Můngolijo (můngolsko godka: Монгол улс,
) to jepaństwo we schodńij a strzodkowyjAzyji, bez dostympu do morza. Grańica mo zeRusyjům uod půłnocy a zeChinami uod połedńo, schodu a zachodu. Ńy mo grańice zeKazachstanym, nale jejij nojdalij na zachůd położůny půnkt je ino pora kilometrůw uod grańice Kazachstanu. Nojwyższy wjyrch -Huyten Orgil, 4374mn.p.m. Wjynkszość mjyszkańcůw wyznowotybetański buddyzm.
We1206chanym wszyjskichMongołůw bůł uobranyCzingis chan, kery dokludźuł państwo uod Mongołůw do szczytowyj potyngi. Bůło ůune nojsrogszym państwym na śwjeće, do terozki żodyn kraj we cołkij historyji ńy mjoł wjynkszyj szyrzki. Uobejmowało uůne teroźńe Chiny,Tybet,Afgańistan,Irak,Iran, a tyżRuś. Skirz tygo, co reskyrůnek nad tak srogim państwym bůł fest ćynżki, kole1261 potajlowane je na trzi. Teroźńo Můngolijo we tym tajlůngu bůła we jednym kůnsku ze Chinami a reskyrowała ńům dynastyjoYuan. Stolicům bůłBejdżing, uod Mongołůw mjanowany Chanbalyk. We1368 po powstańu we Chinach władza přejyna dynastyjoMing, a we1372 chińske wojska zajyny a prziłůnczyły do Chin połedńowo tajla Můngolije (terozki je toWnůntrzńo Můngolijo a mo sztatus prowincyje autůnůmicznyj we Chinach). Uostało tajla rozlećała śe na mjyńsze państewka, jejich zjydnoczyńa ńy twały dugo. Ńyskorzij stały śefederacyjům pode chińskimprotektoratym. We1911 skirz antymůngolskij polityki Chinůw wybuchło we Můngoliji powstańy, mjanowanerewolucyjo Xinhai. Przi sparću Rusyje uogłoszůno bůło ńypodległość Můngolije a utworzůno bůłoteokratyczny reskyrůnek pode prziwůdztwymBogda Chana. Pů negocjacyjach mjyndzy Rusyjům a Chinami te druge zgodźůły śe yno naautůnůmijo dlo Můngolije. We191 chińske wojska zajyny Můngolijo a uobalyły Bogda Chana. We1921 zaczyno śe jeszcze jedne powstańy, spjyrane uod"bjołych" (antybolszewikůw) ze Rusyje. Na kwila prziwrůcono bůło do władzy Bogda Chana, nale we lipńu 1921 pode pretekstym půmocy lo rewolucjůńistůw můngolskichSuche Batora (kerych po prowdźe bůła yno garstka), Můngolijo bůła zajynto uod Rusyje, kero zakludźyła samkůmůńistyczny reskyrůnek. Ńyskorzijskolektywizowano bůło bauerstwo a shajcowano klasztory, cuzamyn ze dobrami kultury, kere w ńich bůły. Uostały śe yno sztyry ś ńich.Můngolski alfabyt zastůmpjůno bůłocyrylicům. Aże do1990 Můngolijo uostowała państwym kůmůńistycznym, ńyskorzij pokojowo wkludzůno bůło dymokratyczny systym, a we1992 wyjechoł ze Můngolije uostatńi ruski wojok.
Gospodarka Můngolije je uoparto nahodowli a bergmaństwje (wůngel brunůtny,mjedź,molibdyn,fosforyty).
