Butan (Dzongkha:འབྲུག་ཡུལ་;Alihaksara Wylie:ʼbrug-yul"Druk Yul"), resminaKarajaan Butan, nyaéta hijinagara nudilingkung diAsia Kidul, aya di wewengkon wétanHimalaya. Butan wawatesan jeungCina di kalér sartaIndia di kidul, wétan, jeung kulon. Leuwih ka kulonna ayaNepal, dipisahkeun ku nagara bagian India,Sikkim. Leuwih ka kidulna ayaBangladés, dipisahkeun ku nagara bagian India,Assam jeungBenggala Kulon. Ibu kota Butan sareng kota panggedéna nyaétaThimphu.
Butan aya salaku wewengkon ti sababaraha karajaan nepi ka awal abad ka-17 nalikaLama sarta pamingpin militérShabdrungNgawang Namgyal nu kabur ti panarajangan kaagamaan diTibét, ngahijikeun wewengkon Butan sarta melak hiji cicirén Butan nu béda. Teras dina awal abad ka-20, Butan tepang jeungKakaisaran Britania sarta miboga hubungan bilateral nu kiat jeung India sanggeus kamerdikaanna. Dina taun 2006, dumasar kana survéy sadunya,Business Week nyimpen Butan salakunagara nu pangbagjana sa-Asia sarta ka-8 sadunya.[4]
Lemah Butan kasusun ti dataransubtropis di kidul nepi ka daratan luhur Himalayasub-alpen di kalér, di mana sababaraha titik miboga kaluhuran leuwih ti7,000 metres (23,000 ft). Lega wewengkonna dilaporkeun kira-kira 46,500 km2 (18,000 sq mi) taun 1997[5] and 38,394 square kilometres (14,824 sq mi) in 2002.[6][7] Agama nasional Butan nyaétaBudha Vajrayana sarta pangeusina, diperkirakeun jumlahna méh 750.000 jiwa,[1] utamina ngagemBudha.Hindu mangrupa agama nu panggedéna kadua.[8]
Kecap nu mirip jeung Butan – kaasupBottanthis,Bottan, jeungBottanter – mimiti muncul dina peta Éropa sabundeureun 1580-an.Six Voyages taun 1676 beunangnaJean-Baptiste Tavernier minangka nu kahiji anu nyutat ngaranBoutan. Tapi, dina sadaya kasus, katingalna ngaran-ngaran ieu dipaké sanés pikeun Butan modéren ieu tapi pikeunKarajaan Tibét. Bébéda modéren antara duanana mimiti ku ékspedisiBogle taun 1774—sadar kana bébéda antara 2 wewengkon éta, ogé budayana jeung pamaréntahanna. Teras laporan ahirna pikeunEast India Company (EIC, Pasarikatan Dagang Inggris di Hindia Wétan) sacara resmi ngajukeun ngaran karajaannaDruk Desi salaku "Boutan" sarta nuPanchen Lama salaku "Tibét". Survéyor jéndral EIC,James Rennell, kahijina nga-Inggris-keun ngaran Perancis éta kana "Bootan" sarta teras ngapopulérkeun yén Butan jeung Tibét téh béda.[9]
Asal ngaran "Butan" sacara pastina heunteu terang, sanajan kamungkinan gedéna, ngaran ieu diturunkeun tiéndonim dinabasa Tibét Heubeul,Bod, dipaké pikeunTibét Raya. Sacara tradisional, ngaran éta dipaké dina basaSangsakartaBhoṭa-anta (भोट-अन्त, "ahirTibét"), nunjukkeun lokasi Butan di wewengkon pakidulan plato jeung kabudayaan Tibét.[10][11]
Sacara lokalna, Butan kawanoh dina loba ngaran. Cutatan di Dunya Kulon nu pangkolotna ngeunaan Butan,Relação 1627YésuitPortugisEstêvão Cacella jeungJoão Cabral, nyutat ngaranna dina raloba rupa salakuCambirasi (di antaraKoch Bihar[12]),Potente, jeungMon (éndonim pikeun Tibét beulah kidul).[9] Kahiji kalina hiji Karajaan Butan nu bener muncul dina peta urang Kulon, dina ngaran lokalna nyaéta "Broukpa".[9] Ngaran lian misalnaLho Mon ("Pakidulan Poék"),Lho Tsendenjong ("PakidulanCypress"),Lhomen Khazhi ("Pakidulan 4 Padeukeutan"), sartaLho Men Jong ("PakidulanUbar Hirup").[13][14]
Pakakas, pakarang,gagajahan, sarta wangunan tina batu ngabuktikeun yén Butan dieusian kira-kira saprak taun2000 SM, sanajan euweuh cutatan ti jaman éta. Sajarawan miboga téori yén nagaraLhomon ("poék kidul"), atanapiMonyul ("Lemah Poék", sesebutan nu ngarah kanaMonpa,urang pribumi Butan) bisa jadi enggeus aya antawis 500 SM jeung 600 M. NgaranLhomon Tsendenjong (NagaraCendana), jeungLhomon Khashi, atanapi Mon Kidul (nagara 4 padeukeutan), dipanggih dina hikayat-hikayat Butan jeung Tibét kuna.[15][16]
Agama Budha kahiji kalina disebarkeun di Butan dina abad ka-7 M. Raja Tibét,Songtsän Gampo[17] (maréntah 627–649), nu pindah agama ka Budha, ngalegakeun Kakaisaran Tibét nepi ka Sikkim jeung Butan,[18] maréntahkeun diwangunna 2 kuil Budha, diBumthang di Butan bagian tengah sarta di Kyichu (deukeutParo) diLebak Paro.[19] Agama Budha disebarkeun luas[17] dina taun 746[20] jaman pamaréntahan Raja Sindhu Rāja (ogé Künjom;[21] Sendha Gyab; Chakhar Gyalpo), saurang rajaIndia dina pangasingan nu ngawangun pamaréntahan di Bumthang jeung Istana Chakhar Gutho Palace.[22]:35[23]:13
Dzong Trashigang, diwangun taun 1659.
Ulama BudhaPadma Sambhava (kawanoh ogé salakuGuru Rinpoche) sumping ka Butan dina taun 747.[24] Sajarah awal Butan kalobaanana teu terang ku sabab raloba cutatan sajarah ancur nalika ibu kota heubeul,Punakha, kaduruk dina taun 1827. Di abad ka-10, kaayaan pulitik Butan loba dipangaruhan ku sajarah kaagamaanna. Rupa-rupa aliran Budha muncul nu didukung ku rupa-rupa pamingpin militérMongol. Sanggeus teuleumnaDinasti Yuan dina abad ka-14, aliran-aliran ieu silih sihung pikeun dominasi sacara pulitik jeung kaagamaan, nu teras ngarah kana unggulna aliranDrukpa di abad ka-16.[19][25]
Nepi ka awal abad ka-17, Butan aya salaku wewengkon ti sababaraha karajaan leutik, nepi ka dihijikeun ku Lama Tibét sarta paminpin militérShabdrung Ngawang Namgyal nu kabur ti panarajangan kaagamaan di Tibét. Pikeun ngalindungan nagarana ti panarajangan Tibét, Namgyal ngawangun hiji jaringandzong (bénténg), jeung nyusunTsa Yig, hiji undang-undang nu nyieun raja-raja lokal aya dina pangawasaan séntral. Lobadzong masih aya jeung minangka puseur kaagamaan sarta pamaréntahan distrik.YésuitPortugisEstêvão Cacella jeungJoão Cabral kacutat minangka urang Éropa kahiji nu sumping ka Butan, dina lalampahan ka Tibét. Aranjeunna tepang jeung Ngawang Namgyal, ningalikeun pakarang seuneu,mésiu, hijitéléskop, sarta nawiskeun pitulunh dina perang ngalawan Tibét. Nanging Shabdrung teu nampi tawaran éta. Sanggeus ngawengi méh 8 bulan, Cacella nyerat hiji surat nu panjang tiKuil Chagri ngeunaan lalampahan anjeunna. Surat ieu mangrupa hiji ti saeutik cutatan ngeunaan Shabdrung.[26][27] Sanggeus maotna Ngawang Namgyal taun 1651, warta ngeunaan maotna éta dirusiahkeun pikeun 54 taun. Teras sanggeus ngagabung sajaman, Butan peupeus kana papaséaan jero nagri. Taun 1711, Butan perang jeungKakaisaran Mughal sartaSubedarna, nu ngarebutKoch Bihar di kidul. Nalika karusuhan sanggeusna, Tibét teu hasil narajang Butan taun 1714.[28]
Dina abad ka-18, Butan narajang jeung ngajajah KarajaanCooch Behar di kidul. Taun 1772, Cooch Behar mundut kaSarikat Dagang Hindia WétanBritania nu teras nulungan dina ngusir Butan sarta narajang Butan dina taun 1774. Hiji pajangjian karapihan ditandatanganan di mana Butan satuju pikeun mulih deui ka wewengkonna saméméh taun 1730. Tatapi, karapihan kaayaanna leuleus. Patempuran perwatesan jeungBritania lanjut sababaraha taun senggeusna. Patempuran-patempuran ieu ahirna ngarah kaPerang Duar (1864–1865), ngarebutkeun kadali kanaDuarBenggala. Sanggeus Butan éléh dina perang éta,Pajangjian Sinchula ditandatanganan antawisIndia Britania jeung Butan. Salaku bagian tipamulihan paska-perang, Duar dibéré kaBritania pikeun dana injeuman Rs. 50.000. Pajangjian ieu ngeureunkeun sagala karusuhan antawis India Britania jeung Butan.
Dina taun 1870-an, papaséaan antawisParo jeungTongsa ngarah ka perang sadulur di Butan, sarta teras diangkatnaUgyen Wangchuck,ponlop (gubernur) Tongsa. Ti basis kakiatanna di Butan bagian tengah, Ugyen Wangchuck ngéléhkeun musuh pulitikna sarta ngahijikeun nagara dina sababraha perang sadulur jeung pemberontakan taun 1882–1885.[29]
Dina taun 1907, taun nu penting pikeun nagara Butan, Ugyen Wangchuck dipilih salaku raja ku hiji majelis ti pandita-pandita luhur Budha, pajabat pamaréntahan, jeung pamingpin-pamingpin kulawarga ageung. Pamaréntah Britania gancang ngakuan kadaulatan monarki anyar ieu, sarta teras dina taun 1910, Butan nanndatangananPajangjian Punakha, pakta aliansi nu méré Britania kakawsaan kana hubungan luar nagri Butan. Hartina, Butan diperlakukeun salakunagara bagian kabangsawanan India. Dina praktikna, pajangjian ieu boga pangaruh nu saeutik, ku Butan ogé dumasar sajarahna sipatna teu gaul jeung dunya luar, sarta katingalna heunteu mangaruha hubungan tradisional antawis Butan jeung Tibét. SanggeusSarikat India mibogakamerdikaan ti Britania Raya dina 15 Agustus 1947, Butan mangrupa salah sahiji ti nagara-nagara kahiji nu ngakuan kamerdikaan India. Dina 8 Agustus 1949, hiji pajangjian nu mirip jeung Pajangjian Punakha ditandatanganan bareng India.[15]
Taun 1953, RajaJigme Dorji Wangchuck ngadegkeun badan législatif nagara mangrupaMajelis Nasional kalawan 130 anggota dina tujuan pikeun ngawangun pamaréntahan nu leuwih démokratis. Dina taun 1965, anjeunna nyusun hiji Déwan Panaséhat Karajaan, sarta taun 1968 anjeunna ngawangun hiji kabinét. Taun 1971, Butan gabung kaPasarikatan Bangsa-Bangsa, sanggeus nyekel status anggota panénjo dina 3 taun. Dina bulan Juli 1972,Jigme Singye Wangchuck naék tahta dina yuswa 16 taun sanggeus ramana, Dorji Wangchuck, maot.
RajaJigme Singye Wangchuck mikawanohkeun sababaraha réformasi pulitik, mindahkeun raloba kakawasaan pamaréntahanna ka Déwan Mentri Kabinét sarta ngijinkeun ayanapamakzulan Raja ku 2 per 3 anggota Majelis Nasional.[30]
Dina taun 1999, pamaréntah ngahupus larangan dinatelevisi jeungInternét, nyieun Butan salah sahiji ti nagara nu karak mimiti maké televisi. Dina biantarana, anjeunna nyarios yén televisi mangrupa léngkah penting dinamodérenisasi Butan sarta mangrupa panyumbang gedé pikeunKabagjaan Nasional Bruto nagara (Butan mangrupa sahiji-hijina nagara nu ngukur kabagjaan),[31] tatapi miélingkeun yén "panyalahgunaan" televisi bisa ngahupus ajén-ajén tradisi Butan.[32]
Hijiundang-undang dasar nu anyar dipikawanohkeun dina awal taun 2005. Dina bualn Désémber 2005, Raja Jigme Singye Wangchuck ngabéwarakeun yén anjeunna badémasihan tahtana ka putrana dina taun 2008. 14 Désémber 2006, anjeunna ngumumkeun yén abdikasi badé dilaksanakeun dina wanci deukeut. Hal ieu dimiluan kupamilihan umum parlemén nu kahiji dina bulanDésémber 2007 jeungMaret 2008.
Dina kaping 17 Désémber 2005, Raja Jigme Singye Wangchuck ngabéwarakeun yén pamilihan umum nu munggaran bakal dilaksanakeun taun 2008 jeung anjeunna badé masihan tahtana ka putra makutana nyaéta putrana nu pangluhurna.[34] RajaJigme Khesar Namgyal Wangchuck nampi tahta dina kaping 14 Désémber 2006. Anjeunna dipaparin Makuta Gagak Butan dina upacara di Thimphu kaping 6 Nopémber 2008, ku kitu janten pamingpin monarki nu panganomna sadunya.[35]
Sistim pulitik nu anyar miboga majelis luhur jeung majelis handap, nu saterasna miboga dasar kana afiliasi partéy pulitik.Pamilihan umum pikeun majelis luhur (Déwan Nasional) dilaksanakeun kaping 31 Désémber 2007, samentarapamilihan umum pikeunMajelis Nasional (majelis handap) dilaksanekun kaping 24 Maret 2008. 2 partéy pulitik,Partéy Démokrasi Rahayat (PDR) nu dipingpin kuSangay Ngedup, sareng PartéyDruk Phuensum Tshogpa (DPT) nu dipingpin kuJigmi Thinley, marebutkeun 47 korsi di Majelis Nasional. Druk Phuensum Tshogpa unggul dina pamilihan umum, ngawasaan 45 ti 47 korsi di majelis.[36]
Urang katurunan Nepal ti Butan nu ngungsi ka Nepal dina awal 1990-an.
Taun 1990-an, Butan ngusir atanapi maksa méh 1 per 5 pangeusina ku alesan pikeun ngajaga idéntitas budaya Budha Mahayana Tibét-na, nyebut yén maranéhna anu diusir téh pangeusi ilégal.[37][38][39] Kaputusan ieu boga dasar yén étnis minoritas Nepal nu tumuwuhna gancang bisi ngawasaan nagara, ngulang kajadian nu sarua nu nyababkeun bubarna Karajaan Sikkim taun 1975.Lhotshampas, pihak nu teu satuju kana pamikiran éta, diperkirakeun jadi tujuan panyiksaan jeung panahanan,[40] ngakibatkeun unjuk rasa dina 1990-an. Saterasna, pasukan kaamanan Butan mimiti ngusir urang-urang sanggeus nyieun maranéhna ngabatalkeun klaim imah jeung lemburna. Ku lantaran karusuhan nu lumangsung, Urang Butan katurunan Nepal, mayoritasna ngagem agama Hindu, kaluar. NumutkeunUNHCR, langkung ti 107.000Pangungsi Butan ngeusi 7 kémah pangungsian diNepal beulah wétan sarta geus didokuméntasi dina taun 2008.[39] Ngeunaan bener heunteuna sadaya pangeusi kémah téh pangungsi diragukeun sabab UNHCR heunteu mariksa pangeusi-pangeusi awal sacara bener.[41] Sarana di jero pangungsian, nu kacutat leuwih alus ti batan wewengkon sabundereunana, ngarojong masarakat Nepal asup ka pangungsian. Sanggues raloba taun di pangungsian, raloba pangeusi ayeuna pindah ka nagara lian saperti Kanada, Norwégia, Britania Raya, Australia, jeung Amérika Sarikat salaku pangungsi.Amérika Sarikat nyutat 30.870 pangungsi ti taun kauangan 2008 nepi ka 2010.[42]
Pamaréntah heunteu ngijinkeun dibéréna status kawarganagaraan pikeun pangungsi Butan, ku kituna raloba pangungsi heunteu miboga status kawarganagaraan.[43] Urusan birokrasi nu riweuh dipaké alesan pikeun ngahalangan kulawarga maranéhna miboga kartu idéntitas jeung hak sora.[43] Butan nganggap partéy pulitik ti pangungsi-pangungsi ieu heunteu sah sarta mangrupa kelompok téroris.[43] Kelompok hak asasi manusa nyebutkeun yén pamaréntah mangaruhan hak asasi individu ku cara ngaatur yén sadaya warga, kaasup anggota étnis minoritas ieu, maké pakéan tradisionalna étnis mayoritas di tempat umum. Nanging, pamaréntah sacara kawates nerapkeun aturan ieu ukur di wangunan kaagaamaan Budha, kantor pamaréntahan, sakola, pajabat pamaréntah, sarta parayaan-parayaan umum.[43]
Angkatan Pakarang Karajaan Butan mangrupa angkatan pakarang Butan. Lembaga militér ieu ngawengkuPangaman Karajaan sarengKapulisian Karajaan Butan. Kaanggotaan militér sipatna sukaréla. Yuswa minimal pikeun asup ka militér nyaéta 18 taun. Jumlah personil kira-kira 16.000 urang, nu dilatih kuAngkatan Darat India.[44] Angkatan Pakarang Karajaan Butan miboga dana alokasi taunan kira-kira$13,7 yuta (1,8%PDB). Minangkanagara nu dilingkung, Butan heunteu miboga angkatan laut. Butan ogé teu boga angkatan udara atanapi korps udara angkatan darat. Angkatan pakarangna ngandalkeun Komando Udara Wétan tiAngkatan Udara India pikeun pitulungan.
Butan miboga hubungan ékonomi, stratégi, jeung militér nu kiat jeung tatanggana, India.[45][46] Taun 2007, Butan jeung India nandatanganan hiji pajangjian anyar ngijinkeun Butan ngawasaan hubungan luar nagrina. Pajangjian ieu ngahupus kaayaan nu diakibatkeun ku pajangjian satacanna taun 1949. Pajangjian nu satacanna éta ayuen kadang-kadang ogé dijadikeun alesan pikeun kadali India kana hubungan luar nagri Bhutan, nanging pamaréntah Butan ngadali sadaya hubungan luar nagrina, kaasup sababaraha maslaah di mana India miboga perhatosan, kawas status wates Butan jeungCina.
Butan miboga hubungan diplomatik sateng 21 nagara sartaUni Éropa sarta mibboga misi di India,Bangladés,Thailand, jeungKuwait. Butan miboga 2 misiPBB, hiji di New York sarta hiji diJénéwa. Ngan India jeung Bangladés nu miboga kadutaan pangeusi di Butan, samentara Thailand miboga kantor konsulat di Butan.
Peta Butan némbongkeun watesna jeung Cina sarta India sakumaha dina taun 2012.
Ku hiji pasatujuan nu lila, warga nagara India jeung Butan tiasa sumping ka masing-masing nagara tanpapaspor atanapivisa, ukur butuh kartu idéntitas nagarana. Warga Butan ogé tiasa gawé di india tanpa palarangan hukum. Butan teu boga hubungan diplomatik resmi jeung tatangga kalérna,Républik Rahayat Cina, sanajan paturakan kunjungan dina raloba tingkat pernah aya. Pasatujuan bilateral nu kahiji antawis Cina jeung Butan ditandatanganan dina taun 1998. Butan ogé miboga konsulat husus diMakau jeungHong Kong. Wates Butan jeung Cina kalobaanana heunteu didémarkasi sarta ku kituna aya papaséaan di sababaraha tempat. Kira-kira 269 kilométer pasagi aya dina sawala antawis kadua nagara.[47]
Dina 13 Nopémber 2005, prajurit Cina asup ka wewengkon papaséaan antara Cina jeung Butan, sarta mimiti ngawangun jalan jeung sasak.[48] Perdana Mentri Luar Nagri Butan,Khandu Wangchuk ngomongkeun masalah ieu jeung pamaréntah Cina sanggeus masalah ieu diomongkeun di parlemén Butan. Balesanna, Juru Carios Kamentrian Luar Nagri Cina,Qin Gang nyebatkeun yén wates éta masih aya dina papaséaan sarta kadua pihak tetep ngalajengkeun diskusi nu rapih jeung hadé pikeun nangtukeun solusina.[49] Pajabat intélijen India nyebatkeun yén délégasi Cina di Butan nngomong ka Butan yén Butan téh "overreacting." Hiji koran ButanKuensel nuliskeun yén Cina bisa maké jalanan éta pikeun alesan klaim Cina sapanjang wates éta.[48]
Dina 8 Pébruari 2007, Pajangjian Kasababaturan India-Butan dirévisi. Pajangjian 1949, Pasal 2 nyebtkeun: "Pamaréntah India heunteu ngalaksanakeun sagala campur tangan dina administrasi jero nagri Butan. Pamaréntah Butan salaku bagianna, satuju pikeun dipandu dina naséhat Pamaréntah India ngeunaan hubungan luar nagrina." Dina pajangjian nu enggeus dirévisi ayeuna katulis "Pikeun ngajaga hubungan sababaturan jeung sabilulungan nu parantos aya antawis Butan jeung India, Pamaréntah Karjaaan Butan sareng Pamaréntah Républik India bakal gawé bareng sacara husus dina masalah perkawis kaayaan nasionalna. Kadua pamaréntah heunteu tiasa mangpaatkeun wewengkonna pikeun kagiatan anu ngancem kaamanan jeung kaayaan nasional kadua nagara." Pajangjian nu enggeus dirévisi ieu ogé ngawengku kalimah pamuka ieu: "Negaskeun kamerdikaan, kadaulatan, sarta intregitas nasional masing-masing pihak", hiji kaayaan nu euweuh dina vérsi saméméhna. Pajangjian Kasababaturan India-Butan 2007 negaskeun status Butan salaku nagara nu merdika jeung daulat.
Butan aya di léréng kidul jeung wétanHimalaya, dilingkung kuWewengkon Otonom Tibét, Cina di kalér jeung nagara bagianSikkim,Benggala Kulon,Assam, jeungArunachal Pradesh, India di kulon jeung kidul. Butan aya di antara gurat lintang26° sarta29°N, serta88° sarta93° méridian wétan. Wewengkonna ngawengku utaminapagunungan diliwatan ku walungan, nu ngawangun lebak nu jero. Tingkat kaluhuran antara 200 m (660 ft) di suku pasir di pakidulan nepi ka leuwih ti 7,000 m (23,000 ft). Karagaman géografis ieu ditambih jeung karagaman iklim miboga pangaruh kana ralobana karagaman hayati jeung ékosistem Butan.[7]
Wewengkon kalér nagara diwangun ti hiji wilayahPadang jukut jwung rungkun alpen Hiimalaya Wétan, ngaluhur ka pagunungan glasial kalawan iklim nu tiis pisan di titik-titik puncakna. Raloba titik puncak di kalér aya dina kaluhuran leuwih ti 7,000 m (23,000 ft) ti beungeut laut. Titik pangluhurna di Butan nyaétaGangkhar Puensum dina 7,570 metres (24,840 ft), nu mana minangkapuncak pangluhurna nu teu pernah didaki sadunya.[53] Titik panghandapna nyaéta 98 m (322 ft), di lebak diDrangme Chhu, di mana aya walungan nu misahkeun Butan jeung India.[53] Kalawan walungan nu ngalir ti salju, lebak alpen di wewengkon ieu nyadiaakeunpadang jukut pikeun angon, dipiara ku masarakat pangangon ngumbara nu nyumebar.
Pagunungan Hideung di bagian tengah Butan ngawangun hiji wates antara 2 walungan utama Butan:Walungan Mo Chhu sartaWalungan Drangme Chhu. Puncak-puncak Pagunungan Hideung aya antara 1,500 m (4,900 ft) nepi ka 4,925 m (16,158 ft) luhureun beungeut laut. Leuwung di pagunungan Butan beulah tengah kasusun tileuweung koniféra sub-alpen Himalaya Wétan di beulah luhur sartaleuwung tutuwuhan kembang Himalaya Wétan di beulah handap pagunungan. Leuwugn di wewengkon tengah nyadiakeun mayoritas produksi leuweung Butan. WalunganTorsa,Raidak,Sankosh, jeungManas mangrupa walungan-walungan utama Butan, ngalir ngaliwatan wewengkon ieu. Kalobaannana warga ngeusian daratan luhur bagian tengah.
Di beulah kidul, ayaPapasiran Shiwalik nu ditutupan kuleuweung tutuwuhan kembang sub-tropis Himalaya nu padet, lebak walungan aluvial, sarta pagunungan nepi ka 1,500 m (4,900 ft) luhureun beungeut laut. Bagian handap pasir turun nepi ka dataran sub-tropisDuars. Kalobaannana bagian Duars aya di India, sanajan hiji sela kalawan lébar 10 km (6.2 mi) nepi ka 15 km (9.3 mi) manjang nepi ka Butan. Duars di Butan dibagi kana 2 bagian: kalér jeung kidul. Duars kalér, nu wawatesan jeung suku papasiran Himalaya, rupana kagurat, ngawangun léréng-léréng, jeung taneuh nu saat jeung ngabeulah kalawan tutuwuhan nu padet sarta raloba margasatwa. Duars kidul taneuhna subu5, kalawan sabana, leuwung nu padet, sarta cinyusu. Walungan-walungan, nu sumberna ti salju atanapi hujan muson, ngalir kaWalungan Brahmaputra di India. Data nu dirilis ku Kamentrian Tatanén némbongkeun yén Butan miboga tutupan leuwung saluas 64% dina Oktober 2005.
Iklim di Butan dipangaruhan ku kaluhuranana. Ti iklim sub-tropis di kidul nepi kaiklim sedeng di daratan luhur sarta iklimjenis kutub, kalawan salju sapanjang taun di kalér. Butan miboga 5 rupa usum: panas,muson, gugur, tiis, jeung semi. Butran beulah kulon miboga hujan muson nu leuwih loba. Butan beulah kidul miboga usum panas nu lembap jeung panas sarta usum tiis nu tiis. Butan beulah tengah jeung wétan iklimna sedeng sarta leuwih saat ti batan beulah kulon, kalawan usum panas nu haneut sarta usum tiis nu tiis.
Butan miboga rupa-rupa primata, saperti spésiés langka kawaslangur emas.[56][57] Hiji varian makaka Assam, nu dianggaep ku sababaraha otoritas salaku hiji spésiés anyar,Macaca munzala, kacutat di Butan.[58]
Leuwih ti 770 spésiés manuk enggeus kacutat hirup di Butan. Spésiés kaancem,meri jangjang bodas, karak sababaraha taun ditambahkeun ka daptar manuk di Butan.[60]
Himalaya Wétan kawanoh salaku titik puncakbiodivérsitas sarta mangrupa salah sahiji ti 234wewengkon ékologi istiméwa sadunya ti analisisWWF antara taun 1995 jeung 1997.
Butan dianggep salaku modél inisiatifkonsérvasi. Nagara ieu enggeus pernah narima pujian internasional ti usaha ngamumulé kaanékarupaan hayatina. Butan nangtukeun yén saeutikna 60% wewengkon daratna katutup kuleuweung, kalawan 40%[61][62] wewengkon nagarana pikeun taman nasional, suaka alam, jeung wewengkon tangtayungan lianna.
Nepi ka taun 2010,pamangsa apéks Asia anu pangrawanna tinakapunahan nyaétadhole. Diperkirakeun kirang ti 2.500 ékor anu kasésa sadunya.
Sanajan kaayaan alam Butan ralobana masih alus, pamaréntah ngumumkeun yén konsérvasi masih kénéh dipertimbangkeun sarta mangrupa salah sahiji tujuan nasional pikeun sababaraha taun jagana.
Anceman pikeun kahirupan alam di Butan enggeus mimiti katingal, saperti tekenan pangeusi, modérenisasi tatanén, moro tanpa ijin, pawangunan PLTA, tambang, industrialisasi, urbanisasi, panataan limbah jeung runtah, pariwisata, papaséaan lemah pikeun pawangunan jalan sarta pangaruh infrastruktur sosial jeung ékonomi lianna.
Dina kanyataanana, wates wewengkon tangtayungan jeung wewengkon pamukiman anu pacampur-campur ngarah kana masalah lian. Sasatoan kalindung asup ka lemah tatanén warga, ngaruksak tatangkalan jeung maéhan angon. Ku kituna, Butan nyieun hiji rancangan pawangunan pager alarm tanaga surya, munara panénjo, jeung lampu sorot, sarta nyadiakeun pangan sasatoan jeung tempat uyah di luar pamukiman warga sangkan sasatoan heunteu asup.[63]
Harga pasaran supaOphiocordyceps sinensis anu dicandak ti alam nyababkeun pamangpaatan leuwih anu sesah diorganisasikeun.[64]
Sanajan ékonomi Butan mangrupa salah sahiji anu pangleutikna sadunya, ékonomi Butan enggues tumuwuh dina sababaraha taun ieu, 8% dina 2005 sarta 14% dina 2006. Taun 2007, ékonomi Butan mangrupa anu ka-2 panggancangna tumuwuhna sadunya, kalawan tingkat tumuwuh ékonomi taunan 22,4%. Kaayaan ieu disababkeun utamina ku proyék agungPLTATala. Nepi ka Maret 2006,pamasukan per kapita Butan nyaéta US$1,321.
Ékonomi Butan utamina aya dina kagiatantatanén, kaleuweungan, pariwisata, jeung panjualantanaga hidroéléktrik ka India. Kagiatan tatanén mangrupa pagawéan utami ti leuwih ti 80 persén wargi Butan. Kagiatanagrarisna utamina mangrupatatanén subsistén jeungkaingonan. Karajinan leungeun, utaminan tinunan jeung banda kaagamaan, mangrupaindustri désa leutik. Wewengkon anu robah-robah ti pasir jeung pagunungan nyababkeun pawangunan jalan jeunginfrastruktur lianna sesah jeung awis. Hal ieu ditambah ku euweuhna aksés sagara nyababkeun Butan hésé miboga kauntungan signifikan ti padagangan banda produksina. Butan heunteu mibogakaréta, sanajanIndian Railways ngarencanakeun nyambungkeun wewengkon Butan beulah kidul jeung jaringan karéta di India dina hiji pasatujuan anu ditandatanganan dina Januari 2005.[65] Butan jeung India nandatanganan hiji pasatujuan 'dagang bébas' dina 2008, anu ngijinkeun impor jeung ékspor Butan ti jeung ka nagara lian tiasa transit di India tanpabéa cukai.[66] Butan miboga hubungan padagangan jeung wewengkonTibét nepi ka taun 1960, nalika Butan nutup watesna jeung Cina sanggeus raloba pangungsi anu asup ka Butan.[67]
Pamasukan leuwih tiNu 100.000per taun dikeunakeun pajak, tapi ngan saeutik wajib pajak anu minuhan sarat éta. TInkgat inflasi Butan diperkirakeun aya dina tingkat 3% dina taun 2003. Butan mibogaProduk Doméstik Bruto kira-kira$AS 2,913 milyar . Pamasukan per kapita kira-kira $1.400,[53]. Pamasukan pamaréntah totalna $272 yuta, sanajan pangaluaranna sagedé $350 yuta. 60 persén pangaluaran nagara, dibayar ku Kamentrian Luar Nagri India.[note 1][68] Ékspor Butan, utamina tanaga listrik,kapulaga,gips,kai, karajinan, semén, bubuahan, batu mulia, jeungrempah, total€128 yuta (perk. 2000). Sanajan kitu, tingkat imporna nyaéta €164 yuta, ngarah kanadéfisit. Komoditas impor utama ngawengkubéngsin jeungminyak bumi,pangan,mesin, kandaraan, kaén, jeungbéas. Mitra utama ékspor Butan's nyaéta India, ngawengku 58,6% ti total éksporna.Hong Kong (30,1%) jeungBangladés (7,3%) nyaéta 2 mitra ékspor salajengna.[53] Ku sabab watesna jeung Tibét ditutup, padagangan antara Butan jeung Cina ayeuna méh euweuh.
Butan dibagi kana 20dzongkhag (distrik), diparéntah ku hiji lembaga anu disebutDzongkhag Tshogdu. Di sababarahathromde (kalurahan), tingkat adiministrasi di handapeunana aya kahubung langusng jeung administrasi Dzongkhag. Kalobaanana daérah,gewog padésaan (blok désa) diparéntah ku hiji lembaha anu disebutGewog Tshogde.[69]
Thromde (kalurahan) milihThrompon salaku pamingpin sarta wakil Thromde éta di Dzongkhag Tshogdu. Gewog ogé milih pamingpin anu disebutgup, wakilna disebutmangmi, anu ogé minangka wakil di Dzongkhag Thshogdu. Pikeun perkawis pamilihan umum, daérah pamilihan di Butan nyaétachiwog, babagian ti gewog anu ditangtukeun ku Komisi Pamilihan Umum.[69]
Urang Butan utamina disusun ku UrangNgalop (Butan Kulon) jeungSharchop (Butan Wétan). UrangLhotshampa (urang kidul) nyaéta kelompok urang anu hétérogén kalawan komposisi utama urang katurunanNepal. Urang Lhotshampa dianggep ngawasaan 45% total pangeusi Butan dina sénsus taun 1988[71]. Dina awal jaman 1970-an, pernikahan campuran antawis Urang jeung and masarakat Butan utama dirojong ku pamaréntah. Tatapi dina ahir jaman 1980-an, pamaréntah Butan ngaluarkeun kira-kira 108.000 Urang Lhotshampa ti wewengkonna ka kémah-kémah pangungsian.[40]
Tingkatbeunta hurup di Butan nyaéta 59,5%.[72] Butan miboga yuswa médian 24,8 taun.[73] Tingkatharepan hirup nyaéta 62,2 taun (61 lalaki, 64,5 awéwé). Rasio jenis kelamin nyaéta 1.070 lalaki per 1.000 awéwé.
Diperkirakeun antawis dua per tilu jeung tilu per opat populasi Butan ngagemBuddha Vajrayana, nu mangrupaagama nagara. Kirang leuwih saperopat nepi ka sapertilu populasi ngagemHindu. Pangagem agama lian ngawengku kirang ti 1% populasi.[74] Aturan undang-undang anu ayeuna ngarojong kanakabébasan agama; tatapiproselytism dilarang ku hiji kawijakan pamaréntah[74] sarta tina interpretasi yudikatifUndang-Undang Dasar Butan.[75]
Agama Buddha dipikawanohkeun ka Butan dina abad ka-7 maséhi. Raja TibétSongtsän Gampo (ngajabat 627–649), maréntahkeun diwangunna 2 wihara Buddha, diBumthang Jampa Lhakhang di Butan bagian tengah jeung di Kyichu Lhakhang (di deukeutParo) diLebak Paro.[19]
Basa resmi nagara nyaéta Basa Butan (Dzongkha), salah sahiji ti 53 basa dirungkun basa Tibét. Aksarana anu disebutChhokey, sarungkun jeung aksara Tibét klasik. Di sakola-sakola, Basa Inggris mangrupa basa panganteur pangatikan sedengkeun Dzongkha diajar salaku basa nasional.Ethnologue nulis 24 basa anu kiwari dipaké di Butan, sadayana mangrupa bagian turungkun basa Tibet-Burma, iwalBasa Nepal anu asup kanarungkun basa Indo-Arya. Nepi ka taun 1980-an, pamaréntah ngarojong pangajaran Basa Nepal di sakola-sakola di Butan beulah kidul. Tapi, sanggeus karusuhan pakarang, Basa Nepal dikaluarkeun ti kurikulum. Saméméh 1980-an,Lhotshampa (masarakat panyatur Basa Nepal), utamina ngeusian Butan beulah kidul, ngawengku kira-kira 30% populasi Butan.[38]
Butan miboga loba budaya khas anu sacara umum masih asli lantaran isolasi Butan ti dunya luar nepi ka awal 1960-an. Tradisi Butan patali jeung pangaruh agama Buddha.[76][77]Hindu mangrupa agama dominan anu kadua di Butan, utamina di pakidulan.[78] The government is incréasingly making efforts to preserve and sustain the current culture and traditions of the country. ku sabab kaayaan alam jeung warisan budayana anu saeutik kapangaruh ti luar, Butan disebut ogé salakuShangri-la Pangahirna.[79]
Arsitéktur Butan mangrupa arsitéktur karuhun anu khas. Arsitéktur tradisionalna heunteu maké paku boh rangkay beusi dina ngajieunana.[26][80][81] Salah sahiji wangunan cicirén Butan nyaéta wangunan bénténg anu disebutdzong. Ti jaman kuna, dzong dipaké salaku puseur pamaréntahan jeung kaagamaan di wewengkonna.[82]Universitas Texas El Paso ti Amérika Sarikat maké gaya arsitéktur Butan dina wangunan kampusna, kitu ogé ku sababaraha wangunan lian di kotaEl Paso.[83]
Butan mibogaloba poé peré, kalobaanana mangrupa parayaan tradisional usuman, sékulér, jeung kaagamaan. Di antarana sapertititik balik panonpoé (kira-kira 1 Januari, dumasarkalénder bulan), Taun Anyar (kalénder bulan, Pébruari atanapi Maret), tepang taun Raja, sarta poé pangistrénana, ahir resmi usummuson (22 Séptémber), Poé Nasional (17 Désémber), sareng rupa-rupa parayaan Buddha jeung Hindu.
Musik Butan sacara umum dibagi kana varian tradisional jeung modéren. Musik tradisional mangrupa musik kaagamaan jeung rahayat, sapertizhungdra jeungboedra.[84] Musik modéren sapertirigsar dimaénkeun ku alat musik campuran antara instrumén tradisional jeung organ listrik, nu tiasa ditulusuran balik ka jaman awal 1990-an. Musik ieu némbongkeun pangaruh ti musik populér India, hiji campuran ti musik tradisional jeung pangaruh musik populér Kulon.[85][86]
Dina kulawarga Butan, warisan ilaharna dipasihan ka gurat katurunan awéwé ti batan ka lalaki. Budak awéwé bakal diwariskeun imah kolotna. Budak lalaki dipiharep sangkan tiasa nyieun kahirupanna sorangan sarta remenna pindah ka imah pamajikanana.Nikah ku bogoh ilahar di wewengkon kota, tapi tradisiperjodohan masih kénéh umum di wewengkon désa. Sanajan teu umum,poligami dianggep biasa, malah ogé sok janten cara pikeun ngajaga harta tetep dina kulawarga.[87] Raja saméméhna,Jigme Singye Wangchuck, anu ngabdikasi taun 2006, miboga 4 prameswari, anu sadayana sadulur. Raja anu ayeuna,Jigme Khesar Namgyel Wangchuck, nikah jeungJetsun Pema, 21, masarakat biasa sarta putrina saurang pilot.
Olahraga nasional Butan nyaétapanahan, sarta pasanggiri dilaksanakeun sacara régulér ku raloba désa. Panahanna béda jeung standarolimpiade saperti panempatan sasaran sarta kaayaan sakurilingna. 2 sasaran ditempatkeun kapisah 100 méter. Pamaén manah ti hiji ujung lapangan ka ujung lianna. Unggal pamaén dina hiji tim manah 2 panah per babak. Panahan tradisional Butan mangrupa acara masarakat sarta pasanggiri diatur antara désa, kota, jeung tim. Usaha pikeun ngaganggu musuh saperti nangtung di deukeutna sasaran atanapi moyokan pamanah.Khuru mangrupa olahraga lian anu ogé populér, di mana anak panah kai kalawan ujung mangrupa paku 10 cm dialungkeun ka sasaran 10 nepi ka 20 méter jauhna.
Olahraga tradisional lianna nyaétaDigor. Olahraga lian sapertikrikét miboga popularitas di Butan, utamina sanggeus dipikawanohkeunana saluran televisi ti India.Tim nasional krikét Butan mangrupa salah sahiji ti tim afiliasi anu suksés. Conto lianna di antaranamaén bal. Taun 2002, tim nasional maén bal Butan maén ngalawanMontserrat, nu disebut salakuFinal nu Lian; pertandinganna dilaksanakeun dina poé anu sarua jeung pertandingan Brasil ngalawan Jérman dinafinal Piala Dunya. Pertandingan éta dilaksanakeun diStadion Changlimithang di Thimpu.
Butan heunteu mibogaangkutan rél. Sanajan kitu, Butan enggeus nyieun hiji pasatujuan jeung India dina ngahubungkeun Butan beulah kidul jeung jaringan rél India kalawan ngawangun rél karéta 11-mile (18 km), 1,676 mm (5 ft 6 in)trak India, antara Hashimara di Benggala Kulon jeung Toribari di Butan. Konstruksi rél ngaliwatan Satali, Bharna Bari, jeung Dalsingpara dibayar ku India.[90]
Jalan Lateral mangrupa jalan utama nu ngahubungkeun Butan beulah wétan jeung kulon, nyambungkeunPhuentsholing di kidul-kulon kaTrashigang di wétan. Di antarana, Jalan Lateral ngaliwatanWangdue Phodrang,Trongsa, sarta puseur pamukiman lianna. Jalan Lateral ogé miboga cabang kaThimphu sarta kota utama lianna sapertiParo jeungPunakha. Jalan Lateral jeung jalan lianna di Butan miboga kualitas anu kirang ku lantaran kaayaan permukaannana, gawir, tikungan, cuaca, jeung longsor.[91][92][93]
↑Kamentrian Luar Nagri India nyadiakeun pitulung kauangan ka nagara taanggana dina "gawé bareng sacara téhnis jeung ékonomi jeung nagara lianna sarta kamajuan pikeun pamaréntahan nagara luar."
↑Sailen Debnath, Essays on Cultural History of North Bengal,ISBN 9788186860427; & Sailen Debnath, The Dooars in Historical Transition,ISBN 9788186860441
↑Choudhury, A.U. (1990). "Primates in Bhutan". Oryx24: 125.
↑Choudhury, A.U. (1992). "Golden langur – Distribution Confusion". Oryx26: 172–173.
↑Choudhury, A.U. (2008). "Primates of Bhutan and Observations of Hybrid Langurs". Primate Conservation23: 65–73.
↑Choudhury, A.U. (2010).The Vanishing Herds: Wild Water Buffalo. Guwahati, India: Gibbon Books & The Rhino Foundation for Nature in North East India.
↑Choudhury, A.U. (2007). "White-winged duckCairina (=Asarcornis) scutulata and Blue-tailed Bee-eaterMerops philippinus: two new country records for Bhutan.". Forktail23: 153–155.
↑P.F. Cannon, N.L. Hywel-Jones, N. Maczey, L. Norbu, Tshitila, T. Samdup & P. Lhendup,Steps towards sustainable harvest of Ophiocordyceps sinensis in Bhutan Biodivers. Conserv. 18: 2263-2281 (2009).
↑Kharat, Rajesh. "Bhutan's Security Scenario."Contemporary South Asia 13.2 (2004): 171-185. Academic Search Premier. Web. 8 Désémber 2011.
↑Martin Regg, Cohn. "Lost horizon."Toronto Star (Canada) n.d.: Newspaper Source Plus. Web. 8 Désémber 2011.
↑Zurick, David. "Gross National Happiness And Environmental Status In Bhutan."Geographical Review 96.4 (2006): 657-681. Academic Search Premier. Web. 8 Désémber 2011.
↑"1.1 University History".UTEP Handbook of Operations. University of Texas, El Paso.Diarsipkan dari versi asli tanggal 23 Juli 2011. Diakses tanggal2011-09-01.
.svg)
.jpg)
.svg)
