De facto (Latinisht:de facto [deː ˈfaktoː], fjalë për fjalë. 'në fakt" ose "faktikisht") përshkruan praktikat që ekzistojnë në realitet, pavarësisht nëse ato njihen zyrtarisht nga ligjet ose normat e tjera formale.[1][2] Zakonisht përdoret për t'iu referuar asaj që ndodh në praktikë, në kontrast mede jure ("me ligj"), që i referohet gjërave që ndodhin sipas ligjit zyrtar, pavarësisht nëse praktika ekziston në realitet.
Nëjurisprudencë, kryesisht do të thotë "i praktikuar, por jo domosdoshmërisht i përkufizuar me ligj" ose "praktikohet ose është i vlefshëm, por nuk është krijuar zyrtarisht". Në thelb, kjo shprehje është kundër konceptit "de jure" (që do të thotë "siç përcaktohet me ligj") kur bëhet fjalë për ligjin, menaxhimin oseteknologjinë (si standardet) në rastin e krijimit, zhvillimit ose zbatimit të udhëzimeve "pa" ose "kundër", por në përputhje me "me praktikën". Kur diskutohen situata juridike, "de jure" do të thotë "e shprehur me ligj", ndërsa "de facto" nënkupton veprimin ose atë që praktikohet. Shprehje të ngjashme me të: "në thelb", "jozyrtare", "në fakt", "në të vërtetë". Në lidhje me dënimin, termi "de facto burgim i përjetshëm" përdoret për të përshkruar një dënim që nuk është një dënim i përjetshëm, por ai përfundon kur i pandehuri është në një moshë kur ka të ngjarë të jetë i vdekur.
Një standardde facto është një standard (formal ose joformal) që ka arritur një pozicion dominues për shkak të traditës, zbatimit ose dominimit të tregut. Ai nuk ka marrë domosdoshmërisht miratimin zyrtar nëpërmjet një procesi standardizimi dhe mund të mos ketë një dokument zyrtar shoqërues.
Disa vende kanë një gjuhë kombëtarede facto përveç një gjuhe zyrtarede jure. NëLiban dheMarok, gjuha zyrtare ështëarabishtja, por një gjuhë tjetërde facto është gjithashtufrëngjishtja . NëZelandën e Re, gjuhët zyrtare janë maori dhe gjuha e shenjave të Zelandës së Re ; megjithatë,anglishtja është një gjuhë e tretëde facto.
Rusishtja ishte gjuha zyrtarede facto e qeverisë qendrore dhe, në një masë të madhe, e qeverive të republikave përbërëse të ish-Bashkimit Sovjetik, por nuk u shpallde jure gjuhë shtetërore deri në vitin 1990. Një ligj jetëshkurtër, i zbatuar më 24 prill 1990, vendosi rusishten si gjuhën e vetme zyrtarede jure të Bashkimit.[3]
De facto Harta politike e botës, maj 2019
Nëpolitikë, një udhëheqës de fakto i një vendi ose rajoni është ai që ka marrë autoritetin, pavarësisht nëse me mjete të ligjshme, kushtetuese ose legjitime; Shumë shpesh, termi rezervohet për ata, pushteti i të cilëve konsiderohet nga disa grupe se mbahet me mjete të paligjshme, antikushtetuese ose ndryshe të paligjshme, shpesh për shkak se ata kishin rrëzuar një lider të mëparshëm ose kishin minuar sundimin e një lideri aktual. Udhëheqësitde facto ndonjëherë nuk mbajnë një post kushtetues dhe mund të ushtrojnë pushtetin në mënyrë joformale.
Jo të gjithëdiktatorët janë sunduesde facto. Për shembull,Augusto Pinochet iKilit fillimisht erdhi në pushtet si kryetar i njëjunte ushtarake, e cila për pak kohë e bëri atë udhëheqës de fakto të Kilit, por më vonë ai ndryshoi kushtetutën e vendit dhe u bë president derisa u shpallën zgjedhjet e reja, duke e bërë atësundimtar ligjor dhe zytar të Kilit. Në mënyrë të ngjashme, sundimi zyrtar iSadam Huseinit nëIrak shpesh figuron si fillimi i vitit 1979, viti kur ai mori presidencën e Irakut . Megjithatë, sundimi i tijde fakto i kombit filloi më herët: gjatë kohës së tij si zëvendëspresident ; ai ushtroi një pjesë të madhe të pushtetit në kurriz të të moshuarit Ahmed Hassan al-Bakr, president de jure.
Dy shembuj të liderëve de facto janëDeng Xiaoping iRepublikës Popullore të Kinës dhe gjeneraliManuel Noriega iPanamasë . Të dy këta burra ushtronin pothuajse të gjithë kontrollin mbi kombet e tyre përkatëse për shumë vite, pavarësisht se nuk kishin as funksion ligjor kushtetues dhe as autoritet ligjor për të ushtruar pushtetin. Këta individë sot regjistrohen zakonisht si "udhëheqësit" e kombeve të tyre përkatëse; regjistrimi i postit të tyre ligjor dhe korrekt nuk do të jepte një vlerësim të saktë të fuqisë së tyre. Termat sinjeri i fortë osediktator përdoren shpesh për t'iu referuar sundimtarëve de facto të këtij lloji. NëBashkimin Sovjetik, pasiVladimir Lenini u paaftësua nga një goditje në tru në vitin 1923,Joseph Stalin - i cili, si Sekretar i Përgjithshëm i Partisë Komuniste të BS, kishte fuqinë të emëronte këdo që zgjidhte në postet kryesore të partisë - përfundimisht u ravijëzua si udhëheqës i Partia dhe qeveria legjitime. Derisa Kushtetuta Sovjetike e vitit 1936 e shpalli zyrtarisht Partinë "pararojën e popullit punëtor", duke legjitimuar kështu udhëheqjen e Stalinit, Stalini e sundoi BRSS si diktatorde facto.
Kufijtëde facto të një vendi përcaktohen nga zona në të cilën qeveria e tij aktualisht është në gjendje të zbatojë ligjet e saj dhe të mbrojë kundër shkeljeve nga vendet e tjera që mund të pretendojnë gjithashtu të njëjtin territorde jure.Vija Durand është një shembull i një kufiri de facto. Ashtu si dhe rastet e mosmarrëveshjeve kufitare, kufijtë de facto mund të lindin gjithashtu në zona relativisht të papopulluara në të cilat kufiri nuk është vendosur kurrë zyrtarisht ose ku kufiri i rënë dakord nuk është vëzhguar kurrë dhe pozicioni i tij i saktë është i paqartë. Të njëjtat koncepte mund të zbatohen edhe për një kufi midis provincave ose nënndarjeve të tjera të njështeti federal .
Në Afrikën e Jugut, megjithësede jureaparteidi filloi zyrtarisht në vitin 1948, politikat dhe praktikat raciste që diskriminoninde facto afrikano-jugorët, njerëzit me ngjyrë dhe indianët, datonin dekada më parë.[4][5][6][7][8][9][10][11][12]
Më shpesh e përdorur për të përshkruar konfliktet në shkallë të gjerë të shekullit të 20-të, shprehjade facto gjendje lufte i referohet një situate ku dy kombe përfshihen në mënyrë aktive, ose janë të përfshirë, në veprime ushtarake agresive kundër njëri-tjetrit pa njëshpallje zyrtare të luftës .
Palët joshtetërore gjithashtu përfshihen zakonisht në konflikte të ndryshme.
^"de facto".Dictionary.com.Arkivuar nga origjinali më 24 janar 2021. Marrë më25 shkurt 2017.{{cite web}}:Mungon ose është bosh parametri|language= (Ndihmë!)
