I det meste av fylket er berggrunnengneisbergartar av grunnfjellsalder, men sterkt påverka i kaledonsk tid, sjåDen kaledonske orogenese. På Sunnmøre finst det lommer medolivin (dunitt) ogserpentin, dessutaneklogitt. Dette er djupbergartar som er trengde gjennom eller blottlagt vederodering av gneisdokkene.

I indre delar av Nordmøre, til dømes i delar av Sunndalsfjella ogTrollheimen og i eit belte austover frå Stangvikfjorden gjennomSurnadal til fylkesgrensa, opptrer sterkt omdannakambrosilurbergartar, ein går ut frå det store trønderske området med berggrunn av kaledonsk opphav. På Smøla finn eindiorittbergarter,gabbro og omdanna kambrosilurbergartar.

IRaudsand på vestsida av Tingvollfjorden i Romsdal var det drift påjernmalmførekomstar fram til 1982 iRødsand Gruber, og iVanylven er det drift på ein olivinførekomst som er blant dei største i Europa. Begge førekomstane ligg i det prekambriske gneisområdet.

Berggrunnen i fylket vart under den kaledonske fjellkjedefaldinga pressa saman ved trykk frå nordvest, slik at det vart danna strøkretningar sørvest–nordaust. Samtidig vart det danna sprekkar på tvers av lengderetninga. Erosjonskreftene har, først og fremst itertiær etter at den skandinaviske landsblokka vartheva, grave i desse strøk- og brotlinjene, og det vart på den måten danna eit forgreina system av djupe dalar og fjordar mellom høge og bratte fjellparti, og med ei rekkje store og små øyar utanfor.

I alle dei tre hovudområda av fylket når fjella over 1900 meter over havet:Puttegga på Sunnmøre (1999 meter over havet), Karitind (1982 meter over havet) på grensa mellom Sunnmøre og Romsdal ogStorskrymten (1985 meter over havet) på Nordmøre, på fylkesgrensa mot Trøndelag og Innlandet. I Romsdal er Kleneggen (1964 meter over havet) høgast.

Mest kjent av fjellområda i Møre og Romsdal er Trollheimen på grensa mellom Nordmøre og Trøndelag, Romsdalsfjella med mellom anna Trolltindane i nedre del av Romsdal, Sunnmørsalpane på begge sider avHjørundfjorden og Tafjordfjella frå botnen avTafjorden og sørvestover motReinheimen nasjonalpark.

Rundt 55 prosent av fylkesarealet ligg over den klimatiskeskoggrensa, som stig frå cirka 200 meter over havet i dei ytre bygdene til cirka 600 meter i dei indre. Flatare område finst nedst i dalbotnen i dei mange korte dalane, i Sunndalen og Romsdalen, som har flate strekningar langt innover, og i den breiare Surnadalen. Større samanhengande lågland blir danna av strandflata i dei ytre delane mot kysten. Mykje av det er myrlendt, som ut mot kysten langsHustadvika, på øyaGossa iAukra og påSmøla. Av fylkesarealet er 4,3 prosent dyrka jord, 30,8 prosentskog, 3,8 prosentmyr og 0,6 prosent varigsnø og is.

Møre og Romsdals busetjingshistorie går tilbake til dei første steinalderbusetjingane i Noreg. Fosnakulturen har namnet sitt fråKristiansund, der dei første funna frå eldresteinalder vart gjorde i 1909. Sidan har det blitt gjort ei rekkje funn, dei aller fleste i ytre strøk.

I 1801 hadde Møre og Romsdal 57 300 innbyggjarar, 6,5 prosent av den samla befolkninga i landet. Sidan har fylkets del av folkemengda i landet – med unntak av perioden 1845–1875 – vist nedgang. Andelen var 6,4 prosent i 1875 og 6,1 prosent i 1900. Bak nedgangen i denne perioden ligg flyttinga til dei større byområda her i landet, men framfor altutflyttinga til Amerika. Nedgangen i fylkets del av befolkninga i landet heldt fram under det økonomiske tilbakeslaget imellomkrigstida, men vart deretter følgd av ein lang periode med ein relativt sett stabil del av befolkninga i landet. Fylket hadde 5,9 prosent av befolkninga i landet i 1950 og 5,8 prosent i 1970. Sidan har andelen gått tilbake. Han var gått ned til 5,4 prosent i 2001 og 5,1 prosent i 2015, og i 2020 var andelen berre 4,9 prosent (med ny fylkesinndeling).

Sjølv om Møre og Romsdals befolkningsandel stort sett har vore i nedgang, har folketalet i absolutte tal heile tida auka. I dei 200 åra frå 1801 til 2001 auka folketalet i fylket med 226 prosent, gjennomsnittleg 0,7 prosent årleg, og i tiårsperioden 2010–2020 med gjennomsnittleg 0,6 prosent årleg, mot 1,0 prosent i heile landet.

Etterandre verdskrigen har Sunnmøre og Romsdal hatt sterkast befolkningsvekst og dermed aukande andel av folketalet i fylket. Sidan slutten av 1970-åra har dette gitt Sunnmøre over halvparten av befolkninga i fylket, og i 2020 var Sunnmøres andel auka til 55,9 prosent mot 23,7 prosent i Romsdal og 20,4 prosent på Nordmøre (etter den nye kommuneinndelinga).

Eit anna aspekt ved befolkningsutviklinga i Møre og Romsdal er at ho stort sett går føre seg i og omkring dei største byane/tettstadene.

Det sterkt oppskorne landskapet med fjordar og sund og mange øyar har gjort samferdselen i Møre og Romsdal vanskeleg. Fylket har likevel eit relativt tett vegnett, særleg i ytre strøk, og har i alt 3559 kilometereuropa-,riks- ogfylkesvegar (2019). Dette utgjer 6,1 prosent av det samla nettet i landet av slike vegar. Vegane blir samanbundne av eit utstrekt ferjenett. Dei siste tiåra er det satsa sterkt på store bru- og tunnelprosjekt for å redusere behovet for ferjer.

På Sunnmøre blir sambandet merka mellom Ålesund og dei folkerike øyane utanfor med mellom anna Ålesund lufthamn på Vigra (Vigrasambandet) og Eiksundsambandet som knyter Hareidlandet, Gurskøya og øyane i Herøy til fastlandet. Kvivsvegen mellom Volda og Hornindal har eliminert ei ferjestrekning på E39. På Nordmøre blir fastlandssambandet merka Krifast til Kristiansund.

Frå Ålesund går E136 via Åndalsnes til Dombås på E6, og frå Molde fører fylkesveg 62/riksveg 70 via Sunndalsøra til Oppdal på E6. Kristiansund har også samband via Sunndalsøra til Oppdal (riksveg 70), likeins via ferje over Halsafjorden til Trondheim (riksveg 70/E39). E39 bind fylket saman frå sørvest til nordaust og gir i tillegg til samband med Trondheim også tilknyting sørover til dei fleste av dei større tettstadene langs vestlandskysten. Åndalsnes er knytt til jernbanenettet gjennom Raumabanen til Dombås. Dette er den einaste jernbanestrekninga i fylket.

Dei tre store byane har flyplass:Ålesund lufthamn Vigra,Molde lufthamn Årø ogKristiansund lufthamn Kvernberget. I tillegg kjem småflyplassenØrsta-Volda lufthamn, Hovden, som ligg mellom dei to tettstadene.

Hurtigruten Bergen–Kirkenes anløper dei same tre byane, og dessutan Torvik på Leinøya i Herøy. Elles har Møre og Romsdal fleire lokale hurtigbåtruter, dei aller fleste med utgangspunkt i dei tre største byane i fylket.

Molde er sete forstatsforvaltaren ogfylkeskommuneadministrasjonen. Møre og Romsdal består av 26 kommunar: 13 på Sunnmøre, 5 i Romsdal og 8 på Nordmøre.

Fylket svarer til Mørebispedømme, oppretta i 1983, som består av seksprosti: Ytre Nordmøre, Indre Nordmøre, Molde Domprosti, Indre Romsdal, Nordre Sunnmøre og Søre Sunnmøre som i alt har 97 sokn.

Fylket omfattar dei firetingrettsdistrikta: Nordmøre, Romsdal, Sunnmøre og Søre Sunnmøre og eitt politidistrikt, Møre og Romsdal, som omfattar alle kommunane i fylket.

Politidistriktet består av 18 politistasjonsdistrikt og dessutan namsfuten og Ålesund (sjånamsmakt).

Det er 24 fylkeskommunalevidaregåande skular i Møre og Romsdal, inkludert to fagskular, og tre private vidaregåande skular. Ein av dei fylkeskommunale er den tidlegarelandbruksskulen på Gjermundnes i Vestnes.Folkehøgskulane står sterkt i fylket med seks skular; tre på Sunnmøre, éin i Romsdal og to på Nordmøre. Av dei seks folkehøgskulane byggjer fire på eit kristent gunnlag. Møre og Romsdal har vidare fleire høgskular:Høgskolen i Molde,Høgskolen i Volda,NTNU Ålesund (tidlegare Høgskolen i Ålesund) og BI-Møre i Ålesund med avdeling i Kristiansund.

Det ersjukehus i Kristiansund, Molde, Ålesund og Volda. Fylket har tre distriktsmuseum: Sunnmøre Museum i Ålesund, Romsdalsmuseet i Molde og Nordmøre Museum for Nordmøre. Dessutan er det fleire bygdemuseum, mellom anna Brudavolltunet i Ørsta, Volda Bygdetun og Garverimuseet,Tingvoll bygdemuseum og Smøla museum, og vidareIvar Aasentunet på grensa mellom Ørsta og Volda.

Dagsavisene i fylket erTidens Krav i Kristiansund,Romsdals Budstikke i Molde ogSunnmørsposten i Ålesund. I tillegg har fylket heile 16 lokalaviser som kjem ut 1–3 gonger per veke. Tolv av desse blir gitt ut på Sunnmøre, i høvesvis Ørsta, Volda, Sjøholt, Langevåg, Brattvåg, Ulsteinvik, Fosnavåg, Valldal, Stranda, Sykkylven, Vanylven og Valderøya. To kjem ut i Romsdal, høvesvis i Åndalsnes og Vestnes, og to i høvesvis Sunndal og Smøla på Nordmøre.NRK Møre og Romsdal har distriktskontor i Ålesund og lokalkontor i Molde og Kristiansund.

Møre og Romsdal er eit sentralt fylke når det gjeld utforskinga av norsk kystbusetnad i steinalderen. Fosna, det eldre namnet på Kristiansund, har gitt namn til den såkallaFosnakulturen, som strekte seg hovudsakleg frå Rogaland til Nordland. På buplassane, som er daterte til mellom 6000 og 8000 fvt., er det berre bevart reiskapar av stein og avfall etter reiskapsproduksjon.Flint var det viktigaste råstoffet.

Sagaene skildrar fleire stormenn frå fylket ivikingtida. IfølgjeSnorre Sturlason setteHarald HårfagreRagnvald Mørejarl til å styre både Sunnmøre, Nordmøre og Romsdal. Son hans,Gange-Rolv, er i tradisjonen blitt oppfatta som same person somRollo, som var hertug avNormandie. Begge skal ha vore fråGiske, som alt i folkevandringstida var eit maktsentrum i distriktet. Giskeætta var ei leiande stormannsætt i Noreg på 1100- og 1200-talet. Mot slutten av 900-talet stodslaget ved Hjørungavåg, der ein stor dansk hær skal ha blitt slått attende.

Tømmereksporten frå fylket var omfattande på 1600-talet. Frå slutten av 1700-talet vaks Ålesund, Molde og Kristiansund fram som byar og senter for kvar sinefutedøme. Kristiansund bygde seg opp påklippfiskeksport, med stor tilførsel avsaltfisk frå Lofoten, medan Ålesund blei senter for den ekspanderande fiskerinæringa på Sunnmøre. Frå slutten av 1800-talet auka det på med havfiske på Storegga, og fiskarane i fylket tok tidleg i bruk ny fangst- og fartøyteknologi. I 1904 brann storparten av Ålesund. Dennebybrannen er den verste brannen i Noreg nokon gong, rekna etter talet på nedbrende hus.

På Søre Sunnmøre oppstod tidleg eit ruralt intellektuelt miljø, dåSivert Aarflot i 1809 starta prenteverk på Ekset i Volda og gav utNorsk Landboeblad. Fire år seinare bleiIvar Aasen, grunnleggjaren av nynorsken, fødd påÅsen, eit lite stykke unna. I 1861 fekk Volda lærarseminar. Utdanningstradisjonen i bygda blei seinare vidareført gjennomHøgskulen i Volda, som er den største utdanningsinstitusjonen mellomBergen ogTrondheim.

I midten avapril 1940 gjekk britiske troppar i land på Åndalsnes. Planen var å ta att Trondheim frå deityske okkupantane gjennom ein «knipetongoperasjon». Operasjonen var mislukka, men regjeringa,kong Olav ogkronprins Harald greidde å rømme frå Sør-Noreg via Romsdalen og Molde. Gullbehaldninga tilNoregs Bank blei frakta same vegen (sjågulltransporten). Tyske fly bomba Åndalsnes, Molde og Kristiansund og gjorde store skadar.

Fylket har ei rekke faste festivalar. For Sunnmøre kan nevnastDei nynorske festspela iØrsta ogVolda, med sentrum påIvar Aasen-tunet i Hovdebygda. Årlig spelast det fleire historiske spel av ulike slag på Sunnmøre, mellom annaHerøy-speletKongens ring ogArthurspelet iSande. I Romsdal arrangerast årlegjazzfestivalen i Molde ogBjørnsonfestivalen iMolde, ein av landets aller største litteraturfestivalar. På Nordmøre kan nevnast ein årlig tovekers Kulturfest om sommaren og ei årleg operauke om vinteren, begge i Kristiansund, og det historiske speletFru Guri av Edøy, som spelast årleg påSmøla.

Namnet Møre kjem avnorrønt mærr, idativ ogakkusativ mærir, ‘land', truleg samanheng med norrønt marr,‘hav', det vil seie 'landet ved havet' eller 'myrlandet'. Romsdal heitte i norrøn tid Raumsdalr, som har samanheng med elvenamnetRauma, kanskje av straumr, ‘straum'. Elvenamnet har antakeleg gitt namn tilfjorden og i sin tur tildalen og området.

Fylkesvåpenet vart vedteke i 1978, og har tre vikingskip i gull sett framanfrå mot ein blå bakgrunn. Dette symboliserer skipsleia som i tidlegare tider var den viktigaste ferdselsåra i fylket.

• klima
• energi
• turisme
• språk
• geografi i Norge

• Møre og Romsdal fylkeskommune

• Døssland, Atle med flere (1990–1996):Fylkeshistorie for Møre og Romsdal, tre bind, Oslo: Samlaget.
• Larsen, Pio, red. (1977):Møre og Romsdal: Bygd og by i Norge, Oslo: Gyldendal.
• Olafsen-Holm, Jørgen (1939):Romsdals amt, Møre og Romsdal fylke, under kommunalt folkestyre.