u sidi sa, masa sidiay a binacadan, u sanu sidiay a tatungus kasabinacadanay (kasingangan nu i cudad sa u Caprini) i kasumamadan nu Cung-ko a nipangangan sakacacay sa ya san-ken han, sakatusa sa ya cen-lang, sakatulu sa ya ciyenlo han sakasepat sa ya tu-sun-ce han. nu sidiay a kasabinacadan sa kaidawan tu ya masamulmulay a sida, nu buyu’ay a sidi, tabakiay nungawa' a sidi, atu ya salengacay a sidi kayadah.
sakay nu kakawsanay a kungku atu nu binawlanay a lisin (神話與民俗學)
古希臘紅繪公羊角形杯，約460-450 BC。從亞納菲索斯。國家考古博物館，雅典。i kasumamaday nu Greece a sumanahayay a pisasengian tu hinoki ku ngawa nu ya sidi kasadit niya kupu, katabaki sa 460-450 BC. makay i Ya-na-huy-su-se sa. nu kanatalay a papadengan tu mukasiay a tuudtuud a kakitida sa. i Ya-tian.
iti Cung-ko ina sidi sa u sidi sa masanu lalangawanay a kalemetan a aadupan sa, itini i Cung-ko misadit tu sulit sa kaladamsayan atu salunganay a sulit sa, u sidi amin ku sisatangahan a paayaw, ya kaladasayan a sulit ya "祥" (siyang) sa sikalecad tuya "祥" (siyang) hananay la’cus a nayay ku sulit tiya sidian, u sapakatineng sa itini ku nilacul tu imin. u sidi hananay sa i Cung-ko a sapadutuc sa masa nu laylayykaidaw nu sacunus tu kalamelitan, i kasumamadan sa u nikatabakian a kalemetan nu "羊" (yiyang) sa u sakalemetanay sa tina sulitan "大吉祥" (ta-ci-siyang) han.
u nu sidiay a nisangaan tu sapabacu tuya kulit nu dikuc sa idaway tu ku sapatineng tu kalemetan, ya cili atu ya siyangzuye hananay a imi, ya cisiyang hananay sa u kanikalan nu cilal palatuluen a tatukian ku sikalekal nu cilal, u sikalemet nu tawya a tatukian. u masa nu sidiay a tatangahanay a nipangangan sa caay kakatuud, nika masa nu Cung-koay satuasay a tatangahan a ngangan, iti（lasubuanay sakay nu kasingangan sa）nikapasilatan tu saka 202 a mapasilac, u sidi hananay sa itini i dadutucan nu pilecuhan nu aadupan a nipasilac sa sakay walu, sasasuayawan a satektek sa u sadikuday. nika iti nutipanay a kakitidaan sa, nu bunac a nipasilac tu kakilulan nu sabaw tusaay idaw aca kya salengacay a sidi, atu ya mo-ciye (buyu’ay a sidi) nipasilac sa u sayaway atu sabaw cacay, u sidi nu buyu’ sa i nutipanay a binacadan sakay nu lalangawan a tatungusan sa u cayay kademec nu kangeluan atu caay kapenec sananay, u sibanuhay mamumuay ku udip a sidi sa mapusiay sa ku sasitungus, kyu ya iyutay hananay a binacadan sa nipimelaw tu lalangawan tu sakay buyu’ay a sidi sa u mubelihay tu binacadan, u mamumuay ku banuh a sidi sa u misululay ku balucu' tu binacadan sananay.
iti England a masaadidiay a kenis sa, i paymihcaan idaw ku nipalekalan tu kadademec tu mamumuay a banuh nu sidi, caay kau nu itidaay a dada ku mapacepcepay ku mata, pasu u belaway tuluay asubal i amin kanatal kakayda satu makangkang ku pilihida. ina mahiniay masa nu laylayay a kawaw nikadademecad sa, na i 1989 a mihcaan ku kalingatuan, kutusisa u kasaupuan nu katuuday pacuyaku a miuyuy tu picidekan a matatengil tina kawawan, nika katukuh i 1992 a mihcaan sa, ina kadademecan tu a misayit tu banuh itida i pahutingan tu sidi a kakitidaan a malingatu.
u sidi sa yadah ku kasasiduma nu sakay kalisiway tu sasahicaan, tinaku ya buling nu sidi (atu u pinayatan tu a tuudtuud a pisangaan, sikalecad niya salangay a elaw), u banuh, u titi atu ya simal nu sidi. kaidaw niya banges nu sidi palutatipeluken i ayaw nu kainayian nu tatipeluk a mihcaan sa, katensan a miida tu sakahenulan sakay hekal. malamumuay a sidi iti masadumaay a kanatal sa tinaku ya Australia, New Zealand, Uruguay, Argentina, kayadah nu kanatal sakaidaw nu sakahenulanay tu sakay u silacul nu sakalisiwan, sikalecad nu Austalia sipatuduen nu tau tu kasingangan tu ya "mukacaway i kulul nu sidi a kanatal" han.
u siukakiay a aadupan kahaymawan a kasumad (偶蹄動物的進化)
siukakiay a aadupan sa namakay i kasumamadan picapian tuya baluhayay tu a ziday (古新世), masanu siciiday nu sadipa a aadupan haymaw sananay a kasumadan kasahinian. kasilamitan a masumad sa namakay i pitekaan tu nu baluhay a ziday (始新世) haymaw sa kapeluan. iti kalatebanan a ziday (中新世) atu kaayawanay a ziday (上新世) sa, u sakahenulan a tatukian ku nikasumadan i mahida.
piadih nu hekalan sa, iayaway a siukakiay a aadupan misasengi tuya aydaay a sinina’ay i sasauwacanay a ngabul (Tragulidae); kalawkaw, apuyu ku kuku, u papah ku tatungus a mukan. kalingatuan nu baluhayay a celahcan iti kikukikulan tu nu mihcaan (4600 a mang kya i ayawan nu mihcaan) masaadaayay tulu a nikasaditan nu sidi muteka tu a idaw ku kasasumadan, masapabuyay a sidi sakay nu yacoay, atu ya malapiay ku kuku a sidi atu ya masatabakiay mukanay tu lutuk a sidi. nika ya siukakiay a sidi sa nayay ku kademec i lihat nu sidiay a mamukeliday tu sakaudip, imahida sa u micidekay ku kaki a sidi ku kalabangbangan a tatukian. ina siukakiay a sidi sa itida sananay i tapiingan mulatlat kangeluan ku sikaudip. nika imahini sa kakayda satu ku nu heni a macakat ku kasasibutan nu bituka a palawpes tu nikanan, sini susutan tu a taneng a mukan tu mahidaay nayay ku iyubung a canacanan u sapicunus tu nikanayatan a maudip ku nikasumadan.
kalingatuan nu baluhay a zitay (始新世) sa itawya a mucelak ku lutulutuk, katukuh tu i tebatebanan a celahcan sa ina kitakitayba demiad sa kasumadan tu, alahicaan sa maacak ku demiad nayay ku nikaudad, u sakaahebalay nu kilalilangan atu lahaday a tuudtuud mamin maacak a mapatay ku langaw, uyda satu ya lutuk muteka tu a mulatlat silangaw, pilatlatan sa talacuwacuwa tu a mubitelak. u lutuk hananay sa u sasalacusay a muyaen a kakanen, uyda sa kaidawan tu micidekay a pimulmul nu bituka ku makalawpesay, tinaku u sidi idway ku ukaki hananay kanamuhan nunuheni a mukan ku lutuk,caay pipili tu tanuakaway saan atu kainayian tu iyubung. kalamkam sa kutayan tu nu siukakiay a aadupan kya siubilay adada a aadupan i lahaday a maudip, mala u sitatungusay tu lutukay ku kakanan a mamukeliday i enaenalan.
