Katikafonetiki nafonolojia,tashdidi aukurefusha konsonanti, ni utamkaji wakonsonanti kwa muda mrefu zaidi kuliko ule wa konsonanti moja.[1] Ni tofauti namkazo. Tashdidi huwakilishwa katika mifumo mingi ya uandishi kwa herufi pacha na mara nyingi huchukuliwa kuwa ni marudufu ya konsonanti.[2] Baadhi ya nadharia za kifonolojia hutumia 'kuongezeka maradufu' kama kisawe cha tashdidi, wakati nyingine zinaelezea matukio mawili tofauti.[2]
Urefu wa konsonanti ni kipengele bainifu katika lugha kadhaa, kama vileKiarabu,Kiberber,Kideni ,Kiestonia,Kifini,Kihindi,Kihungaria,Kiitalia,Kijapani,Kikannada,Kimalayalam,Kipunjabi,Kipolandi naKituruki.
Tashdidi ya konsonanti na urefu wa irabu hujitegemea katika lugha kama Kiarabu, Kijapani, Kifini na Kiestonia; lakini katika lugha kama Kiitalia,Kinorwei naKiswidi, urefu wa irabu na urefu wa konsonanti hutegemeana. Kwa mfano, katika Kinorwei na Kiswidi, konsonanti yenye tashdidi hutanguliwa na irabu fupi, huku konsonanti ambayo haina tashdidi hutanguliwa na irabu ndefu. Mfano ni katika maneno ya Kinorweitak [ tɑːk ] ('dari au paa' la jengo), natakk [ tɑkː ] ('asante').
Tashdidi ya konsonanti hubainika katika baadhi ya lugha na kisha huathiriwa na vikwazo mbalimbali vya kifonolojia vinavyotegemea lugha husika.
Katika baadhi ya lugha, kama vile Kiitalia, Kiswidi,Kifaroe,Kiaislandi, naKiganda, urefu wa konsonanti na urefu wa irabu hutegemeana. Irabu fupi katika silabi iliyosisitizwa karibu kila mara hutangulia konsonanti ndefu au msongamano wa konsonanti, na irabu ndefu lazima ifuatwe na konsonanti fupi.
Katika lugha zingine, kama vileKifini, urefu wa konsonanti na urefu wa irabu hazitegemeani. Mfano;taka/taka/ 'nyuma',takka/takːa/ 'mekoni' nataakka/taːkːa/ 'mzigo' ni maneno tofauti, yasiyohusiana. Urefu wa konsonanti za Kifini pia huathiriwa na upangaji wa konsonanti.
Katika baadhi ya maneno ambatani ya Kifini, ikiwa neno la awali linaishia kwae , konsonanti ya awali ya neno lifuatalo litakuwa na tahsdidi:jätesäkki 'mfuko wa takataka'[jætesːækːi] ,tervetuloa 'karibu'[terʋetːuloa]. Katika hali kadhaa,v baada yau inapewa tashdidi na watu wengi:ruuvi 'screw'/ruːʋːi/ ,vauva 'mtoto'[ʋauʋːa]. Katika lahajaya Tampere, ikiwa neno linapokea tashdidi yav baada yau ,u mara nyingi hufutwa (ruuvi[ruʋːi] ,vauva[ʋaʋːa]), na kwa mfano,lauantai 'Jumamosi', inapokeav[lauʋantai], ambayo inaweza kusababisha kufutwa kwau ([laʋːantai]).
Urefu bainifu wa konsonanti kwa kawaida huwekwa kwa konsonanti fulani pekee. Kuna lugha chache sana ambazo zina urefu wa konsonanti za mwanzo/awali; miongoni mwao niKimalay cha Pattani,Kichuuk,Kiarabu cha Moroko,lugha chache za Kirumi kama vileKisisili naKinapoli pamoja na lahaja nyingi zaKijerumani cha juu cha Kialemani, na ile ya jimbo laThurgau nchini Uswisi. Baadhi yaLugha za Afrika, kama vileKitswana na Kiganda, pia zina urefu wa konsonanti za mwanzo: ni kawaida sana katika Kiganda na huonyesha sifa fulanikisarufi. Katika Kifini cha mazungumzo na Kiitalia, konsonanti ndefu hutokea katika hali maalum.
Kiarabu kilichoandikwa kinaonyesha tashdidi kwa alama ( ḥaraka ) yenye umbo la herufi ndogo ya Kilatiniw, inayoitwaشَدَّةshadda :ّ . Inandikwa juu ya konsonanti inayotakiwa kuwa na tashdidi. Shadda mara nyingi hutumikakutofautisha maneno ambayo hutofautiana tu katika urudufu wa konsonanti ambapo neno lililokusudiwa halieleweki wazi kutokana na muktadha. Kwa mfano, katika Kiarabu, vitenzivya umbo la kwanza na vitenzivya umbo la pili hutofautiana tu katika urudufu wa konsonanti ya kati ya mzizi wa utatu katika umbo la mwisho. Mfano,درس darasa (lenye alama kamili:دَرَسَ) ni kitenzi cha umbo la kwanza chenye maanaya kusoma, ambapoدرّس darrasa (lenye alama kamili:دَرَّسَ) ni kitenzi cha umbo la pili kinacholingana, chenye konsonanti r ya kati, kupewa maradufu kumaanishakufundisha .
KatikaKitamazighi, kila konsonanti ina mwenza wake wa tashdidi, na tashdidi huleta tofauti kimsamiati. Tofauti kati ya konsonanti ya pekee na ya tashdidi inathibitishwa katika nafasi ya kati ya neno na vile vile katika nafasi za mwanzo na za mwisho.
Lugha za Kiaustronesia nchiniUfilipino,Mikronesia naSulawesi zinajulikana kuwa na konsonanti zenye tashdidi[3]
Lugha ya KiformosaneKikavalani hutumia tashdidi kuashiria ukubwa, kama ilivyo kwasukaw 'mbaya' dhidi yasukkaw 'mbaya sana'.[3]
Tashdidi ya neno-awali hutokea katika lahaja mbalimbali zaKimalei, hasa zile zinazopatikana katika pwani ya mashariki yaRasi ya Malei kama vileKimalei cha Kelantan-Patani naKimalei cha Terengganu .[4][5] Tashdidi katika lahaja hizi za Kimalei hutokea kwa madhumuni mbalimbali kama vile:
Lugha ya Kipolinesiaya Kituvalu huruhusu tashdidi za neno-awali, kama vilemmala 'imepikwa kupita kiasi'.[6]
Katikafonolojia ya Kiingereza, urefu wa konsonanti hautofautishi ndani yamzizi wa maneno . Kwa mfano,baggage hutamkwa / ˈbæ ɡ ɪ dʒ /, si*/bæɡːɪdʒ/. Hata hivyo, tashdidi ya kifonetiki hutokea kwa kiasi kidogo.
Tashdidi hupatikana katika maneno na mofimu wakati konsonanti ya mwisho katika neno fulani na konsonanti ya kwanza katika neno lifuatalo ni sawafrikativo,nazali auinfijari.[7]
Kwa mfano:
Kwenyekonsonanti za afrikato, hii haitokei. Kwa mfano:
Mara nyingi, kutokuwepo kwa urudufu huu haiathiri maana, ingawa inaweza kumchanganya msikilizaji kwa muda. Zifuatazo zinawakilisha mifano ambapo uwepo wa urudufuunaathiri maana katika lafudhi nyingi:
Katika baadhi ya lahaja tashdidi pia hupatikana katika baadhi ya maneno wakati kiambishi tamati-ly kinapofuata mzizi unaoishia kwa -l au -ll, kama katika:
lakini sivyo
Katika Kifaransa, tashdidi kwa kawaida haihusiki kifonolojia na kwa hivyo hairuhusu maneno kutofautishwa: mara nyingi inalingana na lafudhi ya kusisitiza (c'est terrifiant nilitambua[ˈtɛʁ.ʁi.fjɑ̃]), au hukutana na vigezo vya urekebishaji mwingi: mtu "husahihisha" matamshi ya mtu, licha ya fonolojia ya kawaida, kuwa karibu na utambuzi ambao mtu hufikiria kuwa sahihi zaidi: kwa hivyo, nenoillusion wakati mwingine hutamkwa[il.lyˈzjɔ̃] kwa ushawishi wa tahajia.
Hata hivyo, tashdidi inaleta utofauti katika visa vichache. Kauli kama vileelle a dit ('alisema(ke)') ~elle l'a dit ('alikisema(ke)')/ɛl a di/ ~/ɛl l‿a di/ kawaida inaweza kutofautishwa kwa tashdidi. Katika matamshi endelevu zaidi, tashdidi hutofautisha hali ya masharti (na pengine ya wakati ujao) na isiyo kamilifu:courrai 'nitakimbia'/kuʁ.ʁɛ//kuʁ.ʁɛ/ dhidi yacourais 'nilikimbia'/ku.ʁɛ//ku.ʁɛ/.
KatikaKigiriki cha Kale, urefu wa konsonanti ulikuwa tofauti, kwa mfano,μέλω[mélɔː] 'Nina maslahi' dhidi yaμέλλω[mélːɔː] 'Naenda'. Tofauti imepotea katikaKigiriki cha kisasa nalahaja nyingine nyingi, isipokuwalahaja ya Kupro, baadhi ya lahaja za kusini mashariki mwa Aegea na Italia.
Tashdidi ni kawaida katikaKihindi naKiurdu. Haitokei baada ya irabu ndefu na hupatikana katika maneno ya asili ya Kiindi na Kiarabu, lakini si katika yale ya asili ya Kiajemi. Katika Kiurdu, tashdidi inawakilishwa na alama ya Shadda, ambayo ni kawaida kuachwa katika maandishi, huwa inaandikwa pale ambapo kuna utata. Katika Kihindi, tashdidi inawakilishwa kwa kufanya urudufu wa konsonanti, iliyoambatanishwa na alama ya Virama .
| Unukuzi | Kihindi | Kiurdu | Maana | Etimolojia |
|---|---|---|---|---|
| pattā | पत्ता | پَتَّہ | 'jani' | Kisanskriti |
| abbā | अब्बा | اَبّا | 'baba' | Kiarabu |
| dajjal | दज्जाल | دَجّال | 'mpinga kristo' | |
| ḍabbā | डब्बा | ڈَبَّہ | 'sanduku' | Kisanskriti |
| jannat | जन्नत | جَنَّت | 'mbinguni' | Kiarabu |
| gaddā | गद्दा | گَدّا | 'godoro' | Kisanskriti |
Kiitaliano kinajulikana kati yalugha za Kirumi kwa konsonanti zake nyingi zenye tashdidi. KatikaKiitaliano Sanifu, tashdidi huandikwa kwa konsonanti mbili, na tashdidi huanisha tofauti katika maana.[8] Kwa mfano,bevve, ikimaanisha 'alikunywa', hukubeve ('anakunywa'),
Konsonanti mbili au ndefu hutokea si tu ndani ya maneno bali pia katika mipaka ya maneno, na kisha hutamkwa lakini si lazima kuandikwa:chi+sa=chissà ('nani anajua') [kisˈsa] navado a casa ('Naenda nyumbani') [ˈvaːdo a kˈkaːsa]. Konsonanti zote isipokuwa /z/ zinaweza kupata tashdidi.
KatikaKilatini, urefu wa konsonanti ulileta tofauti, kama katika nenoanus 'mzee mwanamke' naannus 'mwaka'. Tashdidi zilizorithiwa kutoka Kilatini bado zipo katikaKiitaliano, ambapo[ˈanno]anno na[ˈaːno]ano zatofautiana/nn/ na/n/ kama katika Kilatini. Imekaribia kupotea kabisa katikaKifaransa na imepotea kabisa katikaKiromania.
KatikaKinepali, konsonanti zote zina konsonanti za tashdidi isipokuwa/w, j, ɦ/. Tashdidi hutokea tu kati ya neno.[9] Mifano:
KatikaKinorwe, tashdidi inaonyeshwa kwa maandishi na konsonanti mbili. Tashdidi mara nyingi hutofautisha kati ya maneno yasiyohusiana. Kama ilivyo kwa Kiitaliano, Kinorwe hutumia fupi kabla ya konsonanti mbili zilizoongozana na irabu ndefu kabla ya konsonanti moja. Kuna tofauti kati ya irabu fupi na ndefu:
KwaKirusi, urefu wa konsonanti unaonyeshwa kwa herufi mbili, kama ilivyo kwaванна[ˈvannə] 'bafu'). Hii inaweza kutokea katika hali kadhaa.
Kuna konsonanti za tashdidi katika Kihispania cha Karibea kutokana na unyambulishaji wa /l/ na /ɾ/ katika konsonanti ya silabi kwa konsonanti zifuatazo.[10] Mifano ya Kihispania cha Kuba:
| /l/ au /r/ + /f/ | → | [ff] | a[ff]iler, hue[ff]ano | (Sp.alfiler,huérfano ) |
| /l/ au /r/ + /h/ | → | [ɦh] | ana[ɦh]ésico, vi[ɦh]en | (Sp.analgésico,virgen) |
| /l/ au /r/ + /b/ | → | [bb] | si[bb]a, cu[bb]a | (Sp.silba ausirva,curva) |
| /l/ au /r/ + /d/ | → | [DD] | ce[dd]a, acue[dd]o | (Sp.celda aucerda,acuerdo) |
| /l/ au /r/ + /g/ | → | [gg] | pu[gg]a, la[gg]a | (Sp.pulga aupurga,larga) |
| /l/ au /r/ + /m/ | → | [mm] | ca[mm]a, a[mm]a | (Sp.calma,alma auarma) |
| /l/ au /r/ + /n/ | → | [nn] | pie[nn]a, ba[nn]eario | (Sp.pierna,balneario) |
| /l/ au /r/ + /l/ | → | [ll] | bu[ll]a, cha[ll]a | (Sp.burla,charla) |
Kiganda si cha kawaida kwa kuwa tashdidi inaweza kutokea sehemu ya neno-awalii, pamoja na neno-kati. Kwa mfano, /kːapa/ kkapa 'paka', /ɟːaɟːa/ jjajja 'babu' na /ɲːabo/ nnyabo 'bibiye' zote huanza na konsonanti yenye tashdidi.
Kuna konsonanti tatu ambazo haziwezi kuwa na tashdidi: /j/, /w/ na /l/. Wakati wowote kanuni za kimofolojia zinapohitaji kuzipa tashdidi konsonanti hizi, /j/ na /w/ zinaainishwa na /ɡ/, na /l/ hadi /d/. Kwa mfano:
KatikaKijapani, urefu wa konsonanti ni bainifu (kama vile urefu wa irabu). Tashdidi katikamfumo wa maandshi silabario huwakilishwa nasokuon,tsu ndogo :[11]っ kwahiragana kwa maneno asilia naッ kwakatakana kwa maneno ya kigeni. Kwa mfano,来た (きた,kita) maana yake 'alikuja; alifika', huku切った (きった ,kitta ) maana yake ni 'kata;'. Pamoja na utitiri wagairaigo ('maneno ya kigeni') katika Kijapani cha Kisasa, konsonanti zinazotamkwa zimeweza kupata tashdidi pia:[12]バグ (bagu) inamaanisha '(kompyuta) mdudu', naバッグ (baggu) maana yake ni 'mfuko'. Tofauti kati ya tashdidi usio na sauti na wenye sauti inaonekana katika jozi za maneno kama vileキット (kitto, ikimaanisha 'seti') naキッド (kiddo, ikimaanisha 'mtoto'). Pia, katika mazungumzo ya Kijapani cha Kisasa, tashdidi inaweza kutumika kwa baadhi ya vivumishi na vielezi ili kuongeza msisitizo:すごい (sugoi, 'staajabu') inatofautiana naすっごい (suggoi, 'staajabu sana ') ;思い切り (おもいきり,omoikiri, 'kwa nguvu zote') inatofautiana na思いっ切り (おもいっきり,omoikkiri, 'kweli kwa nguvu zote').
KatikaKituruki tashdidi inaonyeshwa kwa herufi mbili zinazofanana kama katika lugha nyingi.
Tashnida pia hutokea wakatikiambishi kinachoanza na konsonanti kinapokuja baada ya neno linaloishia na konsonanti sawa.
KatikaKimalayalam, ujumuishaji una hali ya kifonolojia[13] inayoitwa sandhi na tashdidi hutokea katika mipaka ya maneno. Sandhi ya tashdidi inaitwadvitva sandhi au 'sandhi maradufu'.
Mfano:
Tashdidi pia hutokea katika mofimu moja kamaകള്ളം (kaḷḷaṁ) ambayo ina maana tofauti naകളം (kaḷaṁ).
Katikalugha iliyoandikwa, urefu wa konsonanti mara nyingi huonyeshwa kwa kuandika konsonanti mara mbili (ss,kk,pp, na kadhalika), lakini pia unaweza kuonyeshwa kwa ishara maalum, kama vileshadda katika Kiarabu,dagesh katika Kiebrania cha Kale, ausokuon katikaKijapani .
KatikaAlfabeti ya Kifonetiki ya Kimataifa, konsonanti ndefu kwa kawaida huandikwa kwa kutumia koloni ya pembe tatuː, mfanopenne[penːe] ('manyoya', 'kalamu', pia aina ya tambi), ingawa herufi zilizoongezwa maradufu pia hutumika (hasa kwa maumbo ya msingi yafonimu, au katika lugha zenye toni ili kuwezesha uwekaji alama za herufi).
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link){{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link){{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link){{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)