AngTsina (Tsino:中国;pinyin:Zhōngguó), opisyal naRepublikang Bayan ng Tsina,[2][3] ay bansang matatagpuan saSilangang Asya. Mula hilagang-silangan hanggang timog-kanluran, hinahangganan nito angHilagang Korea,Rusya,Mongolya,Kasakistan,Kirgistan,Tayikistan,Apganistan,Pakistan,Indiya,Nepal,Butan,Myanmar,Laos, atVietnam. Sa populasyong hihigit 1.4 na bilyon at lawak na aabot sa 9.6 milyong km2, ito ang ikalawang pinakamatao at ikatlong pinakamalaking bansa sa mundo ayon sa panlupaing sukat. Ang pambansang kabisera nito ayPekin, habang ang pinakapopuladong lungsod at pangunahing sentrong pampananalapi nito'yShanghai.
Ang salitang Tagalog na "Tsina" (mulaKastila: China), tulad din sa iba pang mga wika sa mga pangkat ng romanse at hermaniko, ay nagmumula saSanskrito na Cīna (चीन); pinaniniwalaang maaaring nagmula mula sa pangalan ng Estadong Qin (秦, Tsin) at ang sumunod nadinastiyang Qin, ang unang dinastiya ng Imperyong Tsino (220 A. C.). Ang unang tala ng terminong ito ay mula noong 1516, sa talaan ng paglalakbay ng manlalakbay naPortuges na si Duarte Barbosa.
Ayon sa mga arkeologo, sa isang lugar malapit saPeking, Tsina natagpuan angUnang taong nakatindig oHomo Erectus, ang isang uri na ayon sa teorya ngebolusyon, ay pinanggalingan ng unang tao. Tinawag nila na Taong Peking ang mga labi ngUnang taong nakatindig na kanilang nakita doon.
Ang Tsina ay pinamumunuhan ng mgadinastiya bago dumating ang mgaEuropeong kanluranin, pagtatag ngRepublika ng Tsina at ang pagsiklab nang Krusada para sa Kommunismo.
Noong kapanahunan ngDinastiyang Qing (16-18 siglo) nagtatag ng pakikitungo sa mga may kapangyarihangIntsik ang mgaEuropeo.
Noong 1557, pinayagan ang mgaPortuges na gamitin angMacau para maging daungan. Noong 1575 naman dumating sina Padre Martin de Rada at Padre Geronimo Mavin mula saMaynila bilang sugo ni Gobernador-HeneralGuido de Lavezaris ngPilipinas. Ngunit hindi sila pinayagang mangaral ngKatolisismo doon.
Noong 1635, dumating ang mgaIngles saGuangzhou at noong 1698 naman dumating ang mgaPranses sa Guangzhou. Marami pa ang dumating sa Canton: 1731 - mgaDanes, 1732 - mgaSuweko, 1753 - mgaRuso, 1784 mgaAmerikano. Noong 1644, itinatag angDinastiyang Qing.
Noong 1840 hanggang 1842 nangyari ang digmaang Opyo oUnang Digmaang Opyo. Isinuko ng Tsina angHong Kong sa mga Ingles, nagbukas ng higit pang mga daungan, nagbayad ng indemnisasyon ng $ 121 M. Mga taong 1850 nang wasakin niHung Hsiu Chuan ang mga templo saKwansi. Dahil sa patuloy na pagiging di-epektibo ngDinastiyang Qing, isang malawakang rebolusyon ang naganap sa Tsina mula 1850 hanggang 1864, sa pangunguna ni Hong Xiuquan. Itinatag niya angSumasalangit na Kaharian ng Taiping (tradisyonal na Tsino: 太平天囯 —tandaan na ang 囯 ay ginagamit, kaysa 國 o 国—; pinyin: Tàipíng Tiān Guó), pinangalangSumasalangit na Kaharian ng Dakilang Kapayapaan.
Sa kalagitnaan ng 1853 hanggang 1863 nang mangyari himagsikan niNieu sa Hilagang Tsina. Noong 1856 hanggang 1860 nangyari angIkalawang Digmaang Opyo. Higit na pinairal ang karapatan ng mga dayuhan sa kalakalan at sa pangangaral ngKristiyanismo sa Tsina, at isinuko rin ang tangway ngKow Loon.
Noong 1860, binigay ang Silanganing Siberia at nagyo'y lungsod ngVladivostok saRusya. Noong 19 Hulyo 1864 bumagsak angNanking, ang kabisera ngTaiping na itinatag ni Hung Hsiu Chuan. Noong 1866 nang ipinanganak siSun Yat Sen.
Sa simula ng ika-20 siglo, ang Rebelyong Boxer ay naging isang pangamba sa Hilagang Tsina. Si Reyna Dowager (Emperatris Dowager), na gustong maging sigurado na hindi mawawala ang kapangyarihan niya, ay nakipag-sundo sa mga Boxer nang sumugod sila saBeijing. Nagsimula nang maging tanyag siSun Yat Sen.
Nagkaroon ng isang rebolusyon, ang Rebolusyong Wuchang, na nagsimula noong 10 Oktubre 1911 sa Wuhan (武漢，武汉). Dito tuluyang bumagsak ang huling dinastiya sa Tsina, angDinastiyang Qing.
Ang pansamantalang pamahalaan ngRepublika ng Tsina (中華民國，中华民国) ay binuo sa Nanjing noong 12 Marso 1912 kasama siSun Yat Sen bilang unang pangulo, pero napilitan siya ibigay ang puwesto kay Yuan Shikai (袁世凱), na ang lider ng militar at Punong Ministro ngdating Qing. Ito ay kasama sa kasunduan upang anghuling emperador ay bumaba sa pwesto.
SiMao Zedong habang ipinapahayag ang pagtatag ng RBT noong 1949.
Ang lungsod ng Shanghai ay naging simbolo ng mabilis na paglawak ng ekonomiya ng Tsina magmula dekada-1990.
Si Pangulong Jiang Zemin at si Punong Ministro Zhu Rongji, mga dating alkalde ngShanghai ang namuno sa bagong-Tiananmen PRC noong 1990s. Sa samupung taon ng pamamahala ni Jiang Zemin's, angekonomiya ng RBT ay nakahila ng 150 milyon na mahihirap sa bingit ng kahirapan at nakasusta ng taunang katamtamang rate ng paglaki ng GDP na 11.2%.[7][8] Opisyal na sumali ang bansa saPandaigdigang Organisasyon ng Pangangalakal noong 2001.
Mga taniman sa Silangang TsinaAng Tibetan Plateau sa Timog-Kanlurang Tsina
Ang Tsina ay ang pangalawang pinakamalakingbansa saAsya kasunod ngRusya[9] kasama na ang lawak ng tubig na sakop. Ang pag-aalinlangan sa laki ng Tsina ay dahil sa(a): pag-aangkin ng Tsina sa mga territoryo katulad ng saAksai Chin at saTrans-Karakoram Tract (na ina-angkin din ngIndiya), at(b) kung paano kinakalkula ang laki ngEstados Unidos: ayon saWorld Factbook, ang sukat ngEstados Unidos ay 9,826,630 km²,[10] habang ang bigay na sukat ngEncyclopedia Britannica ay 9,522,055 km².[11] Ito rin ay dahil sa bagong sistema ng kompyutasyon ngEstados Unidos kung paano sinusukat ang kabuuang sakop ng kanilang lupain[12]
Ang territoryo ng Tsina ay may malawak na lupainng-scape (landscape). Sa silangan matatagpuan angDagat Dilaw at angDagat Silangang Tsina, maraming matataong lugar na matatagpuan saalluvial plains, habang may mga damuhan sa Inner Mongolia. Ang Timog Tsina ay mabundok. Sa gitnang-silangan naman ng Tsina matatagpuan ang mga pangunahingilog ng bansa, angIlog Dilaw atIlog Yangtze (Chang Jiang) na malapit saBeijing.
Ang pamahalaan ng Tsina ay tinuturing nakomunismo atsosyalismo na tinuturing dinawtoritaryanismo, dahil sa mahigpit na mga batas atcensorship, lalo na sainternet,balita, rali, kalayaang magka-anak, at kalayaan sapananampalataya. Ngunit, mas maluwag na ang mga batas sa PRC kumpara noong dekada '70 pero ang sistema ng kalayaan sa isang republika ay mas higit pa sa kanilang sistema. Ang kasalukuyang pangulo ng bansa ay siXi Jinping, habang angPunong Ministro naman ay siLi Keqiang. Ang bansa ay pinamumunuan ngPartido Komunista ng Tsina; sila din ang nagpapatupad ng Saligang Batas sa bansa.[13]
Ang Republikang Bayan ng Tsina ay may kapangyarihang pampangasiwaan sa lahat ng dalawampu't dalawang mga lalawigan (省) at kinokonsidera angTaiwan bilang ang kanyang ika-dalawampu't tatlong lalawigan.[14] Maliban sa mga lalawigan, may limangmga nagsasariling mga rehiyon ng Tsina (自治区), na ang bawat isa ay may nakatalagang mga pangkat na minoridad; apat nabayan (直辖市); at dalawangEspesyal na rehiyong administratibo (特别行政区). ang dalawampu't dalawang lalawigan, limang mga nagsasariling mga rehiyon at apat na bayan ay maaaring sabihin bilang "Punong Kapuluan ng Tsina", isang kataga na kadalasang hindi kasama ang Hong Kong At Macau. Ang mga sumusunod ay ang talaan ng pagkakahating pampangasiwaan ng lugar na nasa ilalim ng pamamahala ng Republikang Bayan ng Tsina.
Ang Tsina ay may tatlong kasalukuyang diplomatikang ugnayan sa maraming mahinang bansa. Ang bansangSuwesya ang unang kanluraning bansa na-nakipagugnayan sa bansa noong 9 Mayo 1950.[16] Noong 1971, pinalitan ng Republikang Bayan ng Tsina angRepublika ng Tsina bilang kinatawan saNagkakaisang Bansa bilang isa sa limang permanenteng kasapi ngTanggulang Konseho ng mga Nagkakaisang Bansa.[17] Ipinapasaisip na ang Republikang Bayan ay isa sa mga pangunahing kasapi ngNagkakaisang Bansa, kahit man hindi pa kontrolado ng RBT ang Tsina noong panahong iyon, at bagkus sila ang itinuring na lehitimong namamahala sa kabuuhan ng Tsina.
Mula ng itatag ang PRC noong 1949 hanggang sa mga huling buwan ng 1978, ang Republikang Bayan ng Tsina ay may ekonomiya na katulad ngUnyong Sobyet. Ang mga negosyong pribado at capitalismo ay pinigilan. Para umunlad at maging industrializado ang ekonomiya, sinimulan niMao Zedong angGreat Leap Forward na ngayon ay naging kilala sa bansa nila at samundo bilang isang malaking pagkakamali at isang makataong sakuna. Sa pagkamatay niya, siDeng Xiaoping at ang bagong Tsinong pinunoan (leadership) at pinatigil angRebolusyong Kultural at gawin na magingmarket-oriented ang ekonomiya sa pamumuno ng isang partido lamang. Ginawang pribado ang taniman upang dumami ang aanihin; maramihang maliliit na negosyo ay pinayagan dumami habang ang pamahalaan ay binawasan ang "sapilitang presyohan"; at nagtawag sila ng mga ibang bansa upang mag-invest. Ang pakikipag-kalakalan sa ibang bansa ay ang pokus upang maging pamamaraan sa paglago ng ekonomiya, kaya ginawa nila angSpecial Economic Zones (SEZs) na matatagpuan sa Shenzhen (malapit saHong Kong) at sa iba pang lungsod. Ang mga negosyo na pag-aari ng pamahalaan ay binago sa pamamagitan ng pag-gamit ng pamamaraan ng mga kanluranin habang ang mga malapit na maluging negosyo ay pinasara na, kaya nagkaroon ng pagkawala ng trabaho.
Gumaganda ang ekonomiya ng PRC, at ang kanilang pamilihang pagtingi (retail market) ay may halagang RMB8921 bilyon (US$1302 bilyon)noong 2007 at lumalaki sa porsyentong 16.8% kada taon.
Ang densidad ng populasyon ng PRC atTaiwan. Ang mga lalawigan na nasa silangan ay mas mataas ang densidad kaysa sa kanlurang bahagi.
Noong Hulyo 2006, mayroon nang 1,313,973,713 katao sa PRC. Halos 20.8% (lalaki 145,461,833; babae 128,445,739) ay mga bata na ang edad ay 14 pababa , 71.4% (lalaki 482,439,115; babae 455,960,489) ay nasa edad 15 hanggang 64 taon, at 7.7% (lalaki 48,562,635; babae 53,103,902) ay ang edad ay mahigit pa sa 65 taong gulang. Ang porsiyento ng pagtaas ng populasyon noong 2006 ay 0.59%.[18]
Mayroong 56 na mga pangkat-etniko sa PRC, na ang pinakamarami ay angTsinong Han, na bumubuo ng 91.9% ng populasyon. Ang ibang minoridad na pangkat-etniko ay binubo ngZhuang (16 milyon),Manchu (10 milyon),Hui (9 milyon),Miao (8 milyon),Uyghur (7 milyon),Yi (7 milyon),Tujia (5.75 milyon),Mongols (5 milyon),Tibetans (5 milyon),en:Buyei (3 milyon), atKoreano (2 milyon).[19]
Sa kasalukuyan, ang PRC ay may mga dosenang mga malalaking lungsod na may halos 1 milyon na residenteng matagal nang tumitira doon, yun angBeijing,Hong Kong, atShanghai.Ang mga malalaking lungsod sa Tsina ay may mahalagang gampaning sa nasyunal at rehiyonal na pagkakakilanlan, kultura at ekonomiya.
Noong 11 Marso 2008, ipinahayag ng Republikang Bayan ng Tsina na hindi nito babaguhin ang patakarang"isang-anak lamang" para sa bawat mag-asawa sa loob ng isa pang dekada. Dahil ito sa pagpakabalisa ng Komisyon ng Populasyong Pang-estado at Pagpaplano ng Pamilya ng Tsina, sapagkat ang pagtaas ng bilang ng populasyon ay maaaring makaapekto sa katatagan ng lipunan at sa ekonomiya ng bansa.[20]
Ang 59% ng populasyon ng Tsina, o tinatayang nasa 767 milyong katao - ay sinasabi na sila ay walang relihiyon.[21] Subalit, ang mga ritwal at relihiyon - lalung lalo ng ang mga paniniwalang kaugalian ngConfucianismo atTaoismo - ay may malaking bahagi sa mga buhay ng karamihan. Tinatayang nasa 33% ng populasyon ay sumusunod sa magkahalong paniniwala na kadalasang tinatawag n mga mga estadistika na "Tradisyunal na Paniniwala" o bilang "Iba".
↑"United States". Encyclopedia Britannica. Inarkibo mula sa orihinal noong 2012-07-29. Nakuha noong2008-03-25.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
.svg)
.jpg)
.svg)
.jpg)
