Wille voks opp på Seljord prestegard som son av ein prest med sterke historiske og språklege interesser. Som ung kunne han vere ein stor spilloppmakar. Frå skuletida i Danmark hadde han til dømes fått med seg fosfor, og utkledd som sjølvlysande djevel sette han ein støkk ilensmannen.

Wille gjekk på Frederiksborg skole påSjælland, vart student i 1775 og tok teologiskembetseksamen veduniversitetet i København i 1779. Etter det tok han til sompersonalkapellan hjå faren i Seljord, ei slik stilling medførte lite løn.

Stillinga som personalkapellan gav derimot stor fridom til å samle topografisk materiale. Det var i denne tida Wille fekk utvikle sine sterkenaturvitskaplege og kulturhistoriske interesser. Han var ottefull for framtida sidan halvbroren snart skulle overta kapellanstillinga, og han hadde ikkje kontaktar nok til å få ei godt løna prestestilling. Wille og fleire med han såg på arbeid med topografiske skrifter sommeriterande når det galdt embetssøknader, men for han gav det lite utteljing.

I 1782 publiserte han delar avSillejords Beskrivelse iChristiansandske Uge-Blad. Dette må professorHans Strøm, sokneprest til Eiker, ha merka seg. Strøm blei snart Willes rettleiar i naturforsking, og Wille blei personalkapellan hjå Strøm i 1786.

Ynskjet om godt løna prestestilling førte han straks etter til København for å søkje støtte til embetssøknader hos høgtståande personar. I 1788 blei Wille sokneprest tilGrytten iRomsdal og i 1792 sokneprest vedVår Frue kyrkje i Trondheim, i 1794notarius veddomkapitlet og til siststiftsprost same stad i 1798.

Willes hovudverk erBeskrivelse over Sillejords Præstegield (1786), som omtalar fire forhold: geografisk-historiske, fysiske (jord, planter, dyr), økonomiske (jordbruk og livsopphald) og politiske (om folket). Wille var korresponderande medlem av Det topographiske Selskab for Norge, og i deira Topographisk Journal i 1792 fekk boka god omtale.

Samstundes arbeidde Wille på ei ordbok basert på ordtilfanget i Seljord. Ho blei ikkje prenta, men avskrifter er likevel nytta av bådeLaurents Hallager ogIvar Aasen i deira ordbøker. Føremålet til Wille var ikkje å reise eit nyttskriftspråk, men å hjelpe prestekollegaer til å forstå undersåttane sine. Truleg hadde han nok også ei von om å gjere det danske språket i Noreg rikare.Originalmanuskriptet er kome i prenta utgåve 1975.

Sjølv etter at Wille var blitt prest i Eiker, reiste han attende til Telemark og samla stoff til ei omtale av heile Telemark. Særleg var han på leiting etter gamle skinnbrev og sjeldne bøker. Manuskriptet blei borte under ein brann i København, men innleiinga vart berga og er gjeven ut. Elles gav Wille ut skrifter ommytologi,runeinnskrifter ogbotanikk.

Wille var sekretær iDet Kongelige Norske Videnskabers Selskab i 1793–1804 og arbeidde for at dette skulle bli eit norsk universitet. Vidare var han medlem av Det skandinaviske Literatur Selskab og fleire vitskapsselskap iPreussen,Frankfurt an der Oder,Newcastle ogGöteborg.

Den store boksamlinga til Wille blei etter at han var død selt på auksjon, likeins brev- og manuskriptsamlinga. Det var ikkje mange i Trondheim som såg verdien i dette, men mykje er i ettertid blitt samla i biblioteket til Vitenskapsselskapet.

• kristendommens historie i Noreg
• topografi
• opplysningstida
• språkvitenskap

• L. Daae:Utrykte Optegnelser om Thelemarken af H. J. Wille, 1881
• A. E. Erichsen: biografi iDansk biografisk leksikon 1, bd. 18, København 1904
• H. G. Heggtveit:Den norske Kirke i det nittende Aarhundre, bd. 3, 1905–20, s. 57–60
• Ehrencron-Müller, bd. 9, København 1932
• J. R. Hagland (utg.):Hans Jacob Wille: Norsk Ordbog, DKNVS Skr. 1975 nr. 3, Trondheim 1975
• S. Grieg: biografi iNorsk biografisk leksikon 1, bd. 19, 1983