Pasjto høyrer til den søraustlege undergruppa av deiiranske språka, som saman medindoarisk ogdardisk utgjer denindoiranske greina av denindoeuropeiske språkfamilien.

Dialektane av pasjto blir delte i to hovudgrupper, ei sørvestleg gruppe med sentrum iKandahar (Kandahɑr/Qandahɑr) i Afghanistan og ei nordaustleg med sentrum iPeshawar (Peʂawar) i Pakistan.

Språket avvik sterkt frå dei andre iranske språka og har både ein vanskeleg uttale og ein komplisertgrammatikk med mangearkaiske trekk. Ordtilfanget er kraftig påverka avpersisk og i litt mindre grad av dei indiske nabospråka.

Dei eldste skriftlege minnesmerka på pasjto skriv seg frå 1500-talet. 1600- og 1700-talet var ei blømingstid for pasjtolitteraturen, med diktarar som Khushhal Khan Khatak (Xuʃhɑl Xɑn Xaʈak) (1613–1689) og Rahman Baba (Rahmɑn Bɑbɑ) (1653–1711).

Språket har lånt mange ord fråarabisk ogdari, særleg etter at hovudstaden iAfghanistan blei flytt fråKandahar tilKabul i 1776. I 1936 blei pasjto nasjonalspråk i Afghanistan i tillegg til dari.

Substantiva på pasjto har togenus,maskulinum ogfemininum, og fire bøyingsformer – her viste medpaʂtun 'pasjtun'. Oblik eintal ognominativ fleirtal er ofte like.

Kasuset oblik blir nytta framforpostposisjon, som i setninga nedanfor, dersaɺi er oblik eintal avsaɺai 'mann'.Subjekt ogobjekt står i nominativ.

‘Faren gir eit eple til mannen.’

Verbet har eitprefiks som fortel om retninga på handlinga –rɑ- mot 1. person,dar- mot 2. person,war- mot 3. person.

Sidan pasjto er eitiransk språk, og såleis ein fjern slektning avnorsk, finst det ein del ord – mellom anna nokre slektskapsord – som liknar så mykje på dei tilsvarandepersiske og norske at ein ikkje treng å vere språkforskar for å sjå likskapen.

Her er nokre slike ord på pasjto, persisk og norsk:

Pasjto har etterhengdepronomen, som mellom anna kan verepossessive:mor mi tyder 'mor mi' ogmor di tyder 'mor di' – menmi ogdi varierer ikkje etter genus, slik at 'bror min' og 'bror din' heiterwror mi ogwror di.

Den eldste skrivne litteratur er frå 1500-talet (religiøsetraktatar,lyrikk). Den klassiske diktingas gullalder fell saman medMughal-styret i India (1600-talet). Ein bygde i hovudsak på dei tradisjonelle formene til den persiske diktinga (ghazal,qasida). Mest kjent av dei klassiske diktarane er Khushhal Khan Khattak; berømt er også Abdur Rahmans (1650–1706?) mystisk-religiøse lyrikk og Abdul Hamids (død cirka 1732) verdslege dikting.

I moderne tid har påverknaden fråindisk litteratur (framfor alturdu-litteraturen) vore sterk. Av diktarane til 1900-talet kan nemnast Samundar Khan, som mellom anna med omsetjingane sine av Iqbals verkar har hatt mykje å seie for afghansk åndsliv. Både i Pakistan (Peshawar) og Afghanistan (Kabul) har det blitt oppretta akademi for å fremme pashto-litteraturen.

Det finst ei rik folkedikting der det særleg er grunn til å nemnetappa-versa, kjensleladde utbrot i strengmetrisk form, oftast forfatta av kvinner: «Hugs, at brorlaus er eg ikkje.», «Vis meg respekt, eller bror min vil gjere det.»

• iranske språk
• persisk
• Afghanistan
• Afghanistans litteratur