklarına kadar tarihlendirilir.[557]
Çin kültüründefiziksel uygunluk çokça vurgulanmaktadır;çigong vetaiciçüen gibi sabah egzersizleri yaygın olarak uygulanır,[558] üstelik ülke çapında ticari fitness salonlarının ve spor kulüplerinin popülerliği gittikçe artmaktadır.[559]
Basketbol hâlihazırda Çin'deki en popüler seyirci sporudur.[560] Çin Basketbol Birliği olanZhongguo Nanzi Lanqiu Zhiye Liansai ve AmerikanNBA, Çin halkının büyük kısmı tarafından takip edilir veYao Ming veYi Jianlian gibi Çinli basketbolculara büyük saygı gösterilir.[561]
1994'te kurulan "Çin Süper Ligi," Çin'de profesyonel futbol dalının en yüksek seviyesidir ve Asya'nın en büyük futbol pazarıdır.[562]Dövüş sanatları, masa tenisi, badminton, yüzme vesnooker da ülkedeki diğer popüler sporların arasındadır.Go (Çincedewéiqí olarak bilinir),xiangqi,mahjong ve son zamanlardasatranç gibimasa oyunları da profesyonel düzeyde oynanır.[563] Buna ek olarak, 2012'de Çin'de 470 milyon bisikletin bulunmasıyla ülke yüksek sayıdabisiklet kullanıcısı vardır.[418]
Geleneksel Çin tıbbının kökenleri 2.500 yıl öncesine kadar dayanır. Tıp uygulamasında iç uyum oluşturulması yönündeyin ile yangın dengelemesine odaklanır. Farklı Çin tıbbı çeşitleri mevcuttur ve kullanılan yöntemler, yerel kültür ve inançlar tarafından etkilenebilir.[568][569]
Çin hükûmeti de geleneksel Çin tıbbının önemini ve bunun mirasının korunması gerektiğini tanımaktadır. Dingkun Dan, GuilingJi, and Angong Niuhuang Wan; hepsi Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Konseyi tarafından Çin'in resmî "Somut Olmayan Kültürel Mirasları" olarak ilan edildi.[570] Hem GuangYuYuan hem deTong Ren Tang, Çin Halk Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı tarafından eski ve ünlü Çin markalarının arasında olduğu "Zhonghua Laozihao" sertifikalı markalar olarak tanındılar.[571][572][573][574]
^GDP figures exclude Taiwan, Hong Kong, and Macau.
^Çin'in ABD'ye göre büyüklüğü, Çin ile ABD'nin toplam alanlarını saymak için kullanılan ölçümlere bağlıdır. Ayrıntılı bilgi içinYüzölçümlerine göre ülkeler listesine bakınız.
^Bununguó kelimesinin günümüzdeki anlamını oluşturmasına rağmen, telaffuzu aslında/*qʷˤək/[21] sesine benzer bir şey olduğuEski Çincedeki anlamı, Çinlilerin duvarlı şehrini ve Çinlilerin buradan yönetebildiği alanları simgelerdi.[22]
^Terimin kullanımı, 6. yüzyılTarih Klasiği yapıtına kadar dayanır. Eserdeki metin şöyle: "Huangtian, merkez devletin topraklarını ve halklarını atalara bağışladı." (Çince: 皇天既付中國民越厥疆土于先王).[23]
^Diğer dillerde "Orta Krallık" ile eş anlamlı olan ve Çin'i tanımlamak için kullanılan örnekler: "Middle Kingdom" (İngilizce), "Royaume du milieu" (Fransızca), "Reich der Mitte" (Almanca), "Reino del Medio" (İspanyolca).
^Encyclopædia Britannica'ya göre, Amerika Birleşik Devletleri'nin 9.522.055 km2'lik toplam alanı, Çin'inkinden biraz daha küçüktür. CIA World Factbook'a göreyse 1996'daBüyük Göller'deki kıyı sularının ABD'nin toplam alanına eklenmesine kadar Çin'in toplam alanı ABD'ninkinden daha büyüktü. 1989-1996 arasında ABD'nin toplam alanı (toprak alanı artı iç su alanı) 9.372.610 km2 olarak gösterildi. Büyük Göller alanlarının ve kıyı sularının eklenmesiyle listelenen toplam alan 1997'de 9.629.091 km2, 2004'tea 9.631.418 km2, 2006'da 9.631.420 km2 ve son olarak 2007'de karasuların eklenmesiyle 9.826.630 km2 olarak değiştirildi.
^Çin'in Pakistan ile paylaştığı sınır ve Hindistan ile paylaştığı sınırın bir kısmı, tartışmalıKeşmir bölgesinde bulunmaktadır. Pakistan yönetimi altındaki alan Hindistan tarafından talep edilmekte, Hindistan yönetimi altındaki alan ise Pakistan tarafından talep edilmektedir.
^Ülke genelindeki doğuşta beklenen yaşam süresi, 1949-2008 arasında 31 seneden 75 seneye çıktı;[499] bebek ölüm hızıysa 1950'li yıllarla 2001 arasında bin çocuk başına 300 ölümden yaklaşık 33'e düştü.[500]
^"Çin". Sevan Nişanyan Etimolojik Sözlük. 11 Ekim 2017 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi:10 Ekim 2017.
^"China 21 Eylül 2011 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi.".The American Heritage Dictionary of the English Language (2000). Boston ve New York: Houghton-Mifflin.
^Kautilya'nın yazdığıArthashastra'nın İkinci Kitabı'nda bulundu. Kitap 2, Thomas R. Trautmann'ın yazdığıKautilya and the Arthasāstra (1971) kitabında MS 150'ye tarihlendirildi. Bakınız: Denis Crispin Twitchett, Michael Loewe, John King Fairbank,The Ch'in and Han Empires 221 B.C.-A.D. 220, not 2, ss. 20–21.
^Bilik, Naran (2015), "Reconstructing China beyond Homogeneity", Jun-Hyeok Kwak; Koichiro Matsuda (Ed.),Patriotism in East Asia,Political Theories in East Asian Context, Abingdon: Routledge, s. 105
^abcdWilkinson, Endymion (2000),Chinese History: A Manual, Harvard-Yenching Institute Monograph No. 52,Cambridge: Harvard University Asia Center, s. 132, 11 Haziran 2016 tarihinde kaynağındanarşivlendi11 Ekim 2017
^Tang, Xiaoyang (2010). Guo, Sujian; Guo, Baogang (Ed.).Greater China in an Era of Globalization. Lanham, MD: Rowman & Littlefield Publishers. ss. 52-53.ISBN978-0-7391-3534-1.
^Qiu Xigui (2000).Chinese Writing. "文字學概論" kitabının Gilbert L. Mattos ileJerry Norman tarafından yapılan İngilizce çevirisi. Early China Special Monograph Series No. 4. Berkeley: The Society for the Study of Early China and the Institute of East Asian Studies, University of California, Berkeley.978-1-55729-071-7.
^Tanner, Harold M. (2009).China: A History (İngilizce). Hackett Publishing. ss. 35-36.ISBN0872209156. 14 Şubat 2017 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:8 Ekim 2017.
^William G. Boltz, Early Chinese Writing, World Archaeology, Vol. 17, No. 3, Early Writing SysteMS (Şubat 1986), ss. 420–436 (436).
^David N. Keightley, "Art, Ancestors, and the Origins of Writing in China",Representations, No. 56, Special Issue: The New Erudition. (Sonbahar 1996), ss. 68–95 (68).
^Hollister, Pam (1996)."Zhengzhou". Schellinger, Paul E.; Salkin, Robert M. (Ed.).International Dictionary of Historic Places: Asia and Oceania. Fitzroy Dearborn Publishers. s. 904.ISBN9781884964046. 2 Ekim 2024 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:8 Ekim 2017.
^Sima Qian, Burton Watson'ın tamamladığı İngilizce çeviri.Records of the Grand Historian: Han Dynasty I, s. 11-12.0-231-08165-0.
^abBodde, Derk. (1986). "The State and Empire of Ch'in",The Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220. Düzenleyen: Denis Twitchett ve Michael Loewe. Cambridge:Cambridge University Press.0-521-24327-0.
^Whiting, Marvin C. (2002).Imperial Chinese Military History. iUniverse. s. 214
^Ki-Baik Lee (1984).A new history of Korea. Harvard University Press.978-0-674-61576-2. s.47.
^David Andrew Graff (2002).Medieval Chinese warfare, 300–900. Routledge.0-415-23955-9. s.13.
^Adshead, S. A. M. (2004).T'ang China: The Rise of the East in World History. New York: Palgrave Macmillan. s. 54
^Nishijima, Sadao (1986), "The Economic and Social History of Former Han", Twitchett, Denis; Loewe, Michael (Ed.),Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, Cambridge: Cambridge University Press, ss. 545-607,ISBN0-521-24327-0
^City University of HK Press (2007).China: Five Thousand Years of History and Civilization.962-937-140-5. s.71
^Paludan, Ann (1998).Chronicle of the Chinese Emperors. Londra: Thames & Hudson.0-500-05090-2. s. 136.
^Almond, Mark (1996).Revolution:500 Years of Struggle for Change (İngilizce).Londra: De Agostini Editions. ss. 149-150.
^Michael Y.M. Kao. "Taiwan's and Beijing's Campaigns for Unification" in Harvey Feldman and Michael Y. M. Kao (eds., 1988):Taiwan in a Time of Transition. New York: Paragon House. s.188.
^Ma, Xiaoying; Ortalano, Leonard (2000).Environmental Regulation in China. Rowman & Littlefield Publishers. s. 1. 3 Aralık 2016 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:12 Ekim 2017.
^"Xi's here to stay: China leader tipped to outstay term".Daily Mail. 9 Ağustos 2016. 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:12 Ekim 2017."A lot of analysts now see it as a given" that Xi will seek to stay party general secretary, the country's most powerful post, said Christopher K. Johnson, a former CIA analyst and now China specialist at the Washington-based Center for Strategic and International Studies.
^Hernández, Javier C. (25 Ekim 2017)."China's 'Chairman of Everything': Behind Xi Jinping's Many Titles".The New York Times. 25 Ekim 2017 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi:14 Ocak 2020.Mr. Xi's most important title is general secretary, the most powerful position in the Communist Party. In China's one party system, this ranking gives him virtually unchecked authority over the government.
^"Xi Jinping's here to stay: China leader tipped to outstay term".The Straits Times. 9 Ağustos 2016. 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:12 Ekim 2017."A lot of analysts now see it as a given" that Xi will seek to stay party general secretary, the country's most powerful post, said Christopher K. Johnson, a former CIA analyst and now China specialist at the Washington-based Center for Strategic and International Studies.
^"Chinese Civil War". Cultural-China.com. 12 Eylül 2013 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi:16 Haziran 2013.To this day, since no armistice or peace treaty has ever been signed, there is controversy as to whether the Civil War has legally ended.
^Washington Journal. (12 Ağustos 2015) "U.S. Military Approach toward China". Mark Perry, Politico yazarı, Steve Scanlan tarafından düzenlenen görüşme, sunucu. C-Span. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2015.C-Span websitesi 13 Ağustos 2015 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi.
^"Chancellor George Osborne cements London as renminbi hub".Financial Times. 10 Aralık 2022 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:15 Ekim 2017.The two countries agreed to allow direct renminbi-sterling trading in Shanghai and offshore, making the pound the fourth currency to trade directly against the renminbi, while Chinese banks will be permitted to set up branches in London.
^"Bank of Canada announces signing of reciprocal 3-year Canadian dollar/renminbi bilateral swap arrangement".Bank of Canada. 10 Ekim 2017 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2014.As part of the initiative announced today by the Government of Canada to promote increased trade and investment between Canada and China, as well as to support domestic financial stability should market conditions warrant, Governor Stephen S. Poloz and Governor Zhou Xiaochuan of the People's Bank of China have signed an agreement establishing a reciprocal 3-year, Canadian dollar (Can$)/renminbi (RMB) currency swap line.
^Struik, Dirk J. (1987).A Concise History of Mathematics. New York: Dover Publications. s.32–33. "In these matrices we find negative numbers, which appear here for the first time in history."
^DeGlopper, Donald D. (1987). "Soviet Influence in the 1950s".China: a country study. Library of Congress. 23 Mayıs 2012 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:15 Ekim 2017.
^"What is Tencent?".BBC News (İngilizce). 7 Ağustos 2020. 19 Aralık 2022 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2022.
^"中国国家铁路集团有限公司2023年统计公报" [China State Railway Group Co., Ltd. Statistical Bulletin 2023] (Çince). 1 Mart 2024. 8 Nisan 2024 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi:8 Nisan 2024.
^Kaynak hatası:Geçersiz<ref> etiketi;2013 stats isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz:Kaynak gösterme)
^Languages of China 24 Şubat 2013 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi. – from Lewis, M. Paul (ed.), 2009. Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International.
^"新京报 - 好新闻，无止境".bjnews.com.cn. 30 Ocak 2020 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2022.
^CDC (11 Şubat 2020)."COVID-19 and Your Health".Centers for Disease Control and Prevention (İngilizce). 20 Kasım 2021 tarihinde kaynağındanarşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2022.
^Dumortier, Brigitte (2002)."Religions en Chine" (Harita).Atlas des religions. Croyances, pratiques et territoires. Atlas/Monde (Fransızca). Autrement.ISBN2746702649. 27 Nisan 2017 tarihindekaynağından arşivlendi. p. 34.
^Tam Wai Lun, "Local Religion in Contemporary China",Xie, Zhibin (2006).Religious Diversity and Public Religion in China. Ashgate Publishing.ISBN9780754656487.s. 73 3 Aralık 2016 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi.
^Stephen F. Teiser.What is Popular Religion? 19 Ocak 2015 tarihindeWayback Machine sitesindearşivlendi.. Part of:Living in the Chinese Cosmos, Asia for Educators, Columbia University. Extracts from: Stephen F. Teiser.The Spirits of Chinese Religion. In:Religions of China in Practice. Princeton University Press, 1996.
^abAndré Laliberté.Religion and the State in China: The Limits of Institutionalization. On:Journal of Current Chinese Affairs, 40, 2, 3–15. 2011.ISSN1868-4874 (çevrimiçi),ISSN1868-1026 (baskı). s. 7, alıntı: «[...] while provincial leaders in Fujian nod to Taoism with their sponsorship of the Mazu Pilgrimage in Southern China, the leaders of Shanxi have gone further with their promotion of worship of the Yellow Emperor (黄帝,Huangdi).»
^Barry Sautman.Myths of Descent, Racial Nationalism and Ethnic Minorities in the People's Republic of China. In: Frank Dikötter.The Construction of Racial Identities in China and Japan: Historical and Contemporary Perspectives. Honolulu, University of Hawai'i Press, 1997, ss. 75–95.9622094430. ss. 80–81
^"Tour Guidebook: Beijing" (İngilizce). China National Tourism Administration. 10 Ekim 2017 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi:14 Temmuz 2013.
^ab"UNWTO World Tourism Barometer and Statistical Annex, Aralık 2020 | World Tourism Organization".UNWTO World Tourism Barometer (İngilizce Versiyonu).18 (7). 18 Aralık 2020. ss. 1-36.doi:10.18111/wtobarometereng.2020.18.1.7.
^"Sport in Ancient China". JUE LIU (刘珏) (The World of Chinese). 31 Ağustos 2013. 10 Ekim 2017 tarihindekaynağından arşivlendi. Erişim tarihi:28 Haziran 2014.
.svg)
_-_CHN_-_UNOCHA-tr.svg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.svg)
.JPG)
_Tai_L%25C3%25BC_script_in_Mohan%2c_Yunnan.jpg){kind=logo}
.jpg)
%2c_the_holy_see_of_Weixinism_(%25E5%2594%25AF%25E5%25BF%2583%25E6%2595%2599)_in_Hebi_(%25E9%25B9%25A4%25E5%25A3%2581%25E5%25B8%2582)%2c_Henan%2c_China.jpg)
.svg)
