Таҳмдор (форсӣ:تهمدار) —дараҷаеафсарӣ дарнерӯҳои заминӣ ваҳавоӣ,ниҳодҳои низомӣ ва амниятӣ, ки ҷойгоҳе болотар азтаҳмовар ва пойинтар азтаҳморо дорад ва баробар боновбон дувум дарнерӯи дарёӣ аст;лейтенант[1].
Таҳмдор дарнерӯҳои мусаллаҳ маъмулан мақоми созмониифармондеҳитаҳмро дорад, киягони тактикиест, ки аз ду ё чандрада ташкил шуда ва бахше азвашт аст; даста[2], взвод[3].
«Таҳмдор» яке аз истилоҳотисипоҳи Ашкониён аст, ки унвони фармондеҳи таҳм буд. Пажӯҳишгарон ин унвонро рӯбардор аз истилоҳиюн.-қад.τάγματάρχος (τάγμα ‘гурдон’ +άρχω ‘фармондеҳ’, яънесаргурд) дар сипоҳи Руми Шарқӣ донистаанд:
паҳлавӣ:tagm(a)dār <юн.-қад.τάγμα >паҳлавӣ:tahmīh ‘нерӯ’ +-dār ‘доранда’ <паҳлавӣ:tahmdār ‘фармондеҳитаҳм’[4].
«Таҳмдор» бо равиши вожасозии таркиб аз як вожа ва як пасванд сохта шудааст:таҳм +дор. Мақулаи дастурии ин вожаисм ва сохтвожаи он ба сурати [исм (таҳм) + пайвожа (-дор)] аст. Пасванди «-дор» (<порсии миёна:*dār <порсии бостон:*dār(a)- <эронии бостон:*dārai̯a- «доштан;доранда»[5]) ба исм афзуда мешавад ва умуман маънии «нигаҳдоранда»-ро мерасонад[6]. Ин пасванд дар вожасозии низомӣ аз куҳантарин замонҳо ба кор меравад. Чунончи, дарзабони эронии бостон «*kāra-daranaka-» ‘дорандаи сипоҳ, сипаҳдор’[5], дарпаҳлавӣ:«tagm(a)dār» ва дарфорсӣ:«сипаҳдор» ва«лашкардор» бо ҳамин пасванд сохта шудаанд.
«Сипаҳдор ёсипоҳдор» низ аз истилоҳоти куҳани низомӣ ва мутародиф бо «сипаҳсолор» ва «фармонраво;подшоҳ» аст ва «сипаҳдорӣ» низ «амали сипаҳдор, сардории сипоҳ, фармондеҳӣ»-ро мегуфтанд[7]. Чунончи,Фирдавсӣ «сипаҳдор»-ро дар «Шоҳнома» ба маънои «фармондеҳи сипоҳ» бисёр ба кор бурдааст:
Таҳамтан ҳамон гаҳ забон баркушод,
Паёми сипаҳдориЭрон бидод[8].
СипаҳдориТурон чу з-он гуна дид,
Сабук сар аз он ҷанг берун кашид[8].
«Лашкардор» низ аз истилоҳоти куҳани низомӣ ва ба маънои «идоракунанда ва фармондеҳи лашкар» аст ва «амалу шуғли лашкардор; нигаҳдории лашкар; фармондеҳии лашкар»-ро «лашкардорӣ» мегуфтанд[9]. «Лашкардор» дар «Марзбоннома» ба маънои «фармондеҳи лашкар» ба кор рафтааст:
«Корҳои мамлакат ба мардони кору лашкару лашкардор рост ояд»[10].
Бино бар ин пешина ва додаҳо, «таҳм» ба ҷои «взвод» ва «таҳмдор» ба ҷои «лейтенант» (азолмонӣ:Leutenant >фр. lieutenant «ҷонишин») ва дар пайравӣ аз он вожаҳои «таҳмовар» ва «таҳмбон» сохтаву барои ҷойгузиниидараҷаҳои низомии «лейтенанти хурд» ва «лейтенанти калон» баВазорати мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод шудаанд[11].
Таҳмдор ҳамчунсимати низомӣ нахустин бор дарсипоҳиАшкониён (250 то милод —224) пайдо шудааст. «Тагма» (юн.-қад.«τάγμα») дар сипоҳиподшоҳии Руми Шарқӣ ягоне номида мешуд, ки 100 — 500 сарбозро дар бар мегирифт[12]. Ин истилоҳ дар паи ҷангҳои доманадори Руму Эрон дар замони Ашкониён аз румиён вом гирифта шуда ва дертар бо вожаипаҳлавӣ:tahmīh ‘нерӯманд,диловар,далер,чобук’ (аз эронии бостон:*taxma- > √*tak- ‘тохтан,давидан’ <порсии миёна:tahm >форсӣ:تهم [таҳм] ‘зӯрманд,паҳлавон’[5]) инҳамон ва бо «нерӯ» мутародиф гаштааст[13].
Дар сипоҳиСосониён (224 —651), ки созмони радабандии даҳдаҳиро аз сипоҳи Ашкониён ба ирс бурда буд[14], низ яке аз ягонҳо «таҳм» (порсии миёна:tḥmy) ном доштааст[15]. Ҳартаҳме 50 — 100 сарбозро дар бар мегирифта ва аз чанд «рада» (порсии миёна:radag) ташкил мешуда, ки ҳар кадоме 10 сарбоз доштааст[16].
- ↑Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи уҳдадории умумии ҳарбӣ ва хидмати ҳарбӣ»(пайванди дастнорас)
- ↑Фарҳанги ҳазорвожаи низомӣ. — Теҳрон: Фарҳангистони забону адаби форсӣ, Дафтари вожагузинии низомии Ситоди кулли Нерӯҳои мусаллаҳи Эрон, 1392.. 9 августи 2021 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 22 Декабри 2018.
- ↑Коллектив авторов. Том 2, статья «Взвод» // Военная энциклопедия / Под ред.П.В. Грачёв. —М.:Воениздат, 1994. — С. 85. — 544 с. —10 000 экз. —ISBN 5-203-00299-1.
- ↑Лившиц В. А. Парфянская ономастика. – СПб.: - Петербургское лингвистическое общество, 2010. – 400 с., ил. – (Азиатика).ISBN 978-5-4318-0006-1.
- ↑5.05.15.2Ҳасандӯст, Муҳаммад. Фарҳанги решашинохтии забони форсӣ. — Теҳрон: Фарҳангистони забону адаби форсӣ, Нашри осор, 1393.ISBN 978-600-6143-56-9. — ҷ. 2, с. 1244—1245
- ↑Содиқӣ,Алиашраф. Шеваҳо ва имконоти вожасозӣ дар забони форсии муъосир (5) // «Нашри дониш», хурдод ва тири 1371, шумораи 7, сс. 39 – 45
- ↑Анварӣ,Ҳасан. Фарҳанги бузурги «Сухан». Ба сарпарастии Ҳасан Анварӣ, Теҳрон: «Сухан», 1381 – . 8 ҷ. мусаввар.ISBN 964-6961-98-3 (давра). ҷ. 5, с. 4034
- ↑8.08.1Абулқосим Фирдавсӣ. Шоҳнома. — Душанбе: «Адиб», 2007. Таҳияи матн ва луғату тавзеҳот аз Камол Айнӣ ва Зоҳир Аҳрорӣ. Муҳаррир Мубашшир Акбарзод. ҷ. 2. — 480 саҳ. — ISBN 978-99947-32-84-5.
- ↑Анварӣ,Ҳасан. Фарҳанги бузурги «Сухан». Ба сарпарастии Ҳасан Анварӣ, Теҳрон: «Сухан», 1381 – . 8 ҷ. мусаввар.ISBN 964-6961-98-3 (давра).
- ↑Деҳхудо,Алиакбар. Луғатномаи Деҳхудо (нусхаи диҷитол) бар асоси нусхаи физикии 15-ҷилдии интишори соли 1377. — Муассисаи Луғатномаи Деҳхудо ва Маркази байнулмилалии омӯзиши забони форсии Донишгоҳи Теҳрон, 1399.(пайванди дастнорас)
- ↑Умед Джайхани: В национальной армии и терминология должна быть максимально национальной
- ↑Ҳамакнун ҳам дар Нерӯҳои мусаллаҳи Юнонгурдон ба забони юнонӣ «τάγμα» васаргурд ёмайор «τάγματάρχης» номида мешаванд.
- ↑Фарҳанги забони тоҷикӣ. Зери таҳрири М. Ш. Шукуров, В. А. Капранов, Р. Ҳошим, Н. А. Маъсумӣ — М., «Советская Энциклопедия», 1969. ҷ. 2, саҳ. 354 – 355
- ↑Никоноров В. П. К вопросу о парфянском наследии в сасанидском Иране: военное дело // Центральная Азия от Ахеменидов до Тимуридов: археология, история, этнология, культура. Материалы международной научной конференции, посвященной 100-летию со дня рождения Александра Марковича Беленицкого (Санкт-Петербург, 2–5 ноября 2004 года) / Отв. ред. В. П. Никоноров. СПб., 2005. С. 156
- ↑Asha R. The Dates in the Pahlavīg and Pārsīg Inscriptions of Durā (Europos). 24 Январ 2019 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 7 августи 2016.
- ↑Айвазян А. Терминология организационной структуры Армянской Армии в IV—V вв. // А. Айвазян. Армяно-персидская война 449–451 гг. Кампании и сражения.– Eреван: Воскан Ереванци, 2016; СПб.: Алетейя, 2017. С. 360—464.
