Боку
«Қалъаи духтарӣ»
МанзараиБаҳри КаспӣБоку́ (озарбойҷонӣ: Bakı, шояд азпорсӣ: بادو کوبی — баду кубе) —пойтахт ва шаҳри калонтариниОзарбойҷон. Боку, бандари калони Баҳри Каспий ва шаҳри бузургтарини Қафқоз аст. Дар соҳили ҷанубии нимҷазираи Обшорон (Апшерон) воқеъ аст. Аҳолиаш — 2 092 400 нафар (2011, бо атрофаш 2 600 100), асосан озариҳо (то соли 1990 сермиллат буд; зимни барӯйхатгирии соли 1989-ум 66 дарсади аҳолиаш озариҳо буданд).
Боку бори нахуст дар маъхазҳои асри 5 ва асарҳои ҷуғрофии асрҳои 9-10 («Ҳудуду-л-олам» ва дар осори Истахрӣ, Масъудӣ, Муқаддасӣ) зикр шудааст. Аз асри 11 бандари баҳрии асосии Шервон, дар охири асри 12 ва асри 15 маркази маъмурии давлати Шервоншоҳиён буд. Муаллифони асрҳои 12-15 (Ёқути Ҳамавӣ, Закариёи Қазвинӣ, Бакрон ва ғ.) кони нафт доштани Бокуро (дар асарҳои худ) қайд кардаанд. Соли 1540 Бокуро сипоҳиёни Сафавиён ва дар охири асри 16 Империяи Усмонӣ тасарруф намуданд. Соли 1604 қалъаи Бокуро лашкари шоҳ Аббоси 1 хароб кард. Солҳои 1723—1735 ва 1796—1797 зери тасарруфи сипоҳиёни рус қарор дошт. Соли 1747 маркази хонигарии Боку буд. Дар солҳои ҷанги байни русҳо ва форсҳо (1804—1813) ба Руссия ҳамроҳ карда шуд (1806). Дар нимаи дуввуми асри 19 Боку бо саноати истихроҷи нафт босуръат тараққӣ кард. Апрел-июли 1918 таҳти назорати болшевикон, августи 1918 дар тасарруфи лашкариёни англис қарор дошта, дертар Бокуро туркҳо ба даст дароварданд. Солҳои 1919-20 пойтахти Ҷумҳурии Демократии Озарбойҷон буд. Апрели 1920 ба Боку Артиши Сурх ворид гардид; солҳои 1920—1991 пойтахти ҶШС Озарбойҷон буд. Аз соли 1991 пойтахти Ҷумҳурии Озарбойҷон.
Аҳолӣ 2 181 800 наф нафар (2014). Соли 2009 дар Боку чунин миллату халқҳо маскун будандозарбойҷониҳо (90,3 %),русҳо (5,3 %),украинҳо,курдҳо,лезгинҳо ва халқҳоиДоғистон,яҳудиён,гурҷиҳо,туркҳо[3].
| Сол | озарбойҷониҳо | % | русҳо | % | арманиҳо | % | яҳудиҳо | % | лезгинҳо | % | тоторҳо | % | дигарон | % | Аҳолӣ |
|---|
| 1886[4] | 37 530 | 43,3 | 21 390 | 24,7 | 24 840 | 28,7 | 391 | 0,5 | н.д. | н.д. | н.д. | н.д. | 2 460 | 2,8 | 86 611 |
| 1897[5] | 40 341 | 36,0 | 37 399 | 33,4 | 19 099 | 17,1 | 391 | 0,5 | 310 | 0,3 | н.д. | н.д. | 12 850 | 11,5 | 111 904 |
| 1926[6] | 118 737 | 26,2 | 159 491 | 35,2 | 76 656 | 16,9 | 22 045 | 4,9 | 3 708 | 0,8 | 9 239 | 2,0 | 63 457 | 14,0 | 453 333 |
| 1939[7] | 235 762 | 29,2 | 343 558 | 42,5 | 118 703 | 14,7 | 31 056 | 3,8 | 12 351 | 1,5 | 24 306 | 3,0 | 42 954 | 5,3 | 808 690 |
| 1959[8] | 211 372 | 32,9 | 223 242 | 34,7 | 137 111 | 21,3 | 26 623 | 4,1 | 12 304 | 1,9 | 10 745 | 1,7 | 21 110 | 3,3 | 652 507 |
| 1970[9] | 586 052 | 46,3 | 351 090 | 27,7 | 207 464 | 16,4 | 25 937 | 2,0 | 23 650 | 1,9 | 26 379 | 2,1 | 44 943 | 3,6 | 1 265 515 |
| 1979[10] | 854 386 | 55,7 | 337 959 | 22,0 | 215 807 | 14,1 | 25 405 | 1,7 | 28 995 | 1,9 | 26 438 | 1,7 | 44 245 | 2,9 | 1 533 235 |
| 1989[11] | 1 184 160 | 66,0 | 295 500 | 16,5 | 179 950 | 10,0 | 22 826 | 1,3 | 38 100 | 2,1 | 24 331 | 1,4 | 50 007 | 2,8 | 1 794 874 |
| 1999[12] | 1 574 252 | 88,0 | 119 371 | 6,7 | 378 | 0,021 | 5 164 | 0,3 | 26 145 | 1,5 | 27 652 | 1,5 | 35 892 | 2,0 | 1 788 854 |
| 2009[13] | 1 848 107 | 90,3 | 108 525 | 5,3 | 104 | 0,005 | 6 056 | 0,3 | 24 868 | 1,2 | 25 171 | 1,2 | 32 984 | 1,6 | 2 045 815 |
Боку маркази бузургтарини иқтисодии мамлакат буда, дорои се заводи пуриқтидори коркарди нафт аст. Бокуи муосир маркази саноати мошинасозӣ, киштисозӣ, электротехникӣ (з-дҳои мошинасозии электрикӣ, «Электросвет», истеҳсоли яхдон ва кондитсионер), нафту кимиё (заводи коркарди кислотаи сулфат, истеҳсоли шина ва йоди Сурахан), коркарди семент, саноати сабук (истеҳсоли матоъҳои пахтагин, шоҳӣ ва моҳути маҳин, комбинати дӯзандагӣ, фабрикаи пойафзор) ва саноати хӯрокворӣ мебошад.
Тариқи гузаргоҳи киштиҳо (роҳи киштигард) бо шаҳрҳои Туркманбошӣ, Бекдашем (Туркманистон) ва Оқтеппа (Қазоқистон) мепайвандад. Маркази роҳи оҳан дар Ганҷа, Дарбанд, Имишлӣ, Саланӣ ва Ленкоран. Фурудгоҳи байналмилалӣ ва метрополитен дорад.
Маркази Боку ба ду қисм — куҳна ва нав (аврупоӣ) ҷудо мешавад. Дар шаҳри қадима Шаҳри дарун, Қалъаи шикаста (асри 11), Қалъаи Духтар (асри 12), маҷмааи Қалъаи Шервоншоҳиён (асри 11), манора ва масҷиди Синик-қалъа (1079), Девонхона, манораи Масҷиди ҷомеъ, мақбараи ситорашинос Саиди Бокувӣ, корвонсаройи Мултон (асри 14) боқист. Дар қисми аврупоии Боку биноҳои охири асри 19 ва аввали асри 20, аз ҷумла бинои Думаи шаҳрӣ (1900), театрҳои мусиқӣ-мазҳакавӣ, Академияи илмҳо, Филармония, хонаи А. Қулиев (1899), осорхонаи адабиёти Озарбойҷон ба номи Низомӣ ва дигар майдону хиёбонҳои Озарбойҷон, Нафтчиён, ба номи Рашид Бейбутов, Истиқлолият; майдонҳои марказии Азалдӣ, Ознефт, Фузулӣ, масҷидҳои Тоза-Пир (1914), масҷиди Имом Ҳусейн, Ҳоҷӣ Султонлӣ ҷой гирифтаанд.
Дар Боку донишгоҳ (1919), 8 мактаби олӣ, Академияи илмҳо (1945), 32 Осорхона (аз ҷумла осорхонаҳои таърихи Озарбойҷон, санъат, осорхонаи қолинбофӣ), 8 театр, Сирк, Боғи ботаникӣ ва Боғи ҳайвонот мавҷуд аст.
Бинои Baku White City
Шомгоҳи Баку İsmailiyyə palace
Манзили Исо-бек Абдулсалам-бек оглы
Биное дар кӯчаи Низоми
Мусаввараи Боголюбова А. П. «Боку. Вақти пешин».
1861Мусаввараи Боголюбова А. П. «Боку. Соҳил».
1861Кӯҳандизи духтар
Манзараи соҳили Боку
Қалъаи Боку
Дарвозаи Шемахин,шаҳри куҳна (Ичери шехер )
Шаҳри куҳна
Қасри Шервон шоҳиён
кӯчаи Рафибейли Нигар Худадат кызы
Хиёбони нафтчиён
Қасри Мухторов
Гунбазҳо
| |
|---|
| Фарҳангҳо ва донишномаҳо | |
|---|
Дар феҳристҳои китобшинохтӣ |
|---|
|
|
 |
|---|
|
| Осиёи Шимолӣ ва Марказӣ | Осиёи Ҷанубӣ | Осиёи Ҷанубу Шарқӣ | Осиёи Ғарби ва Ҷанубу Ғарбӣ | | | - Бандар-Сери-Бегаван,Бруней
- Бангкок,Таиланд
- Вйентян,Лаос
- Ҷакарта,Индонезия*
- Дили,Тимори Шарқӣ
- Куала-Лумпур,Малайзия
- Манила,Филиппин
- Нейпйидо,Миёнмор
- Пномпен,Камбоҷа
- Сингапур
- Уэст-Айленд,Ҷазираҳои Кокос (Австралия)
- Флайинг-Фиш-Коув,Ҷазираи Кирисмас (Австралия)
- Ханой,Вйетнам
| - Абузабӣ,Имороти Муттаҳидаи Арабӣ
- Аммон,Урдун
- Анқара,Туркия*
- Бағдод,Ироқ
- Байрут,Лубнон
- Боку,Озарбойҷон
- Димишқ,Сурия
- Дуҳа,Қатар
- Ереван,Арманистон
- Уршалим,Исроил(де-факто)†
- Қоҳира,Миср*
- Манома,Баҳрайн
- Масқат,Умон
| - Никосия,Кипр
- Ромуллоҳ,Фаластин(де-факто)†
- Санъо,Яман*
- Никосия Шимолӣ,Кипри Шимолӣ
- Хонкандӣ,Қарабоғи Кӯҳистонӣ
- Сухумӣ,Абхозистон
- Тифлис,Гурҷистон
- Теҳрон,Эрон
- Схинвалӣ,Осетияи Ҷанубӣ
- Кувайт (шаҳр),Кувайт
- Эпископи,Акротири ва Декелия (Бритониё)
- Риёз,Арабистони Саудӣ
|
|
|
.jpg)
.jpg)
.jpg)
