Pangkát-étnikó (isinusulat din nang walanggitling) oetnisidád ang tawag sa pangkat ngtaumbayan na may pare-parehongpagkakakilanlan batay sa mga matutukoy na katangian na naghihiwalay sa kanila sa ibang mga pangkat. Kabilang sa mga katangiang ito ang magkaparehong mga ninuno, tradisyon, lipunan, relihiyon, at kasaysayan. Napapanatili ang mga ito sa pamamagitan ng matagal-tagal naendogamya (pagpapares sa katulad ng pangkat-etniko) at maaaring magtaglay ang mga ito ng isang napakatiyak na henetikal na ninuno, bagamat meron ding mga pangkat-etniko na may magkakahalong ninuno. Itinuturing din ito paminsan-minsan bilang kasingkahulugan ngsambayanan obansa lalo na sa konteksto ngetnikong nasyonalismo, gayundin salahi, bagamat hindi lahat ng nasa isang pangkat-etniko ay magkapareho palagi ng lahi.
Sa pamamagitan ngasimilisasyon,akulturasyon,amalgamasyon, pagbabago ngwika,kasal,pag-aampon, atpagpapalit ngrelihiyon, maaaring magbago kalaunan ang pangkat-etniko ng mga indibiduwal o pangkat. Maaari itong mahati sa mga subpangkat otribo, na maaari ding humiwalay kalaunan dahil sa endogamya o heograpiya. Sa kabilang banda, maaari namang magsama ang dalawang pangkat-etniko at bumuo ng isangpanetnisidad na kalauna'y maaaring humantong sa tuluyang pagsasama ng dalawa (kagaya sa mga lugar na itinuturing namelting pot) sa prosesong tinatawag naetnohenesis.
May mga teorya na inilatag ang mga siyentipiko ukol sa pagkakaroon ng mga etnisidad. Dalawa sa mga ito ang nananaig: primordialismo at konstruktibismo. Tinitingnan sa pananaw ng primordialismo ang mga pangkat-etniko bilang mga likas na penomenang umuusbong sa mgamatatalinong hayop. Gayunpaman, sa modernong panahon, tinitingnan na ito bilang mgapanlipunang gawa simula noong dekada 1960s.
Direktang salin angpangkat-etniko mula sawikang Ingles naethnic group.Nagmula naman saEspanyol naétnico ang salitangetniko, atetnicidad naman saetnisidad.[1] Pare-parehong itong nanggaling saGriyego naethnos sa pamamagitan ng anyongpang-uri nito naethnikos, na siyang hiniram naman ngwikang Latin naethnicus na siyang hiniram naman ng mga modernong salita.[2] Pinakamalapit nasalitang Tagalog angkatutubo olahi, bagamat hindi ito eksaktong naglalarawan nang buo sa naturang konsepto.[3]
Hanggang noong kalagitnaan ng ika-19 na siglo, tumutukoy sa mga wika sa Europa ang salitangetniko upang ilarawan ang mga taong hindiKristiyano o hindi nasasakupan ng impluwensiya ng Kristiyanismo, partikular na sa mga bansang itinuturing na mgapagano base sa salin sa Griyego ngSeptuagint nata ethne (lit. na'mga bansa') para saHebreogoyim, na nangangahulugang "mga dayuhang bansa na hindiHebreo oHudyo". Gayunpaman, ginagamit ang naturang kataga sa sinaunang Griyego upang tumukoy sa kahit anong malalaking grupo, mapatao man o hayop. Sa klasikong Griyego unang lumitaw ang kataga sa kahulugang halos katulad ng pangkat-etniko sa modernong panahon at madalas sinasalin bilang "bansa". Pagsapit nghelenistikong Griyego, nagsimula itong tumukoy sa mga dayuhang bansa, partikular na sa mga itinuturing bilang "barbaro".[4]
Nagsimula ang pag-aaral sa mga pangkat-etniko noon pang klasikong panahon sa Europa kasabay ng pag-aaral sa kasaysayan. Pinasimulan ng mga may-akdang Griyego tulad ninaAnaksimandro atHerodoto ang dalawang pag-aaral sa sinaunang mundo noong 480 BKP. Angmga Griyego mismo ang unang nagpaunlad sa konsepto ng kanilang pangkat-etniko.Nang-aalipin lamang sila ng mga hindi Griyego bunsod ng kanilang etnikongnasyonalismo, liban sa ilang mga grupo kagaya ng saMasedonya na pinamumunuan sa paraang hindi Griyego, at ngSparta na may kakaibang paraan ng pamumuno.[5] Pinaniniwalaan nila na mas mataas pa rin kesa sa mga barbaro ang kanilang pinakamabababang uri; halimbawa, inilarawan niAristoteles saPolitika ang mga barbaro bilang mga "likas na alipin" kumpara sa mga Griyego. Binigay naman ni Herodoto ang mga salik sa pagiging Griyego: magkaparehong pinagmulan, wika, paniniwala, at tradisyon.[6] Gayunpaman, hindi lahat ng mga Griyego ay pabor sa salik ng dugo, kagaya niIsokrates, na naniniwalang kabilang sa mga maituturing na Griyego ang mga taong katulad ng kultura.[7]
Nakadepende sa kahulugan kung mapapabilang ba sa pangkalahatang kultura ang konsepto ng etnisidad. Marami sa mga siyentipiko kagaya ninaFredrik Barth atEric Wolf ang hindi naniniwalang kabilang ito. Ayon sa kanila, resulta ang etnisidad ng interaksyon sa loob ng ilang partikular na uri ng mga grupo, hindi bilang katangiang matatagpuan sa sangkatauhan sa pangkalahatan.[8]
Ayon kayThomas Hylland Eriksen, may dalawang pangunahing isyu ang pinagdedebatehan hanggang kamakailan lamang ukol sa pag-aaral sa etnisidad:
una, sa pagitan ng pananaw naprimordialismo, na naniniwalang nabubuo ang mga pangkat-etniko bunsod ng panlipunang kaugnayan at interaksyon,[9] atinstrumentalismo, na naniniwala naman na isang instrumento ang etnisidad sa politika at pagkamit ng mga layuning tulad ngkapangyarihan oyaman.[10]
ikalawa, sa pagitan ng pananaw nakonstruktibismo, na naniniwalang resulta ang etnisidad ng mga pinagpatong-patong na pagkakakilanlang nabuo sa paglipas ng panahon,[11] atesensiyalismo, na naniniwala namang pawang mgaontolohikal na kategorya ang etnisidad na siyang nagbibigay ng pagkakakilanlan sa isang indibiduwal.[12]
Ayon kay Eriksen, naungusan ang mga debateng ito, lalo na saantropolohiya, ng pagtugon ng mga iskolar sa paghahalo ng politika sa pagkakakilanlan ng mga pangkat-etniko at bansa. Ilan sa mga halimbawa nito ang isyu ngmultikulturalismo sa mga bansang may malaking migranteng populasyon kagaya ngEstados Unidos, at ang isyu saposkolonyalismo sa mga bansa saKaribe atTimog Asya.[13]
Itinuturing niMax Weber ang etnisidad bilang isangkünstlich (gawa-gawa,panlipunang gawa) dahil nakabatay ito sa paniniwala sa isang magkakaugnay naGemeinschaft (pamayanan). Hindi nagawa ang grupo dahil sa paniniwala sa naturang pamayanan; nagawa ang paniniwala ng grupo. Dagdag pa niya, nabubuo ang mga grupo dahil sa layunin na makuha ang lahat ng kapangyarihan at katayuan. Iba ang pananaw na ito ni Weber sa nananaig na pananaw noong panahon niya, na naniniwala na likas na konsepto ang etnisidad na nakabase sa mga katangiang namamana mula sa isang karaniwang ninuno na noo'y tinatawag na "lahi".[14] Sumasang-ayon sa ideyang ito siFredrik Barth, na pinalawak pa nang husto ang pananaw ni Weber sa pagpapakilala sa ideya ng nagbabagong etnisidad bilang resulta ng pagkakakilanlan ipinapakita sa iba at sa pansariling pagkakakilanlan sa isang pangkat-etniko.[15]
Pinag-iingat ng ilang mga antropologo kagaya niRonald Cohen laban sa pagtutukoy ng mga tagalabas sa mga pangkat-etniko. Ayon sa kanya, maaaring iba ang pananaw ng mga tagaloob ukol sa mga katangiang kinakailangan upang masabing kasapi sa kanilang grupo mula sa pananaw ng mga tagalabas.[16] Ayon kayPaul James, nababago o di kaya'y nasisira ng kolonisasyon ang pagkakaroon ng pagkakakilanlan, ngunit hindi galing sa wala ang mga ito. Aniya:
Palaging puno ng tensiyon at kontradiksiyon ang kahit anong pagkakategorya sa pagkakakilanlan kahit na nakataga na sa bato ang mga ito dahil sa kolonisasyon, pagbubuo ng bansa, o modernisasyon sa pangkalahatan. Minsan, mapanira ang mga kontradiksiyon na ito, pero maaari din itong maging maganda at positibo.[a]
Samantala, kontra naman sa ideya ng pagpapalawak ng kahulugan ng etnisidad ang ilang mga iskolar kagaya niKanchan Chandra, na naniniwala sa isang mahigpit na kahulugan ng mga kategoryang nakabase sa isang magkaugnay na paniniwala sa iisang pinagmulan.[18] Sang-ayon sa ideyang ito siJóhanna Birnir, na naniniwala sa etnisidad bilang isang pagkakakilanlang mula sa paniniwala sa isang katangiang hindi o mahirap mabago kagaya ng wika, lahi, o lugar.[19]
Maraming pananaw ang inilatag ng mga siyentipiko ukol sa kalikasan ng etnisidad bilang isang salik sa pamumuhay at lipunan. Ayon kayJonathan M. Hall, isang mahalagang pangyayari sa pag-aaral angIkalawang Digmaang Pandaigdig, dahil umiwas ang mga siyentipiko sa esensiyalistang pananaw sa mga pangkat-etniko at lahi bunsod ngrasismo ng mgaNazi. Sa modernong panahon, tinitingnan ang etnisidad bilang nagbabago at hindi nakataga sa bato, na resulta ngpanlipunang gawa at hindi nghenetika.[20]
Ilan sa mga pananaw ang primordialismo, perenyalismo, at konstruktibismo.
Ipinagpapalagay saprimordialismo na likas sa tao ang etnisidad na siyang pinagpapatuloy ng mga modernong pangkat-etniko. Naiuugnay ang mga ito sa ideya ng mgabansa, at nagmula sa mga pananaw na nag-uugnay sa etnisidad sa biolohiya at kadugo.
Sa esensiyalistang pananaw, isang katotohanan sa simula pa lang ang pagkakaroon ng etnisidad ng mga tao bago pa man nabuo ang mga pinakaunang lipunan. Sa pananaw na ito, tinitingnan ang mga pangkat-etniko bilang likas at hindi lamang resulta ng kasaysayan.[21]
Samantala, tinitingnan naman sa isang baryasyon ng pananaw na ito ang mga pangkat-etniko bilang karugtong ngkamag-anakan at kadugo kung saan kultura ang tinitingnang basehan ng pagiging kabilang sa grupo.[21]
Ayon naman sa antropologong siClifford Geertz, hindi likas sa tao ang etnisidad ngunit nagmumukhang likas ito dahil kasama ito sa karanasang nararanasan nila sa mundo.[21]
Saperenyalismo, tinitingnan ang pangkat-etniko at bansa bilang magkaparehong konsepto. Kalimitan itong ginagamit sa konteksto ng mga bansa, na tinitingnan bilang isang organisasyong politikal na may mahabang buhay.[22]
Tinitingnan sa habambuhay na pananaw na may mga pangkat-etniko na patuloy na nabubuhay sa paglipas ng panahon.
Ayon sa isang pananaw, nagbabago, lumilitaw, at naglalaho ang mga pangkat-etniko sa paglipas ng panahon.
Isang instrumento naman ang tingin ng isang pananaw sa mga pangkat-etniko na siyang ginagamit sa pagkakaroon ngkatayuang panlipunan.[23]
Sakonstruktibismo, ipinagpapalagay na ang mga pangkat-etniko ay resulta ng interaksyon ng mga lipunan kaya tinitingnan ito bilang isang panlipunang gawa. Kumokontra ang pananaw na ito sa ideya na likas sa tao ang etnisidad.[24]
Ayon sa mga modernistang pagtingin sa pananaw, ang ideya ng etnisidad at mga mapagkukunan ng maipagmamalaking bagay para sa pangkat-etniko tulad ngnasyonalismo ay pawang mga modernong imbensiyon.[25]
↑Orihinal na sipi:Categorizations about identity, even when codified and hardened into clear typologies by processes of colonization, state formation or general modernizing processes, are always full of tensions and contradictions. Sometimes these contradictions are destructive, but they can also be creative and positive.[17]
↑Liddell, Henry George; Scott, Robert (1940) [1846]. "ethnikos"ἐθνικός. Mula sa Jones, Henry Stuart (pat.).A Greek-English Lexicon [Leksikon sa Griyego-Ingles] (sa wikang Ingles) (ika-9 (na) labas). Oxford: Clarendon Press.ISBN9780198642268. Nakuha noong15 Setyembre 2025 – sa pamamagitan ni/ng Perseus by Tufts University.
↑Liddell, Henry George; Scott, Robert (1940) [1846]. "ethnos"ἔθνος. Mula sa Jones, Henry Stuart (pat.).A Greek-English Lexicon [Leksikon sa Griyego-Ingles] (sa wikang Ingles) (ika-9 (na) labas). Oxford: Clarendon Press.ISBN9780198642268. Nakuha noong15 Setyembre 2025 – sa pamamagitan ni/ng Perseus by Tufts University.
↑Leoussi, Athena S.; Grosby, Steven (2006).Nationalism and Ethnosymbolism: History, Culture, and Ethnicity in the Formation of Nations [Nasyonalismo at Etnosimbolismo: Kasaysayan, Kultura, at Etnisidad sa Pagbubuo ng mga Bansa] (sa wikang Ingles).Edinburgh University Press. p. 115.
↑Isocrates."50".Panegyricus (sa wikang Ingles). Sinalin ni George Norlin.
↑"Challenges of measuring an ethnic world" [Mga hamon sa pagsukat sa mundong etniko].Publications.gc.ca (sa wikang Ingles). The Government of Canada. 1 Abril 1992.Inarkibo mula sa orihinal noong 20 Setyembre 2016.
↑Geertz, Clifford, pat. (1967).Old Societies and New States: The Quest for Modernity in Africa and Asia [Mga Lumang Lipunan at Bagong Estado: Para sa Modernisasyon sa Aprika at Asya] (sa wikang Ingles). New York: The Free Press.
↑Cohen, Abner (1974).Two-Dimensional Man: An essay on power and symbolism in complex society [Dalawang Dimensiyong Tao: Isang sanaysay sa kapangyarihan at simbolismo sa komplikadong lipunan] (sa wikang Ingles). London:Routledge & Kegan Paul.
↑Gellner, Ernest (2006) [1983].Nations and Nationalism [Mga Bansa at Pagkamakabansa] (sa wikang Ingles) (ika-2 (na) labas). Blackwell.ISBN9781405134422.
↑Smith, Anthony (1991).National Identity [Pambansang Pagkakakilanlan] (sa wikang Ingles). University of Nevada Press.ISBN9780874172041.
↑Eriksen, T. H. (2001). "Ethnic identity, national identity and intergroup conflict: The significance of personal experiences" [Etnikong pagkakakilanlan, pambansang pagkakakilanlan, at hidwaan sa grupo: Ang kahalagahan ng personal na karanasan]. Mula sa Ashmore; Jussim; Wilder (mga pat.).Social identity, intergroup conflict, and conflict reduction [Panlipunang pagkakakilanlan, hidwaan sa grupo, at pagpapahupa ng hidwaan] (sa wikang Ingles). Oxford:Oxford University Press. pp. 42–70.
↑Konstan, David (1997)."Defining Ancient Greek Ethnicity" [Saklaw ng Etnisidad ng Sinaunang Griyego](PDF).Diaspora: A Journal of Transnational Studies (sa wikang Ingles).6 (1). University of Cambridge Press: 97–98. Inarkibo mula saorihinal(PDF) noong 17 Abril 2018.
↑Bobo, Lawrence; Hutchings, Vincent L. (1996). "Perceptions of Racial Group Competition: Extending Blumer's Theory of Group Position to a Multiracial Social Context" [Mga Pananaw sa Kompetisyon ng Grupo ng Lahi: Pagpapalawak sa Teorya ni Blumer sa Posisyon ng Grupo sa Konteksto ng Lipunang may Maraming Lahi].American Sociological Review (sa wikang Ingles).61 (6).American Sociological Association: 951–972.doi:10.2307/2096302.JSTOR2096302.
