Havai apoHawaii (Havaisht:Hawaiʻi) është njështet nëShtetet e Bashkuara Perëndimore, i vendosur nëOqeanin Paqësor. Është i vetmi shtet i SHBA-së jashtëAmerikës së Veriut, i vetmi shtet që është një arkipelag dhe i vetmi shtet në tropikët. Hawaii është gjithashtu një nga disa shtete të SHBA-së që ishin kombe të pavarura përpara se të anëtarësoheshin në Bashkim.[9]
Hawaii përfshinpothuajse të gjithëarkipelagun Havai, 137ishuj vullkanikë që përfshijnë 1500 milje (2400 km) që janëfizikisht dheetnologjikisht pjesë e nënrajonitpolinezian të Oqeanisë.[10] Vija bregdetare e oqeanit të shtetit është rrjedhimisht e katërta më e gjatë në SHBA, me rreth 750 milje (1210 km). Tetë ishujt kryesorë, nga veriperëndimi në juglindje, janëNiʻihau,Kauaʻi,Oʻahu,Molokaʻi,Lānaʻi,Kahoʻolawe,Maui, dheHawaiʻi, sipas të cilit shteti është emëruar; shpesh quhet "Ishulli i Madh" ose "Ishulli Hawaii" për të shmangur ngatërrimin me shtetin ose arkipelagun.
Nga 50shtetet e SHBA-së, Hawaii ështëi teti më i vogël në sipërfaqe dhei 11-ti më pak i populluar, por me 1.4 milionë banorë renditeti 13-ti për nga dendësia e popullsisë. Dy të tretat e popullsisë jeton në O'ahu, ku ndodhet kryeqyteti i shtetit dhe qyteti më i madh,Honolulu. Hawaii është ndër shtetet më të ndryshme të vendit, për shkak të vendndodhjes së saj qendrore në Paqësor dhe mbi dy shekuj të migrimit. Si një nga vetëm gjashtë shtetet meshumicë të pakicës, ai ka të vetmin pluralitet aziatik amerikan të vendit, komunitetin e tij më të madh budist dhe përqindjen më të madhe të njerëzve shumëracë. Rrjedhimisht, është një tenxhere unike e shkrirjes së kulturave të Amerikës së Veriut dhe Azisë Lindore, përveç trashëgimisë së sajindigjene havajane.
I vendosur ngapolinezianët diku midis viteve 1000 dhe 1200 të es, Hawaii ishte shtëpia e shumë krerëve të pavarur.[11] Në vitin 1778, eksploruesi britanikJames Cook ishte i pari i njohur jo-polinezian që arriti në arkipelag; Ndikimi i hershëm britanik pasqyrohet nëflamurin shtetëror, i cili mban njëUnion Jack. Një fluks eksploruesish, tregtarësh dhe gjuetarësh balenash evropianë dhe amerikanë mbërriti menjëherë pas kësaj, duke futur sëmundje që shkatërruan komunitetin indigjen dikur të izoluar. Hawaii u bë njëmbretëri e bashkuar, e njohur ndërkombëtarisht në 1810, duke mbetur e pavarur derisabiznesmenët perëndimorë përmbysën monarkinë në 1893; kjo çoi nëaneksimin nga SHBA më 1898. Si njëterritor i SHBA-së me vlerë strategjike, Hawaiiu sulmua nga Japonia më 7 dhjetor 1941, gjë që i solli asaj rëndësi globale dhe historike dhe kontribuoi në hyrjen vendimtare të Amerikës në Luftën e Dytë Botërore. Hawaii është shteti më i fundit që iubashkua Bashkimit, më 21 gusht 1959.[12] Në vitin 1993, qeveria e SHBA-së kërkoi zyrtarisht falje për rolin e saj në përmbysjen e qeverisë së Hawaii, e cila nxiti lëvizjen e sovranitetit të Hawaii.
I dominuar historikisht nga një ekonomi plantacionesh, Hawaii mbetet një eksportues kryesor bujqësor për shkak të tokës së tij pjellore dhe klimës unike tropikale në SHBA. Ekonomia e saj është diversifikuar gradualisht që nga mesi i shekullit të 20-të, me turizmin dhe mbrojtjen ushtarake duke u bërë dy sektorët më të mëdhenj. Shteti tërheq turistë, sërfistët dhe shkencëtarët nga e gjithë bota me peizazhet e tij të larmishme natyrore, klimën e ngrohtë tropikale, bollëkun e plazheve publike, rrethinat oqeanike, vullkanet aktive dhe qiellin e pastër në Ishullin e Madh. Hawaii pret flotën amerikane të Paqësorit, komanda më e madhe detare në botë, si dhe 75,000 punonjës të Departamentit të Mbrojtjes.[13]
Megjithëse izolimi i tij relativ rezulton në një nga kostot më të larta të jetesës së vendit, Hawaii është shteti i tretë më i pasur.[13]
Shteti i Hawait e ka marrë emrin nga emri i ishullit të tij më të madh,Hawaiʻi. Një shpjegim i zakonshëm havajane i emrit të Hawaiʻi është se ai u emërua përHawaiʻiloa, një figurë legjendare nga miti havajan. Thuhet se ai i kishte zbuluar ishujt kur ata u vendosën për herë të parë.[14][15]
FjalaHawaiʻi nëgjuhën havajane është shumë e ngjashme meSawaikiProto-Polineziane, me kuptimin e rindërtuar "atdhe". Sipas gjuhëtarëve Pukui dhe Elbert,[16] "diku tjetër në Polinezi, Hawaiʻi ose një i afërm është emri i botës së krimit ose i shtëpisë stërgjyshore, por në Hawaii, emri nuk ka kuptim".[17]
Këtu janë tetë ishuj, shtatë prej tyre janë të banuara.
Ishulli Hawai'i është ishulli më i madhi në Hawaii me sipërfaqe 4.028 milje katrorë (10,430 km2). Lartësi e kësaj ishulli është 4.205 metra.
'Mahui është ishulli i dytë i madh në Hawaii me sipërfaqe 727.2 milje katrorë (1.838 km2). Mahui është i 17-ti me sipëfaqe prej ishujve tjerë nëAmerikë.
O'ahu është ishulli i tretë i madh në Hawaii me sipërfaqe 596.7 milje katrorë (1.545.4 km2). O'ahu është i 20-ti me sipërfaqe prej ishujve tjerë në Amerikë.
Kaua'i është ishulli i katërt i madh në Hawaii me sipërfaqe 552.3 milje katrorë (1.420.5 km2). Kaua'i është i 21-ti me sipërfaqe prej ishujve tjerë në Amerikë.
Moloka'i është ishulli i pestë i madh në Hawaii me sipërfaqe 260.0 milje katrorë (673.4 km2). Moloka'i është i 27-ti me sipërfaqe prej ishujve tjerë në Amerikë.
Lana'i është ishulli i gjashtë i madh në Hawaii me sipërfaqe 140.5 milje katrorë (363.9 km2). Lana'i është i 42-ti me sipërfaqe prej ishujve tjerë në Amerikë.
Ni'ihau është ishulli i shtatë i madh në Hawaii me sipërfaqe 69.5 milje katrorë (18.0 km2).
Kaho'olawe është ishulli i tetë i madh në Hawaii me sipërfaqe 44.6 milje katrorë (115.5 km2).
Anglishtja dhegjuha havajane është gjuha zyrtare në Hawaii. Pas anglishtes, gjuhët tjera në Hawaii janëTagalog,Ilokoishtja dhejaponishtja. 5.37% banorë flasin tagalog, 4.96% banorë flasin japonisht, 4.05% flasin llokano (gjuhë e folur nëFilipinë), 1.2% flasinkinezisht, 1.68% flasin havaisht, 1.66% flasinspanjisht, 1.61% flasinkoreanisht dhe 1.01% flasinsamoanisht (gjuhë e folur në ishujt Samoane). Havaishtja flitet rreth 2.000 folës.
Krishterimi mbetet feja e shumicës, e përfaqësuar kryesisht nga grupe të ndryshmeprotestante dhekatolike romake. Feja e dytë më e madhe ështëBudizmi, i cili është i përqendruar në komunitetin japonez dhe përfshin një përqindje më të madhe të popullsisë se çdo shtet tjetër. Të palidhurit dhe jofetarët përbëjnë afërsisht gjysmën e popullsisë, duke e bërë Hawaii një nga shtetet më laike.
Sipas të dhënave nga institucionet fetare në vitin 2000:
^Përdorimi lokal përgjithësisht rezervon Havajanë si një etnonim që i referohet vendasve Havai. Hawaii resident është forma e preferuar lokale për t'iu referuar banorëve të shtetit në përgjithësi, pavarësisht nga përkatësia etnike. Havai mund të përdoret gjithashtu në mënyrë mbiemërore. The Associated Press Stylebook, botimi i 42-të. (2007), e përshkruan edhe këtë përdorim (f. 112).
^Brodie, Carolyn S; Goodrich, Debra; Montgomery, Paula Kay (1996).The Bookmark Book (në anglisht). Englewood, Colo.: Libraries Unlimited.ISBN9781563083006.OCLC34164045. Marrë më5 gusht 2015.
^Maja eMauna Kea është pika më e lartë në Oqeani. Mauna Kea është gjithashtu mali më i lartë në Tokë kur matet nga baza në majë. Vullkani i mburojës ndodhet në dyshemenë e Oqeanit Paqësor në një thellësi prej 5,998 metrash (19,678 ft) për një lartësi totale prej 10,205.3 metrash (33,482 ft)
^Bruce Cartwright (1929)."The Legend of Hawaii-loa"(PDF).Journal of the Polynesian Society (në anglisht).38: 105–121. Arkivuar ngaorigjinali(PDF) më 13 korrik 2007 – nëpërmjet Ethnomathematics Digital Library (EDL).
_(US50)_(-grid).svg)
