Zlatno doba islama je izraz za periodistorijeislamskog sveta (područjaBliskog istoka,Severne Afrike,Centralne Azije ial-Andalusa) koji otprilike odgovarasrednjom veku uevropskoj (i svetskoj) istoriji, a koga je karakterisao intenzivan razvojkulture inauke, odnosno brojna tehnološka i drugacivilizacijska dostignuća koja su s vremenom preuzele i druge, odnosno neislamske kulture i civilizacije. Izraz „zlatno doba” se obično koristi kako bi se istaklo kako je upravo u tom periodu islamski svet doživeo vrhunac samostalnih kulturnih inaučnih dostignuća, vezanih uz razvoj specifičnearhitekture,filozofije,medicine,astronomije imatematike.[1][2][3][4][5] U širem smislu se taj period vezuje uz period koji počinje sa nastankomislama (7. vek), a završava s početkomNovog veka (oko 1500. godine). U užem smislu, i među istoričarima u daleko češćoj, upotrebi se pod „Zlatnim dobom” podrazumijeva period od 750. do 1257. godine.
Početak Zlatnog doba se najčešće vezuje uz dolazak dinastijeAbasida na čelo Arapskog carstva, odnosnoHalifata godine 750. Iako je time, s obzirom na nastavak vladavine prethodne dinastijeOmejada na Iberijskom poluostrvu (al-Andalus), trajno okončano političko jedinstvo islamske države odnosno islamske zajednice (uma), ono je za posledicu imalo preorijentaciju muslimanskih vladara sadžihada, odnosnospoljašnjih osvajanja na unutrašnje reforme i konsolidaciju već osvojenih prostora na kojima počinje postepenaarabizacija iislamizacija tamošnjeg stanovništva. Tako stvoreni islamski svet je, s jedne strane, iz religijskih razloga (institucijahadždža) i kroz razvijenutrgovinu sačuvao međusobne ekonomske, a preko njih i kulturne veze; s druge strane je političko nejedinstvo omogućilo policentrični razvoj, odnosno stvaranje nekoliko suparničkih središta trgovine, kulture i nauke u različitim delovima islamskog sveta. Od svih njih je najvažniji bioBagdad, koji je samo nekoliko godina nakon osnivanja postao abasidska prestolnica i najveći grad na svetu; veliki značaj su, međutim, zadržali i stara prestolnicaDamask, ali i alternativna politička središta kao što suKairo,Keruan,Kordoba,Buhara iSamarkand. Nove okolnosti su, takođe, omogućile arapskim učenjacima i umetnicima da postepeno asimiliraju, ali preuzmu obiležja ranijih kultura na prethodno osvojenim područjima. Zlatno doba je karakterisalo intenzivno nastojanje da se sačuvaju ili islamu prilagode dostignuća ranijestarogrčke ipersijske kulture, a preko trgovine su se preuzimala ikineska iindijska dostignuća kao što supapir idecimalni brojevi. OsimArapa, važnu ulogu za razvoj kulture i nauke u ovom periodu su imali i muslimanski nearapi, ali i nemuslimanski podanici Kalifata i muslimanskih država -hrišćani ijevreji. U tom periodu se na području islamskog sveta kaolingua franca nametnuoarapski jezik.
Kraj zlatnog doba je predmet rasprave među istoričarima, kako po pitanju tačnog datuma, tako i po njegovim uzrocima. Kao najčešći datum se navodipustošenje Bagdada od straneMongola 1258. godine, prilikom koga je ne samo uništena znamenitabiblioteka, nego islamskom svetu zadat psihološki udarac posle koga se počeo sve više okretati samom sebi. Među istoričarima je široko rasprostranjeno mišljenje da je islamski svet tada počeo da gubi civilizacijsku utrku sa dotle zaostalim i inferiornimzapadnim svetom, koji je u sledećim vekovima krozRenesansu pokazao daleko više intelektualne fleksibilnosti i oko 1500. počeo s njime ravnopravno nadmetati da bi kasnije stekao tehnološku i drugu superiornost.
Metaforazlatno doba je ušla u upotrebu u literaturi 19. veka o islamskoj istoriji, u kontekstu zapadnog estetskog trenda poznatog kaoorijentalizam. AutorPriručnika za putnike u Siriji i Palestini iz 1868 napomilje da su najljepše džamije u Damasku „poput samog muhamedinizma, sada brzo propadale” i da su relikvije „zlatnog doba islama”.[6]
Ne postoji nedvosmislena definicija pojma, a u zavisnosti od toga da li se koristi sa fokusom na kulturna ili vojna dostignuća, može se smatrati da se odnosi na prilično različite vremenske periode. Tako je jedan autor iz 19. veka smatrao da se zlatno doba protezalo tokom colokupnog trajanja kalifata, ili „šest i po vekova”,[7] dok su drugi bili mišljenja da je okončan samo nekoliko decenija nakonRašidunovog osvajanja, sa smrćuOmara iPrve Fitne.[8]
Tokom ranog 20. veka, ovaj termin je korišten dosta retko, i obično se odnosio na rane vojne uspeheRašidunskih kalifa. Tek u drugoj polovini 20. veka termin je počeo da se značajnije koristi, i sada se uglavnom odnosi na kulturni procvat nauke i matematike pod kalifatima tokom perioda od 9. do 11. veka (između uspostavljanja organizovane stipendije uKući mudrosti i početkaKrstaških ratova),[9] mada se često proširuje tako da obuhvata deo kasnog 8. ili 12. do ranog 13. veka.[10] Definicije još uvek mogu široko da variraju. Izjednačavanje kraja zlatnog doba sa završetkom kalifata predstavlja pogodnu prekidnu tačku zasnovanu na istorijskom reperu, ali se može tvrditi da je islamska kultura ušla u stanje postepenog opadanja mnogo ranije; stoga, Kan (2003) smatra da je pravo zlatno doba trajalo dva veka između 750–950, tvrdeći da se početak gubitka teritorija pod Harun el-Rašidom pogoršao nakon smrtiel-Mamuna 833. godine, i da suKrstaški ratovi u 12. veku doveli do slabljenjaIslamskog carstva od čega se nikad nije oporavilo.[11]
RazneKuranske naredbe iHaditi, koji vrednuju obrazovanje i naglašavaju važnost sticanja znanja, igrale su vitalnu ulogu u vršenju uticaja na mullimane ovog doba u njihovoj potrazi za znanjem i razvoju naučnog tela.[12][13][14]
Tokom ovog perioda, Muslimani su ispoljili jak interes za asimilaciju naučnog znanja pokorenih civilizacija. Mnogi klasični radovi antike koji bi inače bili izgubljeni prevedeni su sagrčkog,persijskog,indijskog,kineskog,egipatskog, ifeničanske civilizacije na arapski i persijski, a kasnije su prevođeni u turski, herejski i latinski.[4]
^абVartan Gregorian, "Islam: A Mosaic, Not a Monolith".. Brookings Institution Press. 2003. стр. 26—38.ISBN978-0-8157-3283-9.Недостаје или је празан параметар|title= (помоћ)
^Josias Leslie Porter (1868).A Handbook for Travelers in Syria and Palestine.,p. 49.
^"For six centuries and a half, through the golden age of Islam, lasted this Caliphate, till extinguished by the Osmanli sultans and in the death of the last of the blood of the house of Mahomet. The true Caliphate ended with the fall of Bagdad".New Outlook, Volume 45, 1892, p. 370.
^"the golden age of Islam, as Mr. Gilman points out, ended with Omar, the second of the Kalifs."The Literary World, Volume 36, 1887, p. 308.
^"The Ninth, Tenth and Eleventh centuries were the golden age of Islam"Life magazine, 9 May 1955,[1].
^so Linda S. George,The Golden Age of Islam, 1998: "from the last years of the eighth century to the thirteenth century."
^Brentjes, Sonja; Morrison, Robert G. (2010). „The Sciences in Islamic societies”.The New Cambridge History of Islam.4. Cambridge: Cambridge University Press. стр. 569.
^Anna Contadini (2003). „A Bestiary Tale: Text and Image of the Unicorn in the Kitāb naʿt al-hayawān (British Library, or. 2784)”.Muqarnas.20: 17—33.JSTOR1523325.
Dario Fernandez-Morera (2015).The Myth of the Andalusian Paradise. Muslims, Christians, and Jews under Islamic Rule in Medieval Spain. ISI Books.ISBN978-1-61017-095-6. (hardback)
