Amnni ad icqqa ad t tfhmt ! Amnni ad gis kra n iwaliwn nna ur iẓḍaṛ yan ad tn ifhm iɣ ur issin ɣ umawal iẓlin n tutlayt Taclḥiyt tatrart. Mad igan afssay ? Fad ad tfhmt mad gis illan tzḍartad tawst i yixf nnk s umawal lli illan ɣ izddar akkʷ n tasna. Iɣ t ur tufit, tzḍartad nn taggʷt ɣimawaln d isgzawaln.
Jubitir nɣJupitir nɣAdanbala (akrraj:) iga yan umtiwg lli kullu imqqurn ɣunagraw anafuk, s ubddur imqqurn s 2,5 f imtiwgn ann iɣaman munn, macc ar ittɣama iga ɣar yan zzɣ ifḍ ɣ ubddur ntfukt.
Amtiwg n Udanbala iga amtiwg lli bahra immrwasn d tfukt ɣ tnɣa nns. waxxa txṣṣa tuqqna ns n uhidrujin a ttimɣur s 75 n tkklit f ma ttga ɣilad afad ad ig itri, d ixṣṣa a yimɣut ɣar s 13 n tkklit i ujdr n udyutiryum afad ad ig aguzzal admman.
Ar ittnnḍ udanbala uggar n kra igat amtiwg yaḍni, s umntil n wannḍ ad ar ttilin kra n ijawwan iggutn ɣ tsna nns, d maya d a immntiln ɣ uddnki n n tigniwt zzɣ tasgiwin ku tasga tṭṭaf aklu nns. zund tandiwin d ijawwan inmgaln n ijawwan ilɣuɣn.
Iṭṭaf umtiwg n udanbala azwil n ayyurn i kullu imqqurn ɣ unagraw nɣ ar lkkmn ar 79 n wayyur macc mẓẓin kigan abla kkuẓ ad igan ayyurn imqqurn assaɣ nnsn: galilu - uṛuba - janimid - kalistu, d iga janimid ayyur amqqran kullu ɣ unagraw anafuk d ittugr akk° amtiwg n uzwaq.
Ɣ 1610, yufaGalili kkuẓ n iyyurn mqqurnin ittdwwarn f Jubitir. Ismma asn "Imtiwgn imidisiyn" fad ad yall ssiɛr i igldunn n twja n Midisis. Tga tuniẓt akk iwzarn n kra n wayyur yaḍn ur igi win Akal. Ganimid iga ayyur akk mqqur ɣ ubddur anafuk, iṭṭaf 5 262 km ɣ waqqa. Caliṣṭu, iṭṭaf 4 821 km, illa ɣunct nAzwaq. Iyu d Urupa ṭṭafn yat tiddi irwasn i tinWayyur n wakal. Ayyur wiss smmus iga t Amalṭi, tiddi nns ur tzri 262 km. Kraḍ ɣ wayyurn ad igaliliyn (Iyu, Urupa d Ganimid) qrrbn bahra i Jubitir.
Ahidrujin igan imṭṭi nttan ad igan amnhaḍ f igr amqqran n umtiwg ad, idusn s mraw n tikkal f wakal, d udwas n usfaylu amɣnaḍisan idusn s ma ilkkmn ar 20.000 n tkklit f asfaylu n wakal.