uTajikistan (塔吉克) sa ilabu nu Yaco, itiza i 39 00 N, 71 00 E, u ahebal nulala’mapulung sa 144,100 sq km, uahebal nu lala'ay sa 141,510 sq km, u ahebal nu nanumay sa 2,590 sq km, hamin nutademaw sa 8,330,946.kakalukan umah sa 34.70%, kilakilangan umah sa 2.90%, zumaay henay umah sa 62.40%
Ta-ci-ke(塔吉克)masakaputay kapulungan a kanatal (Ta-ci-ke(塔吉克) a kamu; Ҷумҳурии Тоҷикистон; Er a kamu; Республика Таджикистан), u nipangangan Ta-ci-ke (塔吉克), Cung-ya nu paycacay akanatal, itida i A-hu-han, U-ce-pi-ke, ci-e-ci-s atu cung-huw-ze-min masakaputay kapulungan a kanatal sa, i cung-ya a kanatal atu cung-ko u ahedal nu lala’ usaadidi'ay.[1]
i tung-nan-pu i cung-ya a kanatal, u ahebal nu lala’ 143100 a pin-huw-kung-li. nuidaw ‘’ ibuyu’ay abinacadan ‘’ anikasinganganan,u ahebal nu lala’ i buyu’ hamin hawsa siwa a bataan izaw ku tulu payhunpi. u kenis niyabuyu’ hatida tu pangkiw u telek nu nanum i 3000 mi katalakaw, ya kakalukan caay katanen tu payhun ce pitu dada', pa-mi-r-kaw-yin i yi-s-mi-r.su-mu-ni-hung i kanatal usatalakaway, i telek nu bayu 7495 mi. ya i buyu’buyu’anay nu kuli atu kidetul nu kuli hanikalawpes nu kuli sa, malu sacacay ku nanum matatebudtebud ku nikalawpesmusilsil italawadaw.[2]
u nu hungti henay a mipikuwan sa, pa-mi-r-kaw-yin hamin nu hungtiay hen a nipikuwan, 1890 a mihcaan e-in kinatusaay a kanatal misasulid tu kawaw nu in-e a nikasasulitanay, u in-ko ku situngusay tu wa-han-pa-mi-r, u e-ko unu saamisanay.ayda hen tu sa ya sawali umasatikenihay unu cung-ko-ta-lu a nikuwan sa, pulung nu hamin nu Ta-ci-ke(塔吉克)ay tu, wida a cacay u wa-han-mi-r unu a-hu-han.patideng ku cung-huw-min-ko i nadikudan, namahida malalais( 戰爭) henay, u pa-mi-r-kaw-yin nai’ kutatungus a mikuwan. nika u cung-huw-mi--kokanca paluhidan ku pa-mi-kaw-yin ya i satip a pe-ce utalawadaw palu nu cung-ko a aidangan tu a adihan.[3]
i 1960 a mihcaan u cung-huw-zen-min mapulungay a kapud nu kanatal atu a-hu-hannikasasulitan tu nu likut tu kanatal, u tatenga'ay hang satu miales ku wa-han-pa-mi-ar.[4]
1990 nu mihcaan t-ci-ke umasacacayay tu,u nikasasulitan malu tatenga'ay tu a miales tu pa-mi-ar nu saamisanay, cung-ko ya aadihan tu aidangan malimad pasayda i nu walian katukuh ayda kina kitidaan.[5]
u cung-ko atu Ta-ci-ke(塔吉克) i 2010 a mihca sepad a bulad tusa a bataan idaw ku pitu masasulid tu ‘’cung-huw-zen-min masakaputay kapulungan a kanatal atu Ta-ci-ke(塔吉克) a masakaputay kapulungan a kanatal kina tusay cung-ta a kanatal sakay i tini nu sihuan nikasasulitan tukenis atu likut acudad’’,tateng u nikuwanan nu ta-hun 1158 pin-huwa-kun-li nikelapan tu lala’ pabelien ku cung-huwang. 2011 a mihca cacay a bulad, a paketung atu makayniay i nulala’an nu cung-huwa-zen-min numasakaputay kapulungan a kanatal, u Ta-ci-ke(塔吉克) mikayki a misinkiw pitukel mikelap sapabeli tu cung-huw-zen-min masakaputay kapulungan a kanatal a lala’ tu cacay a malebud nu pin-huwang-kung-li, ya sakacaceking u ahebal nu lala’ tulu nu payhunpi ku nikayadah tu adidi.[6]
Ta-ci-ke(塔吉克) i hekalay a sakakaay ci za-li-huy nu ayda pabeli tu lala’ sakalaheci ni-Ta-ci-ke(塔吉克) u saayway nu nikasasupaliyun malaheci, yu mahida u cung-ko nu silala’ay tu tusa a mang idaw kuwalu a malebud pin-wan-kung-li ci- ta ci-ke nu idaway tu mikuwan, nika, Ta-ci-ke(塔吉克) u mibelih kya mikeliday caay kalecad ku adih nidatenga sakay tinakawawan, sakamu sa u mahiniay a kawaw caay kaw nu hulic a tatudung, unu Ta-ci-ke(塔吉克) tu a nikuwanan kinalala’.[7]
2011 a mihca siwaay a bulad sabaw tusa a bataan demiad, u cung-huw-zen-min masakaputay kapulungan a kanatal atu Ta-ci-ke(塔吉克) masakaputay kapulungan a kanatal u misebengay i lilis nu kenis a hitay mitayli i pa-mi-kaw-yin akitidaan sakay pitu idaw ku lima nu bangkupatektek a misabaluhay tu nikelapan tu kenis nu cung-tamalaliyunay a kawaw.[8]
katukuh i 2014 a mihcaan cacay abulad idaw ku cacay a demiad, u ci-Ta-ci-ke(塔吉克) atademaw hawsa makaala i kanatal tu 8816.04 a man ku tademaw ci-ta-ke a tademaw sa makaala tu payhunce 80, u-ce-pi-ke a tademaw makaala tu walu payhunpi, u e-luo-s a tademaw payhunce cacay. nikahida sa, idaw hen ku pa-mi-r, ta-ta-e, ci-r-ci-s, tu-ku-man, ha-sa-ke, u-ke-lan, salengacay e-luo-s, ya-mi-ni-ya hamin nubinacadan. u muenengay a tademaw hawsa u sinciya i-s-lan a kiwkay, u yadahay u sin-ni-pay, pa-mi-r a tademaw unu se-yA-pay unuydaay tu a kiwkiwkayan kumihiniay.[9]
Ta-ci-ke(塔吉克) idaw ku kulid tu sikinmay ( ciyin, sin, u, ti, kung ), caay kahacica ku siking, miy, yA-yAin ku tungus, idaw hen ku simal, dahacay a bali, u kapahay sa u aalan mihelupay tu simal atu yadahay a sapisanga tu lumiay a zayliyaw. papadidaan misinga tu simal malu sayaway nu masakaputay kapulungan a kanatal, cin,sin kuwan u sakacacay i cung-ya, kilul satu idaw ku cin,sin,mu’,u,ti ss, kin kuwang, simal, dahaca bali, mi, cikah a ba’tu, malikatay a ba’tu. maylabuay idaw henay ku nitimutan tu yadahay a sapisanga' tu luma a zayliyaw. sakalakakitaan tu maykaniay i nanum, katukuh i 2014 a mihca hamin nu kitaki sakay walu, u tademaw hamin i kitaki sa u sakacacayay, hamin nu calap i cung-ya makaala tupangkiway satu, nika caay katatudung ku nikatahkalan tu cacay bataan nu pay-hun-pi. u pikawawan nu tahkalay hatida ya nicalap tu siykay a tahkal hamin nu kalisiw u pangkiw dada'. sakahenulan a kawaw idaw ku miatangay mikudkud tu tuud, u ahemaway a pikawawan, misanga'ay tu kakanan, idaw hen ku pakulitay a kin, misanga'ay tu sapaiyu' a kawaw, misangay tu kikay atu kalapiyakan a kusi nu kawaw.[10]
u malukay sinipaluma haynikaidaw ku tahkalay nu payhunpi pituay a bataan, paluma tu sasangaan tu kupa’ sa i malukayanay u tanengay ku baked, ya nikatahkal nu kupa’ sa u dawdawmi’ay kya balu nu pada sakasingangan i kitaki, kina balu nu pada sa u ahebal nu tahkalay i nu su-linan a masakaputay kapulungan a kanatal u saayaway. pay-hun-ce sepad a bataan ku ahebal tanen paluma tu sapadaan a kilang, kapah uyni u pahamay tu kayku a kawaw, kiyu, sinipaluma hen tu cileminay a kama, sicedamay alupal, sumanahay a kiyabes hamin nu heci atu idaw kuyni u tipus, kupkup, habay, hawsa. u sapatahekalay a tuud uyni u alumi, ucaayay hen nikapapelaay atu sasangaanay a keliw, tatengaay micumuday a tuud u alumi sasangan a zayliyaw, simal a tuud, kika atu sapisanga. u nikataynian pay-hun-ci enen a bataan idaw ku enen numakayniay i masakaputay kapulungan a kanatal, u tahkalal a pay-hun-pi enen bataan idaw ku lima nu caayay kaw nu masakaputay kapulungan a kanatal.[11]
ta amalukay idaw ku nu udipay, nu mapulungay a kakalukan atu nu maylabuay a manamecay. u malukay nu ta a maluk idaw ku nu udipay a nisumatan hawsa, nu udipay tusa manamechaymaw micalap ku ta a malukay pahabayay usakahenulan a nikaluk, nika u kikay nu malukay atu nalimaan nai’ ku matatudungay caay tu pakalaheci pihacen ku nipikuwan tunu sakay manamec i ta nu malukay, uyda dada sabaw lima idaw ku siwa nu pay-hun-pi ay u sakaluk a satami nu kikay ku cukaymasen. 2011 a mihca ta a malukay pahabayay hamin nu sapalahad kiyadahan ku nu ayaw nu mihcaan tu pitu.siwa a pa-sin-tu, makaala tu 148.53 i’ nu su-mu-ni, nikahini u nipaluman sikaidaw sa 108.94 i’ su-mu-ni, sakalecad idaw tahkal walu.tusa a pay-hun-pi, nu pahabayay a sikaidaw 39.58 i’ a su-mu-ni, nisakalecad idaw ku tahekal pituay.lin pay-hun-pi.mapalatit ku ta nu malukay sapalahed tu kalisiw atu nu nalimaanay a munday hayayda caay henay pakatepa tu sakalaheci nu kawaw.[12]
