^ Under Article 82: "Official & national language" of the Constitution of Brunei,Malay is the official & national language.
^ Under Article 82: "Official & recognised language" of the Constitution of Brunei,English is used in official documents (official documents are bilingual; Malay and English).[9]
AngBrunei (bigkas: /bru•náy/), opisyal na tawag Nation of Brunei, the Abode of Peace(lit. "Bansa ng Brunei, Tahanan ng Kapayapaan")[10] (Malay:Negara Brunei Darussalam:Negara Brunei Darussalam,Jawi ay isangsoberanong estado na matatagpuan sa hilagang baybayin ng isla ngBorneo saTimog-silangang Asya. Bukod sa baybayin nito saTimog Dagat Tsina, ang bansa ay ganap na napapalibutan ngestado ngSarawak,Malaysia. Ito ay pinaghiwalay sa dalawang bahagi ng distrito ngLimbang, Sarawak. Ang Brunei lamang ang soberanong estado ng ganap na matatagpuan sa isla ng Borneo; ang natitirang bahagi ng teritoryo ng isla ay nahahati sa mga bansa ngMalaysia atIndonesia. Ang populasyon ng Brunei ay 408,786 noong Hulyo 2012.[11]
Sa tugatog ngImperyong Brunei, si Sultan Bolkiah (naghari 1485-1528) ay di-umano'y nagkaroon ng kontrol sa karamihan ng rehiyon ng Borneo, kabilang ang sa Sarawak atSabah, pati na rin angkapuluan ng Sulu sa hilagang-silangan dulo ng Borneo,Kaharian ng Maynila, at ang mga isla sa dulong hilaga-kanluran ng Borneo. Ang estado ay binisita ng Ekspedisyong Magellan ng Espanya noong 1521 at lumaban kontra Espanya noong 1578 sa Digmaang Kastila.
Noong ika-19 na siglo, ang Bruneian Empire ay nagsimulang nanghina. Ibinigay (ceded) ng sultanato ang Sarawak (Kuching) kay James Brooke at ininalagaya siya bilangWhite Rajah, at ibinigay ang Sabah sa British na North Borneo Chartered Company. Noong 1888, ang Brunei ay naging isang British protectorate at nabigyan ng isang residenteng Briton bilang tagapangasiwa ng kolonya (colonial manager) noong 1906. Pagkatapos ng pananakop ng Hapones noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, noong 1959 isinulat ang isang bagong saligang-batas. Noong 1962, isang maliit na armadong paghihimagsik laban sa monarkiya ay natapos sa tulong ng mga British.[12]
Nakamit ng Brunei angkasarinlan nito mula sa United Kingdom noong 1 Enero 1984. Ang paglago ng ekonomiyang noong dekada 1990 at 2000, kasama ng pagtaas ng GDP ng 56% mula 1999 hanggang 2008, ang dahilan upang ang Brunei ay maging isang industriyalisadong bansa. Ito yumaman sa malawak na petrolyo at natural gas fields. Ang Brunei ang may pangalawang-pinakamataas naHuman Development Index sa mga bansa ng Timog-silangang Asya, pagkatapos ng Singapore, at nauuri bilang isang "developed country".[13] Ayon saInternational Monetary Fund (IMF), ang Brunei ay may ranggo ikalima sa mundo ayon sa gross domestic product per capita sapurchasing power parity. Tinataya ng IMF, noong 2011, na ang Brunei ang isa sa dalawang bansa (Libya ang isa pa) na may pampublikong utang na 0% ng pambansang GDP. Niranggo ng Forbes ang Brunei bilang ikalimang-pinakamayamang bansa sa 182 bansa, batay sa petrolyo at natural gas fields nito.[14]
Ang Brunei ay dating pinakamakapangyarihan sultanato noong ikalabing apat hanggang ikalabing anim na siglo.[15] Ang kaharian nito ay dating sumasakop sa mga rehiyong baybayin ng kasalukyangSarawak atSabah, angarkipelago ng Sulu, at ang mga malalapit na mga pulo sa hilagang kanlurang bahagi ng Borneo. Ang impluwensiyangEuropeo ang nagdulot sa paghina ng kapangyarihang rehiyonal nito. Hindi naglaon, may naganap na maikling digmaan sa pagitan nila at ngEspanya, kung saan nasakop ang kabisera ng Brunei. Hindi nagtagal nagwagi ang Sultanato subalit nawala ang mga nasasakupan nito at napunta saEspanya.
Pagbagsak ng Imperyong Brunei at ang Panahon ng Briton
Ang paghina ngEmperyong Brunei ay nagwakas noong ikalabing siyam na siglo kung saan karamihan sa mga sakop nito ay natalo mula sa mgaPuting Raha ngSarawak, na nagdulot sa kasalukuyang maliit at magkahiwalay na lupain. Ang Brunei ay datingprotectorate ngNagkakaisang Kaharian mula 1888 hanggang 1984.
Ang Kasultanan ng Brunei ay natagpuan ni Sharif Ali ng Hejadz na nakapangasawa ng katutubong prinsesang taga-Brunei. Dinala niya sa pamayan ng mga brUnieang pananampalatayang Islam at nagpatayo ng maraming moske sa Brunei. siSultan Hassanal Bolkiah ng Brunei, na angtitulo ay napasa sa loob na iisang dinastiya simula pa noong ikalabing limang siglo, ay ang pinuno ng bansa at ng pamahalaan ng Brunei. Ang Sultan ay pinapayuhan ng ilangmga lupon at ng mga kalihim ng mga ministro kahit na siya pa ang pinakamakapangyarhing namumuno. Angmedia ay labis na maka-pamahalaan at ang mag-anak ng Sultan ay labis na ginagalang buong kabansaan. Ang Brunei ay isang dalisay na monarkiya at ang Sultan ay may dalisay na kapangyarihan. Walang inihahalal na kinatawan ng tagapagbatas. Noong Setyembre 2004, Ang Sultan ay bumuo ng mga itinalagangBatasan o Parliyamento na hindi natamasa simula pa noong kalayaan nito noong 1984, subalit ito ay walang kakayahang payuhan ang monarkiya.
Ang Brunei ay inaangkin angSarawak gaya ngLimbang, at isa sa mga bansang naglabas ng pag-aangkin sa pinag-aagawangKapuluan ng Spratly. Ang ilang mga pulo na matatagpuan sa pagitan ng Brunei atLabuan, kasama na angPulo ng Kuraman, ay patuloy pa ring pinag-aagawan ng Brunei at Malaysia. Ang Limbang ay patuloy pa ring pinagtatalunan at paksa ng kasalukuyang usapan sa pagitan ng Brunei at Malaysia.
Ang Brunei Darussalam ay binubuo ng dalawang magkahiwalay na bahagi ng lupa na may kabuuang sukat na 5,766 km. parisukat (2,226 mi. parisukat). 97% ng populasayon ay nakatira sa malaking kanlurang bahagi ng bansa, samantalang nasa 10,000 ang nakatira sa mabundok na bahagi sa silangan (Distrito ng Temburong). Ang kabuuang populasyon ng ng Brunei Darrusalam ay nasa 400,000 kung saan nasa 130,000 ang nakatira sa kabisera, angBandar Seri Begawan. Ang iba pang mga pangunahing mga baya ay ang bayang daungan ngMuara,Seria, at ang kalapit na bayan ninyo naKuala Belait. SaDistrito ng Belait, ang bahagi ngPanaga ay tirahan ng malaking bilang ng mga migrante dahil saRoyal Dutch Shell at sa pabahay at libangang kagamitan para sa Sandatahang Ingles. Ang tanyag naPanaga Club ay matatagpuan sa lugar. Ang Liwasang Jerudong, na sikat na liwasang panlibangan, ay matatagpuan sa kanluran ng kabisera.
Klima
Ang Brunei Darussalam ay mayklimang ekwatoryal. Ang karaniwan na taunang temperatura ay 27.1 °C (80.8 °F), na may karaniwang temperatura sa Abril-Mayo na 27.7 °C (81.9 °F) at may average na 26.8 °C (80.2 °F) tuwing Oktubre-Disyembre
Tinitiyak ng Brunei na ang lahat ng kanyang mga mamamayan ay may libreng pangangalagang pangkalusugan, na binibigay sa pamamagitan ng mga pampublikong mga pagamutan. Ang pinakamalaking pagamutan sa Brunei ay angPagamutang Raja Isteri Pengiran Anak Saleha, na kilala ring bilang Pagamutang RIPAS.
Mayroon ding mga pagamutang pribado, ang Sentrong Medikal ng Liwasang Jerudong.
Hanggang noong 2008, wala pang isang pagamutan sa Brunei ang sumailalim sa akreditasyon pang-internasyunal.
Sa kasalukuyan wala pang paaralang medikal sa Brunei, at ang mga taga-Brunei na nais mag-aral at maging manggagamot ay kailang mag-aral sa mga pamantasan sa ibang bansa.
Ang Brunei ay maaaring lakbayin mapalakbay dagat o lupa. Ang pangunahing daanan ay nakatalag sa kabuuan ng Brunei ay ang Pan Borneo Highway, na isang proyektong kaanib ang Malaysia. Maliban sa Pan Borneo Highway, ang Brunei ay maaaring marating sa pamamagitan ng Paliparang Pandaigdig ng Brunei.
Ang 66.3% ng populasyon ay nagmula sa lahingMalay at matagal na pinangungunahan ang ekonomiya ng bansa, 11.2% ay mula sa lahingIntsik, 3.4% ay mga katutubo at 19.1% ay mula sa ibang lahi. Ang opisyal nawika ng bansa ay angWikang Malay (Malay:Bahasa Melayu), subalit ang mga kakaunting mga Tsino ay nagsasalita ngWikang Intsik. AngWikang Ingles ay sinasalita ng karamihan at may kalakihan din ang bilang ng mga pamayanan ng dumarayong Briton at Amerikano.
AngIslam ay ang opisyal narelihiyon ng Brunei na may 67%, at ang sultan ang pinuno ng relihiyon sa bansa. Ang ibang paniniwala na mayroon ay angBudhismo 13% (na karamihan ay Intsik), 10%Kristiyano, at sa mga maliliit na mga pamayanan ay mga relihiyong katutubo.
Halos karamihan ng mga taga-Brunei ayMalay, na may malalim na impluwensiya mula saIslam, at mas tradisyunal kaysa saMalaysia.[17]
Ang kultura ay naimpluwensiyahan din ng demograpiya ng bansa: 2/3 ng populasyon ay Malay, at ang nalalabi ay binubuo ng mga Intsik, Indiyano, at mga katutubong Malay.
Ang Brunei ay may malaking bilang ng mga banyagang mga manggagawa, na kinabibilangan ng mgataga-Indonesia at mgaPilipino, taga-Thailand,Bangladesh, at mga Amerikano at Briton na nagtatrabaho sa sektor ng industriya at edukasyon.
.svg)
_-_BRN_-_UNOCHA.svg)
