චිලී ජනරජය
උද්යෝග පාඨය: Por la razón o la fuerza ජාතික ගීය: Himno Nacional de Chile තද කොළ පැහැයෙන් චිලී භූමිය; ලා කොළ පැහැයෙන් හිමිකම් කියන නමුත් පාලනය නොකළ භූමිය
අගනුවරසහ විශාලතම නගරය
සන්තියාගෝ a 33°26′S 70°40′W / 33.433°S 70.667°W /-33.433; -70.667 ජාතික භාෂාව ස්පාඤ්ඤ ආගම ජාති නාම(ය) රජය ඒකීයජනාධිපති ජනරජය • ජනාධිපති
ගේබ්‍රියෙල් බොරික් • සෙනෙට් සභාවේ සභාපති
මැනුවෙල් හොසේ ඔසැන්ඩන් • නියෝජිත මණ්ඩලයේ සභාපති
හෝසේ මිගෙල් කැස්ත්‍රෝ • ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ සභාපති
ජුවාන් ෆුවෙන්ටස් බෙල්මාර් ව්‍යවස්ථාදායකය ජාතික කොංග්‍රසය සෙනෙට් සභාව නියෝජිත මණ්ඩලය ස්වාධීනත්වය ස්පාඤ්ඤයෙන්
• රජයේ ජුන්ටාව
1810 සැප්තැම්බර් 18 • ප්‍රකාශ කරන ලද්දේ
1818 පෙබරවාරි 12 • හඳුනා ගන්නා ලද්දේ
1844 අප්‍රේල් 25 1981 මාර්තු 11 වර්ග ප්‍රමාණය • සම්පූර්ණ
756,101.96[ 2] [ 3] 2 (291,932.60 sq mi)b (37 වෙනි ) • ජලය (%)
2.1 (2015 වන විට)[ 4] ජනගහණය • 2023 ඇස්තමේන්තුව
[ 5] 63 වෙනි )• ජන ඝණත්වය
24/km2 (62.2/sq mi) (198 වෙනි ) දදේනි (ක්‍රශසා ) 2024 ඇස්තමේන්තුව • සම්පූර්ණ
[ 6] 45 වෙනි )• ඒක පුද්ගල
[ 6] 64 වෙනි )දදේනි (නාමික) 2024 ඇස්තමේන්තුව • සම්පූර්ණ
[ 7] 45 වෙනි )• ඒක පුද්ගල
[ 7] 63 වෙනි )ගිනි (2022) [ 8] මධ්‍යම මාසද (2023) [ 9] ඉතා ඉහළ 45 වෙනි ව්‍යවහාර මුදල චිලී පෙසෝ (CLP )වේලා කලාපය UTC −3, −4, −6CLST, CLT, EAST UTC −3, −5CLST, EASST )මැගලන්ස් සහ චිලී ඇන්ටාක්ටිකාව සහ අයිසන් කලාපය වසර පුරා UTC−3 නිරීක්ෂණය කරයි. ඇමතුම් කේතය +56 ISO 3166 code CL අන්තර්ජාල TLD .cl ව්‍යවස්ථාදායකයවල්පරයිසෝ හි පිහිටා ඇත. Includes Easter Island andIsla Salas y Gómez ; does not include 1,250,000 square කිලෝmetres (480,000 sq mi) of territory claimed in Antarctica.
චිලී ,[ a] චිලී ජනරජය ,[ b] [ 11] [ nb 2]
ස්පාඤ්ඤය 16 වන සියවසේ මැද භාගයේදී ඉන්කා පාලනය වෙනුවට කලාපය යටත් කර ගෙන යටත් විජිතයක් බවට පත් කළේය; කෙසේ වෙතත්, දැන් දකුණු-මධ්‍යම චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයේ වාසය කළ ස්වාධීන ගෝත්‍රික මාපුචේ ජනතාව යටත් කර ගැනීමට ඔවුන් අසමත් විය. 1818 දී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ප්‍රකාශ කිරීමෙන් පසු 1830 ගණන්වල චිලී සාපේක්ෂව ස්ථාවර ඒකාධිපති ජනරජයක් ලෙස මතු විය. 19 වන සියවසේදී, චිලී සැලකිය යුතු ආර්ථික හා භෞමික වර්ධනයක් අත්විඳි අතර, 1880 ගණන්වල මාපුචේ ප්‍රතිරෝධයට තිත තැබූ අතර පැසිෆික් යුද්ධයේදී (1879–83) පේරු සහ බොලිවියාව පරාජය කිරීමෙන් එහි වර්තමාන උතුරු ප්‍රදේශය ලබා ගත්තේය.[ 12] [ 13] [ 14] [ 15] [ 16] [ 17] [ 18] [ 19] [ 20]
චිලී යනු ඉහළ ආදායම් ලබන ආර්ථිකයක් වන අතර දකුණු ඇමරිකාවේ ආර්ථික වශයෙන් සහ සමාජීය වශයෙන් වඩාත්ම ස්ථාවර ජාතීන්ගෙන් එකකි.[ 21] [ 22]
චිලී යන වචනයේ ආරම්භය පිළිබඳව විවිධ මත තිබේ. 17 වන සියවසේ ස්පාඤ්ඤ වංශකතාකරුවෙකු වන ඩියාගෝ ද රොසාලෙස්ට අනුව,[ 23] [ 24] [ 25] [ 25]
වෙනත් න්‍යායන් පවසන්නේ චිලී යන නම 'පෘථිවියේ කෙළවර' හෝ 'මුහුදු ගුල්ලන්' යන අර්ථය ඇති ස්වදේශික ඇමරිකානු වචනයකින් ලබා ගත හැකි බවයි;[ 26] [ 27] [ 28] [ 29] [ 29] [ 30] [ 31] [ 27] [ 32]
ස්පාඤ්ඤ ජයග්‍රාහකයින් මෙම නම ගැන ඉන්කාවරුන්ගෙන් අසා ඇති අතර, 1535-36 දී පේරු සිට දකුණට ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝගේ පළමු ස්පාඤ්ඤ ගවේෂණයෙන් දිවි ගලවා ගත් කිහිප දෙනෙකුගෙන් ඔවුන් තමන්ව "චිලී මිනිසුන්" ලෙස හැඳින්වූහ.[ 27] [ 25] [ 33]
පැරණිතම චින්චොරෝ මමී, ක්‍රි.පූ. 5050 පමණ සිට පැවත එන්නකි. ගල් මෙවලම් සාක්ෂිවලින් පෙනී යන්නේ මිනිසුන් වසර 18,500 කට පෙර මොන්ටේ වර්ඩ් නිම්න ප්‍රදේශයට වරින් වර පැමිණි බවයි. වසර 10,000 කට පමණ පෙර, සංක්‍රමණික ආදිවාසී ජනයා වර්තමාන චිලීයේ සාරවත් නිම්න සහ වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල පදිංචි වූහ. ඉතා මුල් කාලීන මානව වාසස්ථානවලින් ජනාවාස වූ ස්ථාන අතර මොන්ටේ වර්ඩ්, කියුවා ඩෙල් මිලෝඩන් සහ පාලි-අයික් ආවාටයේ ලාවා නළය ඇතුළත් වේ.[ 34]
ඉන්කාවරු කෙටියෙන් ඔවුන්ගේ අධිරාජ්‍යය දැන් උතුරු චිලී ලෙස ව්‍යාප්ත කළ නමුත්, මාපුචේ (හෝ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ඔවුන් හැඳින්වූ පරිදි අරවුකානියානුවන්) රාජ්‍ය සංවිධානයක් නොමැතිකම නොතකා ඉන්කා අධිරාජ්‍යය ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට ගත් බොහෝ උත්සාහයන්ට සාර්ථකව ප්‍රතිරෝධය දැක්වූහ.[ 35] [ 36]
චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව 1775 දී චිලී රාජධානිය. ඊළඟ වසරේදී රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උප රාජකීයත්වය නිර්මාණය කරන ලද අතර මෙන්ඩෝසා සහ සැන් ජුවාන් නගරවල භූමි ප්‍රදේශ චිලියේ සිට නව ආයතනයට මාරු කරන ලදී.[ 37] [ 38] [ 39] [ 40] 1520 දී, ලොව වටා ගමන් කිරීමට උත්සාහ කරන අතරතුර, ෆර්ඩිනන්ඩ් මැගෙලන් දැන් ඔහුගේ නමින් නම් කර ඇති දකුණු මාර්ගය (මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය) සොයා ගත් අතර එමඟින් දැන් චිලී ලෙස හඳුන්වන ප්‍රදේශයට පා තැබූ පළමු යුරෝපීයයා බවට පත්විය. චිලී වෙත ළඟා වූ ඊළඟ යුරෝපීයයන් වූයේ 1535 දී පේරු සිට රත්තරන් සොයමින් පැමිණි ඩියාගෝ ද අල්මාග්‍රෝ සහ ඔහුගේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණික කණ්ඩායමයි. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ප්‍රධාන වශයෙන් කප්පාදු කෘෂිකර්මාන්තය සහ දඩයම් කිරීම තුළින් තමන්ට සහාය වූ විවිධ සංස්කෘතීන් හමු විය.[ 36]
චිලී යටත් කර ගැනීම 1540 දී ඉතා උනන්දුවෙන් ආරම්භ වූ අතර එය 1541 පෙබරවාරි 12 වන දින සන්තියාගෝ නගරය ආරම්භ කළ ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පිසාරෝගේ ලුතිනන්වරයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සිදු කරන ලදී. ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට ඔවුන් සොයන පුළුල් රන් හා රිදී සොයා ගැනීමට නොහැකි වුවද, ඔවුන් චිලී මධ්‍යම නිම්නයේ කෘෂිකාර්මික විභවය හඳුනා ගත් අතර, චිලී ස්පාඤ්ඤ අධිරාජ්‍යයේ කොටසක් බවට පත්විය.[ 36]
යටත් කර ගැනීම ක්‍රමයෙන් සිදු වූ අතර යුරෝපීයයන් නැවත නැවතත් පසුබෑමකට ලක් විය. 1553 දී ආරම්භ වූ දැවැන්ත මාපුචේ කැරැල්ලක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වැල්ඩිවියා මරණයට පත් වූ අතර යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන ජනාවාස බොහොමයක් විනාශ විය. පසුව ඇති වූ ප්‍රධාන කැරලි 1598 සහ 1655 දී සිදු විය. මාපුචේ සහ අනෙකුත් ස්වදේශික කණ්ඩායම් කැරලි ගැසූ සෑම අවස්ථාවකම, ජනපදයේ දකුණු මායිම උතුරු දෙසට තල්ලු කරන ලදී. 1683 දී ස්පාඤ්ඤ කිරීටය විසින් වහල්භාවය අහෝසි කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මාපුචේ වහල්භාවයට පත් කිරීම ඔවුන් යටත් කර ගැනීමට බිය ගැන්වීමට වඩා ප්‍රතිරෝධය තීව්‍ර කළ බව පිළිගැනීමෙනි. රාජකීය තහනම් කිරීම් තිබියදීත්, අඛණ්ඩ යටත්විජිතවාදී මැදිහත්වීම් හේතුවෙන් සබඳතා පළුදු විය.[ 41]
උතුරට කාන්තාරයෙන්, දකුණට මාපුචේ විසින්, නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුවැටියෙන් සහ බටහිරින් සාගරයෙන් වෙන් කරන ලද චිලී, ස්පාඤ්ඤ ඇමරිකාවේ වඩාත්ම මධ්‍යගත, සමජාතීය භූමි ප්‍රදේශයක් බවට පත්විය. එක්තරා ආකාරයක මායිම් බලකොටුවක් ලෙස සේවය කරමින්, මාපුචේ සහ ස්පාඤ්ඤයේ යුරෝපීය සතුරන්, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි සහ ලන්දේසීන් යන දෙපිරිසගේම ආක්‍රමණ වැළැක්වීමේ මෙහෙවර යටත් විජිතයට පැවරුණි. සර් ෆ්‍රැන්සිස් ඩ්‍රේක් 1578 දී යටත් විජිතයේ ප්‍රධාන වරාය වූ වල්පරයිසෝ වෙත කළ වැටලීමෙන් පෙන්නුම් කළ පරිදි, මාපුචේට අමතරව බුකනියර්වරුන් සහ මුහුදු කොල්ලකරුවන් ද යටත් විජිතයට තර්ජනය කළහ. චිලී රාජ්‍යය ඇමරිකාවේ විශාලතම ස්ථාවර හමුදාවන්ගෙන් එකකට සත්කාරකත්වය සැපයූ අතර, එය ස්පාඤ්ඤ දේපළවලින් වඩාත්ම මිලිටරිකරණය වූ එකක් බවට පත් කළ අතර, පේරු උපරාජයාගේ භාණ්ඩාගාරයට ද මුදල් වැය කළේය.[ 42]
පේද්‍රෝ ලීරා විසින් 1888 දී හුලේන් හිල් හි පේද්‍රෝ ද වැල්ඩිවියා විසින් සන්තියාගෝ පිහිටුවීමේ සිතුවම පළමු සාමාන්‍ය සංගණනය 1777 සහ 1778 අතර කාලය තුළ අගස්ටින් ද ජෞරෙගුයිගේ රජය විසින් පවත්වන ලදී; එයින් පෙන්නුම් කළේ ජනගහනය 259,646 කින් සමන්විත වූ බවයි: යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති 73.5% ක්, මෙස්ටිසෝවරුන් 7.9% ක්, ආදිවාසී ජනතාව 8.6% ක් සහ කළු ජාතිකයින් 9.8% ක්. චිලෝ පළාතේ ආණ්ඩුකාර ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හර්ටාඩෝ 1784 දී සංගණනයක් සිදු කළ අතර ජනගහනය 26,703 ක් වන අතර, ඔවුන්ගෙන් 64.4% ක් සුදු ජාතිකයින් සහ 33.5% ක් ස්වදේශිකයන් බවයි. 1812 දී කොන්සෙප්සියොන් රදගුරු පදවිය විසින් මවුලේ ගඟට දකුණින් පිහිටි ප්‍රදේශවල සංගණනයක් සිදු කරන ලද නමුත්, ආදිවාසී ජනගහනය හෝ චිලෝ පළාතේ වැසියන් ඇතුළත් කර නොතිබුණි. ජනගහනය 210,567 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ඔවුන්ගෙන් 86.1% ක් ස්පාඤ්ඤ හෝ යුරෝපීය සම්භවයක් ඇති අය වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් 10% ක් ආදිවාසී වූ අතර 3.7% ක් මෙස්ටිසෝ, කළු සහ මුලටෝස් විය.[ 43]
බැටන් සහ ලෝර්කා-ජානා විසින් කරන ලද 2021 අධ්‍යයනයකින් පෙන්නුම් කරන්නේ උතුරු යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් සාපේක්ෂව ඉහළ කොටසක් ඇති ප්‍රදේශ සංඛ්‍යාත්මකව වේගයෙන් වර්ධනය වූ බවයි, සමස්ත සංක්‍රමණික සංඛ්‍යාව කුඩා වුවද. මෙම බලපෑම බාහිර සාධක සමඟ සම්බන්ධ විය හැකිය: අවට ජනගහනය කුඩා යුරෝපීය නොවන සංක්‍රමණික කණ්ඩායමට සමාන හැසිරීමක් අනුගමනය කළ අතර නව පාසල් නිර්මාණය විය. උත්ප්‍රාසාත්මක ලෙස, සංක්‍රමණිකයන් විසින් කරන ලද අධ්‍යාපනික ආයෝජනයෙන් ධනාත්මක බලපෑම් ඇති වන්නට ඇත, ඒ සමඟම සංඛ්‍යාත්මකභාවය මෙම කලාපවල වැඩි අසමානතාවයෙන් අඩු වී තිබිය හැකිය. කෙසේ වෙතත්, සංක්‍රමණවල ධනාත්මක බලපෑම් පැහැදිලිවම ප්‍රබල විය.[ 44]
ඇන්ඩීස් තරණය කරන අතරතුර ජෙනරාල්වරුන් වන ජෝස් ද සැන් මාටින් (වමේ) සහ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් (දකුණේ) 1808 දී, නැපෝලියන් ඔහුගේ සහෝදර ජෝසප් ස්පාඤ්ඤ රජු ලෙස සිංහාසනාරූඪ කිරීමත් සමඟ චිලී ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වූ උත්සාහය වේගවත් විය. බලයෙන් පහ කරන ලද රජුගේ උරුමක්කාරයා වන ෆර්ඩිනන්ඩ් නමින් ජාතික ජුන්ටාවක් 1810 සැප්තැම්බර් 18 වන දින පිහිටුවන ලදී. චිලී රජයේ ජුන්ටාව ස්පාඤ්ඤ රාජාණ්ඩුව තුළ චිලී සඳහා ස්වාධීන රජයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය (මෙම දිනය සිහිපත් කිරීම සඳහා, චිලී සෑම වසරකම සැප්තැම්බර් 18 වන දින එහි ජාතික දිනය සමරයි).
මෙම සිදුවීම් වලින් පසුව, හොසේ මිගෙල් කැරේරා (වඩාත් ප්‍රසිද්ධ දේශප්‍රේමීන්ගෙන් කෙනෙකු) සහ ඔහුගේ සහෝදරයන් දෙදෙනා වන ජුවාන් ජෝස් සහ ලුයිස් කැරේරාගේ අණ යටතේ පූර්ණ නිදහස සඳහා වූ ව්‍යාපාරයක් ඉක්මනින්ම පුළුල් අනුගාමිකයින් පිරිසක් ලබා ගත්තේය. රෙකොන්ක්විස්ටා ලෙස හැඳින්වෙන කාලය තුළ අත්තනෝමතික පාලනය නැවත පැනවීමට ස්පාඤ්ඤ උත්සාහයන් දිගු අරගලයකට තුඩු දුන් අතර, කැරේරාගේ නායකත්වයට අභියෝග කළ බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස්ගේ අභ්‍යන්තර ගැටුම් ද ඊට හේතු විය.
1817 දක්වා කඩින් කඩ යුද්ධ පැවතුනි. ආර්ජන්ටිනාවේ කැරේරා සිරගතව සිටියදී, ඕ'හිගින්ස් සහ කැරේරා විරෝධී කණ්ඩායම, ආර්ජන්ටිනාවේ නිදහස් යුද්ධයේ වීරයා වූ ජෝස් ද සැන් මාටින්, ඇන්ඩීස් හරහා චිලී වෙත හමුදාවක් මෙහෙයවූ අතර රාජකීයයන් පරාජය කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1818 පෙබරවාරි 12 වන දින චිලී ස්වාධීන ජනරජයක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. කෙසේ වෙතත්, දේශපාලන කැරැල්ල සුළු සමාජ වෙනසක් ගෙන ආ අතර, 19 වන සියවසේ චිලී සමාජය පවුල් දේශපාලනය සහ රෝමානු කතෝලික පල්ලිය විසින් බෙහෙවින් බලපා ඇති ස්ථරීකෘත යටත් විජිත සමාජ ව්‍යුහයේ සාරය ආරක්ෂා කළේය. අවසානයේ ශක්තිමත් ජනාධිපති ධුරයක් මතු වූ නමුත් ධනවත් ඉඩම් හිමියන් බලවත්ව සිටියහ.[ 36] [ 45]
1879 මැයි 21 වන දින ඉක්වික් සටන. පැසිෆික් යුද්ධයේදී චිලී ලැබූ ජයග්‍රහණය නව භූමි ප්‍රදේශ දක්වා ව්‍යාප්ත වීමට ඉඩ සැලසීය. චිලී සෙමෙන් තම බලපෑම පුළුල් කිරීමට සහ එහි දේශසීමා ස්ථාපිත කිරීමට පටන් ගත්තේය. ටැන්ටාකෝ ගිවිසුම මගින්, චිලෝ දූපත් සමූහය 1826 දී සංස්ථාගත කරන ලදී. චානාර්සිලෝ හි රිදී ලෝපස් සොයා ගැනීම සහ පේරු සමඟ පැසිෆික් සාගරයේ සමුද්‍රීය ආධිපත්‍යය පිළිබඳ ගැටුමකට තුඩු දුන් වැල්පරයිසෝ වරායේ වර්ධනය වන වෙළඳාම හේතුවෙන් ආර්ථිකය දියුණු වීමට පටන් ගත්තේය. ඒ සමඟම, දකුණු චිලියේ ස්වෛරීභාවය ශක්තිමත් කිරීමට උත්සාහ කරන ලද අතර, 1848 දී අරවුකානියාවට විනිවිද යාම තීව්‍ර කර ලන්කිහු ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් සමඟ යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ජෝන් විලියම්ස් විල්සන්ගේ අණ යටතේ ෂූනර් ඇන්කුඩ් විසින් ෆෝට් බුල්ස් ආරම්භ කිරීමත් සමඟ, 1843 දී මැගලන්ස් කලාපය රට විසින් පාලනය කිරීමට පටන් ගත් අතර, එවකට බොලිවියාව සමඟ ආරවුලක් ඇති ඇන්ටොෆගස්ටා කලාපය මිනිසුන්ගෙන් පිරී යාමට පටන් ගත්තේය.
1829–1830 චිලී සිවිල් යුද්ධයෙන් පසුව, ජෝකින් ප්‍රීටෝ පරිපාලනය යටතේ කොන්සර්වේටිව්වරුන් ජයග්‍රහණය කළ 1833 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ලියා ක්‍රියාත්මක කරන ලද්දේ ත්‍රිත්ව අමාත්‍ය ඩියාගෝ පෝටේල්ස්ගේ ඉහළ බලපෑමෙනි. 1850 ගණන්වල චිලීහි තවත් සිවිල් යුද්ධ දෙකක් සිදු විය, එකක් 1851 දී සහ අනෙක 1859 දී.
චිලී ඉතිහාස ලේඛනයට අනුව චිලී ජනරජයේ භෞමික පාඩු (නීතිය අනුව)[ 46] 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, සන්තියාගෝහි රජය අරවුකානියා අත්පත් කර ගැනීමෙන් දකුණේ සිය ස්ථානය තහවුරු කර ගත්තේය. 1881 දී චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව අතර මායිම් ගිවිසුම මගින් මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධිය පිළිබඳ චිලී ස්වෛරීභාවය තහවුරු කරන ලද අතර, 1842 දී ආරම්භ වූ ආරවුලකින් පසු නැගෙනහිර පැටගෝනියාවේ ඉතිරි කොටසෙහි තම හිමිකම් අත්හැරීමට ද රට පෙළඹුණි.[ 47] [ 48]
1888 සැප්තැම්බර් 9 වන දින, ටහිටි රදගුරු මොන්සිග්නෝර් ජෝසේ මාරියා වර්ඩියර්ගේ උත්සාහයට ස්තූතිවන්ත වන්නට, ප්‍රාදේශීය රජු සමඟ අන්‍යෝන්‍ය කැමැත්ත ගිවිසුමක් අත්සන් කිරීමෙන් චිලී රාජ්‍යය පාස්කු දූපත අත්පත් කර ගත්තේය. වහල් වෙළෙන්දන් විසින් දිවයින නිරන්තරයෙන් ප්‍රහාර එල්ල කරන ලදී. නාවික නිලධාරි පොලිකාර්පෝ ටෝරෝ චිලී රජය නියෝජනය කළ අතර අටමු ටෙකේනා රපානුයි කවුන්සිලයේ ප්‍රධානියා විය. රාපා නුයි වැඩිහිටියන් ඔවුන්ගේ ප්‍රධානීන් ලෙස ඔවුන්ගේ පදවි නාම, ඔවුන්ගේ ඉඩම්වල අයිතිය, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතියේ සහ සම්ප්‍රදායන්ගේ වලංගුභාවය සමාන කොන්දේසි මත අත් නොහරිමින් ස්වෛරීභාවය අත්හැරියහ. රාපා නුයිවරු කිසිවක් විකුණා දැමූ අතර චිලී රාජ්‍යයට සමාන කොන්දේසි යටතේ ඒකාබද්ධ කරන ලදී.[ 49]
1891 චිලී සිවිල් යුද්ධය ජනාධිපතිවරයා සහ කොංග්‍රසය අතර බලය නැවත බෙදා හැරීමක් සිදු කළ අතර, චිලී පාර්ලිමේන්තු විලාසිතාවේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයක් ස්ථාපිත කළේය. කෙසේ වෙතත්, සිවිල් යුද්ධය දේශීය කර්මාන්ත සහ බලගතු චිලී බැංකු අවශ්‍යතා සංවර්ධනයට කැමති අය අතර තරඟයක් ද විය, විශේෂයෙන් විදේශීය ආයෝජකයින් සමඟ ශක්තිමත් සබඳතා තිබූ එඩ්වර්ඩ්ස් නිවස. වැඩි කල් නොගොස්, උත්සන්න වන භූ දේශපාලනික තරඟකාරිත්වය සහ පූනා ද අටකාමා ආරවුල මධ්‍යයේ රට ආර්ජන්ටිනාව සමඟ ඉතා මිල අධික නාවික අවි තරඟයක නිරත විය.
පේරු සහ බොලිවියාවට එරෙහි පැසිෆික් යුද්ධයේ (1879–1883) ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චිලී රටවල් දෙකෙන්ම සම්පත් බහුල භූමි ප්‍රදේශයක් ඈඳා ගැනීමට සහ කලාපීය බලවතෙකු ලෙස එහි තත්ත්වය තවදුරටත් තහවුරු කර ගැනීමට හේතු විය. පසුව එය ඇමරිකාවේ ප්‍රමුඛ නාවික බලවතෙකු ලෙස මතු වූ අතර, 1885 පැනමා අර්බුදයට එක්සත් ජනපද මැදිහත්වීමට විරෝධය දැක්වීමට නැවක් පවා යැවීය. චිලී බටහිර අර්ධගෝලයේ එක්සත් ජනපද ආධිපත්‍යයට තර්ජනය කළ හැකි අතර, 1891 දී බැල්ටිමෝර් අර්බුදය අතරතුර රටවල් දෙක යුද්ධයට ආසන්න විය.[ 50]
1921 දී චිලියේ අල්මිරන්ට් ලැටෝරේ ඩ්‍රෙඩ්නෝට් 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී චිලී රාජ්‍යය තම භූමිය සම්පූර්ණයෙන්ම තහවුරු කර දිගුකාලීන රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සහ භෞමික ආරවුල් විසඳා ගත්තේය. ආර්ජන්ටිනාව සමඟ එහි වත්මන් දේශසීමා 1902 දී බ්‍රිතාන්‍ය බේරුම්කරණය හරහා සහ ඊළඟ වසරේ පූනා ද ඇටකාමා ආරවුල ද්විපාර්ශ්විකව විසඳා ගැනීම හරහා අවසන් කරන ලදී. 1904 දී චිලී සහ බොලිවියාව සාමය සහ මිත්‍රත්වය පිළිබඳ ගිවිසුමක් අත්සන් කළ අතර එමඟින් රටවල් දෙකම අතර දේශසීමාව පැහැදිලි විය.
චිලී ආර්ථිකය අර්ධ වශයෙන් පාලක කතිපයාධිකාරයේ අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කරන පද්ධතියක් බවට පිරිහී ගියේය. 1920 ගණන් වන විට, නැගී එන මධ්‍යම සහ කම්කරු පන්ති, ප්‍රතිසංස්කරණවාදී ජනාධිපතිවරයෙකු වන ආටුරෝ ඇලෙසැන්ඩ්‍රි තෝරා පත් කර ගැනීමට තරම් බලවත් වූ අතර, ඔහුගේ වැඩසටහන ගතානුගතික සම්මේලනයකින් කලකිරීමට පත් විය. 1920 ගණන්වලදී, ශක්තිමත් මහජන සහයෝගයක් ඇති මාක්ස්වාදී කණ්ඩායම් මතු විය.[ 36]
1924 දී ජෙනරාල් ලුයිස් අල්ටමිරානෝ විසින් මෙහෙයවන ලද හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් 1932 දක්වා පැවති දේශපාලන අස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ කළේය. එම කාලය තුළ බලය දැරූ ආණ්ඩු දහයෙන්, දීර්ඝතම කාලය වූයේ 1925 දී තථ්‍ය ඒකාධිපතියෙකු ලෙස කෙටි කාලයක් පාලනය කළ ජෙනරාල් කාලෝස් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගේ ආණ්ඩු වන අතර පසුව 1927 සහ 1931 අතර කාලය තුළ නැවත පාලනය කළේය. මෙම ඒකාධිපති ආණ්ඩු ලතින් ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල සගයන්ට වඩා සාපේක්ෂව අඩු රළු සහ දූෂිත විය.[ 51] [ 52]
ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ අනුප්‍රාප්තිකයෙකුට බලය අත්හැරීමෙන්, ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝ ඔහුගේ දෘෂ්ටිවාදයේ නොපැහැදිලි සහ වෙනස් වන ස්වභාවය තිබියදීත්, වසර තිහකට වැඩි කාලයක් ශක්‍ය දේශපාලනඥයෙකු ලෙස රැඳී සිටීමට තරම් විශාල ජනගහනයක කොටසකගේ ගෞරවය රඳවා ගත්තේය. 1932 දී ව්‍යවස්ථාමය පාලනය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරන විට, ශක්තිමත් මධ්‍යම පාන්තික පක්ෂයක් වන රැඩිකල් පක්ෂය මතු විය. එය ඉදිරි වසර 20 සඳහා සන්ධාන ආණ්ඩු වල ප්‍රධාන බලවේගය බවට පත්විය. රැඩිකල් පක්ෂ ආධිපත්‍යයේ (1932–52) කාලය තුළ, රාජ්‍යය ආර්ථිකය තුළ එහි භූමිකාව වැඩි කළේය. 1952 දී, ඡන්දදායකයින් ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝව තවත් වසර හයක් සඳහා නැවත බලයට පත් කළහ. 1958 දී ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි ඉබානෙස් ඩෙල් කැම්පෝගෙන් පසු චිලී ගතානුගතිකවාදය තවත් වාරයක් සඳහා ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව බලයට ගෙන ආවේය.
1964 දී ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩුවාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ ජනාධිපතිවරණ ඡන්ද විමසීමෙන් ප්‍රධාන ප්‍රතිසංස්කරණ කාල පරිච්ඡේදයක් ආරම්භ විය. "නිදහසේ විප්ලවය" යන සටන් පාඨය යටතේ, ෆ්‍රෙයි පරිපාලනය කෘෂිකාර්මික සේවකයින්ගේ ග්‍රාමීය වෘත්තීය සමිතිකරණය ඇතුළුව, විශේෂයෙන් අධ්‍යාපනය, නිවාස සහ කෘෂිකාර්මික ප්‍රතිසංස්කරණවල දුරදිග යන සමාජ හා ආර්ථික වැඩසටහන් ආරම්භ කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1967 වන විට, ෆ්‍රෙයිට ඔහුගේ ප්‍රතිසංස්කරණ ප්‍රමාණවත් නොවන බවට චෝදනා කළ වාමාංශිකයින්ගෙන් සහ ඒවා අධික ලෙස සැලකූ කොන්සර්වේටිව්වරුන්ගෙන් වැඩිවන විරෝධයට මුහුණ දීමට සිදු විය. ඔහුගේ ධුර කාලය අවසානයේ, ෆ්‍රෙයි තම පක්ෂයේ අභිලාෂකාමී ඉලක්ක සම්පූර්ණයෙන්ම සාක්ෂාත් කර ගෙන නොතිබුණි.[ 36]
සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ 1970 මැතිවරණයේදී, චිලී සමාජවාදී පක්ෂයේ (එවකට කොමියුනිස්ට්වාදීන්, රැඩිකල්වාදීන්, සමාජ-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, විරුද්ධ ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන්, ජනප්‍රිය ඒකීය ක්‍රියාකාරී ව්‍යාපාරය සහ ස්වාධීන ජනප්‍රිය ක්‍රියාමාර්ග ඇතුළත් "ජනප්‍රිය එක්සත්" සන්ධානයේ කොටසක්) සෙනෙට් සභික සැල්වදෝර් ඇලෙන්ඩේ,[ 36]
චිලී කොංග්‍රසය ප්‍රමුඛ අපේක්ෂකයින් වන ඇලෙන්ඩේ සහ හිටපු ජනාධිපති ජෝර්ජ් ඇලෙසැන්ඩ්‍රි අතර දෙවන වටයේ ඡන්දයක් පැවැත්වූ අතර, සම්ප්‍රදායට අනුකූලව, 153 සිට 35 දක්වා ඡන්දයකින් ඇලෙන්ඩේ තෝරා ගත්තේය. ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීන් කම්කරු පක්ෂයක් වන අතර දක්ෂිණාංශිකයින් සමඟ පොදු හේතුවක් ඇති කර ගත නොහැකි බව යන පදනම මත ඇලෙන්ඩේට විරුද්ධ වීමට ඇලෙසැන්ඩ්‍රි සමඟ සන්ධානයක් ඇති කර ගැනීම ෆ්‍රේ ප්‍රතික්ෂේප කළේය.[ 53] [ 54]
1972 දී ආරම්භ වූ ආර්ථික අවපාතයක්, ඇලෙන්ඩේගේ සමාජවාදී වැඩසටහනට ප්‍රතිචාර වශයෙන් ප්‍රාග්ධනය ඉවත් කිරීම, පෞද්ගලික ආයෝජන පහත වැටීම සහ බැංකු තැන්පතු ඉවත් කර ගැනීම මගින් උග්‍ර විය. නිෂ්පාදනය පහත වැටුණු අතර විරැකියාව ඉහළ ගියේය. පාරිභෝගික වියදම් වැඩි කිරීමට සහ ආදායම පහළට බෙදා හැරීම සඳහා ඇලෙන්ඩේ මිල කැටි කිරීම්, වැටුප් වැඩිවීම් සහ බදු ප්‍රතිසංස්කරණ ඇතුළු පියවර අනුගමනය කළේය.[ 55] [ 56] [ 56]
ඇලෙන්ඩේගේ වැඩසටහනට කම්කරුවන්ගේ අවශ්‍යතා ප්‍රවර්ධනය කිරීම,[ 56] [ 57] [ 58] [ 58] [ 58] [ 59] [ 60] [ 61]
ඇලෙන්ඩේගේ රාජ්‍ය වියදම්, ප්‍රධාන වශයෙන් මුදල් මුද්‍රණය කිරීම හරහා මූල්‍යකරණය කිරීම සහ වාණිජ බැංකු විසින් ලබා දුන් දුර්වල ණය ශ්‍රේණිගත කිරීම් මගින් ආර්ථික ගැටලු තවත් උග්‍ර විය.[ 62] [ 61] [ 63] [ 58] [ 64]
1973 චිලී කුමන්ත්‍රණය අතරතුර ලා මොනේඩා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලන ප්‍රහාරක ජෙට් යානා 1973 සැප්තැම්බර් 11 වන දින හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් ඇලෙන්ඩේ බලයෙන් පහ කරන ලද අතර, සන්නද්ධ හමුදා ජනාධිපති මන්දිරයට බෝම්බ හෙලීමේදී ඔහු සියදිවි නසා ගත් බව පෙනේ.[ 65] [ 66] [ 67] [ 68] [ 69] [ 69] [ 70]
ජෙනරාල් ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට්ගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා ජුන්ටාවක් රට පාලනය කළේය. ඔහුගේ පාලනය පුළුල් මානව හිමිකම් උල්ලංඝනයන්ගෙන් සලකුණු විය. චිලී රාජ්‍යය වාමාංශිකයන් සහ ඔවුන්ගේ හිතවතුන් මර්දනය කිරීම සඳහා එක්සත් ජනපදයේ පිටුබලය ලත් මෙහෙයුමක් වන ඔපරේෂන් කොන්ඩෝර් ආරම්භ කර ක්‍රියාකාරීව සහභාගී විය.[ 71] [ 72] [ 73] [ 74] [ 74] [ 75]
ඔගස්ටෝ පිනෝචෙට් 1980 සැප්තැම්බර් 11 වන දින මතභේදාත්මක ජනමත විචාරණයක් මගින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් අනුමත කරන ලද අතර, ජෙනරාල් පිනොචෙට් වසර අටක කාලයක් සඳහා ජනරජයේ ජනාධිපති බවට පත්විය. පිනෝචෙට් රටේ පාලනය ලබා ගැනීමෙන් පසු, කැපවූ චිලී විප්ලවවාදීන් සිය ගණනක් නිකරගුවාවේ සැන්ඩිනිස්ටා හමුදාවට, ආර්ජන්ටිනාවේ ගරිල්ලා හමුදාවන්ට හෝ කියුබාවේ, නැගෙනහිර යුරෝපයේ සහ උතුරු අප්‍රිකාවේ පුහුණු කඳවුරුවලට සම්බන්ධ වූහ.[ 76]
1980 ගණන්වල අගභාගයේදී, 1982 ආර්ථික බිඳවැටීම[ 77] [ 78] [ 79]
චිලී රාජ්‍යයේ ද්විශත සංවත්සරය සමරමින්, එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙන් පසු (1990–2022) චිලී රාජ්‍යයේ පළමු ජනාධිපතිවරුන් පස් දෙනා 1993 දෙසැම්බරයේදී, පෙර ජනාධිපති එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි මොන්ටල්වාගේ පුත් ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී එඩ්වාඩෝ ෆ්‍රෙයි රුයිස්-ටැග්ල්, බහුතර ඡන්ද සංඛ්‍යාවක් (58%) ලබා ගනිමින් කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානය ජයග්‍රහණය කරා මෙහෙයවීය.[ 80] [ 81] [ 82] [ 83] [ 84] [ 85] [ 86]
2010 පෙබරවාරි 27 වන දින, චිලී රාජ්‍යය මෙගාවොට් 8.8 ක භූමිකම්පාවකට ගොදුරු වූ අතර එය එවකට වාර්තා වූ පස්වන විශාලතම භූමිකම්පාවයි. 500 කට වැඩි පිරිසක් මිය ගියහ (ඉන් පසුව ඇති වූ සුනාමියෙන් වැඩි දෙනෙක්) සහ මිලියනයකට අධික පිරිසකට නිවාස අහිමි විය. භූමිකම්පාවෙන් පසුව බහුවිධ පසුකම්පන ද ඇති විය.[ 87] [ 88]
2010 දී සිරවී සිටි පතල් කම්කරුවන් 33 දෙනෙකු සාර්ථකව බේරා ගැනීම සඳහා චිලී රාජ්‍යය ගෝලීය පිළිගැනීමක් ලබා ගත්තේය. 2010 අගෝස්තු 5 වන දින, උතුරු චිලියේ කොපියාපෝ අසල ඇටකාමා කාන්තාරයේ සැන් ජෝස් තඹ සහ රන් පතලෙහි ප්‍රවේශ උමඟ කඩා වැටුණු අතර, මීටර් 700 (අඩි 2,300) ක් පොළොවට පහළින් මිනිසුන් 33 දෙනෙකු සිර විය. චිලී රජය විසින් සංවිධානය කරන ලද ගලවා ගැනීමේ උත්සාහයක් දින 17 කට පසුව පතල් කම්කරුවන් සොයා ගන්නා ලදී. මාස දෙකකට පසු 2010 ඔක්තෝබර් 13 වන දින පැය 24 කට ආසන්න කාලයක් තුළ සියලුම පිරිමින් 33 දෙනා මතුපිටට ගෙන එන ලද අතර, එම උත්සාහය ලොව පුරා සජීවී රූපවාහිනිය ඔස්සේ විකාශනය කරන ලදී.[ 89]
සන්තියාගෝ හි ප්ලාසා බැකෙඩානෝ දෙසට 2019–2022 චිලී විරෝධතාවල දර්ශනයක් 2019 සිට 2022 දක්වා, සන්තියාගෝ මෙට්‍රෝ හි උමං දුම්රිය ගාස්තු වැඩිවීම, ජීවන වියදම වැඩි වීම, පෞද්ගලීකරණය සහ අසමානතාවයට ප්‍රතිචාර වශයෙන් චිලී රටපුරා විරෝධතා මාලාවකට මුහුණ දුන්නේය.[ 90] [ 91] [ 92]
2021 දෙසැම්බර් 19 වන දින, වාමාංශික අපේක්ෂකයෙකු වන 35 හැවිරිදි හිටපු ශිෂ්‍ය විරෝධතා නායක ගේබ්‍රියෙල් බොරික්, චිලියේ ජනාධිපතිවරණය ජයග්‍රහණය කර රටේ ලාබාලතම නායකයා බවට පත්විය.[ 93] [ 94] [ 95]
2022 සැප්තැම්බර් 4 වන දින, වාමාංශික ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මුතිය විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද ව්‍යවස්ථාමය ජනමත විචාරණයේදී ඡන්දදායකයින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා යෝජනාව ප්‍රතික්ෂේප කළහ.[ 96] [ 97] [ 98] [ 99]
චිලියේ ස්වභාවික ප්‍රදේශ ඇන්ඩීස් කඳුකරයේ බටහිර පැත්තේ දිගු හා පටු වෙරළබඩ දකුණු කෝන් රටක් වන චිලී, උතුරේ සිට දකුණට කිලෝමීටර 4,300 (සැතපුම් 2,670) කට වඩා විහිදේ, නමුත් නැගෙනහිර සිට බටහිරට[ 100]
චිලී යනු ලෝකයේ දිගම උතුරු-දකුණු රටවල් අතර වේ. ප්‍රධාන භූමි ප්‍රදේශය පමණක් සලකා බැලුවහොත්, චිලී රාජ්‍යය නැගෙනහිර සිට බටහිරට පටු වීම නිසා මෙම කණ්ඩායම තුළ අද්විතීය වන අතර, අනෙකුත් දිගු උතුරු-දකුණු රටවල් (බ්‍රසීලය, රුසියාව, කැනඩාව සහ එක්සත් ජනපදය ඇතුළුව) නැගෙනහිර සිට බටහිරට 10 ගුණයකට වඩා පළල වේ. චිලී රාජ්‍යය ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිලෝමීටර 1,250,000 (වර්ග සැතපුම් 480,000) ක් තම භූමියේ (චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය) කොටසක් ලෙස හිමිකම් කියයි. කෙසේ වෙතත්, මෙම දෙවැන්න ඇන්ටාක්ටික් ගිවිසුමේ නියමයන් යටතේ අත්හිටුවා ඇති අතර, චිලී රාජ්‍යය අත්සන් කර ඇත.[ 101] [ 102]
චිලී රාජ්‍යය 1888 දී තම භූමියට ඇතුළත් කළ පොලිනීසියාවේ නැගෙනහිර කෙළවරේ පිහිටි පාස්කු දූපත සහ සලා වයි ගෝමස් දූපත සහ ප්‍රධාන භූමියේ සිට කිලෝමීටර 600 (සැතපුම් 370) ට වඩා දුරින් පිහිටි ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස් දූපත් පාලනය කරයි. පාලනය කරන ලද නමුත් තාවකාලිකව ජනාවාස වූ (සමහර දේශීය ධීවරයින් විසින්) සැන් ඇම්බ්‍රෝසියෝ සහ සැන් ෆීලික්ස් යන කුඩා දූපත් ද වේ. මෙම දූපත් කැපී පෙනෙන්නේ චිලී තම වෙරළ තීරයේ සිට පැසිෆික් සාගරය දක්වා භෞමික ජලයට හිමිකම් කියන බැවිනි.[ 103]
උතුරු ඇටකාමා කාන්තාරයේ ප්‍රධාන වශයෙන් තඹ සහ නයිට්‍රේට් විශාල ඛනිජ සම්පත් අඩංගු වේ. සන්තියාගෝ ඇතුළු සාපේක්ෂව කුඩා මධ්‍යම නිම්නය ජනගහනය සහ කෘෂිකාර්මික සම්පත් අනුව රට ආධිපත්‍යය දරයි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී උතුරු සහ දකුණු ප්‍රදේශ ඒකාබද්ධ කළ විට චිලී ව්‍යාප්ත වූ ඓතිහාසික මධ්‍යස්ථානය ද මෙම ප්‍රදේශයයි. දකුණු චිලී වනාන්තර, තණබිම් වලින් පොහොසත් වන අතර ගිනි කඳු සහ විල් මාලාවක් ඇත. දකුණු වෙරළ තීරය ෆ්ජෝර්ඩ්, ඇතුල්වීම්, ඇළ මාර්ග, ඇඹරෙන අර්ධද්වීප සහ දූපත් වලින් සමන්විත ලිබ්‍රින්තයකි. ඇන්ඩීස් කඳු නැගෙනහිර මායිමේ පිහිටා ඇත.
චිලීහි භූලක්ෂණාත්මක සිතියම දකුණු ඇමරිකානු තහඩුවේ නස්කා සහ ඇන්ටාක්ටික් තහඩු යටත් කර ගැනීම හේතුවෙන් චිලී පිහිටා ඇත්තේ පැසිෆික් ගිනි වළල්ලේ කොටසක් වන අධික භූ කම්පන සහ ගිනිකඳු කලාපයක් දිගේ ය. වසර මිලියන 251 කට පෙර අග පැලියෝසොයික් යුගයේදී, චිලී රාජ්‍යය ගොන්ඩ්වානා නමින් හැඳින්වෙන මහාද්වීපික කොටසට අයත් විය. මීට වසර මිලියන 66 කට පෙර, නස්කා තහඩුව සහ දකුණු ඇමරිකානු තහඩුව අතර ගැටීමෙන්, ඇන්ඩීස් කඳු වැටිය ඇති වූ නිසා, මෙසෝසොයික් අවසානයේ සමුද්‍ර අවසාදිත සමුද්‍ර තැන්පතු ඉහළ යාමට පටන් ගත්තේ අවපාතයක් පමණි. මෙම භූමි ප්‍රදේශය වසර මිලියන ගණනක් පුරා පාෂාණ නැමීමෙන් හැඩගස්වනු ඇති අතර, වත්මන් සහනය සාදයි.
චිලී සහනය සමන්විත වන්නේ මධ්‍යම අවපාතයෙන් වන අතර, එය රට දිගටි ලෙස තරණය කරන අතර, භූමියෙන් 80% ක් පමණ සෑදෙන කඳු වැටි දෙකකින් වටවී ඇත: ඇටකාමා කලාපයේ බොලිවියාව සහ ආර්ජන්ටිනාව සමඟ නැගෙනහිර-ස්වාභාවික මායිමට ඇන්ඩීස් කඳු සහ ඇන්ඩීස් සිට බටහිර-සුළු උසකින් යුත් වෙරළබඩ පරාසය. චිලියේ උසම කඳු මුදුන වන්නේ නෙවාඩෝ ඔජොස් ඩෙල් සලාඩෝ වන අතර එය මීටර් 6891.3 ක් උසින් යුක්ත වන අතර එය ලෝකයේ උසම ගිනි කන්ද ද වේ. වෙරළබඩ කඳුවැටියේ උසම ස්ථානය වන්නේ මීටර් 3114 ක් උසැති විකුනා මැකෙන්නා වන අතර එය ඇන්ටොෆගස්ටා නගරයට දකුණින් පිහිටි සියෙරා විකුනා මැකෙන්නා හි පිහිටා ඇත. වෙරළබඩ කඳු සහ පැසිෆික් සාගරය අතර වෙරළබඩ තැනිතලා මාලාවක් ඇති අතර ඒවා විචල්‍ය දිගකින් යුක්ත වන අතර එමඟින් වෙරළබඩ නගර සහ විශාල වරායන් ජනාවාස වීමට ඉඩ සලසයි. තැනිතලා භූමි ප්‍රදේශවල සමහර ප්‍රදේශ ඇන්ඩීස් කඳුවැටියට නැගෙනහිරින් පිහිටි භූමිය සහ පැටගෝනියානු පඩිපෙළ සහ මැගෙලන් ආවරණය කරයි, නැතහොත් ඇල්ටිප්ලානෝ හෝ පූනා ද අටකාමා වැනි උස් කඳු වැටි වලින් වට වූ උස් සානු වේ.
ඈත උතුර යනු රටේ උතුරු මායිම සහ සමාන්තර 26° S අතර ප්‍රදේශය වන අතර එය පළමු කලාප තුන ආවරණය කරයි. එය ලෝකයේ වඩාත්ම ශුෂ්ක ඇටකාමා කාන්තාරය පැවතීම මගින් සංලක්ෂිත වේ. තමරුගල් පැම්පස් ලෙස හැඳින්වෙන ප්‍රදේශයෙන් ආරම්භ වන ඇළ දොළ මගින් කාන්තාරය කැබලි කර ඇත. දෙකට බෙදී නැගෙනහිර අත බොලිවියාව හරහා දිවෙන ඇන්ඩීස් කඳුවැටිය, ඉහළ උන්නතාංශයක් සහ ගිනිකඳු ක්‍රියාකාරිත්වයක් ඇති අතර, කාලයත් සමඟ ක්‍රමයෙන් අවසාදිත සමුච්චය වීම හේතුවෙන් ඇන්ඩියන් උස්බිම් සහ ලුණු ව්‍යුහයන් සලාර් ඩි අටකාමා ලෙස සෑදීමට ඉඩ සලසා ඇත.
දකුණට ඇකොන්කගුවා ගඟ දක්වා විහිදෙන නෝර්ට් චිකෝ වේ. ලොස් ඇන්ඩීස් දකුණට එහි උන්නතාංශය අඩු කිරීමට සහ වෙරළට සමීප වීමට පටන් ගෙන, චිලී භූමියේ පටුම කොටස වන ඉලපෙල් හි උසින් කිලෝමීටර 90 ක් දුරින් ළඟා වේ. කඳු වැටි දෙක ඡේදනය වන අතර, අතරමැදි අවපාතය පාහේ ඉවත් කරයි. භූමිය හරහා ගලා යන ගංගා පැවතීම තීර්යක් නිම්න සෑදීමට ඉඩ සලසයි, එහිදී කෘෂිකර්මාන්තය මෑත කාලයේ දැඩි ලෙස වර්ධනය වී ඇති අතර වෙරළබඩ තැනිතලා පුළුල් වීමට පටන් ගනී.
බර්නාඩෝ ඕ'හිගින්ස් ජාතික වනෝද්‍යානයේ පිහිටා ඇති අමාලියා ග්ලැසියරය මධ්‍යම ප්‍රදේශය රටේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ කලාපයයි. වෙරළබඩ තැනිතලා පුළුල් වන අතර පැසිෆික් සාගරය දිගේ නගර සහ වරායන් පිහිටුවීමට ඉඩ සලසයි. ඇන්ඩීස් මීටර් 6000 ට වඩා උන්නතාංශ පවත්වා ගෙන යන නමුත් සාමාන්‍යයෙන් මීටර් 4000 දක්වා උසින් සෙමින් බැස යයි. අතරමැදි අවපාතය නැවත දිස්වන අතර එය අවසාදිත සමුච්චය වීම හේතුවෙන් කෘෂිකාර්මික සංවර්ධනයට සහ මානව ජනාවාසයට ඉඩ සලසන සාරවත් නිම්නයක් බවට පත්වේ. දකුණට, කෝඩිලෙරා ඩි ලා කොස්ටා කෝඩිලෙරා ඩි නහුවෙල්බුටා හි නැවත දිස්වන අතර ග්ලැසියර අවසාදිත ලා ෆ්‍රොන්ටෙරා ප්‍රදේශයේ විල් මාලාවක් නිර්මාණය කරයි.
පැටගෝනියාව රෙලොන්කාවි හි සිට දකුණට සමාන්තරව 41°S උසින් විහිදේ. පසුගිය ග්ලැසියර සමයේදී, මෙම ප්‍රදේශය චිලී සහන ව්‍යුහයන් දැඩි ලෙස ඛාදනය කළ අයිස්වලින් වැසී තිබුණි. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, අතරමැදි අවපාතය මුහුදේ ගිලී යන අතර, වෙරළබඩ කඳු චිලෝ සහ චොනොස් වැනි දූපත් සමූහයකට නැඟී, ටයිටාඕ අර්ධද්වීපයේ 47°S සමාන්තරව අතුරුදහන් වේ. ඇන්ඩීස් කඳු වැටියේ උස අඩු වන අතර ග්ලැසියරවල ක්‍රියාකාරිත්වය නිසා ඇතිවන ඛාදනය හේතුවෙන් ෆ්ජෝර්ඩ්ස් ඇති වී තිබේ. ඇන්ඩීස් හි නැගෙනහිරින්, මහාද්වීපයේ හෝ ඊට උතුරින්, ටියෙරා ඩෙල් ෆියුගෝ දූපතේ සාපේක්ෂව පැතලි තැනිතලා පිහිටා ඇති අතර, ඒවා මැගෙලන් සමුද්‍ර සන්ධියේ විශාල ප්‍රදේශ ආවරණය කරයි. ඔහු කලින් කෝඩිලෙරා ඩි ලා කොස්ටා කළාක් මෙන්, ඇන්ඩීස් කඳු වැටිය සාගරයට කැඩී යාමට පටන් ගෙන, දූපත් සහ දූපත් රාශියක් ඇති කර, එහි අතුරුදහන් වී, දකුණු ඇන්ටිලස් චාපයේ සහ පසුව ඇන්ටාක්ටික් අර්ධද්වීපයේ ගිලී නැවත දිස් වේ, එහිදී එය ඇන්ටාර්ටැන්ඩිස් ලෙස හැඳින්වේ, චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශයේ, මෙරිඩියන් 53°W සහ 90°W අතර පිහිටා ඇත.
පැසිෆික් සාගරයේ මැද, ගිනිකඳු සම්භවයක් ඇති දූපත් කිහිපයක් කෙරෙහි රටට ස්වෛරීභාවයක් ඇත, ඒවා සාමූහිකව ඉන්සියුලර් චිලී ලෙස හැඳින්වේ. ජුවාන් ෆර්නැන්ඩස් සහ පාස්කු දූපතේ දූපත් සමූහය පිහිටා ඇත්තේ නස්කා තහඩුව සහ නැගෙනහිර පැසිෆික් නැගීම ලෙස හැඳින්වෙන පැසිෆික් තහඩුව අතර අස්ථි බිඳීමේ කලාපයේ ය.
කොප්පෙන් දේශගුණික වර්ගීකරණයේ චිලී සිතියම චිලීයේ විවිධ දේශගුණය උතුරේ ලෝකයේ වියළිම කාන්තාරය වන ඇටකාමා කාන්තාරයේ සිට මධ්‍යධරණී දේශගුණයක්, පාස්කු දූපතේ නිවර්තන කලාපය,[ 104] [ 105] [ 106]
භූමියේ ලක්ෂණ නිසා, චිලී සාමාන්‍යයෙන් කෙටි දිගකින් සහ අඩු ප්‍රවාහ අනුපාතයකින් යුත් ගංගා රාශියක් තරණය කරයි. ඒවා සාමාන්‍යයෙන් ඇන්ඩීස් සිට පැසිෆික් සාගරය දක්වා විහිදෙන අතර නැගෙනහිර සිට බටහිරට ගලා යයි. ඇටකාමා කාන්තාරය නිසා, නෝර්ටේ ග්‍රෑන්ඩ් හි කෙටි එන්ඩෝර්හයික් ස්වභාවයේ ඇළ දොළ පමණක් ඇත, රටේ දිගම කිලෝමීටර 440 ක් වන ලෝවා ගඟ හැර.[ 107] [ 107]
දේශගුණික විපර්යාස හේතුවෙන් චිලියේ ලැව්ගිනි, ගංවතුර, නායයෑම්, නියඟ සහ මුහුදු මට්ටම ඉහළ යාම ඇතුළු විවිධ ස්වාභාවික උපද්‍රව වල වාර ගණන සහ බරපතලකම වෙනස් වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ. දේශගුණික විපර්යාස බලපෑම්වලට ගොදුරු විය හැකි ප්‍රධාන අංශ අතර කෘෂිකර්මාන්තය, ධීවර කර්මාන්තය, කෘෂිකර්මාන්තය සහ ජල ආරක්ෂාව ඇතුළත් වේ.[ 108]
කොන්ගුලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයේ අරුකාරියා අරුකානා ගස් චිලීහි ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ එහි සුවිශේෂී භූගෝලීය පිහිටීම නිසා ඉහළ මට්ටමේ ආවේණිකත්වයකින් සංලක්ෂිත වේ. මහාද්වීපික චිලීහි, උතුරේ ඇටකාමා කාන්තාරය සහ නැගෙනහිරින් ඇන්ඩීස් කඳුකරය ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ හුදකලා වීමට හේතු වූ බාධක වේ. ඊට අමතරව චිලීහි දැවැන්ත දිග (කිලෝමීටර් 4,300 (සැතපුම් 2,672) ට වැඩි) එකතු වන අතර එමඟින් පුළුල් පරාසයක දේශගුණික හා පරිසරයන් ඇති වන අතර ඒවා සාමාන්‍ය කලාප තුනකට බෙදිය හැකිය: උතුරේ කාන්තාර පළාත්, මධ්‍යම චිලී සහ දකුණේ තෙතමනය සහිත ප්‍රදේශ.
චිලීහි ස්වදේශික ශාක අනෙකුත් දකුණු ඇමරිකානු රටවල ශාක හා සසඳන විට සාපේක්ෂව අඩු විශේෂ වලින් සමන්විත වේ. උතුරු කෙළවරේ වෙරළබඩ සහ මධ්‍යම කලාපය බොහෝ දුරට වෘක්ෂලතාදියෙන් තොර වන අතර ලෝකයේ වඩාත්ම නිරපේක්ෂ කාන්තාරයට ළඟා වේ.[ 109]
ඇන්ඩීස් කඳු බෑවුම්වල, විසිරී ඇති ටෝලා කාන්තාර පඳුරු වලට අමතරව, තණකොළ දක්නට ලැබේ. මධ්‍යම නිම්නය පතොක් විශේෂ කිහිපයකින්, හාඩි එස්පිනෝස්, චිලී පයින්, දකුණු බීච් සහ චිලියේ ජාතික මල වන රතු සීනුව හැඩැති මලක් වන කොපිහු වලින් සංලක්ෂිත වේ.[ 109]
දකුණු චිලියේ, බයෝබියෝ ගඟට දකුණින්, අධික වර්ෂාපතනය නිසා ලෝරල්, මැග්නෝලියා සහ විවිධ කේතුධර සහ බීච් විශේෂවල ඝන වනාන්තර බිහි වී ඇති අතර ඒවා කුඩා වී දකුණට වඩාත් පල් වේ.[ 110]
අන්ත දකුණේ සීතල උෂ්ණත්වය සහ සුළං අධික වනාන්තර වගාව වළක්වයි. තණකොළ බිම් නැගෙනහිර මැගල්ලන්ස් පළාතේ සහ උතුරු ටියෙරා ඩෙල් ෆියුගෝ (පැටගෝනියාවේ) හි දක්නට ලැබේ. චිලී ශාක වලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් අසල්වැසි ආර්ජන්ටිනාවෙන් වෙනස් වන අතර, එයින් පෙන්නුම් කරන්නේ ඇන්ඩියන් බාධකය එහි ගොඩනැගීමේදී පැවති බවයි.[ 110]
චිලියේ ජාතික පක්ෂියා වන ඇන්ඩියන් කොන්ඩෝර් (වල්ටූර් ග්‍රිෆස්) ඇන්ටාක්ටිකාවේ සිට දකුණු ඇමරිකාවට ශාක සංක්‍රමණය වීමට ඉඩ සලසන ක්‍රිටේසියස් අයිස් යුගයේ ගොඩබිම් පාලම් හේතුවෙන් චිලියේ සමහර ශාකවලට ඇන්ටාක්ටික් සම්භවයක් ඇත.[ 111] [ 112]
චිලී රාජ්‍යයේ දිලීර විශේෂ 3,000 කට වඩා වාර්තා වී ඇත,[ 113] [ 114] [ 115] [ 116]
චිලී රාජ්‍යයේ භූගෝලීය හුදකලාව සත්ත්ව සංක්‍රමණය සීමා කර ඇති බැවින් බොහෝ සුවිශේෂී දකුණු ඇමරිකානු සතුන්ගෙන් කිහිපයක් පමණක් දක්නට ලැබේ. විශාල ක්ෂීරපායින් අතර පූමා හෝ කූගර්, ලාමා වැනි ගුවානාකෝ සහ නරියා වැනි චිල්ලා වේ. වනාන්තර කලාපයේ, අඟහරු විශේෂ කිහිපයක් සහ පුඩු ලෙස හඳුන්වන කුඩා මුවෙකු දක්නට ලැබේ.[ 109]
කුඩා පක්ෂි විශේෂ රාශියක් ඇත, නමුත් විශාල පොදු ලතින් ඇමරිකානු වර්ග බොහොමයක් නොමැත. මිරිදිය මත්ස්‍යයන් ස්වල්පයක් ආවේණික වේ, නමුත් උතුරු ඇමරිකානු ට්‍රවුට් ඇන්ඩියන් විල් වලට සාර්ථකව හඳුන්වා දී ඇත.[ 109] [ 109]
1784 සහ 1805 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ හි යටත් විජිත නව සම්භාව්‍ය පැලසියෝ ඩි ලා මොනෙඩා, චිලී ජනාධිපතිවරයාගේ ආසනය වේ. වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ චිලී ජාතික සම්මේලනය සන්තියාගෝහි යුක්තියේ මාළිගාව චිලී රාජ්‍යයේ වත්මන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව 1980 දී[ 117] [ 118] [ 119]
චිලී රාජ්‍යයේ අධිකරණය ස්වාධීන වන අතර එයට අභියාචනාධිකරණයක්, හමුදා අධිකරණ පද්ධතියක්, ව්‍යවස්ථාමය විනිශ්චය සභාවක් සහ චිලී රාජ්‍යයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය ඇතුළත් වේ. 2005 ජුනි මාසයේදී චිලී රාජ්‍යය එහි අපරාධ යුක්ති විනිශ්චය පද්ධතියේ රටපුරා ප්‍රතිසංස්කරණයක් සම්පූර්ණ කළේය.[ 120]
1989 සහ 2013 අතර පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණ සඳහා ද්විමාන ක්‍රමය භාවිතා කරන ලද අතර, එය බහුතර නොවන දේශපාලන කණ්ඩායම් බැහැර කිරීමේ වියදමින් බහුතර දේශපාලන කණ්ඩායම් දෙකක් - Concertación සහ Alliance - පිහිටුවීම ප්‍රවර්ධනය කළේය. මෙම ක්‍රමයේ විරුද්ධවාදීන් 2015 දී 2017 පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේ සිට ක්‍රියාත්මක වන මධ්‍යස්ථ සමානුපාතික මැතිවරණ ක්‍රමයක් අනුමත කළ අතර එමඟින් නව පක්ෂ සහ සන්ධානවලට ඇතුළුවීමට ඉඩ සැලසේ. චිලී කොංග්‍රසයට ආසන 50 ක සෙනෙට් සභාවක් සහ සාමාජිකයින් 155 දෙනෙකුගෙන් යුත් නියෝජිත මණ්ඩලයක් ඇත. සෙනෙට් සභිකයින් වසර අටක් සඳහා අස්ථාවර වාර ගණනක් සේවය කරන අතර, සෑම වසර 4 කට වරක් නියෝජිතයින් තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ. පසුගිය කොංග්‍රස් මැතිවරණය 2021 නොවැම්බර් 21 වන දින ජනාධිපතිවරණ සමගාමීව පැවැත්විණි. කොංග්‍රසය පිහිටා ඇත්තේ සන්තියාගෝ අගනුවරට බටහිරින් කිලෝමීටර් 140 ක් පමණ (සැතපුම් 90) ක් පමණ දුරින් පිහිටි වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ය.
චිලියේ පවතින ප්‍රධාන දේශපාලන සන්ධාන වන්නේ:
රජය:
අප්‍රූබෝ ඩිග්නිඩාඩ් (අභිමානය අනුමත කිරීම) යනු 2021 චිලී ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සම්මේලන මැතිවරණයෙන් ආරම්භ වූ වාමාංශික සන්ධානයකි. එම මැතිවරණයේ සාර්ථකත්වයෙන් පසු, එය ජනාධිපති ප්‍රාථමික තරඟ පැවැත්වූ අතර, එහි දී ගේබ්‍රියෙල් බොරික් (CS, FA) ජයග්‍රාහකයා විය. එය චිලී කොමියුනිස්ට් පක්ෂය සහ අනෙකුත් වාමාංශික පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ෆ්‍රෙන්ට් ඇම්ප්ලියෝ (පුළුල් පෙරමුණ) සහ චිලී ඩිග්නෝ (වටිනා චිලී) සන්ධානය විසින් පිහිටුවනු ලැබේ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු මධ්‍ය-වාම සන්ධානයක් වන අතර, ව්‍යවස්ථාදායක එකමුතු සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයා වන අතර, එයම කොන්සර්ටේෂන් සන්ධානයේ අනුප්‍රාප්තිකයෙකි - එය 1988 ජනමත විචාරණයේදී "නැත" විකල්පයට සහාය දුන් අතර පසුව 1990 සිට 2010 දක්වා රට පාලනය කළේය. මෙම ගිවිසුම සමාජවාදී, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා, රැඩිකල් සහ ලිබරල් පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලදී. විපක්ෂය:
චිලී වමෝස් (අපි චිලී යමු) යනු රෙනොවේෂන් නැෂනල් (ජාතික අලුත් කිරීම), යුනියන් ඩිමොක්‍රටා ඉන්ඩිපෙන්ඩෙන්ටේ (ස්වාධීන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංගමය) සහ එවොපොලි යන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද ලිබරල් ගතානුගතිකවාදයේ මූලයන් සහිත මධ්‍ය-දක්ෂිණාංශික සන්ධානයකි. එහි මූලාරම්භය ඇත්තේ 1988 ජනමත විචාරණයේදී "ඔව්" විකල්පයට සහාය දුන් ප්‍රධාන පක්ෂ විසින් පිහිටුවන ලද සන්ධාන සන්ධානයෙනි, නමුත් එතැන් සිට එය විවිධ නම් භාවිතා කර ඇත. එය සෙබස්තියන් පිනේරාගේ පළමු සහ දෙවන රජය තුළ පාලක සන්ධානය විය, (2010–2014) සහ (2018–2022). ජාතික කොංග්‍රසයේ, චිලී වාමෝස් හි නියෝජිතයින් 52 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 24 ක් සිටින අතර, අප්‍රියුබෝ ඩිග්නිඩාඩ් හි පාර්ලිමේන්තු කණ්ඩායම නියෝජිතයින් 37 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 6 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වේ. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සමාජවාදය යනු නියෝජිතයින් 30 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 13 ක් සිටින තුන්වන දේශපාලන බලවේගයයි. පාර්ලිමේන්තු නියෝජනයක් ඇති අනෙකුත් කණ්ඩායම් වන්නේ රිපබ්ලිකන් පක්ෂය (නියෝජිතයින් 15 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්), ක්‍රිස්තියානි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 5 ක්), මහජන පක්ෂය (නියෝජිතයින් 8 ක්) සහ සන්ධානයකින් පිටත ස්වාධීන (නියෝජිතයින් 5 ක් සහ සෙනෙට් සභිකයින් 1 ක්) ය.
ලෝකයේ චිලී රාජ්‍යයේ ජාත්‍යන්තර සබඳතා තත්ත්වය: චිලී
රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති රට සහ රට තුළ චිලී තානාපති කාර්යාලය.
රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා සහ චිලී තානාපති කාර්යාලයක් ඇති රට, නමුත් චිලී තානාපති කාර්යාලයක් නොමැත.
රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇති නමුත් තානාපතිවරුන් නොමැති රට.
දැනට රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා නොමැති රට.
නිදහසෙන් පසු මුල් දශකවල සිට, චිලී සෑම විටම විදේශ කටයුතු සඳහා ක්‍රියාකාරී මැදිහත්වීමක් කර ඇත. 1837 දී, පැසිෆික් වෙළඳ මාර්ගවල ප්‍රමුඛත්වය සඳහා පේරු හි කැලාඕ වරායේ ආධිපත්‍යයට රට ආක්‍රමණශීලී ලෙස අභියෝග කළ අතර, පේරු සහ බොලිවියාව අතර කෙටි කාලීන සන්ධානය වූ පේරු-බොලිවියානු සම්මේලනය (1836–39) කොන්ෆෙඩරේෂන් යුද්ධයේදී පරාජය කළේය. යුද්ධය පැසිෆික් කලාපයේ බලය බෙදා හරින අතරතුර සම්මේලනය විසුරුවා හැරියේය. දෙවන ජාත්‍යන්තර යුද්ධයක් වන පැසිෆික් යුද්ධය (1879–83), චිලියේ කලාපීය භූමිකාව තවදුරටත් වැඩි කළ අතර එහි භූමියට සැලකිය යුතු ලෙස එකතු කළේය.[ 118]
19 වන සියවසේදී, චිලීහි වාණිජ සබඳතා ප්‍රධාන වශයෙන් බ්‍රිතාන්‍යය සමඟ වූ අතර එය චිලී නාවික හමුදාව හැඩගැස්වීමට උපකාරී විය. ප්‍රංශය චිලීහි නීති සහ අධ්‍යාපන පද්ධති කෙරෙහි බලපෑම් කළ අතර, 20 වන සියවස ආරම්භයේදී සමෘද්ධිමත් වසරවලදී ප්‍රංශ විලාසිතාවේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය අගනුවර ආධිපත්‍යය දැරීය. ජර්මානු බලපෑම ප්‍රෂියානුවන් විසින් හමුදාව සංවිධානය කිරීම සහ පුහුණු කිරීම තුළින් ඇති විය.[ 118]
19 වන සියවසේ අග භාගයේ සිට, චිලී හමුදා සහ විදේශ ප්‍රතිපත්තිය උපරිම අසල්වැසි කල්පිතය මගින් හැඩගස්වා ඇති අතර, එහි සඳහන් වන්නේ අසල්වැසියෙකු සමඟ ගැටුමක් ඇති වුවහොත්, අනෙක් දෙක චිලීට එරෙහිව එක්වනු ඇති බවයි.[ 121] [ 122] [ 123] [ 124] [ 125] [ 126]
1945 ජුනි 26 වන දින, කැලිෆෝනියාවේ සැන් ෆ්‍රැන්සිස්කෝ හි එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රඥප්තියට අත්සන් තැබූ රටවල් 50 අතරට චිලී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරම්භක සාමාජිකයෙකු ලෙස සහභාගී විය.[ 127] [ 128] [ 118]
1990 දී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට නැවත පැමිණීමෙන් පසු, චිලී රාජ්‍යය ජාත්‍යන්තර දේශපාලන ක්ෂේත්‍රයේ ක්‍රියාකාරී සහභාගිවන්නෙකු වී ඇත. චිලී රාජ්‍යය 2005 ජනවාරි මාසයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ වසර දෙකක ස්ථිර නොවන තනතුරක් සම්පූර්ණ කළේය. චිලී ජාතිකයෙකු වන ජෝස් මිගෙල් ඉන්සුල්සා 2005 මැයි මාසයේදී ඇමරිකානු රාජ්‍ය සංවිධානයේ මහලේකම්වරයා ලෙස තේරී පත් වූ අතර 2009 දී නැවත තේරී පත් වූ අතර ඔහුගේ තනතුර තහවුරු විය. චිලී දැනට ජාත්‍යන්තර පරමාණුක බලශක්ති ඒජන්සියේ (IAEA) පාලක මණ්ඩලයේ සේවය කරන අතර, 2007-2008 මණ්ඩලයේ සභාපතිවරයා වන්නේ IAEA හි චිලී තානාපති මිලෙන්කෝ ඊ. ස්කොක්නික් ය. රට එක්සත් ජාතීන්ගේ ආයතන පවුලේ ක්‍රියාකාරී සාමාජිකයෙකු වන අතර එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක කටයුතුවලට සහභාගී වේ. එය 2011 දී වසර තුනක කාලයක් සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සිලයේ සාමාජිකයෙකු ලෙස නැවත තේරී පත් විය.[ 129] [ 130] [ 131]
චිලී නාවික හමුදාවේ කරෙල් ඩෝර්මන් පන්තියේ ආරක්ෂිත නෞකාවක් චිලී ගුවන් හමුදාවේ F-16 සටන් කරන උකුස්සා චිලී රාජ්‍යයේ සන්නද්ධ හමුදා ආරක්ෂක අමාත්‍යවරයා හරහා ජනාධිපතිවරයා විසින් ක්‍රියාත්මක කරනු ලබන සිවිල් පාලනයට යටත් වේ. සන්නද්ධ හමුදාවල ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරීන් ඉවත් කිරීමට ජනාධිපතිවරයාට බලය ඇත.[ 131]
චිලී හමුදාවේ ප්‍රධාන අණ දෙන නිලධාරියා වන්නේ හමුදා ජෙනරාල් ජේවියර් ඉටුරියාගා ඩෙල් කැම්පෝ ය. චිලී හමුදාව 45,000 ක ශක්තිමත් හමුදාවක් වන අතර එය සන්තියාගෝ හි හමුදා මූලස්ථානයක්, එහි භූමිය පුරා අංශ හයක්, රන්කගුවා හි ගුවන් බලකායක් සහ කොලිනා හි විශේෂ බලකා අණදෙන නිලධාරියෙකු සමඟ සංවිධානය වී ඇත. චිලී හමුදාව ලතින් ඇමරිකාවේ වඩාත්ම වෘත්තීය හා තාක්‍ෂණිකව දියුණු හමුදාවන්ගෙන් එකකි.[ 131]
අද්මිරාල් ජූලියෝ ලීවා මොලිනා 2,500 ක් පමණ සිටින චිලී නාවික හමුදාව මෙහෙයවයි[ 132] [ 133] [ 131] [ 134]
ගුවන් හමුදා ජෙනරාල් (තරු හතරේ) ජෝර්ජ් රොජාස් අවිලා 12,500 ක් පමණ සිටින චිලී ගුවන් හමුදාවේ ප්‍රධානියා වේ. ඉක්වික්, ඇන්ටොෆගස්ටා, සන්තියාගෝ, පුවර්ටෝ මොන්ට් සහ පුන්ටා අරීනාස් යන ස්ථානවල මූලස්ථානය කර ඇති ගුවන් බලසේනා පහක් අතර ගුවන් වත්කම් බෙදා හරිනු ලැබේ. ගුවන් හමුදාව ඇන්ටාක්ටිකාවේ කිං ජෝර්ජ් දූපතේ ගුවන් කඳවුරක් ද ක්‍රියාත්මක කරයි. දශක ගණනාවක එක්සත් ජනපද විවාදයෙන් සහ විකිණීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමෙන් පසු 2007 මාර්තු මාසයේදී එක්සත් ජනපදයෙන් මිලදී ගත් F-16 යානා දහයෙන් අවසාන දෙක ගුවන් හමුදාව භාර දුන්නේය. 2007 දී චිලී නෙදර්ලන්තයෙන් ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද බ්ලොක් 15 F-16 යානා ගණනාවක් ද භාර දුන් අතර එමඟින් ලන්දේසීන්ගෙන් මිලදී ගත් මුළු F-16 යානා සංඛ්‍යාව 18 දක්වා ඉහළ ගියේය.[ 131]
1973 සැප්තැම්බර් මාසයේ හමුදා කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු, චිලී ජාතික පොලිසිය (කැරබිනෙරෝස්) ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයට ඇතුළත් කරන ලදී. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රජය නැවත පැමිණීමත් සමඟ, පොලිසිය අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යාංශයේ මෙහෙයුම් පාලනය යටතේ තබා ඇති නමුත් ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශයේ නාමික පාලනය යටතේ පැවතුනි. චිලී රාජ්‍යය පුරා නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම, රථවාහන කළමනාකරණය, මත්ද්‍රව්‍ය මර්දනය, දේශසීමා පාලනය සහ ත්‍රස්තවාදයට එරෙහිව කටයුතු කිරීම සඳහා වගකිව යුතු පිරිමින් සහ කාන්තාවන් 40,964[ 135] [ 131]
2017 දී චිලී න්‍යෂ්ටික අවි තහනම් කිරීම පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.[ 136]
2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව චිලී ලොව 64 වන සාමකාමීම රට වේ.[ 137]
1978 දී චිලී රාජ්‍යය පරිපාලනමය වශයෙන් කලාපවලට බෙදා ඇති අතර,[ 138] [ 139] [ 140] [ 141] [ 142] [ 143]
සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් කලාපය හැර, සෑම කලාපයක්ම උතුරේ සිට දකුණට පවරා ඇති නමකින් සහ රෝම ඉලක්කමකින් නම් කරන ලද අතර, එම කලාපයට අංකයක් නොතිබුණි. 2007 දී නව කලාප දෙකක් වන ඇරිකා සහ පරිනකෝටා (XV) සහ ලොස් රියෝස් (XIV) නිර්මාණය කිරීමත්, 2018 දී තුන්වන කලාපයක් වන නූබල් (XVI) නිර්මාණය කිරීමත් සමඟ මෙම අංකනයට එහි මුල් අනුපිළිවෙලෙහි අර්ථය අහිමි විය.
චිලී කලාප සිතියම චිලියේ පරිපාලන අංශ කලාපය[ 138] [ 141] [ 142] ජනගහනය[ 144] ප්‍රදේශය (ව.කි.මී.) ඝනත්වය අගනුවර Arica y Parinacota 224,548 16,873.3 13.40 Arica Tarapacá 324,930 42,225.8 7.83 Iquique Antofagasta 599,335 126,049.1 4.82 Antofagasta Atacama 285,363 75,176.2 3.81 Copiapó Coquimbo 742,178 40,579.9 18.67 La Serena Valparaíso 1,790,219 16,396.1 110.75 Valparaíso Santiago Metropolitan 7,036,792 15,403.2 461.77 Santiago Libertador General Bernardo O'Higgins 908,545 16,387 54.96 Rancagua Maule 1,033,197 30,296.1 34.49 Talca Ñuble 480,609 13,178.5 36.47 Chillán Biobío 1,556,805 23,890.2 112.08 Concepción Araucanía 938,626 31,842.3 30.06 Temuco Los Ríos 380,181 18,429.5 20.88 Valdivia Los Lagos 823,204 48,583.6 17.06 Puerto Montt Aysén del General Carlos Ibáñez del Campo 102,317 108,494.4 0.95 Coyhaique Magallanes and Chilean Antarctica 165,593 132,297.2(1) 1.26 Punta Arenas චිලී 17,373,831 756,102.4(2) 23.24 සන්තියාගෝ
(1) චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය ඇතුළුව, එහි මතුපිට කිලෝමීටර 1,382,554.8 දක්වා ළඟා වේ
(2) චිලී ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශය ඇතුළුව, එහි මතුපිට කිලෝමීටර 2,006,360 දක්වා ළඟා වේ
ජාතික මල දකුණු චිලියේ වනාන්තරවල වැඩෙන කොපිහු (ලපජීරියා රෝසියා, චිලී බෙල්ෆ්ලවර්) වේ.
ලාංඡනයේ ජාතික සතුන් දෙදෙනා නිරූපණය කෙරේ: කොන්ඩෝර් (කඳුකරයේ ජීවත් වන ඉතා විශාල පක්ෂියෙකු වන වල්ටර් ග්‍රිෆස්) සහ හියුමුල් (හිපොකැමෙලස් බිසුල්කස්, වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති සුදු වලිග මුවෙකු). එයට පෝර් ලා රාසෝන් ඕ ලා ෆුවර්සා (හේතුවෙන් හෝ බලහත්කාරයෙන්) යන පුරාවෘත්තය ද ඇත.
චිලී ධජය සුදු (ඉහළ) සහ රතු යන සමාන තිරස් පටි දෙකකින් සමන්විත වේ; සුදු පටියේ එසවුම් පැත්තේ කෙළවරේ සුදු පටියට සමාන උසකින් යුත් නිල් පැහැති චතුරස්‍රයක් ඇත; චතුරස්‍රයේ මධ්‍යයේ සුදු පැහැති පස් කොන් තරුවක් ප්‍රගතිය සහ ගෞරවය සඳහා මාර්ගෝපදේශයක් නියෝජනය කරයි; නිල් පැහැය අහස සංකේතවත් කරයි, සුදු පැහැය හිමෙන් වැසී ගිය ඇන්ඩීස් සඳහා වන අතර රතු පැහැය නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා වැගිරුණු රුධිරය නියෝජනය කරයි. චිලී ධජය ටෙක්සාස් ධජයට සමාන ය, නමුත් චිලී ධජය අවුරුදු 21 ක් පැරණි ය. කෙසේ වෙතත්, ටෙක්සාස් ධජය මෙන්, චිලී ධජය ද එක්සත් ජනපද ධජයට අනුව නිර්මාණය කර ඇත.[ 145]
සන්තියාගෝ කොටස් වෙළඳපොළ සන්තියාගෝ හි චිලී මහ බැංකුව රටේ මධ්‍යම බැංකුව ලෙස සේවය කරයි. චිලී මුදල් ඒකකය චිලී පෙසෝ (CLP) වේ. චිලී යනු දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම ස්ථාවර සහ සමෘද්ධිමත් ජාතීන්ගෙන් එකකි,[ 146] [ 147] [ 148] [ 149] [ 150]
චිලී දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම ආර්ථික නිදහස (ලොව පුරා 22 වන ස්ථානයේ) ඇති බව හෙරිටේජ් පදනමේ චිලී පවසයි. එහි ස්වාධීන හා කාර්යක්ෂම අධිකරණ පද්ධතිය සහ විචක්ෂණශීලී රාජ්‍ය මූල්‍ය කළමනාකරණය හේතුවෙන්.[ 151] [ 152] [ 153]
තඹ කැණීම චිලීයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 20% ක් සහ අපනයන වලින් 60% ක් වේ.[ 154] [ 154] [ 154] [ 154]
1980 ගණන්වල සිට අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන යන ශක්තිමත් ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති, චිලීයේ ස්ථාවර ආර්ථික වර්ධනයට දායක වී ඇති අතර දරිද්‍රතා අනුපාත අඩකට වඩා අඩු කර ඇත.[ 155] [ 156] [ 157] [ 156] [ 158] [ 159]
සැන්හැටන්හි ග්‍රාන් ටොරේ කොස්ටානේරා සහ ටයිටේනියම් ලා පෝර්ටාඩා (පසුබිම) අහස ගොඩනැගිලි ලෝක බැංකුවට අනුව, විරැකියා අනුපාතය 2022 දී 7.8% ක් විය.[ 160] [ 159] [ 161] [ 162] [ 163] [ 164]
2012 වන විට, මිලියන 11.1 ක් පමණ (ජනගහනයෙන් 64%) රජයේ සුභසාධන වැඩසටහන් වලින් ප්‍රතිලාභ ලබන අතර,[ 165] [ 166] [ 167] [ 156]
චිලී රාජ්‍යය රටවල් ජාලයක් සමඟ නිදහස් වෙළඳ ගිවිසුම් (FTA) අත්සන් කර ඇති අතර, 2003 දී අත්සන් කරන ලද සහ 2004 ජනවාරි මාසයේදී ක්‍රියාත්මක කරන ලද එක්සත් ජනපදය සමඟ FTA ද ඇතුළුව.[ 168] [ 156] [ 156] [ 156] [ 156]
විදේශ සෘජු ආයෝජන සඳහා චිලීහි ප්‍රවේශය රටේ විදේශ ආයෝජන නීතිය තුළ කේතනය කර ඇත. ලියාපදිංචිය සරල හා විනිවිද පෙනෙන බව වාර්තා වන අතර, විදේශීය ආයෝජකයින්ට ඔවුන්ගේ ලාභ සහ ප්‍රාග්ධනය නැවත මෙරටට ගෙන්වා ගැනීම සඳහා නිල විදේශ විනිමය වෙළඳපොළට ප්‍රවේශය සහතික කෙරේ.[ 156] [ 156]
ස්ටෑන්ඩර්ඩ් ඇන්ඩ් පුවර්ස් විසින් චිලී රාජ්‍යයට A ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමක් ලබා දෙයි.[ 169] [ 156] [ 159] [ 159] [ 159] [ 170]
ලොව විශාලතම විවෘත වළේ තඹ පතල වන චුකිකමාටා චිලී ඛනිජ සම්පත් වලින් පොහොසත් ය, විශේෂයෙන් තඹ සහ ලිතියම්. විදුලි වාහන සඳහා බැටරි සඳහා ලිතියම් වල වැදගත්කම සහ විදුලි මිශ්‍රණයේ වරින් වර පුනර්ජනනීය බලශක්තිය විශාල ප්‍රමාණයක් භාවිතා කරමින් විදුලි ජාල ස්ථායිකරණය කිරීම හේතුවෙන්, චිලී භූ දේශපාලනිකව ශක්තිමත් කළ හැකි යැයි සැලකේ. කෙසේ වෙතත්, ලෝකයේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවල පුළුල් නිෂ්පාදනය සඳහා ආර්ථික දිරිගැන්වීම්වල බලය අවතක්සේරු කිරීම සම්බන්ධයෙන් මෙම ඉදිරිදර්ශනය විවේචනයට ලක්ව ඇත.[26]
2019 දී, රට ලොව විශාලතම තඹ,[ 171] [ 172] [ 173] [ 174] [ 175] [ 176] [ 177] [ 178] [ 179] [ 180] [ 181] [ 182] [ 183]
පුවෙන්ටේ ඇල්ටෝ හි මිදි වත්ත චිලීයේ කෘෂිකර්මාන්තය එහි විශේෂිත භූගෝලීය, දේශගුණය සහ භූ විද්‍යාව සහ මානව සාධක හේතුවෙන් විවිධ ක්‍රියාකාරකම් රාශියක් ආවරණය කරයි. ඓතිහාසික වශයෙන් කෘෂිකර්මාන්තය චිලී ආර්ථිකයේ එක් පදනමකි. දැන් කෘෂිකර්මාන්තය සහ වන වගාව, දැව කැපීම සහ ධීවර කර්මාන්තය වැනි ආශ්‍රිත අංශ 2007 වන විට දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.9% ක් පමණක් වන අතර රටේ ශ්‍රම බලකායෙන් 13.6% ක් සේවයේ යොදවයි. චිලී යනු චෙරි සහ බ්ලූබෙරි නිෂ්පාදනය කරන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 5 දෙනාගෙන් එකක් වන අතර, ඉහළ වටිනාකමක් ඇති පලතුරු අපනයනය කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින් මිදි, ඇපල්, කිවි, පීච්, ප්ලම් සහ ලා දුඹුරු යන ලොව විශාලතම නිෂ්පාදකයින් 10 දෙනාගෙන් එකකි.[ 184] [ 185]
චිලී යනු නෝර්වේට පසුව ලොව දෙවන විශාලතම සැමන් නිෂ්පාදකයා වේ. 2019 දී, එය ගෝලීය සැපයුමෙන් 26% කට වගකිව යුතු විය.[ 186] [ 187]
යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන වල්පරයිසෝ නගරය චිලී පැටගෝනියාවේ ටොරස් ඩෙල් පේන් ජාතික වනෝද්‍යානය පාස්කු දූපතේ 1250 සහ 1500 අතර කාල නිර්ණය කරන ලද පූර්ව-කොලොම්බියානු මෝයිස් මානව රූප. පසුගිය දශක කිහිපය තුළ චිලීයේ සංචාරක ව්‍යාපාරය තිරසාර වර්ධනයක් අත්විඳ ඇත. 2005 දී සංචාරක ව්‍යාපාරය 13.6% කින් වර්ධනය වූ අතර එයින් ඩොලර් බිලියන 4.5 කට වඩා උපයා ඇති අතර එයින් බිලියන 1.5 ක් විදේශීය සංචාරකයින් විසින් උපයා ඇත. ජාතික සංචාරක සේවයට (සර්නාටූර්) අනුව, වසරකට මිලියන 2 ක ජනතාවක් රට නැරඹීමට පැමිණේ. මෙම අමුත්තන්ගෙන් වැඩි දෙනෙක් ඇමරිකානු මහාද්වීපයේ අනෙකුත් රටවලින්, ප්‍රධාන වශයෙන් ආර්ජන්ටිනාවෙන් පැමිණෙති; ඉන්පසු එක්සත් ජනපදය, යුරෝපය සහ බ්‍රසීලයෙන් වැඩි වන සංඛ්‍යාවක් පැමිණෙන අතර දකුණු කොරියාවෙන් සහ චීනයෙන් ආසියානුවන් සංඛ්‍යාව වැඩි වේ.[ 188]
සංචාරකයින් සඳහා ප්‍රධාන ආකර්ෂණයන් වන්නේ රටේ අන්ත කලාපවල පිහිටා ඇති ස්වභාවික සුන්දරත්වයෙන් යුත් ස්ථාන ය: උතුරේ සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා, ඉන්කායික් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය, ඇල්ටිප්ලානෝ විල් සහ සඳ නිම්නය අගය කිරීමට පැමිණෙන විදේශීය සංචාරකයින් අතර ඉතා ජනප්‍රියය. උතුරේ ද පුට්‍රේ හි, චුන්ගාරා විල මෙන්ම පරිනකොටා සහ පොමරේප් ගිනි කඳු ද ඇත, ඒවා පිළිවෙලින් මීටර් 6,348 සහ මීටර් 6,282 ක උන්නතාංශයකින් යුක්ත වේ. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් පුරා ජාත්‍යන්තර කීර්තියක් ඇති පෝර්ටිලෝ, වැලේ නෙවාඩෝ සහ ටර්මාස් ඩි චිලන් ඇතුළු ස්කී රිසෝට් රාශියක් ඇත.
දකුණේ ප්‍රධාන සංචාරක ස්ථාන වන්නේ ජාතික වනෝද්‍යාන (වඩාත් ජනප්‍රිය වන්නේ අරෞකානියාවේ කොන්ගුයිලියෝ ජාතික වනෝද්‍යානයයි)[ 189] [ 190]
දේශීය සංචාරකයින් සඳහා, සංචාරක ව්‍යාපාරය බොහෝ දුරට ගිම්හානයේදී (දෙසැම්බර් සිට මාර්තු දක්වා) සංකේන්ද්‍රණය වී ඇති අතර ප්‍රධාන වශයෙන් වෙරළබඩ වෙරළබඩ නගරවල වේ.[ 191]
2005 නොවැම්බර් මාසයේදී රජය "චිලී: සියලු මාර්ග පුදුම සහගත" යන වෙළඳ නාමය යටතේ ව්‍යාපාරයක් දියත් කළේ ව්‍යාපාර සහ සංචාරක යන දෙකටම ජාත්‍යන්තරව රට ප්‍රවර්ධනය කිරීමේ අරමුණින්.[ 192]
චිලී රාජ්‍යය ආර්ජන්ටිනාව සහ චිලී අතර මායිමේ පිහිටා ඇති ලෝක ප්‍රසිද්ධ පැටගෝනියානු මංපෙතට නිවහන වේ. සංරක්ෂණය මත පදනම් වූ සංවර්ධනය දිරිගැන්වීමේ අපේක්ෂාවෙන් චිලී මෑතකදී සංචාරක ව්‍යාපාරය සඳහා දැවැන්ත දර්ශනීය මාර්ගයක් දියත් කළේය. උද්‍යාන මාර්ගය සැතපුම් 1,740 ක් (කිලෝමීටර් 2,800) ආවරණය කරන අතර එය ටොම්ප්කින් සංරක්ෂණය (නිර්මාතෘ ඩග්ලස් ටොම්ප්කින්ස් සහ බිරිඳ ක්‍රිස්ටින්) විසින් නිර්මාණය කරන ලදී.[ 193]
මාර්ග 60 සමඟ මංසන්ධියේදී මාර්ග 68 චිලීයේ භූ විෂමතාවය හේතුවෙන් ක්‍රියාකාරී ප්‍රවාහන ජාලයක් එහි ආර්ථිකයට අත්‍යවශ්‍ය වේ. 2020 දී චිලී රාජ්‍යයේ කිලෝමීටර් 85,984 (සැතපුම් 53,428) ක අධිවේගී මාර්ග තිබූ අතර කිලෝමීටර් 21,289 (සැතපුම් 13,228) ක කාපට් කර ඇත.[ 194] [ 195] [ 196] [ 197] [ 198]
චිලීයේ මුළු ධාවන පථ 372 ක් ඇත (තාරකා කර ඇති මාර්ග 62 ක් සහ තාර නොදැමූ මාර්ග 310 ක්). චිලියේ වැදගත් ගුවන් තොටුපළවල් වන්නේ චකල්ලූටා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇරිකා), ඩියාගෝ අරසීනා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ඉක්වික්), ඇන්ඩ්‍රෙස් සැබෙලා ගැල්වෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපල (ඇන්ටොෆගස්ටා), කැරියල් සූර් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (කොන්සෙප්සියන්), එල් ටෙපුවල් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (පුවර්ටෝ මොන්ට්), ජනාධිපති කාලෝස් ඉබානා ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළයි. අරෞකානියා ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (ටෙමුකෝ), මාතවේරි ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළ (පාස්කු දූපත), වෙනත් ගුවන් තොටුපළකට ඇති දුර අනුව නිර්වචනය කර ඇති පරිදි ලෝකයේ වඩාත්ම දුරස්ථ ගුවන් තොටුපළ වන අතර, ආටුරෝ මෙරිනෝ බෙනිටෙස් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (සන්තියාගෝ) 2011 දී 12,105,524 මගීන්ගේ ගමනාගමනයෙන් යුක්ත වේ. ධජ වාහකය LATAM ගුවන් සේවය.
චිලීහි සන්තියාගෝ හි ටොරේ එන්ටෙල්, පසුබිමේ ඇන්ඩීස් කඳුකරය. චිලී දූපත් සහ ඇන්ටාක්ටික් කඳවුරු ඇතුළුව රටේ බොහෝ ප්‍රදේශ ආවරණය කරන විදුලි සංදේශ පද්ධතියක් චිලී සතුව ඇත. දුරකථන පද්ධතිය පෞද්ගලීකරණය කිරීම 1988 දී ආරම්භ විය; පුළුල් මයික්‍රෝවේව් රේඩියෝ රිලේ පහසුකම් මත පදනම් වූ නවීන පද්ධතියක් සහ පෘථිවි මධ්‍යස්ථාන 3 ක් සහිත දේශීය චන්ද්‍රිකා පද්ධතියක් සහිත දකුණු ඇමරිකාවේ වඩාත්ම දියුණු විදුලි සංදේශ යටිතල පහසුකම්වලින් එකක් චිලී සතුව ඇත.[ 155] [ 155]
ජාත්‍යන්තර විදුලි සංදේශ සංගමයේ (ITU) 2012 දත්ත සමුදායකට අනුව, චිලී ජනගහනයෙන් 61.42% ක් අන්තර්ජාලය භාවිතා කරන අතර, එමඟින් දකුණු ඇමරිකාවේ ඉහළම අන්තර්ජාල විනිවිද යාමක් ඇති රට චිලී බවට පත්වේ.[ 199]
චිලී අන්තර්ජාල රටේ කේතය ".cl" වේ.[ 200] [ 201]
චිලී, කැනෙලා අසල සුළං ගොවිපලක් 2020 දී චිලීයේ මුළු බලශක්ති සැපයුම (TES) ඒක පුද්ගල 23.0GJ විය.[ 202] [ 202]
2014 දී විදුලි පරිභෝජනය 68.90 TWh විය. චිලියේ ප්‍රධාන විදුලි ප්‍රභවයන් වන්නේ ජල විදුලිය, ගෑස්, තෙල් සහ ගල් අඟුරු ය. 2009 සිට එක්සත් ජනපද බලශක්ති දෙපාර්තමේන්තුව සමඟ සහයෝගීතාවයෙන් දිරිමත් කරන ලද සුළං සහ සූර්ය බලශක්ති ආකාරවලින් පුනර්ජනනීය බලශක්තිය ද භාවිතයට පැමිණෙමින් පවතී. ක්ෂේත්‍රයේ විශාලතම සමාගම ලෙස ENDESA සමඟ විදුලි කර්මාන්තය පෞද්ගලීකරණය කර ඇත.
2021 දී, චිලියේ ස්ථාපිත පුනර්ජනනීය විදුලිය අනුව, ජල විදුලිය මෙගාවොට් 6,807 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සුළං බලය මෙගාවොට් 3,137 (ලෝකයේ 28 වන විශාලතම), සූර්ය බලය මෙගාවොට් 4,468 (ලෝකයේ 22 වන විශාලතම) සහ ජෛව ස්කන්ධය මෙගාවොට් 375 ක් තිබුණි.[ 203] [ 204] [ 205]
2023 දී චිලී රාජ්‍යය හරිතාගාර වායු ටොන් මිලියන 107.99 ක් විමෝචනය කළ අතර එය ගෝලීය සමස්තයෙන් 0.2% ක් පමණ වේ.[ 206] [ 207] [ 208]
චිලීහි 2017 සංගණනයේදී ජනගහනය 17,574,003 ක් වාර්තා විය. උපත් අනුපාතය පහත වැටීම හේතුවෙන් එහි ජනගහන වර්ධන අනුපාතය 1990 සිට අඩු වෙමින් පවතී.[ 209] [ 210]
ටිරුවාහි මාපුචේ කාන්තාවන් චිලී කොඩි අතැති චිලී ජාතිකයන් මෙක්සිකෝවේ ජාතික ස්වයං පාලන විශ්ව විද්‍යාලයේ මෙක්සිකානු මහාචාර්ය ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ලිස්කානෝ ඇස්තමේන්තු කළේ චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 52.7% ක් සුදු ජාතිකයන්, 39.3% ක් මෙස්ටිසෝ ජාතිකයන් සහ 8% ක් ඇමරිකානු ඉන්දියානුවන් බවයි.[ 211] [ 212]
1984 දී, චිලී හි මහජන සෞඛ්‍ය අධ්‍යයන සඳහා වන සමාජීය ජානමය යොමු රාමුව යන මාතෘකාව යටතේ චිලී හි රිවිස්ටා ඩි පීඩියාට්‍රියා ඩි චිලී අධ්‍යයනයකින් 67.9% යුරෝපීය සහ 32.1% ස්වදේශික ඇමරිකානුවන්ගේ මුතුන් මිත්තන් තීරණය කරන ලදී.[ 213] [ 214] [ 215] [ 216] [ 217] [ 218]
චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ මහජන සෞඛ්‍ය පොත් පිංචක සඳහන් වන්නේ ජනගහනයෙන් 35% ක් කොකේසියානු සම්භවයක් ඇති බවයි; "ප්‍රධාන වශයෙන් සුදු" මෙස්ටිසෝවරු මුළු 65% ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, ස්වදේශික ඇමරිකානුවන් (අමරින්ඩියන්වරු) ඉතිරි 5% න් සමන්විත වේ.[ 219]
ජානමය සලකා බැලීම් තිබියදීත්, බොහෝ චිලී ජාතිකයන්, විමසුවහොත්, සුදු ජාතිකයන් ලෙස ස්වයං-හඳුනා ගනු ඇත. 2011 ලතින් බැරමෙට්‍රෝ සමීක්ෂණය චිලී හි ප්‍රතිචාර දැක්වූවන්ගෙන් විමසුවේ ඔවුන් තමන් අයත් වන්නේ කුමන ජාතියටදැයි සලකන බවයි. බොහෝ දෙනෙක් "සුදු" (59%) ලෙස පිළිතුරු දුන් අතර, 25% ක් "මෙස්ටිසෝ" යැයි පැවසූ අතර 8% ක් "ස්වදේශික" ලෙස ස්වයං-වර්ගීකරණය කළහ.[ 220] [ 221]
චිලී යනු ආදිවාසීන් පිළිබඳ එකම බැඳීමක් ඇති ජාත්‍යන්තර නීතිය වන 1989 ආදිවාසී සහ ගෝත්‍රික ජනතා සම්මුතියට අත්සන් කර අනුමත කළ රටවල් 22 න් එකකි.[ 222] [ 223]
මුල්ම යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් 16 වන සියවසේ පැමිණි ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතවාදීන් විය.[ 224] [ 225] [ 226] [ 225] [ 227] [ 225] [ 226] [ 225] [ 226]
19 වන සහ 20 වන සියවස් වලදී චිලී වෙත සංක්‍රමණිකයන් පැමිණියේ ප්‍රංශය,[ 228] [ 229] [ 230] [ 231] [ 232] [ 233] [ 234] [ 235] [ 236] [ 237] [ 238] [ 239]
රටේ ජනගහනයෙන් 85% ක් පමණ නාගරික ප්‍රදේශවල ජීවත් වන අතර 40% ක් මහා සන්තියාගෝ හි ජීවත් වෙති. 2002 සංගණනයට අනුව විශාලතම සමූහකරණයන් වන්නේ මිලියන 5.6 ක ජනතාවක් සිටින මහා සන්තියාගෝ, 861,000 ක් සිටින මහා කන්සෙප්සියන් සහ 824,000 ක් සිටින මහා වල්පරයිසෝ ය.[ 240]
Rank කලාපය Pop. Santiago Metropolis Greater Valparaíso 1 Santiago Metropolis Santiago Metropolitan Region 5,428,590 Greater Concepción Greater La Serena 2 Greater Valparaíso Valparaíso Region 803,683 3 Greater Concepción Biobío Region 666,381 4 Greater La Serena Coquimbo Region 296,253 5 Antofagasta Antofagasta Region 285,255 6 Greater Temuco Araucanía Region 260,878 7 Rancagua conurbation O'Higgins Region 236,363 8 Talca Maule Region 191,154 9 Arica Arica and Parinacota Region 175,441 10 Chillán conurbation Ñuble Region 165,528
1748 සහ 1906 අතර ඉදිකරන ලද සන්තියාගෝ මෙට්‍රොපොලිටන් ආසන දෙව්මැදුර 18 වන සියවසේ ඉදිකරන ලද සහ දැන් යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් වන අචාඕහි සැන්ටා මාරියා ද ලොරෙටෝ පල්ලිය. ඓතිහාසික වශයෙන්, 16 වන සියවසේ ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයට පෙර චිලීයේ ආදිවාසී ජනතාව විවිධ ආගම් නිරීක්ෂණය කළහ. ස්පාඤ්ඤ පාලනය සහ චිලී නිදහසේ පළමු සියවස තුළ, කතෝලික පල්ලිය රටේ බලවත්ම ආයතනවලින් එකකි. 19 වන සියවසේ අගභාගයේදී, ලිබරල් ප්‍රතිපත්ති (ඊනියා ලේයිස් ලයිකාස් හෝ "ගිහි නීති") පූජක පක්ෂයේ බලපෑම අඩු කිරීමට පටන් ගත් අතර 1925 දී නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමත් සමඟ පල්ලිය සහ රාජ්‍යය වෙන් කිරීම ස්ථාපිත විය.[ 244]
2012 වන විට, චිලී ජනගහනයෙන් වයස අවුරුදු 15 ට වැඩි 66.6%[ 245] [ 246] [ 247]
2015 වන විට, චිලියේ ප්‍රධාන ආගම ක්‍රිස්තියානි ධර්මය (68%) ලෙස පැවතුනි, ඇස්තමේන්තුගත චිලී ජාතිකයන්ගෙන් 55% ක් රෝමානු කතෝලික පල්ලියට අයත් වන අතර, 13% ක් විවිධ එවැන්ජලිකල් පල්ලිවලට අයත් වන අතර, 7% ක් පමණක් වෙනත් ඕනෑම ආගමකට අනුගත වේ. අඥෙයවාදීන් සහ අදේවවාදීන් ජනගහනයෙන් 25% ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.[ 248]
චිලියේ බහායි ආගමික ප්‍රජාවක් ඇති අතර, ලතින් ඇමරිකාව සඳහා බහායි මව් දේවමාළිගාව හෝ මහාද්වීපික නමස්කාර මන්දිරය පිහිටා ඇත. 2016 දී නිම කරන ලද මෙය, සියලු ආගම් සහ පසුබිම්වල පුද්ගලයින්ට රැස්වීමට, භාවනා කිරීමට, පරාවර්තනය කිරීමට සහ නමස්කාර කිරීමට අවකාශයක් ලෙස සේවය කරයි.[ 249] [ 250]
ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ආගමික නිදහසේ අයිතිය සහතික කරන අතර, අනෙකුත් නීති සහ ප්‍රතිපත්ති සාමාන්‍යයෙන් නිදහස් ආගමික පිළිවෙත් සඳහා දායක වේ. රජයේ හෝ පෞද්ගලික ක්‍රියාකාරීන් විසින් අපයෝජනය කිරීමට එරෙහිව සියලුම මට්ටම්වල නීතිය මෙම අයිතිය සම්පූර්ණයෙන්ම ආරක්ෂා කරයි.[ 247] [ 251] [ 247]
චිලී රජය නත්තල්, සුබ සිකුරාදා, කාමන් කන්‍යාවගේ මංගල්‍යය, පේතෘස් සහ පෝල් සාන්තුවරයන්ගේ මංගල්‍යය, උපකල්පන මංගල්‍යය, සියලු සාන්තුවරයන්ගේ දිනය සහ නිර්මල පිළිසිඳ ගැනීමේ මංගල්‍යය යන ආගමික නිවාඩු දින ජාතික නිවාඩු දින ලෙස සලකයි.[ 247] [ 252] [ 253]
චිලීහි අනුශාසක සාන්තුවරයන් වන්නේ කර්මෙල් කන්දේ අප ස්වාමිදූ සහ මහා ශාන්ත ජේම්ස් (සන්තියාගෝ) ය.[ 254] [ 255]
මාපුචේ භාෂාවෙන් සහ චිලී ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් ලියා ඇති චිලී හිතෝපදේශයකි. මෙහි භාවිතා වන මාපුඩුන්ගුන් හෝඩිය එකඟ වූ ප්‍රමිතියක් පිළිබිඹු නොකරයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, මාපුචේ භාෂාව ලිවීම සඳහා දැනට භාවිතා කරන වෙනස් අක්ෂර තුනක් තිබේ.[ 256] චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්පාඤ්ඤ භාෂාව සුවිශේෂී ලෙස උච්චාරණය කර ඇති අතර අසල්වැසි දකුණු ඇමරිකානු රටවලට වඩා බෙහෙවින් වෙනස් ය, මන්ද අවසාන අක්ෂර බොහෝ විට අතහැර දමා ඇති අතර සමහර ව්‍යාංජනාක්ෂර මෘදු උච්චාරණයක් ඇත. උච්චාරණය උතුරේ සිට දකුණට ඉතා සුළු වශයෙන් පමණක් වෙනස් වේ; සමාජ පන්තිය හෝ නගරයේ හෝ රටේ ජීවත් වන්නේද යන්න මත පදනම්ව උච්චාරණයේ වෙනස්කම් වඩාත් කැපී පෙනේ. චිලී ජනගහනය බොහෝ දුරට රටේ මධ්‍යයේ කුඩා කොටසක පිහිටුවා ඇති අතර පසුව උතුරට සහ දකුණට සුළු සංඛ්‍යාවක් සංක්‍රමණය වීම මෙම සාපේක්ෂ විභේදනයේ ඌනතාවය පැහැදිලි කිරීමට උපකාරී වේ, එය ගුවන්විදුලියේ ජාතික ප්‍රවේශය සහ දැන් රූපවාහිනිය මගින් පවත්වා ගෙන යනු ලැබූ අතර එය වාචික ප්‍රකාශන විසුරුවා හැරීමට සහ සමජාතීය කිරීමට ද උපකාරී වේ.[ 257]
චිලී භාෂාවේ කතා කරන ස්වදේශීය භාෂා කිහිපයක් තිබේ: මාපුඩුන්ගුන්, අයිමාරා, රාපා නුයි, චිලී සංඥා භාෂාව සහ (යන්තම් නොනැසී පවතින) කවාස්කාර් සහ යාගන්, ස්වදේශික නොවන ජර්මානු, ඉතාලි, ඉංග්‍රීසි, ග්‍රීක සහ කෙචුවා සමඟ. ස්පාඤ්ඤ ආක්‍රමණයෙන් පසු, ස්පාඤ්ඤ භාෂාව පොදු භාෂාව ලෙස බලයට පත් වූ අතර, ස්වදේශික භාෂා සුළුතර භාෂා බවට පත්ව ඇත, සමහරක් දැන් වඳ වී ගොස් හෝ වඳ වී යාමට ආසන්නයි.[ 258]
ජර්මානු භාෂාව තවමත් දකුණු චිලියේ යම් දුරකට කතා කරයි,[ 259]
ඉංග්‍රීසි දොරවල් විවෘත කිරීමේ වැඩසටහන වැනි මුලපිරීම් හරහා, රජය රජයේ පාසල්වල පස්වන ශ්‍රේණියේ සහ ඊට වැඩි සිසුන් සඳහා ඉංග්‍රීසි අනිවාර්ය කළේය. චිලීයේ බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් ළදරු පාසලෙන් ඉංග්‍රීසි ඉගැන්වීම ආරම්භ කරයි.[ 260] [ 261]
ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදලේ (ෆොනාසා) කාඩ්පත සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (මිනිසල්) යනු චිලී ජනාධිපතිවරයා විසින් සකස් කරන ලද මහජන සෞඛ්‍ය ප්‍රතිපත්ති සැලසුම් කිරීම, මෙහෙයවීම, සම්බන්ධීකරණය, ක්‍රියාත්මක කිරීම, පාලනය කිරීම සහ දැනුම් දීම භාර කැබිනට් මට්ටමේ පරිපාලන කාර්යාලයයි. 1979 දී නිර්මාණය කරන ලද ජාතික සෞඛ්‍ය අරමුදල (ෆොනාසා) යනු චිලී හි සෞඛ්‍ය සඳහා රාජ්‍ය අරමුදල් රැස් කිරීම, කළමනාකරණය කිරීම සහ බෙදා හැරීම සඳහා පවරා ඇති මූල්‍ය ආයතනයයි. එය මහජනතාව විසින් අරමුදල් සපයනු ලැබේ. සියලුම සේවකයින් තම මාසික ආදායමෙන් 7% ක් අරමුදලට ගෙවයි.[ 262]
ෆොනාසා NHSS හි කොටසක් වන අතර සෞඛ්‍ය අමාත්‍යාංශය (චිලී) හරහා විධායක බලය ඇත. එහි මූලස්ථානය සන්තියාගෝ හි පිහිටා ඇති අතර විමධ්‍යගත රාජ්‍ය සේවය විවිධ ප්‍රාදේශීය කාර්යාල මගින් මෙහෙයවනු ලැබේ. ප්‍රතිලාභීන් මිලියන 12 කට වඩා ෆොනාසා වෙතින් ප්‍රතිලාභ ලබයි. ප්‍රතිලාභීන්ට ඉසැප්‍රේ හරහා වඩා මිල අධික පෞද්ගලික රක්ෂණයක් තෝරා ගත හැකිය.
2024 ගෝලීය කුසගින්න දර්ශකයේ, චිලී යනු 5 ට අඩු GHI ලකුණු ඇති රටවල් 22 න් එකකි.[ 263]
සන්තියාගෝ හි චිලී විශ්ව විද්‍යාලයේ කැසා සෙන්ට්‍රල් චිලීයේ, අධ්‍යාපනය ආරම්භ වන්නේ වයස අවුරුදු 5 දක්වා පෙර පාසලෙනි. වයස අවුරුදු 6 ත් 13 ත් අතර ළමුන් සඳහා ප්‍රාථමික පාසල සපයනු ලැබේ. ඉන්පසු සිසුන් වයස අවුරුදු 17 දී උපාධිය ලබා ගන්නා තෙක් ද්විතීයික පාසලට ඇතුළත් වේ.
ද්විතීයික අධ්‍යාපනය කොටස් දෙකකට බෙදා ඇත: පළමු වසර දෙක තුළ සිසුන් සාමාන්‍ය අධ්‍යාපනයක් ලබා ගනී. ඉන්පසු, ඔවුන් ශාඛාවක් තෝරා ගනී: විද්‍යාත්මක මානවවාදී අධ්‍යාපනය, කලාත්මක අධ්‍යාපනය හෝ තාක්ෂණික හා වෘත්තීය අධ්‍යාපනය. ද්විතීයික පාසල වසර දෙකකට පසු සහතිකයක් (ලයිසන්සියා ඩි එන්සෙසාන්සා මාධ්‍ය) ලබා ගැනීමෙන් අවසන් වේ.[ 264]
චිලී අධ්‍යාපනය ධනයෙන් වෙන් කර ඇත්තේ තට්ටු තුනක පද්ධතියක ය - පාසල්වල ගුණාත්මකභාවය සමාජ ආර්ථික පසුබිම් පිළිබිඹු කරයි:
බොහෝ දුරට නොමිලේ සහ නරකම අධ්‍යාපන ප්‍රතිඵල ඇති, බොහෝ දුරට දුප්පත් සිසුන් සහභාගී වන නගර පාසල් (colegios municipales); මැද ආදායම් ලබන සිසුන් සහභාගී වන සහ සාමාන්‍යයෙන් මධ්‍යම මට්ටමේ ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා ශිෂ්‍යයාගේ පවුල විසින් ගෙවනු ලබන ගාස්තු මගින් අතිරේක කළ හැකි රජයෙන් යම් මුදලක් ලබා ගන්නා සහනාධාර සහිත පාසල්; සහ නිරන්තරයෙන් හොඳම ප්‍රතිඵල ලබා ගන්නා සම්පූර්ණයෙන්ම පෞද්ගලික පාසල්. බොහෝ පෞද්ගලික පාසල් මධ්‍ය කුටුම්භ ආදායමෙන් 0,5 සිට 1 දක්වා පැමිණීමේ ගාස්තු අය කරයි.[ 265] ද්විතීයික පාසල සාර්ථකව අවසන් වූ පසු, සිසුන්ට උසස් අධ්‍යාපනයට ඉදිරියට යා හැකිය. චිලී හි උසස් අධ්‍යාපන පාසල් චිලී සාම්ප්‍රදායික විශ්ව විද්‍යාල වලින් සමන්විත වන අතර ඒවා රාජ්‍ය විශ්ව විද්‍යාල හෝ පෞද්ගලික විශ්ව විද්‍යාල ලෙස බෙදා ඇත. වෛද්‍ය විද්‍යාල ඇති අතර යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩියාගෝ පෝටලේස් යන දෙකම යේල් විශ්ව විද්‍යාලය සමඟ හවුල්කාරිත්වයකින් නීති විද්‍යාල පිරිනමයි.[ 266]
ලා සමකුවෙකා, 1873, මැනුවෙල් ඇන්ටෝනියෝ කැරෝ විසිනි මුල් කෘෂිකාර්මික ජනාවාස අතර කාලයේ සිට පූර්ව-කොලොම්බියානු යුගයේ අග භාගය දක්වා, උතුරු චිලී යනු උතුරේ වෙරළබඩ නිම්න දක්වා පැතිරුණු ඇල්ටිප්ලානෝ සම්ප්‍රදායන්ගෙන් බලපෑමට ලක් වූ ඇන්ඩියන් සංස්කෘතියේ කලාපයක් වූ අතර දකුණු ප්‍රදේශ මාපුචේ සංස්කෘතික ක්‍රියාකාරකම්වල ප්‍රදේශ විය. යටත් විජිත සමය පුරාම සහ මුල් ජනරජ යුගයේදී, රටේ සංස්කෘතිය ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විසින් ආධිපත්‍යය දැරීය. අනෙකුත් යුරෝපීය බලපෑම්, ප්‍රධාන වශයෙන් ඉංග්‍රීසි, ප්‍රංශ සහ ජර්මානු 19 වන සියවසේ ආරම්භ වූ අතර අද දක්වාම පවතී. ජර්මානු සංක්‍රමණිකයන් වැල්ඩිවියා, ෆෘටිලර්, පුවර්ටෝ වරස්, ඔසෝර්නෝ, ටෙමූකෝ, පුවර්ටෝ ඔක්ටේ, ලැන්කිහු, ෆාජා මයිසන්, පිට්රුෆ්ක්වන්, වික්ටෝරියා, පුකෝන් සහ පුවර්ටෝ මොන්ට් වැනි නගරවල චිලියේ දකුණේ බැවේරියානු විලාසිතාවේ ග්‍රාමීය ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය සහ ආහාර කෙරෙහි බලපෑම් කළහ.[ 267] [ 268] [ 269] [ 270]
ලොස් ජයිවාස්, වඩාත් පිළිගත් චිලී රොක් සංගීත කණ්ඩායම් වලින් එකකි චිලීයේ සංගීතය ජනප්‍රවාද, ජනප්‍රිය සහ සම්භාව්‍ය සංගීතයෙන් සමන්විත වේ. එහි විශාල භූගෝලීය පිහිටීම රටේ උතුර, මැද සහ දකුණේ විවිධ සංගීත ශෛලීන් ජනනය කරන අතර, ඒවාට පාස්කු දූපත සහ මාපුචේ සංගීතය ද ඇතුළත් වේ.[ 271]
1950 ගණන්වල සිට 1970 ගණන් දක්වා, වයලෙටා පැරා, රාවුල් ද රාමොන් සහ පේද්‍රෝ මෙසෝන් වැනි නිර්මාපකයින් විසින් මෙහෙයවන ලද නුවෙවා කැන්සියන් චිලීනා ව්‍යාපාරය සමඟ ස්වදේශීය ජන සංගීත ආකෘතීන් පුනර්ජීවනය කරන ලද අතර, එය වික්ටර් ජාරා, ඉන්ටි-ඉලිමානි සහ ක්විලාපයුන් වැනි දේශපාලන ක්‍රියාකාරීන් සහ ප්‍රතිසංස්කරණවාදීන් සමඟ ද සම්බන්ධ විය. එසේම, ලොස් ජයිවාස්, ලොස් ප්‍රිසියෝනෙරෝස්, ලා ලේ, ලොස් ට්‍රෙස් සහ ලොස් බන්කර්ස් වැනි බොහෝ චිලී රොක් සංගීත කණ්ඩායම් ජාත්‍යන්තර සාර්ථකත්වයට ළඟා වී ඇති අතර, සමහරක් ලොස් ජයිවාස් වැනි ප්‍රබල ජන බලපෑම් ඇතුළත් කර ඇත. පෙබරවාරි මාසයේදී, වාර්ෂික සංගීත හා විකට උත්සව විනා ඩෙල් මාර් හි පැවැත්වේ.[ 272]
චිලී යනු කවියන්ගේ රටකි.[ 273]
අනෙකුත් චිලී කවියන්ගේ ලැයිස්තුව අතර කාලෝස් පෙසෝවා වේලිස්, විසෙන්ට් හුයිඩොබ්‍රෝ, ගොන්සාලෝ රෝජාස්, පැබ්ලෝ ද රොකා, නිකනෝර් පාර්රා, ඉවෝන් කොනුකාර් සහ රාවුල් සුරිටා ද වෙති. ඉසබෙල් ඇලෙන්ඩේ චිලී නවකතා ලේඛිකාව වන අතර ඇගේ නවකතා මිලියන 51 ක් ලොව පුරා අලෙවි වේ.[ 274] [ 275] [ 276] [ 277]
චිලී අසඩෝ (බාබකියු) සහ මරකෙටා චිලී ආහාර පිසීම යනු රටේ භූගෝලීය විවිධත්වයේ පිළිබිඹුවක් වන අතර එයට මුහුදු ආහාර, හරක් මස්, පලතුරු සහ එළවළු එකතුවක් ඇතුළත් වේ. සාම්ප්‍රදායික වට්ටෝරු අතරට අසාඩෝ, කැසුවෙලා, එම්පානඩාස්, හුමිටාස්, පැස්ටල් ඩි චොක්ලෝ, පැස්ටල් ඩි පැපාස්, කුරන්ටෝ සහ සොපයිපිලස් ඇතුළත් වේ.[ 278]
චිලී ජනප්‍රවාද, රටේ සංස්කෘතික හා ජනවිකාස ලක්ෂණ, යටත් විජිත සමයේදී ඇති වූ ස්පාඤ්ඤ සහ ඇමරින්දියානු මූලද්‍රව්‍ය මිශ්‍රණයේ ප්‍රතිඵලයකි. සංස්කෘතික හා ඓතිහාසික හේතූන් මත, ඒවා රටේ ප්‍රධාන ප්‍රදේශ හතරක් ලෙස වර්ගීකරණය කර වෙන්කර හඳුනා ගනී: උතුරු ප්‍රදේශ, මධ්‍යම, දකුණු සහ දකුණ. චිලී සංස්කෘතියේ බොහෝ සම්ප්‍රදායන්ට උත්සව අරමුණක් ඇත, නමුත් සමහරක්, නැටුම් සහ උත්සව වැනි, ආගමික සංරචක ඇත.[ 279]
චිලී මිථ්‍යා කථා යනු චිලී ජනප්‍රවාදයේ මිථ්‍යා කථා සහ විශ්වාසයන් ය. මෙයට චිලෝට් මිථ්‍යා කථා, රාපා නුයි මිථ්‍යා කථා සහ මාපුචේ මිථ්‍යා කථා ඇතුළත් වේ.
එස්ටාඩියෝ නැෂනල් ජූලියෝ මාර්ටිනෙස් ප්‍රඩනොස් චිලීයේ වඩාත්ම ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාව වන්නේ සංගම් පාපන්දු ය. චිලී FIFA ලෝක කුසලාන නවයකට සහභාගී වී ඇති අතර එයට 1962 FIFA ලෝක කුසලානය පැවැත්වීම ඇතුළත් වේ. එහිදී ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම තෙවන ස්ථානයට පත්විය. ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම විසින් ලබා ඇති අනෙකුත් ප්‍රතිඵල අතරට කෝපා ඇමරිකා ශූරතා දෙකක් (2015 සහ 2016), අනුශූරතා ස්ථාන දෙකක්, පෑන් ඇමරිකානු ක්‍රීඩා උළෙලේදී රිදී පදක්කමක් සහ ලෝකඩ පදක්කමක්, 2000 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී ලෝකඩ පදක්කමක් සහ FIFA වයස අවුරුදු 17 න් පහළ සහ වයස අවුරුදු 20 න් පහළ යෞවන තරඟාවලිවල තෙවන ස්ථාන දෙකක් ඇතුළත් වේ. චිලී පාපන්දු ලීග් ක්‍රමයේ ඉහළම ලීගය වන්නේ චිලී ප්‍රයිමෙරා ඩිවිෂන් වන අතර එය IFFHS විසින් ලොව නවවන ශක්තිමත්ම ජාතික පාපන්දු ලීගය ලෙස නම් කර ඇත.[ 280]
ප්‍රධාන පාපන්දු සමාජ වන්නේ කොලෝ-කොලෝ, යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩි චිලී සහ යුනිවර්සිඩෑඩ් කැටෝලිකා ය. කොලෝ-කොලෝ යනු රටේ වඩාත්ම සාර්ථක පාපන්දු සමාජය වන අතර, කෝපා ලිබර්ටඩෝර්ස් දකුණු ඇමරිකානු සමාජ තරඟාවලිය ඇතුළුව වඩාත්ම ජාතික හා ජාත්‍යන්තර ශූරතා දෙකම ඇත. යුනිවර්සිඩෑඩ් ඩි චිලී අවසාන ජාත්‍යන්තර ශූරයා විය (කෝපා සුඩමෙරිකානා 2011).
ටෙනිස් යනු චිලී හි වඩාත්ම සාර්ථක ක්‍රීඩාවයි. එහි ජාතික කණ්ඩායම දෙවරක් (2003 සහ 2004) ලෝක කණ්ඩායම් කුසලාන මැටි තරඟාවලිය ජයග්‍රහණය කළ අතර 1976 දී ඉතාලියට එරෙහිව ඩේවිස් කුසලාන අවසන් තරඟයට ක්‍රීඩා කළේය. 2004 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී රට පිරිමි කේවල ඉසව්වෙන් රන් හා ලෝකඩ පදක්කම් සහ පිරිමි යුගල ඉසව්වෙන් රන් දිනා ගත්තේය (නිකොලස් මාසු රන් පදක්කම් දෙකක් ලබා ගත්තේය). 1998 දී ATP කේවල ශ්‍රේණිගත කිරීම්වල අංක එකේ ස්ථානයට පත්වූ පළමු ලතින් ඇමරිකානු මිනිසා බවට මාර්සෙලෝ රියෝස් පත්විය. 1937 දී ඇනීටා ලිසානා එක්සත් ජනපද විවෘත ටෙනිස් ශූරතාව දිනා ගත් අතර, ලතින් ඇමරිකාවෙන් ග්‍රෑන්ඩ් ස්ලෑම් තරඟාවලියක් දිනාගත් පළමු කාන්තාව බවට පත්විය. ලුයිස් අයලා ප්‍රංශ විවෘත ටෙනිස් තරගාවලියේ දෙවරක් අනුශූරයන් වූ අතර රියෝස් සහ ප්‍රනාන්දු ගොන්සාලෙස් දෙදෙනාම ඕස්ට්‍රේලියානු විවෘත පිරිමි කේවල අවසන් මහා තරඟයට පැමිණියහ. 2008 බීජිං හි පැවති ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී ගොන්සාලෙස් ඒකල ඉසව්වෙන් රිදී පදක්කමක් ද දිනා ගත්තේය.
ගිම්හාන ඔලිම්පික් ක්‍රීඩා උළෙලේදී චිලී රාජ්‍යය රන් පදක්කම් දෙකක් (ටෙනිස්), රිදී පදක්කම් හතක් (මලල ක්‍රීඩා, අශ්වාරෝහක, බොක්සිං, වෙඩි තැබීම සහ ටෙනිස්) සහ ලෝකඩ පදක්කම් හතරක් (ටෙනිස්, බොක්සිං සහ පාපන්දු) දිනා ඇත. 2012 දී චිලී සිය පළමු පැරාලිම්පික් ක්‍රීඩා පදක්කම (මලල ක්‍රීඩා වලින් රන්) දිනා ගත්තේය.
චිලී ජාතික පෝලෝ කණ්ඩායම ජනාධිපති මිෂෙල් බැචලට් සමඟ සහ 2015 ලෝක පෝලෝ ශූරතාවලියේ කුසලානය. රොඩියෝ යනු රටේ ජාතික ක්‍රීඩාව වන අතර එය ජාතියේ වඩාත් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ක්‍රියාත්මක වේ. ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිත සමයේදී චුකා නමින් හැඳින්වෙන හොකී ක්‍රීඩාවට සමාන ක්‍රීඩාවක් මාපුචේ ජනතාව විසින් ක්‍රීඩා කරන ලදී. මධ්‍යම ඇන්ඩීස් හි පිහිටි ස්කී මධ්‍යස්ථානවල සහ ඔසෝර්නෝ, පුවර්ටෝ වරස්, ටෙමූකෝ සහ පුන්ටා අරීනාස් වැනි නගර අසල දකුණු ස්කී මධ්‍යස්ථානවල ස්කීං සහ හිම පුවරු පැදීම සිදු කෙරේ. සමහර වෙරළබඩ නගරවල සර්ෆින් ජනප්‍රියයි. චිලී තුළ පෝලෝ වෘත්තීයමය වශයෙන් පුහුණු වන අතර, 2008 සහ 2015 ලෝක පෝලෝ ශූරතාවලියේදී ඉහළම ත්‍යාගය ලබා ගැනීමට රට සමත් විය.
පැසිපන්දු යනු ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාවක් වන අතර, 1950 දී පැවති පළමු පිරිමි FIBA ලෝක ශූරතාවලියේදී චිලී ලෝකඩ පදක්කමක් දිනා ගත් අතර 1959 FIBA ලෝක ශූරතාවලියේදී චිලී දෙවන ලෝක පදක්කම දිනා ගත්තේය. 1953 දී චිලී කාන්තා සඳහා වූ පළමු FIBA ලෝක ශූරතාවලියට සත්කාරකත්වය ලබා දුන් අතර එම තරඟාවලිය රිදී පදක්කම සමඟ අවසන් කළේය. සැන් පේද්‍රෝ ද ඇටකාමා වාර්ෂික "ඇටකාමා ක්‍රොසින්" සඳහා සත්කාරකත්වය දරන අතර එය අදියර හයක, කිලෝමීටර (සැතපුම් 160) ධාවන තරඟයක් වන අතර එය වාර්ෂිකව රටවල් 35 කින් තරඟකරුවන් 150 ක් පමණ ආකර්ෂණය කරයි. ඩකාර් රැලි මාර්ගයෙන් බැහැර මෝටර් රථ තරඟය 2009 සිට චිලී සහ ආර්ජන්ටිනාව යන දෙඅංශයේම පවත්වනු ලැබේ.
සෙවෙල් පතල් නගරය චිලීයේ සංස්කෘතික උරුමය, පළමුව, එහි අස්පෘශ්‍ය උරුමයෙන් සමන්විත වන අතර එය දෘශ්‍ය කලා, අත්කම්, නැටුම්, නිවාඩු දින, ආහාර, ක්‍රීඩා, සංගීතය සහ සම්ප්‍රදායන් වැනි විවිධ සංස්කෘතික සිදුවීම් සහ ක්‍රියාකාරකම් වලින් සමන්විත වේ. දෙවනුව, එහි ස්පර්ශ්‍ය උරුමය චිලී භූමිය පුරා විසිරී ඇති පුරාවිද්‍යාත්මක, වාස්තු විද්‍යාත්මක, සාම්ප්‍රදායික, කලාත්මක, ජනවාර්ගික, ජනප්‍රවාද, ඓතිහාසික, ආගමික හෝ තාක්ෂණික වැදගත්කමක් ඇති ගොඩනැගිලි, වස්තූන් සහ ස්ථාන වලින් සමන්විත වේ. ඒවා අතර, 1980 දී චිලී විසින් අනුමත කරන ලද 1972 ලෝක සංස්කෘතික හා ස්වාභාවික උරුමයන් ආරක්ෂා කිරීම පිළිබඳ සම්මුතියේ විධිවිධානවලට අනුකූලව යුනෙස්කෝව විසින් ලෝක උරුම ස්ථාන ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කර ඇත. මෙම සංස්කෘතික ස්ථාන වන්නේ රපා නුයි ජාතික වනෝද්‍යානය (1995), චිලෝයි පල්ලි (2000), වල්පරයිසෝ වරාය නගරයේ ඓතිහාසික දිස්ත්‍රික්කය (2003), හම්බර්ස්ටන් සහ සැන්ටා ලෝරා සෝල්ට්පීටර් වර්ක්ස් (2005) සහ සෙවෙල් පතල් නගරය (2006) ය.
1999 දී චිලී හි සංස්කෘතික උරුමයට ගරු කිරීම සහ අනුස්මරණය කිරීමේ මාර්ගයක් ලෙස සංස්කෘතික උරුම දිනය ස්ථාපිත කරන ලදී. එය සෑම වසරකම මැයි මාසයේදී සමරනු ලබන නිල ජාතික උත්සවයකි.[ 281]
1
^ i / ˈ tʃ ɪ l i / CHIL -eeor / ˈ tʃ ɪ l eɪ / CHIL -ay[ 10] ස්පාඤ්ඤ: [ˈtʃile] [ nb 1] ^ ස්පාඤ්ඤ:República de Chile [reˈpuβlika ⓘ 2
^ InChilean Spanish , pronunciation ranges from[ˈʃile] [ˈt͡ʃiːle] basilect . See the "Sample " section for anIPA -transcribed text in a lower-class form of the dialect. ^ Since 1961, all claims to Antarctic land arede jure Antarctic Treaty System ^ "Chile" . සම්ප්‍රවේශය12 March 2025 .^ "Compendio estadístico 2006" (PDF) . Instituto Nacional de Estadísticas. October 2006. 9 October 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත (PDF) . සම්ප්‍රවේශය29 November 2007 .^ "Chile country profile" .BBC News . 17 October 2023. 11 April 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය17 October 2023 .^ "Surface water and surface water change" .Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). 24 March 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය11 October 2020 .^ "Our World in Data" . 12 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය11 January 2024 .^a b "World Economic Outlook Database, October 2024 Edition. (Chile)" .International Monetary Fund . 10 October 2024. 10 December 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය9 November 2024 .^a b "Report for Selected Countries and Subjects" .IMF (ඉංග්‍රීසි බසින්).^ "Inequality – Income inequality" .OECD . 1 July 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය25 July 2021 .^ "Human Development Report 2025" (PDF) (ඉංග්‍රීසි බසින්).United Nations Development Programme . 6 May 2025. 6 May 2025 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත (PDF) . සම්ප්‍රවේශය6 May 2025 .^ Wells, John C. (2008).Longman Pronunciation Dictionary (3 වන ed.). Longman.ISBN 978-1-4058-8118-0 ^ "Resutados Censo 2017" (PDF) .National Statistics Institute . 1 January 2018. 9 October 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත (PDF) . සම්ප්‍රවේශය18 January 2017 .^ "Elecciones, sufragio y democracia en Chile (1810–2012)" .Memoria Chilena National Library of Chile . 6 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය20 June 2021 .{{cite web }}: CS1 maint: unrecognized language (link )^ "Sufragio femenino universal" .Memoria Chilena National Library of Chile . 27 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය20 June 2021 .{{cite web }}: CS1 maint: unrecognized language (link )^ Salazar, Gabriel ;Pinto, Julio (2002).Historia contemporánea de Chile III. La economía: mercados empresarios y trabajadores. LOM Ediciones .සැකිල්ල:ISBN? . Pages 124–125.^ Villalobos, Sergio ;Silva, Osvaldo ; Silva, Fernando; Estelle, Patricio (1974).Historia De Chile (14th ed.).Editorial Universitaria .ISBN 956-11-1163-2 . Pages 773–775.^ "Desarrollo y dinámica de la población en el siglo XX" .Memoria Chilena National Library of Chile . 11 July 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය20 June 2021 .{{cite web }}: CS1 maint: unrecognized language (link )^ "Cómo se construyó la Constitución de 1980" . Pauta. 30 November 2019. 12 January 2025 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය12 January 2025 .^ "History of our constitutions" . Government of Chile. 24 July 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය12 January 2025 .^ Ffrench-Davis, Ricardo (2002).Economic reforms in Chile: from dictatorship to democracy . Ann Arbor, Mich: Univ. of Michigan Press.ISBN 9780472112326 ^ "Country profile: Chile" .BBC News . 16 December 2009. 14 January 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය31 December 2009 .^ "Human and income poverty: developing countries" .UNDP . 12 February 2009 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.^ "World Development Indicators" . World Bank. 17 April 2012. 26 December 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය12 May 2012 .^ "La Incógnita Sobre el Origen de la Palabra Chile" .Chile.com . 15 June 2000. 15 April 2009 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය17 December 2009 .^ "Picunche (people)" . Encyclopædia Britannica . https://www.britannica.com/EBchecked/topic/459648/Picunche . ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 17 December 2009 . ^a b c Encina, Francisco A.; Leopoldo Castedo (1961).Resumen de la Historia de Chile මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. ^ "Chile" . Encyclopedia Americana . Grolier Online. 2005. http://ea.grolier.com . ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 2 March 2005 . "The name Chile is of Native American origin, meaning possibly 'ends of the earth' or simply 'sea gulls'.". ^a b c Hudson, Rex A., ed. (1995)."Chile: A Country Study" .GPO for the Library of Congress . 25 June 2015 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය27 February 2005 . ^ "chiri in English - Quechua-English Dictionary" .Glosbe .^a b This article incorporates text from a publication now in thepublic domain :
Chisholm, Hugh, ed (1911). "Chile ". එන්සයික්ලොපීඩියා බ්‍රිටැනිකා ^ "Chile (república)" . Enciclopedia Microsoft Encarta Online . 2005. http://es.encarta.msn.com/encyclopedia_761572974_4/Chile.html . ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 26 February 2005 . "The region was then known to its native population as Tchili, a Native American word meaning 'snow'.". ^ Pearson, Neale J. (2004). "Chile" . Grolier Multimedia Encyclopedia . Scholastic Library Publishing. http://gme.grolier.com . ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 2 March 2005 . "Chile's name comes from an Indian word, Tchili, meaning 'the deepest point of the Earth'.". ^ de Olivares, Miguel; González, SJ (1864) [1736]. "Historia de la Compañía de Jesús en Chile".Colección de historiadores de Chile y documentos relativos a la historia nacional . Vol. 4. Santiago: Imprenta del Ferrocarril. ^ Appletons' annual cyclopaedia and register of noteworthy events of the year: 1900 ^ Bower, Bruce (26 December 2015)."People roamed tip of South America 18,500 years ago" .Science News . p. 10. 10 May 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය26 December 2015 . ^ Insight Guides: Chile ISBN 978-981-234-890-6 සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය14 July 2013 .^a b c d e f g "Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973" .Country Studies . Library of Congress. 31 March 1994. 9 July 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය21 April 2009 .^ Eyzaguirre, Jaime (1967).Breve historia de las fronteras de Chile . Editorial Universitaria. ^ Lagos Carmona, Guillermo (1985).Los Títulos Históricos: Historia de Las Fronteras de Chile . Andrés Bello.(p. 197) We note that the Loa river is at 22 degrees and that Baleato, in 1793, indicated 21.5 degrees for the beginning of the Kingdom of Chile, with the Loa at its mouth in the Pacific. (...) (p. 540) According to the Map of Cano y Olmedilla, the limit of the Kingdom of Chile "(...) through the desert of Atacama (...) From here it turns to the S., S.E., S.E., and S., keeping in general this last course until near the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction. SE. and S., generally keeping this last course until the vicinity of the 29° parallel, from where it takes a S.E. direction, skirting to the east the 'Province of Cuyo' which, of course, appears to be included in the territory of the Kingdom of Chile. In the latitude of 32°30' the line turns to the S.W. until reaching the Quinto river, which, as the legend says 'communicates by channels with the Saladillo in time of floods'. It follows the river down to the meridian 316°, counting to the E. of Tenerife, where it turns a stretch until it reaches the Hueuque-Leuvu river (or Barrancas river) at 371/2° latitude. From here it runs along the river for a stretch to the S.E., and then turns to the E. and falls into the Atlantic Sea in the vicinity of parallel 37° between Cape Lobos and Cape Corrientes", "a little north of the current Mar del Plata". (...) (p. 543) In this document it is seen that those of the province of Cuyo end to the south at the source of the Diamante River, and that from that point to the east, the dividing line goes to the point where the Quinto River crosses the road that goes from Santiago to Buenos Aires. ^ Amunátegui, Miguel Luis (1985).Títulos de la República de Chile a la soberanía i dominio de la Estremidad සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය14 November 2022 . ^ Morla Vicuña, Carlos (1903).Estudio histórico sobre el descubrimiento y conquista de la Patagonia y de la Tierra del Fuego . Leipzig: F. A. Brockhaus. ^ Caivano, Tommaso (1 April 1882)."Storia della guerra d'America fra Chilì, il Perù e la Bolivia" (ඉතාලි බසින්). Torino: Ermanno Loescher – via Internet Archive. ^ Hudson, Rex A., ed. (1995)."Chile: A Country Study" .GPO for the Library of Congress . 25 June 2015 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය27 February 2005 . ^ Silva Castro, Raúl (1953).Censo de 1813 සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය18 August 2024 – via Biblioteca Nacional de Chile. ^ Baten, Joerg; Llorca-Jaña, Manuel (2021)."Inequality, Low-Intensity Immigration and Human Capital Formation in the Regions of Chile, 1820–1939" (PDF) .Economics and Human Biology .43 : 101030.doi :10.1016/j.ehb.2021.101030 .ISSN 1570-677X .PMID 34171763 .S2CID 219382958 . 9 October 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත (PDF) . ^ Intercolonial Intimacies: Relinking Latin/o America to the Philippines. 1898-1964 By Paula C. Park සංරක්ෂණය කළ පිටපත 1 නොවැම්බර් 2022 at theWayback Machine (INTRODUCTION: Residual Intercolonial Intimacies across the "Hispanic" Pacific)^ Eyzaguirre, Jaime (1967).Breve historia de las fronteras de Chile (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Editorial Universitaria. ^ Mateo Martinic Beros (1971).Presencia de Chile en la Patagonia austral 1843 – 1879 සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශයDecember 8, 2022 . ^ Baten, Jörg (2016).A History of the Global Economy. From 1500 to the Present . Cambridge University Press. p. 137.ISBN 9781107507180 ^ "Historia de la Isla de Pascua: Su Incorporación y Su Conflicto Con La Williamson & Balfour. Daños Patrimoniales, Pretensiones Internacionales e Independentismos" . 21 March 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය26 January 2024 .^ William Sater,Chile and the United States: Empires in Conflict , Athens, GA; University of Georgia Press,ISBN 0-8203-1249-5 p.51 ^ Fowler, Will (1996).Authoritarianism in Latin America since independence . University of Virginia: Greenwood Press. pp. 30–96.ISBN 0-313-29843-2 ^ Frazier, Lessie Jo (17 July 2007).Salt in the Sand: Memory, Violence, and the Nation-State in Chile, 1890 to the Present ISBN 978-0-8223-4003-4 සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය14 July 2013 . ^ Mares, David; Francisco Rojas Aravena (2001).The United States and Chile: Coming in from the Cold ISBN 978-0-415-93125-0 සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය14 July 2013 . ^ Trento, Joseph J. (2005).The Secret History of the CIA ISBN 978-0-7867-1500-8 මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය14 July 2013 . ^ Lois Hecht Oppenheim (2007).Politics in Chile: Socialism, Authoritarianism, and Market Democracy ISBN 978-0-7867-3426-9 සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය14 July 2013 . ^a b c De Vylder, Stefan (5 March 2009).Allende's Chile: The Political Economy of the Rise and Fall of the Unidad Popular . Cambridge University Press.ISBN 978-0-521-10757-0 ^ "Allende wins the elections: first coup attempt" . Grace.evergreen.edu. 7 January 2008 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය17 December 2009 .^a b c d Friedman, Norman (1 March 2007).The Fifty-Year War: Conflict and Strategy in the Cold War ISBN 978-1-59114-287-4 සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය14 July 2013 . ^ Qureshi, Lubna Z. (2009).Nixon, Kissinger, and Allende: U.S. Involvement in the 1973 Coup in Chile ISBN 978-0-7391-2655-4 සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය14 July 2013 . ^ "Report on CIA Chilean Task Force activities" .Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970–1976 . The National Security Archive: Electronic Briefing Books (George Washington University). 11 February 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය11 March 2010 .^a b "Covert Action In Chile 1963–1973, Staff Report Of The Select Committee To Study Governmental Operations With Respect To Intelligence Activities" . Federation of American Scientists. 3 October 2009 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය17 December 2009 .^ "Tightening the Belt" .Time මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.^ "Equipo Nizkor – CIA Activities in Chile – September 18, 2000" . Derechos.org. 13 May 2008 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය17 December 2009 .^ "Transition to Democracy in Latin America: The Role of the judiciary" (PDF) . Yale University. 19 August 2013 දිනමුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.^ Soto, Óscar (1999).El último día de Salvador Allende . Aguilar.ISBN 978-956-239-084-2 [page needed ^ Ahumada, Eugeno.Chile: La memoria prohibida . [page needed ^ "Kissinger and Chile: the Declassified Record" . The National Security Archive. 16 September 2013. 17 September 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය16 September 2013 .^ Lewis, Anthony (1975-02-27)."The Kissinger Doctrine" .The New York Times . 12 September 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය2024-05-08 . ^a b Juan Paulo Iglesias (25 August 2023)."Sebastián Hurtado, historiador: "Estados Unidos no tuvo participación directa en el Golpe, pero sí quería que Allende cayera" (ස්පාඤ්ඤ බසින්). La Tercera. 12 September 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය12 January 2025 . ^ Hurtado, Sebastián (10 October 2016)."Chile y Estados Unidos, 1964-1973. Una nueva mirada" .Nuevo Mundo Mundos Nuevos (ස්පාඤ්ඤ බසින්).doi :10.4000/nuevomundo.69698 ^ Dinges, John."Operation Condor" .latinamericanstudies.org . Columbia University. 22 July 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය6 July 2018 . ^ "Flashback: Caravan of Death" .BBC . 25 July 2000. 26 February 2008 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය11 March 2008 .^ Ministerio del Interior (3 August 1999)."Ministerio del Interior, Programa de Derechos Humanos – ddhh_rettig" . Ddhh.gov.cl. 23 December 2009 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය17 December 2009 . ^a b "Sintesis Ok" (PDF) . 27 July 2007 දිනමුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය17 December 2009 .^ Eva Vergara (18 August 2015).Chile Recognizes 9,800 More Pinochet Victims සංරක්ෂණය කළ පිටපත 31 දෙසැම්බර් 2015 at theWayback Machine .The Associated Press viaThe Huffington Post. Retrieved 25 August 2015. ^ Pamela Constable ;Arturo Valenzuela (1993).A Nation of Enemies: Chile Under Pinochet ISBN 978-0-393-30985-0 ^ Klein, Naomi (1 April 2010).The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism ISBN 978-1-4299-1948-7 සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය14 July 2013 .^ Huneeus, Carlos (3 September 2009)."Political Mass Mobilization against Authoritarian Rule: Pinochet's Chile, 1983–88" . In Adam Roberts; Timothy Garton Ash (eds.).Civil Resistance and Power Politics:The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present . Oxford University Press. pp. 197–212.ISBN 978-0-19-161917-5 සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය14 July 2013 .^ Christian, Shirley (16 December 1989)."Man in the News: Patricio Aylwin; A Moderate Leads Chile" .The New York Times . 29 July 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය28 July 2018 . ^ "Chile elects new leader Late president's son wins big" . Encyclopedia.com . 12 December 1993. http://www.encyclopedia.com/doc/1P2-8257609.html . ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 14 July 2013 . ^ "Moderate socialist Lagos wins Chilean presidential election" .CNN . 16 January 2000. 6 May 2008 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.^ "Chile elects first woman president" .NBC News . 12 January 2006. 9 November 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය10 November 2019 .^ Reel, Monte (12 March 2006)."Bachelet Sworn in As Chile's President" .The Washington Post . 1 July 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය22 August 2017 . ^ "Michelle Bachelet sworn in as Chile's president" .BBC News . 11 March 2014. 12 March 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය12 August 2021 .^ "Chile election: Conservative Piñera elected president" .BBC News . 18 December 2017. 18 December 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය12 August 2021 .^ "Pinera, a conservative billionaire, is sworn in as president of Chile" .Yahoo! News . Agence France Presse. 11 March 2018. 1 August 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය12 August 2021 .^ "US ready to help Chile: Obama" .The Australia Times . 27 April 2011 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය3 March 2010 .^ More Quakes Shake Chile's Infrastructure , Adam Figman,Contract , 1 March 2010සංරක්ෂණය කළ පිටපත 14 නොවැම්බර් 2014 at theWayback Machine ^ "Background Note: Chile" .Bureau of Western Hemisphere Affairs ,United States Department of State සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය19 March 2012 .^ Naomi Larsson (26 October 2019)."Chile protests: More than one million bring Santiago to a halt" .Al Jazeera . 26 October 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය19 November 2019 . ^ Sandra Cuffe (19 November 2019)."One month on: Protests in Chile persist despite gov't concessions" .Al Jazeera . 17 March 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය19 November 2019 . ^ "Presidente Piñera promulga reforma que posterga elecciones al 15 y 16 de mayo" .El Mostrador (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 6 April 2021. 5 May 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය7 April 2021 .^ "Leftist Gabriel Boric to become Chile's youngest ever president" .BBC News . 20 December 2021. 20 December 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය21 December 2021 .^ "Gabriel Boric, 36, sworn in as president to herald new era for Chile" .The Guardian (ඉංග්‍රීසි බසින්). 11 March 2022. 12 March 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය15 March 2022 .^ "Chile's president-elect names progressive, majority-women cabinet" .The Guardian (ඉංග්‍රීසි බසින්). 21 January 2022. 25 January 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය15 March 2022 .^ "Chile constitution: Voters overwhelmingly reject radical change" .BBC News . 5 September 2022. 5 September 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය14 September 2022 .^ Villegas, A. (18 December 2023)."Chileans reject conservative constitution to replace dictatorship-era text" .Reuters . සම්ප්‍රවේශය18 December 2023 . ^ "Chilean voters reject conservative constitution, after defeating leftist charter last year" .AP News (ඉංග්‍රීසි බසින්). 17 December 2023. 18 December 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය18 December 2023 .^ "Chile rejects second attempt to renew constitution" .dw.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). 18 December 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය19 December 2023 .^ "Chile" . Encyclopædia Britannica . https://www.britannica.com/EBchecked/topic/111326/Chile . ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 7 May 2013 . ^ "Antarctic Treaty: Information about the Antarctic Treaty and how Antarctica is governed" . Polar Conservation Organisation. 1 February 2008. 10 February 2010 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය11 March 2010 .^ Collin, Robert (2015).Trash Talk: An Encyclopedia of Garbage and Recycling around the World . p. 121. ^ Blanco, Alejandro Vergara (1998).Derecho de aguas ISBN 978-956-10-1241-7 සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය14 July 2013 . ^ K, Ana María Errázuriz (1998).Manual de geografía de Chile ISBN 978-956-13-1523-5 සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය21 November 2023 . ^ "Country profile: Chile" .BBC News . 16 December 2009. 14 January 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය31 December 2009 .^ Santibáñez, F; Uribe, J. 1997. Atlas Agroclimático de Chile. Santiago, Chile. Fondo Nacional de Desarrollo Científico y Tecnológico. ^a b Niemeyer, Hans; Cereceda, Pilar (1983). "Hydrography".Geography of Chile .8 (1st ed.). Santiago:Military Geographic Institute . ^ World Bank Climate Change Knowledge Portal."Chile" .climateknowledgeportal.worldbank.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය2025-02-07 . ^a b c d e "Flora y Fauna de Chilena" .Icarito . 10 April 2006 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.^a b Smith-Ramírez, Cecilia; Díaz, Iván; Pliscoff, Patricio; Valdovinos, Claudio; Méndez, Marco A.; Larraín, Juan; Samaniego, Horacio (August 2007). "Distribution patterns of flora and fauna in southern Chilean Coastal rain forests: Integrating Natural History and GIS".Biodiversity and Conservation .16 (9): 2627–2648.Bibcode :2007BiCon..16.2627S .doi :10.1007/s10531-006-9073-2 .S2CID 6879631 . ^ Posada-Swafford, Ángela."Chilean and Antarctic Fossils Reveal the Last "Geologic Minutes" of the Age of Dinosaurs [Slide Show]" .Scientific American සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය5 April 2017 . ^ Grantham, H. S.; Duncan, A.; Evans, T. D.; Jones, K. R.; Beyer, H. L.; Schuster, R.; Walston, J.; Ray, J. C.; Robinson, J. G.; Callow, M.; Clements, T.; Costa, H. M.; DeGemmis, A.; Elsen, P. R.; Ervin, J.; Franco, P.; Goldman, E.; Goetz, S.; Hansen, A.; Hofsvang, E.; Jantz, P.; Jupiter, S.; Kang, A.; Langhammer, P.; Laurance, W. F.; Lieberman, S.; Linkie, M.; Malhi, Y.; Maxwell, S.; Mendez, M.; Mittermeier, R.; Murray, N. J.; Possingham, H.; Radachowsky, J.; Saatchi, S.; Samper, C.; Silverman, J.; Shapiro, A.; Strassburg, B.; Stevens, T.; Stokes, E.; Taylor, R.; Tear, T.; Tizard, R.; Venter, O.; Visconti, P.; Wang, S.; Watson, J. E. M. (2020)."Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material" .Nature Communications .11 (1): 5978.Bibcode :2020NatCo..11.5978G .doi :10.1038/s41467-020-19493-3 .ISSN 2041-1723 .PMC 7723057 PMID 33293507 . ^ Oehrens, E.B. "Flora Fungosa Chilena". Universidad de Chile, Santiago de Chile, 1980 ^ "Cybertruffle's Robigalia – Observations of fungi and their associated organisms" . cybertruffle.org.uk. 29 December 2018 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය9 July 2011 .^ Kirk, P.M., Cannon, P.F., Minter, D.W. and Stalpers, J. "Dictionary of the Fungi". Edn 10. CABI, 2008 ^ "Fungi of Chile – potential endemics" . cybertruffle.org.uk. 27 September 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය9 July 2011 .^ Aislinn Laing; Fabian Cambero (25 October 2020)."Polls open in Chile for historic constitutional plebiscite" . Reuters. 30 October 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය25 October 2020 . ^a b c d Hudson, Rex A., ed. (1995)."Chile: A Country Study" .GPO for the Library of Congress . 25 June 2015 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය27 February 2005 . ^ "Chile scraps Pinochet-era system" .BBC . 16 August 2005. 8 May 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය31 December 2009 .^ "President Lagos: We can make a greater effort to make yesterday's and today's trials equally just" .Chilean Government . 23 April 2008 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.^ Humberto Julio Reyes, General de Brigada (3 November 2022)."Disuasión y estrategia en la crisis de 1978" .Unofar . සම්ප්‍රවේශය22 March 2025 . ^ Álvaro Nicolás Cuadra Roos (2024).Breve historia de las fronteras de Chile (PDF) . Universidad de Chile. ^ Cristián Garay Vera (2009)."Buscando la Certidumbre. Chile, su Seguridad y sus Vecinos" .UNISCI Discussion Papers .21 .ISSN 1696-2206 . ^ González, Javier M. (21 December 2023)."Diciembre de 1978, una Navidad al borde de la guerra entre Chile y Argentina" .Nueva Tribuna . සම්ප්‍රවේශය22 March 2025 . ^ "1978: el año en que vivimos en peligro" .Interferencia . 23 December 2018. සම්ප්‍රවේශය22 March 2025 .^ "Conflicto del Beagle: las inéditas imágenes de un diciembre tenso" .La Tercera . 1 December 2018. සම්ප්‍රවේශය22 March 2025 .^ "Founding Member States" . United Nations. 4 July 2019 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය14 September 2019 .^ "Chile" . United Nations. 14 September 2019 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය14 September 2019 .^ "Election (13 May 2010) Human Rights Council" .64th Session .United Nations General Assembly . 30 June 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය28 June 2017 .^ "Chad, Chile, Lithuania, Nigeria and Saudi Arabia were elected to serve on the UN Security Council" . United Nations. 17 October 2013. 20 October 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය17 October 2013 .^a b c d e f "Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973" .Country Studies . Library of Congress. 31 March 1994. 9 July 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය21 April 2009 .^ "Almirante Julio Leiva Nuevo Comandante en Jefe de la Armada" . Ministry of Defence of Chile. 24 September 2017 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය10 January 2018 .^ "The National Fleet" . Chilean Navy. 10 June 2007 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය30 May 2014 .^ "Submarine Force" . 10 June 2007 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය14 July 2013 .^ "Carabineros de Chile" . 24 October 2007. 12 March 2012 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය13 July 2013 .^ "Chapter XXVI: Disarmament – No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons" . United Nations Treaty Collection. 7 July 2017. 6 August 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය19 August 2019 .^ "2024 Global Peace Index" (PDF) . 19 August 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත (PDF) . සම්ප්‍රවේශය16 August 2024 .^a b Ministerio del Interior (10 October 1978)."Decreto ley 2339 de 1978" . 29 January 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය28 June 2011 . ^ Ministerio del Interior (26 October 1979)."Decreto ley 2867 de 1979" . 10 September 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය20 March 2011 . ^ Ministerio del Interior (26 October 1979)."Decreto ley 2868 de 1979" . 10 September 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය20 March 2011 . ^a b Ministerio del Interior (5 April 2007)."Ley 20174 de 2007" . 10 September 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය20 March 2011 . ^a b Ministerio del Interior (11 April 2007)."Ley 20175 de 2007" . 10 September 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය20 March 2011 . ^ Instituto Nacional de Estadísticas (18 March 2008).División político-administrativa y censal, 2007 (PDF) . Instituto Nacional de Estadísticas. p. 12.ISBN 978-956-7952-68-7 සංරක්ෂිත පිටපත (PDF) . සම්ප්‍රවේශය27 February 2013 . ^ "Resutados Censo 2017" (PDF) .National Statistics Institute . 1 January 2018. 9 October 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත (PDF) . සම්ප්‍රවේශය18 January 2017 .^ "Chile flag and description" . Worldatlas.com. 18 July 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය1 August 2011 .^ "Country profile: Chile" .BBC News . 16 December 2009. 14 January 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය31 December 2009 .^ "Human and income poverty: developing countries" .UNDP . 12 February 2009 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.^ "How does the World Bank classify countries?" .World Bank . 22 May 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය8 April 2021 .^ "High-income economies ($12,616 or more)" .Country and Lending Groups . The World Bank. 1 July 2013. 18 March 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය14 September 2013 .^ "GNI per capita, Atlas method (current US$)" . Washington, D.C.: The World Bank. 1 August 2013. 21 September 2013 දිනමුල් පිටපත (xls) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය14 September 2013 .GNI-WB ^ "Chile Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption" .The Heritage Foundation (ඉංග්‍රීසි බසින්). Archived from the original on 22 June 2019. සම්ප්‍රවේශය13 November 2023 .{{cite web }}: CS1 maint: unfit URL (link )^ "Chile's accession to the OECD" .OECD . 7 May 2010. 29 August 2012 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය22 July 2016 .^ Table 4: The Global Competitiveness Index 2009–2010 rankings and 2008–2009 comparisons සංරක්ෂණය කළ පිටපත 30 ඔක්තෝබර් 2010 at theWayback Machine . The Global Competitiveness Index 2009–2010. World Economic Forum^a b c d "Mining in Chile: Copper solution" .The Economist . 27 April 2013. 15 July 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය13 July 2013 .^a b c "Chile" .The World Factbook Central Intelligence Agency . සම්ප්‍රවේශය17 February 2014 .(Archived 2014 edition) ^a b c d e f g h i j "Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973" .Country Studies . Library of Congress. 31 March 1994. 9 July 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය21 April 2009 .^ "Chile GDP – real growth rate" . Indexmundi.com. 21 February 2013. 12 June 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය13 July 2013 .^ "Chile finmin says no recession seen in 2009-report" .Reuters . 10 January 2009. 11 January 2009 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය17 December 2009 .^a b c d e "Chile: 2013 Article IV Consultation; IMF Country Report 13/198" (PDF) . IMF. 14 June 2013. 17 July 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත (PDF) . සම්ප්‍රවේශය13 July 2013 .^ "World Bank Open Data" .World Bank Open Data . 26 May 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය11 November 2023 .^ "Casen 2006 en profundidad" (PDF) .Libertad y Desarrollo . 22 June 2007. 13 January 2013 දිනමුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය22 October 2007 .^ "Panorama social de América Latina" (PDF) . ECLAC. 2010. 7 July 2011 දිනමුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය13 July 2013 .^ "Una muy necesaria corrección: Hay cuatro millones de pobres en Chile" .El Mercurio . 14 October 2007. 15 August 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය22 October 2007 .^ "Destitute no more" .The Economist . 16 August 2007. 16 October 2007 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය22 October 2007 .^ "Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social" . Fichaproteccionsocial.gob.cl. 20 November 2012. 18 May 2016 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය12 March 2013 .^ "Ficha de Protección Social – Ministerio de Desarrollo Social" . Fichaproteccionsocial.gob.cl. 15 September 2012 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය9 November 2012 .^ "The Chilean pension system" (PDF) . 12 May 2012 දිනමුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය13 July 2013 .^ "USA-Chile FTA Final Text" . Ustr.gov. 28 March 2016 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය13 July 2013 .^ "Rating: Chile Credit Rating" . 2023. 12 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත .^ Wunsch-Vincent, Sacha; León, Lorena Rivera; Lanvin, Bruno; Dutta, Soumitra (26 September 2024).Global Innovation Index 2024: Unlocking the Promise of Social Entrepreneurship World Intellectual Property Organization . p. 18.doi :10.34667/tind.50062 .ISBN 978-92-805-3681-2 සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය2024-10-06 . {{cite book }}:|website= ignored (help )^ "USGS Copper Production Statistics" (PDF) . 9 October 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත (PDF) . සම්ප්‍රවේශය11 July 2022 .^ "USGS Iodine Production Statistics" (PDF) . 25 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත (PDF) . සම්ප්‍රවේශය11 July 2022 .^ "USGS Rhenium Production Statistics" (PDF) . 21 June 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත (PDF) . සම්ප්‍රවේශය11 July 2022 .^ "USGS Lithium Production Statistics" (PDF) . 9 October 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත (PDF) . සම්ප්‍රවේශය11 July 2022 .^ "USGS Molybdenum Production Statistics" (PDF) . 9 October 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත (PDF) . සම්ප්‍රවේශය11 July 2022 .^ "USGS Silver Production Statistics" (PDF) . 15 May 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත (PDF) . සම්ප්‍රවේශය11 July 2022 .^ "USGS Salt Production Statistics" (PDF) . 9 October 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත (PDF) . සම්ප්‍රවේශය11 July 2022 .^ "USGS Potash Product ion Statistics" (PDF) . 9 October 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත (PDF) . සම්ප්‍රවේශය11 July 2022 .^ "USGS Sulfur Production Statistics" (PDF) . 9 October 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත (PDF) . සම්ප්‍රවේශය11 July 2022 .^ "USGS Iron Ore Production Statistics" (PDF) . 9 October 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත (PDF) . සම්ප්‍රවේශය11 July 2022 .^ "USGS Silver Production Statistics" (PDF) . December 20, 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත (PDF) . සම්ප්‍රවේශයDecember 23, 2024 .^ "Gold Production in Chile" . 18 October 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය11 July 2022 .^ "Gold production" .Our World in Data . 29 November 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය2024-12-17 .^ "Agriculture in Chile, by FAO" . 11 May 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය11 July 2022 .^ "Chile – OECD Data" .theOECD (ඉංග්‍රීසි බසින්). 25 November 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය2 November 2018 .^ "Algas nocivas matam mais de 4,2 mil toneladas de salmão no Chile" . 24 October 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය4 September 2022 .^ "2019 Statistical Report on World Vitiviniculture" (PDF) .International Organisation of Vine and Wine . 2019. 6 February 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත (PDF) . සම්ප්‍රවේශය7 March 2021 .^ Blanco, Hernánet al. (August 2007)International Trade and Sustainable Tourism in Chile . International Institute for Sustainable Development ^ "Conguillio National Park (Official GANP Park Page)" .national-parks.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). 26 October 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය26 October 2022 .^ Centre, UNESCO World Heritage."Historic Quarter of the Seaport City of Valparaíso" .UNESCO World Heritage Centre (ඉංග්‍රීසි බසින්). 27 January 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය22 January 2024 . ^ "Best Beaches in Chile - Sandee" .sandee.com . 4 December 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය2024-10-24 .^ "Pro|Chile – Importadores | Selección idiomas" . Prochile.us. 19 July 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය22 December 2013 .^ "Chile unveils huge Patagonia scenic route" .BBC News (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 27 September 2018. 24 November 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය24 November 2018 .^ "Data of interest 1 – National Network according to category" . 29 May 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය11 July 2022 .^ "Data of interest 3 – Red vial national de dobles calzadas por región año 2020" . 29 May 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය11 July 2022 .^ "In 2021 they will bid for roads that unite Antofagasta with Caldera and Iquique" . 13 March 2019. 23 October 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය11 July 2022 .^ "115 nuevos km de autopistas" .Plataforma Urbana . 11 July 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය11 July 2022 .^ Omnilineas."Omnilineas website" . 19 February 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය17 February 2014 . ^ "Percentage of Individuals using the Internet 2000" . International Telecommunication Union. June 2013. 9 February 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය22 June 2013 .^ Internet Assigned Numbers Authority.".cl Domain Delegation Data" .www.iana.org . 20 February 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය3 April 2024 . ^ Carlos Solar (2023).Cybersecurity Governance in Latin America: States, Threats, and Alliances . State University of New York Press.ISBN 9781438491424 ^a b "IEA – Report" . 2 February 2017 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය4 November 2020 .^ IRENA (April 2022)."Renewable Capacity Statistics 2022" (PDF) . 9 October 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත (PDF) . සම්ප්‍රවේශය8 May 2022 . ^ "Energia Renovável para a irigação no Deserto do Atacama" . 16 October 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය11 July 2022 .^ "Chile inaugura 1ª planta de energia termossolar da América Latina" . 21 March 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය11 July 2022 .^ Olefs, M.; Formayer, H.; Gobiet, A.; Marke, T.; Schöner, W.; Revesz, M. (2021-06-01)."Past and future changes of the Austrian climate – Importance for tourism" .Journal of Outdoor Recreation and Tourism . Editorial: Tourism and Climate Change – an integrated look at the Austrian case.34 : 100395.Bibcode :2021JORT...3400395O .doi :10.1016/j.jort.2021.100395 ISSN 2213-0780 . ^ "Chile" .IEA (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 1 January 2018. 18 February 2025 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය2025-02-07 .^ Climate Action Tracker (7 October 2024)."Chile" .climateactiontracker.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). 7 February 2025 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය2025-02-07 . ^ "Anuario Estadísticas Vitales 2003" . Instituto National de Estadísticas. 1 May 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය30 May 2008 .^ "Chile: Proyecciones y Estimaciones de Población. Total País 1950–2050" (PDF) . Instituto National de Estadísticas. 30 December 2009 දිනමුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.^ Lizcano Fernández, Francisco (August 2005)."Composición Étnica de las Tres Áreas Culturales del Continente Americano al Comienzo del Siglo XXI" [Ethnic Composition of the Three Cultural Areas of the American Continent at the Beginning of the 21st Century].Convergencia (ස්පාඤ්ඤ බසින්).12 (38): 185–232. 22 September 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය23 November 2020 . ^ "Chile - Indigenous, Mestizo, European | Britannica" .www.britannica.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2024-12-10. 4 December 2024 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය2024-12-11 .^ Valenzuela, C. (1984). "Marco de referencia sociogenético para los estudios de Salud Pública en Chile" [Sociogenetic reference limits for public health studies in Chile].Revista Chilena de Pediatría (ස්පාඤ්ඤ බසින්).55 (2): 123–127.PMID 6473850 .S2CID 162443939 . ^ Vanegas L, Jairo; Villalón C, Marcelo; Valenzuela Y, Carlos (May 2008)."Ethnicity and race as variables in epidemiological research about inequity" .Revista médica de Chile .136 (5): 637–644.doi :10.4067/S0034-98872008000500014 PMID 18769813 . ^ Cruz-Coke, Ricardo (1994)."Genetic epidemiology of single gene defects in Chile" .Facultad de Medicina de la Universidad de Chile .31 (9). Santiago de Chile: 702–706.doi :10.1136/jmg.31.9.702 .PMC 1050080 PMID 7815439 . ^ "Estudio genético en chilenos muestra desconocida herencia africana | El Dínamo" . Eldinamo.cl. 19 August 2013. 6 July 2014 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය22 December 2013 .^ Godinho, Neide Maria de Oliveira (2008).O impacto das migrações na constituição genética de populações latino-americanas The impact of migration on the genetic makeup of Latin American populations ] (Thesis) (පෘතුගීසි බසින්). 12 November 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය23 November 2020 . ^ Homburger, Julian; et al. (2015)."Genomic Insights into the Ancestry and Demographic History of South America" .PLOS Genetics 11 (12). 1005602.doi :10.1371/journal.pgen.1005602 PMC 4670080 PMID 26636962 . ^ "5.2.6. Estructura racial" .La Universidad de Chile . 16 October 2007 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය26 August 2007 .Main page සංරක්ෂණය කළ පිටපත 16 සැප්තැම්බර් 2009 at theWayback Machine )^ "Informe Latinobarómetro 2011" . Latinobarometro.org. 13 January 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය13 July 2013 .^ "Encuesta CEP, Julio 2002" (ස්පාඤ්ඤ බසින්). July 2002. 29 April 2013 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය18 May 2012 .^ "ILOLEX: submits English query" . Ilo.org. 9 January 2004. 25 December 2009 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.^ "Chile's Supreme Court Upholds Indigenous Water Use Rights" .The Santiago Times . 30 November 2009. 3 March 2010 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය2 March 2010 .^ "Osasuna Saila - Eusko Jaurlaritza" .Euskadi.eus (Basque බසින්). 10 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය1 April 2021 .{{cite web }}: CS1 maint: unrecognized language (link )^a b c d Waldo Ayarza Elorza."De los Vascos, Oñati y los Elorza" (PDF) . pp. 59, 65, 66. 19 August 2013 දිනමුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය13 July 2013 . ^a b c Salazar Vergara, Gabriel; Pinto, Julio (1999)."La Presencia Inmigrante" .Historia contemporánea de Chile: Actores, identidad y movimiento. II .Lom Ediciones . pp. 76–81.ISBN 978-956-282-174-2 සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය14 July 2013 . ^ "Memoria presentada al Supremo Gobierno por la Comision Central del Censo" (PDF) (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 1907. 19 September 2009 දිනමුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය13 February 2013 .^ Parvex, R. (2014)."Le Chili et les mouvements migratoires" .Hommes & Migrations (Nº 1305): 71–76.doi :10.4000/hommesmigrations.2720 සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය21 July 2020 . ^ Jorge Sanhueza Aviléz."Historia de Chile: Otros Artículos. Británicos y Anglosajones en Chile durante el siglo XIX" . Biografía de Chile. 12 November 2020 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය16 March 2012 . ^ Victoria Dannemann."Alemanes en Chile: entre el pasado colono y el presente empresarial" . Deustche-Welle. 1 May 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය21 July 2020 . ^ "Inmigración a Chile" . Domivina. 2 July 2015 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.^ "entrevista al Presidente de la Cámara vasca" . Deia.com. 22 May 2008. 11 May 2009 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.^ "Chile: Palestinian refugees arrive to warm welcome" . Adnkronos.com. 7 April 2003. 24 November 2017 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය29 October 2009 .^ "500,000 descendientes de primera y segunda generación de palestinos en Chile" . Laventana.casa.cult.cu. 22 July 2009 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය13 July 2013 .^ Ghosh P."Arabs in the Andes? Chile, The Unlikely Long-Term Home of a Large Palestinian Community" .International Business Times . 23 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය29 September 2017 . ^ Estimación de Población Extranjera en Chile, al 31 de diciembre de 2019 සංරක්ෂණය කළ පිටපත 4 මැයි 2022 at theWayback Machine , del Departamento de Extranjería y Migración (DEM) del Instituto Nacional de Estadísticas de Chile (INE), pp. 21. Retrieved 29 Juny 2020.^ "Chile: Moving Towards a Migration Policy" . Migrationinformation.org. 15 February 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය1 August 2011 .^ Landaburu, Juan (24 June 2007)."El debate sobre la inmigración ilegal se extiende a la región" .La Nación මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය31 December 2008 . ^ "Chilean Election Unlikely to Halt New Barriers to Immigration" .Global Risk Insights . 20 November 2021. 21 November 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය21 November 2021 .^ "List of Chilean cities" . Observatorio Urbano, Ministerio de Vivienda y Urbanismo de Chile. 4 March 2016 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.^ Chile: Ciudades, Pueblos, Aldeas y Caseríos 2005 , Instituto Nacional de Estadísticas – June 2005.^ "Chile" .The World Factbook Central Intelligence Agency . සම්ප්‍රවේශය29 January 2017 .(Archived 2017 edition) ^ "Resultados XVIII Censo de Población" (PDF) . 2012. 15 April 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත (PDF) .^ H., Smith, Brian (2014).The Church and Politics in Chile Challenges to Modern Catholicism . Princeton University Press.ISBN 978-1-4008-5697-8 OCLC 1170509102 . {{cite book }}: CS1 maint: multiple names: authors list (link )^ "Population 15 years of age or older, by religion, region, sex and age groups. (censused population)" (PDF) (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 7 September 2015. 7 February 2017 දිනමුල් පිටපත (.pdf) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය23 March 2018 .^ 7,853,428 out of 11,226,309 people over 15 years of age."Population 15 years of age or older, by religion, administrative division, sex and age groups" (PDF) .Censo 2002 (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 19 May 2006 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත (PDF) . සම්ප්‍රවේශය1 March 2014 . ^a b c d "Chile" .International Religious Freedom Report . United States Department of State. 19 September 2008. 4 April 2023 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය22 May 2019 .^ "Track semanal de Opinión Pública" [Weekly Public Opinion Track](PDF) (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 7 September 2015. 7 February 2017 දිනමුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය11 December 2018 .^ Purushotma, Shastri (6 December 2017)."Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile" .HuffPost සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය5 August 2021 . ^ Purushotma, Shastri (6 December 2017)."Breathtaking Baha'i Temple Rises in Chile" .HuffPost සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය21 February 2019 . ^ Bill Kte'pi, "Chile", in Robert E. Emery,Cultural Sociology of Divorce: An Encyclopedia, Volume 1 (London: Sage, 2013), 266–68. books.google.com/books?id=wzJdSIfeeTQC&pg=PA266ISBN 9781412999588 ^ "Hola, Luther" .The Economist . 6 November 2008. 10 December 2008 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.^ Andrea Henríquez (31 October 2008)."Los evangélicos tienen su feriado" . BBC Mundo. 25 June 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය17 December 2009 . ^ "Patron Saints: 'C' . Catholic Online. 9 April 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය28 June 2012 .^ "Las fechas del proceso de Canonización del Padre Hurtado" (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 22 January 2008 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය9 January 2008 .^ Montrul, Silvina. El Bilinguismo En El Mundo Hispanohablante. Hoboken: John Wiley & Sons Inc, 2013. p. 249 ^ "Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973" .Country Studies . Library of Congress. 31 March 1994. 9 July 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය21 April 2009 .^ "Ethnologue report for Chile" . Ethnologue.com. 3 February 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය1 August 2011 .^ Oliver Zoellner."Oliver Zoellner | Generating Samples of Ethnic Minorities in Chile" . Research-worldwide.de. 2 December 2009 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය17 December 2009 . ^ "Repeat after me: Hello, my name is" . Globalpost.com. 11 August 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය22 February 2010 .^ Sáez Godoy, Leopoldo (2005)."Anglicismos en el español de Chile" [Anglicisms in Chilean Spanish].Atenea (Concepción) (ස්පාඤ්ඤ බසින්) (492): 171–177.doi :10.4067/S0718-04622005000200010 ^ "¿Cuál es la cotización legal para salud de un trabajador activo y en qué plazo deben ser declaradas y pagadas?" .supersalud.gob.cl .Superintendence of Health . 26 September 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය26 September 2021 .^ "Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank" .Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels (ඉංග්‍රීසි බසින්). 25 February 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය2024-12-13 .^ "Chile" .UNESCO International Centre for Technical and Vocational Education and Training . TVET Country Profiles. 29 April 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය29 April 2014 .^ "Mensualidad de los colegios con los mejores puntajes en la PSU supera los mil" . Emol.com. 30 December 2013. 19 July 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය18 July 2014 .^ "Program in Chile | Yale Law School" . Law.yale.edu. 24 December 2013 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය22 December 2013 .^ "Valdivia Chile" . Allsouthernchile.com. 19 September 2009 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය1 August 2011 .^ "Latin America :: Chile" . Global Adrenaline. Archived from the original on 11 July 2011. සම්ප්‍රවේශය1 August 2011 .{{cite web }}: CS1 maint: unfit URL (link )^ "Learning About Each Other" . Learnapec.org. 29 April 2011 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය1 August 2011 .^ "Chile Foreign Relations" . Country-studies.com. 8 July 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය1 August 2011 .^ "Memoria Chilena" . Memoriachilena.cl. 12 January 2009 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය6 December 2008 .^ Martinez, Jessica."Top Cultural Celebrations and Festivals in Chile" .USA Today . 8 May 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය27 September 2013 . ^ "Un mapa por completar: la joven poesia chilena – ¿Por qué tanta y tan variada poesía?" . Uchile.cl. 10 May 2020 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය17 December 2009 .^ "Latin American Herald Tribune – Isabel Allende Named to Council of Cervantes Institute" . Laht.com. 30 April 2011 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය14 November 2010 .^ Grossman, Lev (10 November 2008)."Bolaño's 2666: The Best Book of 2008" .Time . 15 November 2008 දිනමුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය28 April 2010 .^ Sarah Kerr (18 December 2008)."The Triumph of Roberto Bolaño" .The New York Review of Books . 4 March 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය20 February 2010 . ^ Wood, James (15 April 2007)."The Visceral Realist" .The New York Times . 11 April 2009 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය1 April 2010 . ^ Maria Baez Kijac (2003).The South American Table: The Flavor and Soul of Authentic... ISBN 978-1-55832-249-3 සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය14 July 2013 . ^ Whole paragraph same as in Ravi Jyee et al., eds., World Encyclopaedia of American Countries, vol. 1 New Delhi: Afro-Asian-American Chamber of Commerce Occupational Research and Development, 2016. 179–80.http://164.100.47.193/Ebooks/Writereaddate/52_2017.pdf සංරක්ෂණය කළ පිටපත 3 පෙබරවාරි 2020 at theWayback Machine ^ "The strongest National League in the World 2011" .IFFHS . 5 November 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය18 April 2012 .^ "Día del patrimonio cultural" .chileatiende.gob.cl/ . 14 May 2019. 20 June 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින්සංරක්ෂිත පිටපත . සම්ප්‍රවේශය13 May 2020 .
පිළිගත් ස්වෛරී රාජ්‍යයන්
ස්වෛරී නොවන භූමි ප්‍රදේශ (බාහිර)
ස්වෛරී නොවන භූමි ප්‍රදේශ (අභ්‍යන්තර)
.svg)
.svg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
%2c_administrative_divisions_-_en_-_colored_2018.svg)
_(2).jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
