Veikkâ ulmuu teikkâ almolubboohtnjomâtteijee aiccâmmaailm lii-uv viehâ ereslágán ko kyele, te láá kuittâg meid ennuv ohtâsiih jiešvuođah. Kuolij kognitiivliih naavcah já tobdoh láá tutkuuškuáttám eskin majemui aaigij, mut ennuv láá kavnum jo tagareh jiešvuođah, moh ovdil lijjii jurdum lemin tuše njomâtteijein jáluudijn.[6] Tutkâmušâi mield kyeleh tobdeh pohčâs já palo tuođâlâžžân fiäránin. Ko iskosijn kuolijd tovâttui poovčâs, te kuolij lattim muttui. Jis kuolijd adeluvvojeh povčâstalkkâseh, te toi povčâslattim jävkittij.[7] Ličij vaigâd čielgiđ taam mudoi ko paahudmáin, et poovčâs lii kuálán tuođâlâš fiäráán ige toi lattim muttum pyevti leđe tuše refleks, mii šadda tast ko kyeli vahaduvá. Kierdâmâš lasseen kyeleh pasteh tubdâđ meid positiivlijd tobdoid tego navdâšem.[5]
Maaŋgah kyeleh láá meid čeepih oppâđ já mušteđ aašijd, já toh mättih čuávvuđ eres kuolij lattim já oppâđ tast uđđâ tááiđuid (nk. sosiaallâš oppâm). Ovdâmerkkânsaimaaráávdu vuojâleijeeh iä tutkâmušâi mield määti poollâđ piätukuolij haajâst, pic toh uáppih eskin eres kuolij lattiimist, et taat haajâ meerhâš vaarâ. Meid vaavlijd puorij purrâmâšpaaihij já torvolij uáđđimpaaihij kooskâst maaŋgah kyeleh uáppih eres kuolij maali čuávvumáin. Nuuvtpa tiätu tááiđuh sirdâšuveh tiätu kyelijuávhust kyeleest nuubán já ain ovdâskulij čuávuváá suhâpuolvân. Taat puoh meerhâš tom, et tain kuolijn lii kulttuurlâš äppi.[5]
Kyeleh láá távjá sosiaalliih elleeh. Tutkâmušah láá čáittám, et kyeleh mušteh uápis kuolijd jieijâs uáiváduvvâst já naaburkuávlust. Uáiváduvah iä ovtâstuu já juáhás sätinálásávt, pic tot lii tast kiddâ, moh kyeleh láá tubdâm nubijdis jo ovdil. Juávhui siste lii táválâš tot, ete ain siämmááh kyeleh viettih ääigi oovtâst, ađai toh rähtih skippáárkoskâvuođâid.[5]
Motomeh kyeleh meid sierâdeh. Sierâdem puoh kriterijd tevdee toimâm lii kavnum eereeb iärásijluosâkuolijn,kirjevuáskunijn jáhaijn. Ovdâmerkkân lii vuottum, et elleikäärdist elleetaapiirkyeleh jođetteh njuunees alne uccâ kiäđgáid, skuáppoid já uáksipittáid. Jis tiŋgâ kačča njune alne, te kyeleh táválávt vuojâsteh ton vuálá já tuáppejeh tom ovdil ko tot kiergân vuáijuđ poonán. Talle sierâ álgá uđđâsist. Totkeeh láá tiäđust-uv smiettâm, mii puávtáččij čielgiđ tággáár lattim: raavvâdskappumlattim tot ij pyevti leđe, tondiet ko kyeleh puđâldeh vala viššâlubbooht talle ko toh láá kalanâm. Kihâmân lohtâseijee tááiđui čäittimgin tot ij oro lemin, tondiet ko toimâm tábáhtuvá pirrâ ive ige tuše kođoääigi. Loopâst totkeeh pottii ton uáinun, et taah kyeleh tuođâi sierâdeh. Lii meid tutkum, et sierâdem ääigi šaddeh pyerimielâhormoneh, mii čuujoot toos, et kyeleh taheh tom tondiet ko tot lii hävski.[5]
