Franz Kafka (3. syeinimáánu1883Praha,Nuorttâriijkâ-Uŋgar –3. kesimáánu1924Kierling,Nuorttâriijkâ) lâisaksakielâlâšböömilâš kirječällee, kii lâi ohtâ saksakielâlii modernism tergâdumos kirječällein. Stuorrâ uási Kafka merhâšitteemus čalluin almostuvvii eskin suu jäämmim maŋa.
Kafka vaanhimeh Hermann já JulieKafka šoodâisyeinimáánu 3. peeivi1883 juuvdálâšperruiPrahast,Böömi uáivikaavpugist, mii kuulâi talleNuorttâriijkâ-Uŋgarân,vuossâmuu maailmsuáđi maŋaTšekkoslovakian. Suu eeči Hermann lâi kävppijâs, já saksakielâlâš enni Julie išedij pelikyeimis käävpist. Kafkast lijjii kyehti uccâviiljâ, kiäh jaamijn pärnin, sehe kulmâ uccâuábi. Peerâ ij lamaš uáli oskolduvlâš, mut rávásmuudijnis Kafka kiäsuttuijuuvdálâšvuođâst. Kafka eenikielâ lâisaksakielâ, mut sun maatij meidtšeekikielâ já máttááttâlâi meiddeiranskakielâ jáhepreakielâ.
Kafka juuđij saksakielâlii aalmugškoovlâ já lyseo. Sun valmâštui pajeuáppen ive1901 já joođhij uápuid Praha saksakielâlii Ferdinand-Karl-ollâopâttuvvâst. Sun luuvâi vistigkemia, mut molsoi forgâ vuoigâdvuođâtiettui. Kafka kuulâi uáppei kirjálâšvuotâjuávkun, mii ornij kirjálâšvuotâtábáhtusâid. Ive1906 sun valmâštui vuoigâdvuođâtiettuu tuáhtárin já finnij čuávuváá ive vuossâmuu pargosaje táhádâsfinnoduvvâst Prahast. Ive1908 syeinimáánust sun algâttij pargo täpitormetáhádâslájádâsâst. Suu pargopeivi nuuvâi jo kyevti ääigi ehidispeeivi, mon áánsust sust lâi ennuv asto čäälliđ.
Kafka luuvâi ennuv jo nuorrân. Suu mielâčälleid kullii ovdâmerkkânGoethe,Thomas Mann,Knut Hamsun,Hermann Hesse,Gustave Flaubert,Charles Dickens,Fjodor Dostojevski,Søren Kierkegaard sehe maaŋgah 1800-lovo saksaliih klassikkáreh. Kafka čäliškuođij škoovlâääigi. Suu vuossâmuš nooveelčuágáldâhBetrachtung almostui ive1912. Siämmáá ive Kafka čaalij oovtâ suu tobdosumos čalluin,Die Verwandlung (suomâkielânMuodonmuutos), mii almostui ive1915. Iivij 1912–1914 Kafka čaalij maaŋgâid eres-uv novellijd, ovdâmerkkân ive1919 almostumIn der Strafkolonie (suom.Rangaistussiirtolassa). Siämmást sun lâi meid čälimin kyevti roomaan:Der Verschollene, mii almostui suu jäämmim maŋa noomáinAmerika (1927), seheDer Prozess (1925, suom.Oikeusjuttu). Kafka aasâi ain-uv oovtâst vaanhimijdiskuin já čaalij táválávt iho. Motomeh suu čalluuh almostuvvii loostâin jo suu elimis ääigi, mut stuárráámus uási tain almostuvvii eskin suu jäämmim maŋa. Kafka čäliškuođij kuálmád roomaanDas Schloß (suom.Linna) ive1922, mut tot almostui eskin1926. Kafka lâi puáccámtuberkulosân ive1917, mut sun joođhij čáállám elimis loopâ räi. Sun jaamij kepispuáráttuvvâstWien aldakesimáánu 3. peeivi1924. Kafka šoodâi vijđáht tobdos čällen eskin jäämmim maŋa, vistigRanskaast jáeŋgâlâskielâlii maailmist, jánube maailmsuáđi maŋa meidSaksaast jáNuorttâriijkâst. 1960-lovvoost sun lâi jo maailmvijđosávt tobdos. Kirjálâšvuođâtotkeeh láá lamaš eromâšávt kiäsuttum Kafkast.
- Der Prozess (1925)
- Das Schloß (1926)
- Amerika (1927)
- Das Urteil (1913)
- Die Verwandlung (1915)
- In der Strafkolonie, 1919)
- Ein Landarzt (1920)
- Ein Hungerkünstler (1924)
- Der Jäger Gracchus (1917)
Jurgâlus
