molte
Rubus chamaemorus, molte. Foto frå: Virrat, Finland
Molte er ein guloransje, mjuk og saftigsteinfrukt som òg blir kalla moltebær.
Faktaboks
- Også kjend som
- multe, multebær, moltebær
- Vitskapeleg namn
- Rubus chamaemorus
- Beskriven av
- Carl von Linné
- Raudlistestatus i Noreg
- LC – Livskraftig
- Global rødlistestatus
- LC – Livskraftig
Den fleirårigeurta høyrer heime ibjørnebærslekta irosefamilien.Planten har ein enkel, kvitblome og blir som regel 5 til 20 centimeter høg.Frukta som blir danna, heiter molte. I daglegtalen blir molta kalla eitbær, menbotanisk er ho ei samansettsteinfrukt.Karten er raud og fast, altså hard. Som moden er molta derimot guloransje, mjuk og saftig. Ho er såpass skjør at ho må plukkast for hand, til forskjell frå eksempelvisblåbær ogtyttebær, som kan sankast med bærplukkar.
Molter har ein aromatisk og særeigen smak som mange liker. Dei blir rekna som eidelikatesse. Difor held turgåarar det gjerne hemmeleg viss dei finn eit område med mykje molter, ei såkalla moltemyr. Molter kan etastnaturelle eller brukast til syltetøy,likør,yoghurt, moltekrem og pynt på ulike kaker. Det blir nesten ikkje dyrka molter. Difor kostar dei ganske mykje på daglegvarebutikken, sidan dei i praksis må handplukkast ute i naturen.
Skildring
Utbreiing
Molteplanten finst over heile den nordlege halvkula. INoreg er planten vanleg påkalkfattigtorvgrunn, sumpskog og lyngheiar opp til rundt 1400 meter over havet.
Bruk
Molteplanten blømer gjerne i mai og juni. Han kan lett blifrostskadd. Då skjer ikkje fruktsetjinga, og planten får ikkje molter. Fruktene blir gjerne modne i juli og august. Ein god moltehaust er difor avhengig at det ikkje er for kaldt underbløminga.
Molter er rike påC-vitamin og inneheld også ein delA-vitamin ogmineral. Innan folkemedisinen har molte blitt brukt mot mellom annaskjørbuk ogforkjøling. Molteblad har blitt brukt mot diaré.
Finnmark fylke har molte somfylkesblome, ogNesseby kommune har molte ikommunevåpenet.
Molteplukking
Rubus chamaemorus, molte. Foto frå: Pudasjärvi, Finland
Molter blir for det meste sanka frå viltveksande plantar, og er somme stader ei viktig inntektskjelde, særleg for lokalbefolkning ogurbefolkning.
Molter har særleg i tidlegare tider hatt økonomisk betydning i delar avNord-Noreg. Difor gjeld det enno særreglar for førekomstar som er spesielt rikhaldige. Den no opphevastraffelova av 1902 § 400 hadde ein regel om dette, som seinare blei vidareført ifriluftslova av 1957 ved ein lovrevisjon i 2011. Lov om forbod mot plukking av moltekart frå 1970 forbaud plukking av moltekart på grunn av skadane dette påførte planten. Dette øydela hausten dei dei etterfølgjande åra. Kartplukkingslova blei oppheva i 2003 i samband med ei opprydding av lite brukte lover og enkeltreglar.
- Les meir ommolteplukking.
«Moltebærland»
Moltebærland er ei juridisk nemning for vekseplassar for molter der førekomsten er såpass betydeleg over tid at bæra har økonomisk betydning for grunneigaren. På slike stader kan grunneigaren forby andre å plukke bær som blir tekne med bort (men ikkje forby å plukke bær som blir etne på staden). Forbodet må gjerast uttrykkjeleg, fortrinnsvis ved oppslag på staden. Ein turgåar skal difor ikkje trenge å vere i tvil om det er lov med molteplukking.
- Les meir ommoltebærland.
Namn
På norsk blir både planten og frukta kalla for molte (på bokmål også multe).
Det mest brukte namnet på engelsk ercloudberry, men molta har mange lokale namn, til dømesbakeapple (Newfoundland/Labrador),chicouté (Quebec),knotberry/knoutberry (England),aqpik oglow-bush salmon-berry (Alaska) ogaverin/evron (Skottland).
Andre namn erluomi ogláttat (nordsamisk),multebær (dansk),hjortron (svensk),mora de lós pantanos (spansk),Moltebeere (tysk),plaquebièreie,ronce des tourbières ogronce petitmûrier (fransk) ogcamemoro (italiensk).
Systematikk
| Nivå | Vitenskapelig navn | Norsk navn |
|---|---|---|
| Rike | Plantae | planteriket |
| Rekke | Magnoliophyta | blomsterplanter, dekkfrøete planter, dekkfrøingar |
| Klasse | Eudicots | tofrøbladete planter |
| Orden | Rosales | roseordenen |
| Familie | Rosaceae | rosefamilien |
| Slekt | Rubus | bjønnbærslekta, bjørnebærslekta |
| Art | Rubus chamaemorus | molte |
Systematikken følgerArtsdatabankens inndeling (2024).
Les meir i Store norske leksikon
Rubus chamaemorus, molte. Foto frå: Toft Sø, Lille Vildmose, Danmark
Rubus chamaemorus, molte. Foto frå: Portlandmosen, Lille Vildmose, Danmark
Rubus chamaemorus, molte. Foto frå: Portlandmosen, Lille Vildmose, Danmark
Rubus chamaemorus, molte. Foto frå: Portlandmosen, Lille Vildmose, Danmark
Rubus chamaemorus, molte. Foto frå: Pudasjärvi, Finland
Rubus chamaemorus, molte. Foto frå: Toft Sø, Lille Vildmose, Danmark
Rubus chamaemorus, molte. Foto frå: Toft Sø, Lille Vildmose, Danmark
Rubus chamaemorus, molte. Foto frå: Portlandmosen, Lille Vildmose, Danmark
Faktaboks
- Vitskapeleg namn
- Rubus chamaemorus
- Artsdatabanken-ID
- 103414
- Encyclopedia of Life-ID
- 623525
- GBIF-ID
- 2998290
- Skriven av:
- Artikkelen inneheld tekst frå:
- Sist oppdatert:
- ,sjå alle endringar
Kommentarar
Kommentarar til artikkelen blir synleg for alle. Ikkje skriv inn sensitive opplysningar, for eksempel helseopplysningar. Fagansvarleg eller redaktør svarar når dei kan. Det kan ta tid før du får svar.
Du må være logga inn for å kommentere.
