Dei fleste koksidiar i familien Eimeriidae har ein einverts (direkte)livssyklus, og parasitterer hovudsakleg tarmepitelceller. Dei blir difor gjerne kallatarmkoksidiar, og blir typisk overførte fråvert til vert via stadium utskilde i avføringa (såkallafekal-oral smitteveg). Mange koksidiar i denne familien kan føra til alvorleg tarmsjukdom meddiaré, og sjukdomsnamnet koksidiose blir hovudsakleg nytta om sjukdom knytt til utviklinga av desse koksidiane i tarmkanalen til ulike vertar.

Koksidiar i familien Sarcocystidae har i motsetnad til tarmkoksidiane ein toverts (indirekte) livssyklus, med utvikling i tarmkanalen, inkludert kjønna utvikling (sjå nedanfor) hos den eine verten (endeverten, hovudverten, sluttverten), og ukjønna oppformeiring (todeling og/eller mangedeling) og utvikling i ulike vev og organ utanfor tarmkanalen hos den andre verten (mellomverten). I sistnemnde vert dannar dei til slutt sekkeliknande strukturar kallavevscyster, som inneheld talrike infektive celler. Medlemmer av familien Sarcocystidae blir difor kallavevscystedannande koksidiar.

Dei fleste koksidiar i denne familen framkallar sjeldan eller aldri sjukdom i samband med utviklinga si i tarmkanalen til endeverten, og omgrepet koksidiose blir i liten grad nytta om infeksjon eller sjukdom knytt til denne gruppa. Derimot kan fleire slekter/arter i familien Sarcocystidae framkalla sjukdom i samband med utviklinga si i ulike vev og organutanfor tarmkanalen hos mellomverten, og ein nyttar då sjukdomsnamn avleidde frå slektsnamna til dei ulike slektene innanfor familien, til dømestoxoplasmose om sjukdom framkalla av artaToxoplasma gondii, og sarcocystose om sjukdom framkalla av ulikeSarcocystis-arter.

Koksidiane er som dei fleste andre grupper innanfor rekkja Apicomplexaintracellulære parasittar, det vil seia at dei enkelte parasittorganismane trengjer inn i og utviklar seg inni cellene hos verten. Denne utviklinga omfattar omdanning/vekst og formeiring gjennom ein serie av todelingar eller ved éi enkelt mangedeling. Dette fører til at vertscellene blir øydelagde.

Når talrike koksidiar trengjer inn i fleire nærliggjande vertsceller og øydelegg desse, kan det oppstå større flekkforma skadar/sår (nekrosar) i vevet, som så kan utløysa betennelsesreaksjonar. Tarmkoksidane parasitterer særleg tarmepitelcellene, og øydelegg desse, slik at det oppstår sår i tarmslimhinna. Dette fører igjen til at mindre væske blir sugd opp frå tarminnhaldet, og det kan bli blødingar frå tarmveggentil tarminnhaldet. Resultatet blir tuntflytande og av og til blodig avføring (diaré), som er det typiske ved koksidiose. Diareen fører til stort væsketap og dermed dehydrering og i verste fall død.

Smitte med tarmkoksidiar skjer via munnen med eit innkapsla, miljøresistent, eggliknande stadium som blir kallaoocyster. I tarmen set kvar oocyste fri åtte infektive celler, som så trengjer inn i tarmepitelceller, omdannar seg og gjennomgår mangedeling og produserer talrike nye celler/organismar. Desse trengjer inn i nye tarmepitelceller og gjentek prosessen. Hos ulike arter er det to eller fleire omgangar (generasjonar) med slik oppformeiring. Til slutt blir det danna såkallakjønna stadium, som er karakteristisk for utviklinga til alle medlemmer av rekkja Apicompexa (andre grupper av eincella parasittar formeirar seg berreukjønna, hovudsakleg ved todeling og/eller mangedeling).

Ved den kjønna utviklinga blir det danna to typar kjønnsceller, som liknar på respektive sædceller og eggceller hos fleircella organismar. Ei hannleg kjønnscelle smeltar saman med ei holeg kjønnscelle og dannar ein zygote, som straks omgjev seg med ein resistent yttervegg, og blir til ei såkalla oocyste. Oocystene blir frigjevne frå dei øydelagde epitelcellene til tarminnhaldet, og blir skilde ut med avføringa. Ute i miljøet gjennomgår dei ein modningsprosess (såkalla sporulering), som medfører at zygoten deler seg og blir til åtte infektive celler/organismar. Oocystene er ganske miljøresistente, og dei kan overleva i månadsvis i eit fuktig miljø. Oocyster av somme arter toler nedfrysing og kan overvintra i beita. Nye vertar blir smitta via fôr/mat og drikke forureina med oocystehaldig avføring. Husdyr kan også bli smitta ved å slikka/suga på overflater tilgrisa med oocystehaldig avføring.

Koksidiose er typisk ein ungdyrsjukdom som rammar dyr som enno ikkje har utviklaimmunitet mot parasittane. Slike dyr klarer ikkje hindra oppformeiringa av koksidiane i tarmepitelet, og skadane kan dermed bli så store at dyra blir alvorleg sjuke eller stryk med. Dess fleire oocyster av ei bestemt koksidieart eit ikkje-immune dyr får i seg, dess større er sjansane for at det vil utvikla sjukdom, fordi dette vil auka talet på parasitterte og øydelagde tarmepitelceller hos verten. Ulike arter av koksidiar har ulik evne til å framkalla skade og sjukdom, noko som dels skuldast ulik evne til oppformeiring i vertane.

Dyr som har gjennomgått (og overlevd) ein koksidieinfeksjon, vil ha delvis immunitet mot dei involverte artene, og dette vil i stor grad hemma/hindra oppformeiring av parasittane ved nye smitteopptak. Difor opptrer vanlegvis ikkje koksidiose hos eldre og immune dyr.

Koksidiose er primært ein viktig sjukdom ved intensivt, spesialisert husdyrhald, der mange unge og mottakelege dyr er samla på eit avgrensa areal, og der avføring med smittsame oocyster får hopa seg opp i miljøet.

Koksidiar i dei to slekteneEimeria ogCystoisospora (tidlegare kallaIsospora) kan vera årsak til koksidiose hos norske husdyr. UlikeEimeria-arter er årsak til koksidiose hosstorfe,sau,geit,kanin,gris (sjeldan),høns ogkalkun; medanCystoisospora-arter er årsak til koksidiose hoshund,katt og gris. Det er fleireEimeria-arter hos kvart av dei nemnde dyreslaga, og desse artene er spesifikke for kvart sitt dyreslag, slik at til dømes koksidiearter hos storfe ikkje vil kunna smitta sau. Vidare har artene hos kvart dyreslag ulik sjukdomsframkallande evne (patogenitet), slik at kvart dyreslag gjerne har blandingsinfeksjonar med både sjukdomsframkallande og meir ufarlege (apatogene) arter.Immuniteten som dyra dannar mot koksidiane er artsspesifikk, det vil seia at immunitet danna mot ei bestemt art, ikkje gjev immunitet mot andre arter.

• koksidier