hanany akapulungan a kanatal, nipangangan sa u “Belarus” atu nu kantan hananay a nipangangan ya (Berus), nu mamikuwanay sakay nu Hulamay a nipangangan sa u “Belarus” han, u kakitidaan sa iti kawalian nu Europe maylabuay tukusanay a kanatal, malasayaway a tuse sa ya Minsk (明斯克) han. ina Belarus sa nau Soviet (Su-uy-ay 蘇維埃) hananay a sakay nu siyakayay kunidaay a nidateng nikapulungan, i ti 1991 a mihcaan walu a bulad tusa a bataan idaw ku lima a demiad makay i Su-liyen katahkal masakunidaay a kanatal, i kalecadan a mihcaan sa i siwa a bulad sabaw siwa a demiad, maysumad tu u (Belarus kapulung a kanatal).
ina Belarus sa nu wali atu nu kaamisan sa micapi tu Russia a malbiyaw, tatimulan sa malalitin tu Ukraine a kanatal, nuetipan sa macacapi tu ya Poland (波蘭), Lithuania (立陶宛), atu Latvia (拉脫維亞) hananay a kanatal, nikaahebalan nu lala’ sa makaala tu 207,600 km2, u kaidaw nu tademaw sa makaala tu 950 a mang kayadah (2018 mihcaan a nisausi), u nikaliwasak nueneng sa i tida i Minsk (明斯克) atu dumaay a tuse ku sayadahay atu kalacapicapianay, micapi tu 80 palasubu a tademaw u nu kalamitanay tu a binacadan u Belarus (白羅斯), u makay kaadidingan a binacadan sa u Russia, Poland(波蘭) atu ya Ukraine (烏克蘭) hananay a tademaw.
nu dikudan i ti 1995 a mihcaan, ina Belarus (白羅斯) atu Russia a kamu sa, kala nu kanatalay a sasakamuen. u Belarus (白羅斯) sakay nu hulicay sa nayay ku nipalamadac tu sakakilulan tu papasubana’an tu sakay kamu, katuuday nu tademaw sa sisingku tu nu Russia ya Orthodox (Tung-cen 東正) hananay a kiwkay, kilul satu makay nu Lo-maayay a Tin-cu-kiw (羅馬天主教), ya nu Ciwluay a kiwkay sa nikayadah nu lisin a demiad “sakalecad nu kaudipan a lisin” mapaketun tu nu kanatalay a pahanhanan a demiad.
u Belarus i ti nu nakamuwanay masulitay u imi sa “u salengacay a rus(羅斯)”, ina “rus (羅斯)” a ulic sa nu makay i kasumamadan ya Ku-no-se a kamu (Ruotsi), ya imi sa u papacunaay a tademaw sananay, u sakusaan a nipatudu’ sa i amisay a Europe ya Wa-lian-ke a tademaw (北歐瓦良格人), u nu Uy-cin a masadumaay a tademaw sananay.
iti pituay, waluay a seci sa, ina Wa-lian-ke a tademaw (瓦良格人), u icelang ku sangangayaw tu Tung-se-la-bu a binacadan (東斯拉夫人), “ya i aydaay Belarus a tademaw, atu Ukraine, Russia nikapulungan a nipangangan”, sadikuday sa iti Tung-se-la-bu a tademawan (東斯拉夫人) nu lala’an patideng tu ya Liw-li-ke a hungtiay a kanatal (留里克王朝), pahecek tu kanatalay a tadangangan u “rus (羅斯)”, zayhan ya kanatalay a tuse mapatideng i Ukraine a Kiev (Ci-bu 基輔), nu laylayay a nipangangan sa yaKievan Rus (Ci-bu Rus 基輔羅斯) han. uyni sa malasayaway i nu lala’an masacacayay a hungtian a kanatal, nipikuwan sa kalaidaw nu tenes tu 700 a lasubu nu mihcaan, kuyni nu i tidaay tu kueneng ya Tung-se-la-bu a tademaw (東斯拉夫人) kakayda satu haymaw sa kakilukilul satu u “Rus (羅斯)” a tademaw satu. uyni sa nikakaydaan nu mahtatusaay a kanatal a ngangan a nikalekalan.
iti Kung-yen 9 se-ci katukuh i 11 se-ci, nu aydaay a Belarus sayadahay a lala’, sakay nu Vikings (Uy-cin a tademaw 維京人), iti kung-yen 862 a mihcaan nipatidengan a Kievan Rus (Ci-bu Rus 基輔羅斯) , u masacacayay ya Ryurik (Liw-li-ke 留里克) a hungtiay a kanatal a nipikuwan a nikaahebal tu nu waliay a Slavic (Tung-se-la-bu 東斯拉夫) a kanatal. i Kievan Rus kapulungan ya hungti ci Jaroslavl (Ya-lo-se-la-bu 雅羅斯拉夫) i 1054 a mihcaan nibelec sa, nudikudan ya Kievan Rus kakilukilul satu kalupisakan a kunida sa, mala u masadumaay a sanukenisay a kanatal.
i siwa atu cacay a bataan a seci, nu aydaay a Belarus makay nu amis, timul, patideng tu Polotsk (Po-lo-ce-ke’ 波洛茨克), Turov (Tu-lo-bu 圖羅夫), Pinsk (Ping-se-ke’ 平斯克) a kapulungan a kanatal.
在9至10世紀間，今白俄羅斯南北部建立波洛茨克、圖羅夫—平斯克等公國。
sabaw tulu katukuh sabaw sepat a seci kalecabayan atuLithuania (Litaw-wan 立陶宛) a kanatal, nikalcabayan atuLithuania a kanatal sa nu nipakalisiwan a pabaluhay tu a nipitapal, satusa u nu cen-ce atu nu sikalecad nu nakamuan iti nalala’an a binacadanay a lalangawan ku nikasa. sabaw tulu a seciay aMongolia (Mong-ku 蒙古) misuayaw tu Belarus nipipenec sa, ya Belarus debungan kaapuyuan micebis nu Mongol (蒙古人), ya 'kim Horde (Ci-can-hana 金帳汗) hananay a binacadan, sipakaynien mingayaw tu nutipan nu Europe atu Poland, katukuh i nipidebung nuLithuania kapulungan a kanatal tiya Kievan (Ci-bu 基輔) hananay, kademecan ku hitay nuMongolia, ina lala’ sa itawya makalaliw tu sakaini nu kalabadesan.
mamapahedek tu ku sayaway a nikalalaisan i 1918 a mihcaan tulu a bulad tusa a bataan idaw ku lima nu demiad, ya Brest (Pu-liy-sete 布列斯特), Litovsk (Litaw-hu-se-ke' 立陶夫斯克) a lice i teban nu kasasuliclic sa, sipakilul han tu nu Germanyay a hitay a Bosing-go a nipilatlatay a nipidebung tu Belarus, Ukraine, Baltic a bayu (Po-lo-ti-hay 波羅的海) a kanatal, ya Belarus kunida satu pangiha tu mikiayaw a pabinawlan, mapapuhpuh nu Germany a kanatal patideng tu Belarus hananay a nu tademaway kapulunga a kanatal.
sakatusaay nikapacawan sa, 1941 a mihcaan i enemay a bulad tusa a bataan idaw ku tusa a demiadan sa , ya nasuy u Zi-man beleng saan a midebung tu ya Su-liyen, ya Sute a nikangangayaw miteka tu, pasatebanay nu dadan hitay nu Zi-man macebis nuheni kya Belarus kanatalay a tuse yaMinsk, u Zi-man a kanatal sa sipataydaen kya masaadidingay nu Belarus, ya Baltic a bayu (Po-lo-ti-hay 波羅的海) masatuluay a kanatal pulung han pala nu Osland (Awse-lan 奧斯蘭) mamukeliday a kitidaan, 1944 a mihcaan ya Su-liyen nipaculianay nu hitay pangayaw tu Zi-man itawya a mahulak ku nikananukasan kabaluhayan a nikadamsay.
1986 a mihcaan, kalcabayan atu Belarus macapiay kapulunganay a kanatal, ya Ukraine idaw ku nikalekal tu mapauningay, sakay nu Hetiyen hananay a nipadingki a kuba’, na sipakay nu nipihpihan nu bali atu nika nu enalan a masakiketay nu tuudtuud, kaidawan nu kawalian, katimulan ya Ke-me-li-co atu Mu-ci-liyaw-hu, malatusa a kenis mapauning tu pihacengay a nikahida.
1991 i 8 a bulad 25 a demiad, iti Belarus ya Kong-san-tang a nipacukedan sa, u ngangan sipakay (Belarus Soviet (白俄羅斯蘇維埃) kalusiyakay a kapulungan a kanatal sas), pasumadan tu nu (Belarus kapulungan a kanatal) ya Soviet Union (Su-liyen 蘇聯) nikaawaswasan sa nudikudan, i 1991 a mihcaan 8 a bulad 25 a demiad ina Belarus hanany sa pabinawlan a malakunida sa a malakanatal. namahida satu sa i nudikudan tuluay a mihcaan, iti 1994 a micaan 6 a bulad 24 a demiadan atu i pitu a bulad 10 a demiadan nipisingkiwan tu nu kalatusaanay tu cung-tungan sa, ya caayay sikatineng nu katuuday ci Alexander Lukashenko (Ya-li-san-ta, Luka-sen-ke 亞歷山大·盧卡申科) hananay sa, kasenun saan sikaidaw ku nikatabakian tu kasingangan i tini i kanatal.
nikacaliwayan i 2001 a mihcaan atu 2006 atu 2015 a mihcaan nipisingkiwan tu sakala tu cung-tung sa tatulitulis sa malacung-tung nu kanatalay, situngusay tu nu tademaway a nipitapal sa, ya nu kitakitay a mamipahulakay a masakaputay idaw ku paciliay tu cen-hu, nikelidan niLukashenko a kaput sa kalakelecan ku pikuwan tu sakay binawlan sa, sisa katukuh i 2020 a mihcaan sa sipaculian nu mihantayay tu pikuwan, sakaidaw nu 26 a mihcaan u satabakiay a mamubelin tu cen-huay a nipilatlat a kawaw.
Belarus a kanatal sa u cung-tungay a nikapulangan a tatungus sakaidaw, cen-hu sa nu cung-tung atu nu kanatalay a masakaputay katatengilan a mapatideng, miida tu masalamitay a hulic a nipasatiidan, a i paylima nu mihcaan sa misaheci pasumad tu cung-tung a misingkiw, nika i ti 1996 a mihcaan sa u nu limaay a mihcaan sipasumad tu pituay a mihcaan nacacay a malacung-tung sa, sakay nu kanatalay a matatengilay a nikasakaput sa, idaw ku sakaysasa nu pilubangan 110 kayadah nu tademaw, sakay pabaway sa makaala tu 64 ku masakaputay nu nipatideng.
u Belarus i sanutebanan nu Europe, u makay lalabuay nu enal, masacapiay a kanatal idaw kya sawalian ya Russia, kaamisan sa ya Latvia, Poland, nutipan kalaamisan ya Lithuania atu satimulan ya Ukraine. ina Belarus a kanatal kaahebal nu kitidaan sa makaala tu 20.76 mang km2, makay timul katukuh i saamisan sa 560 km kabaatan, makay walian katukuh i nutipan sa makaala tu 650 km kabaatan. ina Belarus a nikitidaan sa pasay nu kawalian nu Europe a enal, kasawahelulan nu enal, nikayadahan sa ku sauwac kalalemedan, kilakilangan kahaminan ku 40%, satalakaway nu buyu' sa ya Dzerzhinsk (Cie’l-zen-seke 捷爾任斯克) hananay, nakatalakawan sa makay bayu nipisausi sa, idaw ku 345 m, u saapuyuay sa i ti Neman (Ni-man 涅曼) a sauwac 90 ku nikatalakawan a depah.
ina Belarus nikaidaw tu sakasilacul nu kanatal kalasibekan, tulu a bataan nu kayadah sikaidaw nu sikaydih a tuudtuud, kaliwasakan i 4000 a kakutkutan, u sakahenulan sa ya Potassium (Ciya-yen 鉀鹽) hananay masupeday sakay nu ayawan nu Europe, taneng a kutkutan tu 20 katukuh i 115 a mihcaan. u nananuman nikaidaw atu sakay nu isingay a nikaydih kasibekan. makay nu mukasiay a kilakilangan sa makaala tu 36 a palasubu, nikaidaw nu sikasupet nu kasuy sa makaala tu 10.93 a yik (億) nu depah, paymihcaan mapacakayay a kasuy sa idaw ku 500 a mang nu tun (噸) hananay. u duma sa i Belarus masasidumaay nu aadupen sa idaw ku 3.1 nu mang kayadah.
