Socializmi është një sistem i organizimit shoqëror dhe ekonomik në të cilin prona private, e cilësdo formë qoftë, dhe shpërndarja e të ardhurave i nënshtrohen kontrollit shtetëror, i cili sipas teorive të ndryshme thuhet se përfaqëson kontrollin "shoqëror". Socializmi shpesh i referohet edhe lëvizjeve politike të cilat kanë pasur dhe kanë si qëllim vendosjen e një sistemi të tillë në praktikë.
Sipas Andrew Vincent, "fjala 'socializëm' e gjen rrënjën e saj në latinishtsociare, që do të thotë të kombinosh ose të ndash. Termi i lidhur, më teknik në të drejtën romake dhe më pas mesjetare ishtesocietas . Kjo fjalë e fundit mund të nënkuptojë shoqëri dhe kolegësi[1] si dhe idenë më ligjore të një kontrate konsensuale midis njerëzve të lirë”.
Përdorimi fillestar i fjalëssocializmëm u pretendua ngaPierre Leroux, i cili pretendoi se ai e përdori për herë të parë termin në revistën parizianeLe Globe në 1832.[2][3] Leroux ishte një ndjekës iHenri de Saint-Simon, një nga themeluesit e asaj që më vonë do të etiketohejsocializmi utopik . Socializmi ishte në kontrast me doktrinën liberale tëindividualizmit që theksonte vlerën morale të individit duke theksuar se njerëzit veprojnë ose duhet të veprojnë sikur janë të izoluar nga njëri-tjetri. Socialistët origjinalë utopikë e dënuan këtë doktrinë të individualizmit për dështimin në adresimin e shqetësimeve shoqërore gjatëRevolucionit Industrial, duke përfshirë varfërinë, shtypjen dhepabarazinë e madhe të pasurisë . Ata e shihnin shoqërinë e tyre si dëmtuese të jetës së komunitetit duke e bazuar shoqërinë në konkurrencë. Ata e paraqitën socializmin ,si një alternativë ndaj individualizmit liberal, të bazuar në pronësinë e përbashkët të burimeve.[4] Saint-Simon propozoiplanifikimin ekonomik, administrimin shkencor dhe zbatimin e të kuptuarit shkencor në organizimin e shoqërisë. Në të kundërt,Robert Owen propozoi të organizohej prodhimi dhe pronësia nëpërmjetkooperativave .[4][5]Socializmi gjithashtu i atribuohet në FrancëMarie Roch Louis Reybaud, ndërsa në Britani i atribuohet Owen, i cili u bë një nga baballarët elëvizjes bashkëpunuese .[6]
Përkufizimi dhe përdorimi isocializmit u vendos në vitet 1860, duke zëvendësuarshoqërues,kooperativistët,reciprocist dhekolektivist që ishin përdorur si sinonime ndërsakomunizmi doli jashtë përdorimit gjatë kësaj periudhe.[7] Një dallim i hershëm midiskomunizmit dhesocializmit ishte se ky i fundit synonte të socializonte vetëm prodhimin ndërsa i pari synonte të socializonte siprodhimin ashtu edhekonsumin (në formën e aksesit të lirë në mallrat përfundimtare).[8] Deri në vitin 1888,marksistët përdorënsocializmin në vend tëkomunizmit, pasi ky i fundit ishte konsideruar si një sinonim i modës së vjetër përsocializmin . Vetëm pasRevolucionit Bolsheviksocializmi u përvetësua ngaVladimir Lenini për të nënkuptuar një fazë midiskapitalizmit dhe komunizmit. Ai e përdori atë për të mbrojtur programin bolshevik nga kritika marksiste seforcat prodhuese të Rusisë nuk ishin zhvilluar mjaftueshëm për të arritur komunizmin.[9] Dallimi midiskomunizmit dhesocializmit u bë i dukshëm në vitin 1918 pasiPartia e Punës Social Demokrate Ruse u riemërtua nëPartinë Komuniste Gjithë-Ruse, duke interpretuarkomunizmin në mënyrë specifike për të nënkuptuar socialistët që mbështetën politikën dhe teoritë ebolshevizmit,leninizmit dhe më vonë atë tëmarksizëm-leninizmit.,[10] edhe psepartitë komuniste vazhduan ta përshkruanin veten si socialiste të përkushtuara ndaj socializmit.[11] SipasManualit të Oksfordit të Karl Marksit, "Marksi përdori shumë terma për t'iu referuar njëshoqërie post-kapitaliste -humanizëm pozitiv, socializëm, komunizëm, mbretëri e individualitetit të lirë,shoqërim i lirë i prodhuesve, etj. Ai i përdori këto terma krejtësisht në mënyrë të ndërsjellë. Nocioni se 'socializmi' dhe 'komunizmi' janë faza të dallueshme historike është i huaj për veprën e tij dhe hyri në leksikun e marksizmit vetëm pas vdekjes së tij".[12]
Origjinat e socializmit si një lëvizje politike datojnë gjatëRevolucionit Industrial. Megjithatë rrënjët intelektuale mund të gjenden që në kohë të lashta, në personazhe siMoisiu (biblik).
Idetë socialiste/komuniste kanë pasur një rol të rëndësishëm në mendimtarë të antikitetit siPlatoni, i cili në veprën e tij “Republika” ilustron një shoqëri të ashpër në të cilën burra dhe gra të klasës së “gardianëve”ndajnë me njëri tjetrin jo vetëm të mirat materiale por edhe bashkëshortët dhe fëmijët.
Formësimi i socializmit si një filozofi e mirëfilltë ndodhi me veprat e mendimtarëve utopikë, të cilët ilustronin shoqëri ideale, të cilat sipas tyre do të ishin shoqëri më të barabarta. Ndër mendimtarët e parë të hodhën ide socialiste ishin britanikët dhe francezët, si: Saint-Simon, Charles Fourier, Louis Blanc, dhe Robert Owen të paraprirë nga Thomas More, Tommaso Campanella, dhe Jean Meslier.
Aktualisht me socializëm kuptohet një sistem ekonomik majtist në të cilin shteti zotëron kontroll të drejtpërdrejtë të mjeteve të prodhimit dhe të shpërndarjes së të mirave dhe shërbimeve. Socializmi, gjatë shekullit të XX ka qenë sistemi ekonomik i imponuar nga regjimet komuniste, sidomos në Evropën Qendrore dhe Lindore.
12Perry, Marvin; Chase, Myrna; Jacob, Margaret; Jacob, James R. (2009).Western Civilization: Ideas, Politics, and Society – From 1600. Vëll.2 (bot. Ninth). Boston:Houghton Mifflin Harcourt Publishing Company. fq.540.ISBN978-1305445499.OCLC1289795802.{{cite book}}:Mungon ose është bosh parametri|language= (Ndihmë!)
↑Gregory, Paul; Stuart, Robert (2013).The Global Economy and its Economic Systems. South-Western College Publishing. fq.159.ISBN978-1285-05535-0.Socialist writers of the nineteenth century proposed socialist arrangements for sharing as a response to the inequality and poverty of the industrial revolution. English socialist Robert Owen proposed that ownership and production take place in cooperatives, where all members shared equally. French socialist Henri Saint-Simon proposed to the contrary: socialism meant solving economic problems by means of state administration and planning, and taking advantage of new advances in science.{{cite book}}:Mungon ose është bosh parametri|language= (Ndihmë!)
↑Russell, Bertrand (1972).A History of Western Philosophy. Touchstone. fq.781.{{cite book}}:Mungon ose është bosh parametri|language= (Ndihmë!)
↑Williams, Raymond (1983)."Socialism".Keywords: A vocabulary of culture and society, revised edition.Oxford University Press. fq.288.ISBN978-0195204698.Modern usage began to settle from the 1860s, and in spite of the earlier variations and distinctions it was socialist and socialism which came through as the predominant words ... Communist, in spite of the distinction that had been made in the 1840s, was very much less used, and parties in the Marxist tradition took some variant of social and socialist as titles.{{cite book}}:Mungon ose është bosh parametri|language= (Ndihmë!)
↑Steele, David (1992).From Marx to Mises: Post-Capitalist Society and the Challenge of Economic Calculation. Open Court Publishing Company. fq.43.ISBN978-0875484495.One widespread distinction was that socialism socialised production only while communism socialised production and consumption.{{cite book}}:Mungon ose është bosh parametri|language= (Ndihmë!)
↑Steele, David (1992).From Marx to Mises: Post-Capitalist Society and the Challenge of Economic Calculation. Open Court Publishing Company. fq.44–45.ISBN978-0875484495.By 1888, the term 'socialism' was in general use among Marxists, who had dropped 'communism', now considered an old fashioned term meaning the same as 'socialism'. ... At the turn of the century, Marxists called themselves socialists. ... The definition of socialism and communism as successive stages was introduced into Marxist theory by Lenin in 1917. ... the new distinction was helpful to Lenin in defending his party against the traditional Marxist criticism that Russia was too backward for a socialist revolution.{{cite book}}:Mungon ose është bosh parametri|language= (Ndihmë!)
↑Busky (2000) Gabim me harvp - Nuk ka shënjestrim CITEREFBusky2000 (Ndihmë!): "In a modern sense of the word, communism refers to the ideology of Marxism–Leninism."
↑Williams, Raymond (1983)."Socialism".Keywords: A Vocabulary of Culture and Society (bot. revised).Oxford University Press. fq.289.ISBN978-0195204698.The decisive distinction between socialist and communist, as in one sense these terms are now ordinarily used, came with the renaming, in 1918, of the Russian Social-Democratic Labour Party (Bolsheviks) as the All-Russian Communist Party (Bolsheviks). From that time on, a distinction of socialist from communist, often with supporting definitions such as social democrat or democratic socialist, became widely current, although it is significant that all communist parties, in line with earlier usage, continued to describe themselves as socialist and dedicated to socialism.{{cite book}}:Mungon ose është bosh parametri|language= (Ndihmë!)
