Hong Kong " pangangan kang, salunganay a ngangan Syang-cyang han, Ing a kamu Hong Kong, sadidi’ tu sulit HK、HKSAR” tini i Nan-hay amis a tukus, Cu-cyang-kou (珠江口) nuwaliana takinilan, satipan silaed tu Cu-cyang (珠江) uMacau (Aow-men 澳門) atu Kong-tung a niyazu’ Cu-hay-se (珠海市) masapapauwang, nuamisan mitules tu kow-tung-sen Sen-cin-se (廣東省深圳市), nutimulan atu Nan-hay (南海) belaw matatules, ayza u Cung-huw tademaw masakaputay kapilungan a kanatal u micidekay mikawawa tu nu kanatal a kakitizaan.
tini i China ta-lu satimulan, kakitizaan i satipbayu a tukus kasaupuan nu paykanatal, mala u walibayu aca atu In-tubayu saculu’ a zazan. hamin a hekal nu Hong Kong a subal, Cuw-lung (九龍) atu sin-ciye (新界) a nisakaput, hekal a lala’ nu Cuw-lung (九龍) pela’ a subal hekal a lala’, atu 263 a subal a subal. katukuh 2020 a mihcaan, Hong Kong a tademaw pakal tu 750 a mang ku tademaw.
1842 a mihcaan, hungti a ziday atu Ing-kou matatelek tu “Nan-cin a katatelek (南京條約)” tahdikud kelapan paeli tu Hong Kong, zikuzan matatelek aca tu “Pei-cin a katatelek (北京條約)” atu “milekakawa tu Hong Kong a kenis a cedang”, pasasumaen mikelit pabeli tu Ciw-lung atu pacaliw micaliw tu Sin-cye (新界), uynian nu ayzaay a Hong Kong masaadidi’. sakatusa a ngangayawan hawsa, Hong Kong nanialan nu Japan tu tuluay a mihcaan walu a bulad.
1997 a mihcaan pitu a bulad cacay a demiad, Hong Kong a sakuwan u UK ku pabeliay tu Cung-huw a tademaw masakaputay kapulungan a kanatal, patizeng tu Hong Kong micidekay pikawawan a kakitizaan, mikawaw mikuwan tu Hong Kong a tademaw, icelang ku nisakaku, uyza dada' u mipuputay tu kanatal, mikawaway tu hekal a kawaw u China cung-yang cenhu ku mikuwany.
Hong Kong ayaw a kasiminatuan, hungti a ziday sazikuzay a mihcaan izaw singangn tu Hong Kong, itawya Hong Kong patuzu’ tu Tei-keng (鐵坑) nuayawanay adidi’ay a subal, ayzaay a Hang-cu-ken (黃竹坑) nuayawan nu Ya-li-cou (鴨脷洲), caayay ku nuayzay a Hong Kong.
Ya-li-cou (鴨脷洲) izaw ku Swi-tang a ziday malingatu misinzya tu Hung-sen-ye a biw “Ya-li-cou Hung-sen biw”, Hong Kong uyza dada’i saayaway nu hungti a ziday malingatu katuud ku tademaw misizyaay tu ten-huw biw, sisa Ya-li-cou a palahad tu laylay huntu iayaw tu nu Hong Kong, satu ayzaay a Huwng-cu-keng, Hong Kong atu itizaay a ten-wan, i ayaw nu cacay lasubu a mihcaan uyzaanay henay u Hay-wan, adidi’ ku masaenalay, huntu caay kakatuud ku tademaw.
Hong Kong kakitiza a ngangan nu lalekalan yadah ku canancanan a kamuan, uyza cacay a kungku uUK (英國) a hitay saayaway tatukus nu Hong Kong a subal ce-cu hawsa, mibutingay a tademaw ci cen-cin (陳群) mikelid tu hitay nu Ing-kou tayza i Hong Kong a subal i nuamisan ci cin mipikelid pazazan tu tizaay hawsa pakatineng tu Ing-kou a hitay tu ngangan nu “ Hong Kong”.
1941 a mihcaan sabaw tusa a bulad walu a demiad, “Asia (Ya-cou 亞洲) a demiad” Japan misamamaw midebung tu Cen-cu-kang (珍珠港), uyzaay tu a demiad micumud tu Hong Kong, Hong Kong malulud tu waliyu (太平洋) a ngangayaw, masasepaway a kanatal misuayaw tu Japan a mangangayaw. Hong Kong malingatu tu mitena’ mipuput a ngangawaw, UK (英國) a hitay atu Chinese (Cou-kouay 中國的) a tademawUK (英國) a hitay, katukuh i Hong Kong mipadang tuCanada a hitay atu adidi’ay a hitay nu In-tu, atu hitay nu Li-pun madademec mangangayaw kakelulkilul satu maduka. sabaw tusa a bulad tusa a bataan izaw ku lima a demiad, uyzasa Hong Kong a hitay caay kataneng atu patelac ku nilekawaan tu sapingayaw, namahiza sa Hong Kong kalamkam satu mademec.
Hong Kong sakakaay nu mikuwanay ci Yang-mu-ci (楊慕琦) i Hong Kong tabakiay a UK (英國) miedap tu hitay mingayaw tu cacay bataan a demiadan hawsa nai’ ku laheci banzay satuway tu Linpun, ci Yang-mu-ci malubuay nu pingangayaw, Hong Kong a tademaw pangangan han tuwni a demiad u lemeniay kelisimas (Black Christmas) han. tulu a mihcaan waluay a bulad u Hong Kong i ka Japanan henay malingatu tu. nika izaw tu ku Cung-huwa-min-kou (中華民國) a hitay miading tu picalapan nu Lipun tu Hong Kong, katukuh 1945 a mihcaan Amilika ngangayaw a hikuki u picalapan nu Lipun a mihcaan tu nuwamisan Hong Kong a subal, sakamu satu ku Lipun nai’ ku tatelek a mibanzay.
Hong Kong kakuwanan a kenis u hekal 2,755,03 km2, uyza tukus a hekal 1,105.6 km2 “Hong Kong a subal 80,7 km2, Ciw-lung 46.9 km2, Sin-cye kalaliyas nu subal 978 km2, 2014 a mihcaan sazikuzay tu nu mihcaan a nisulitan”, hekal a nanam 1,650.64 km2. Hong Kong a lala' pasu Hong Kong a subal, Ciw-lung-pela’ a subal, Sin-cye (新界) tulumahamin atu163 a subalan, nikayadah nu subaln u Ta-i a buyu’ (大嶼) u satabakiay a hekal.
Hong Kong nayadehay ku yuyu' maenepay nu bayu, mahizaay u sadipasan masabuyu’ay, tunubuyu ’sa adidi’ ku enal, u hekal yadah ku mahicahicaay. u buyu' pasayza nuwalian nuwamisan katukuh satipan nutimulan, u satalakaway u Sin-cye (新界) katalakaw 957 mi nu ta-maw a buyu'. ayzaay a Hong Kong izaw ku 25% ku lala’ mapatadasay tu a lala', pakala tu 40% ku lala' nu likutay aidangan atu kakitizaan pahabay tu mulangaway mauzipay.
Hong Kong macakat ku caculilan, salihalay sa, kapulungan a sapiculu’ angangan u silamalay a zazan, basu, adidi’ay a kazizeng, hayya atu miculuay a balunga a nisakaput, izaw ku dingkiay a kazizeng atu ahemaway a silamalay. 2013 a mihcaan, kapulungan saculu' a demiad pitupin tu labang pakal tu 1,235 a mang ku tademaw. uynian u silamalay a zazan ku nayay ku lawad, paydemiad mitupin tu labang pakala tu 442 a mang, zuma u basu, paydemiad mitupin tu labang pakala tu 376 a mangan.
macacelcel ku tademaw nu Hong Kong, mayadeh tu kayadahay pitupin tu labang a kazizeng. u basu uyza amin u matatungduhay a basu, mipaculil i Hong Kong a subal nuamisan a tukus nu dingkiay a kazizeng sangaleb i kitakitay uyzidada' matatungduday dingkiay a basu a kazizeng. uyzasatu cung-huwan (中環) katukuh teban a buyu’ tansul izaw ku taikecan a tukal i kitakit u satanaya’ay sisatahebay tansul sayay caculilan nu tademaw dingkiay a tukal. Ta-i-san u ahebal 360 i kitakitay u satabakiay lai’c a saculilan.
tusa a bataan nu kasumamadan a mihcaan lima abataan a ziday malingatu, ci Yang-mu-ci (楊慕琦) a tademaw katuuday ku sakakaay mikeliday nu Hong Kong kinapina tu mitanam micuzuh tu binawlan a misakakuay mikawaw, nika mapaculi nu Cung-kung. ayza Hong Kong a cen-ce miduduc tu makay British (英國的) nu pidebungay a mihcaan henay, sin-cen, patizeng tu hulic, huing a hulic atu mikawaway tu nu hulic caay kasasukuwan.
pinaay tu a mihcaan, situngusay tu nu Hong Kong pasupeday tu kalisiw mahiza tu palatatenga’, mikaykic tu patelac a kawaw hawsa, paliwalay a icelang palecad tu cenbu a pikuwan a kawaw atu canancanan ni patuzu’an sangaleb a silaheci, satu tatenga’ a kalamka. sakaku sanay paliwalay a sakikalisiw, nu Hong Kong a sakikalisiw u sapatinakuan micidekay, u lalekalan a sakaleku aca kuyni, u angangan nilaculan maawas ku siacaay a hulic, misakikec ku kakaydiha, madademec amisakaku a pakakilac tu nilaculan nu syakay.
Ing-kou miala tu Hong Kong, tini i 1841 a mihcaan enem a bulad pitu a demiad musakamu tu Hong Kong sakay paydang a minatu, misulul tu misiwbanay a balunga’ paydang sa micumud tahkal. Hong Kong pakayni i kapah ku hekal kakitizaan atu ahebal talulung ku nanum nu minatu, palahad paniyul u paliwalay a kasaupuan nu miculu’ay a balunga’. katukuh 1940 a ziday, katuud ku milaliway pingangayawan a China a mapadesay binawlan tayza i Hong Kong, mahiza mikelid tu tineng atu sikalisiw nu misiwbayay a tademaw.
Hong Kong katuud ku tademaw paymihcaan macakat, duduc tu 2011 a mihcaan patahkal tu nisulitan nu kanatal, Hong Kong kakatuud ku tademaw i kitakit u saka tulu.
Hong Kong makay 1950 a mihcaan malingatu patiyak tu misabalucu’ tu labu nu luma’, palekal tu paylabu a luma' pahabay tu tusa a wawa, misabalucu' maydih miwada’ tu ayzaay a kayadah nu nilecuhan. nika, i 2013 a mihcaan, Hong Kong nipilecuh i kitakit 226 a kanatal atu kakitizaan u saisasaay paycacay malebut a tademaw uyza dada’ 7.8 ku baluhay nilecuhan a wawa.
Hong Kong a cenbu sakalah sa micuzuh tu misakikec tu labu nu luma', micukah tu ledek a kawaw, pasumad tu sapasubana', palahad tu masakapahay, palahad tu sadubaan, sapiedap tu masabalakiay, mapikihay a tademaw atu masingkiay a tdemaw miedap pasakapah, syakay a masakaputay a kusi atu miedapay tu sakakawawan, zuma satu micidekay pasusul tu pakuyucay kakitaan.
ya cacay micekiway tu laylaya nu Hong Kong a tademawtu, sumamad Cung-huw a tademaw (華人) labu nu luma’ a lalangawan atu siacaay a nizatengan a caay i ayzaay a ziday nu Hong Kong malawpes ku syakay. uzuma cacay a tademaw micekiway tu laylay sakamu sa, Hong Kong a syakay lalangawan malalacal tu satipan a lalangawan atu masungaaytu u kahenulan sa u China malukay misiwbayay kasumamadad u siacaay atu siyangsiyangay,
Ing-kou pasubanaay a lekec, hulic, misausiay, misanga’ay patizengay, padekuay, mikawaway tu kapulungan nu kanatal, pikawawan sakuwan a canancanan a siepucay, a kalekec, atu mananamay makakadum, makakadum mapatizeng ku Hong Kong kacekukan a sakikalisiw, msumad tu ku hekal nu syahuy, imahini kanahatu caay henay ka azih matabesiw ku nizateng, nika malilid masumad tu, taneng tahadauc ku nizateng.
Hong Kong talakaway a cacudadan a sasaydan ci Wang-i-uw (王賡武) cyawsuw, “Hong Kong a tademaw taneng i baluhay ayzaay a ziday China a tademaw tu kikasumadan pabuwahen tu.micidekay a since a kenis a maedap ku i Chinaay a tademaw misulup tu likutay a kitakit sipakengay a lalangawan, baluhay nizatengan yadahay tatungusay a lalangawan nu China. Hong Kong atu zumaay a China lilisay nu bayu Cung-huw a tademaw a mala u micuzuhay tu kanatal palahday tu kahenulan a icelang .
