| Vlado Dapčević | |
 Vlado Dapčević | |
| Biografija | |
|---|---|
| Datum rođenja | 14. jun1917. |
| Mesto rođenja | Ljubotinj, kodCetinja, Kraljevina Crna Gora |
| Datum smrti | 12. jula2001. |
| Mesto smrti | Brisel,Kraljevina Belgija |
| Državljanstvo | SR Jugoslavija |
| Narodnost | Crnogorac |
| Veroispovest | ateista |
| Politička partija | Partija rada Ranije: Komunistička partija Jugoslavije |
uredi  | |
Vladimir – Vlado Dapčević (1917 —2001), revolucionar, učesnikNarodnooslobodilačke borbe,potpukovnikNOVJ, a nakon rata pristalica RezolucijeInformbiroa i politički zatvorenik uSFRJ.
Bio je mlađi brat narodnog herojaPeka Dapčevića.
Da bi se razumjela sva ta moja djelatnost i, kako će možda nekome izgledati, nevjerovatna i glupa tvrdoglavost i neprekidno suprotstavljanje svima i svakome - neko će možda i pomisliti da sam bio neka vrsta luđaka ili slično - želim na kraju da kažem da su moji postupci ipak bili racionalni i da su se uvijek zasnivali na mojim idejnim i političkim ubjeđenjima. Čitavog života sam se trudio da ostanem dosljedan onome u šta vjerujem, bez obzira na posljedice po mene.[1]
Rođen je14. juna1917. godine u selu Ljubotinju, kodCetinja. Potiče iz činovničke porodice. Gimnaziju je pohađao na Cetinju, ali je zbog organizovanja štrajka učenika, isključen iz škole.
1933. godine, sa šesnaest godina, postaje članSKOJ-a, a iste godine je, zbog širenjakomunističkih ideja, prvi put uhapšen. UKPJ je primljen1934. godine.
Godine1935. učestvuje u velikim partijskim demonstracijama i tuči sa policijom, zbog čega biva uhapšen. U zatvoru je proveo mesec dana. Školovanje nastavlja uPodgorici,Nikšiću iPrizrenu, ali svuda biva isključen iz škole. Na kraju je, zbog komunističke aktivnosti, isključen iz svih škola uKraljevini Jugoslaviji. Zbog zasluga na organizovanju partijskih ćelija izabran je za organizacionog sekretara Pokrajinskog komiteta SKOJ-a za Crnu Goru, Boku, Sandžak, Kosovo i Metohiju.[1]
Usled policijske provale uKPJ, tokom1936. godine, dolazi do masovnog hapšenja članova partije. Pokrajinski komitet u Crnoj Gori na to uzvraća organizovanjem demonstracija, gde dolazi do ozbiljnih sukoba s policijom. U tim sukobima gine 12 demonstranata, dok ih je pedesetak ranjeno, a skoro 400 pohapšeno. Posle direktive partije da se obustave sukobi, Vlado se predao policiji. U zatvoru uSarajevu provodi skoro četiri meseca kada su, zbog pritiska međunarodne javnosti, skoro svi pušteni na slobodu.
U toj provali su pale organizacije koje su bile vezane za one koji su bili pohapšeni. Ja sam dobio zadatak da stvaram nove organizacije i učvršćujem postojeće. Nastavili smo sa radom kao da provale nije ni bilo. Išao sam noću od sela do sela, krili su me članovi partije, hranili me.[1]
Početkom1937. godine postavljen je za organizacionog sekretara MK KPJ za Cetinje. Prijavljuje se, kao dobrovoljac, za odlazak uŠpaniju, ali policija otkriva i hapsi veliku grupu dobrovoljaca.
Odmah sam se uključio u rad partijske organizacije i u žestoke i krvave borbe koje su se u to vrijeme vodile. Ne samo sa policijom. Sa ljotićevcima. Vama je danas teško to čak i da shvatite. Ispričaću ti samo djelić toga. Poslije dugih čarki i kavgi upadoše, jednom, ljotićevci na Tehnički fakultet. Naoružani. Svaki je nosio i po dva pištolja. Dao im Masalović, šef Nedićevog kabineta, a kasnije komandant srpske državne straže, da ubijaju komuniste na Univerzitetu. Bilo ih je nešto oko četrdeset. Htjeli su da izađu na balkon, održe govoranciju i, onda, da razlupaju one jevrejske radnje u Aleksandrovoj ulici, sada Bulevaru revolucije. Ja sam, baš u tom momentu, govorio studentima. Bilo je to na izlazu iz aule. Čim su me vidjeli, pucali su na mene. I danas stoje rupe u onom mermernom zidu. Oni navališe sa pištoljima, a mi sa tehničarskim stolicama. Raniše jednog Vukadinovića u ruku, i ovi moji se pokolebaše. Pokušali smo, prvo, da prođemo kroz glavna vrata, ali oni otvoriše paljbu na nas. Gore, na spratu, bio se zabarikadirao studentski akcioni odbor i na ljotićevce odozgo bacao gvozdene klupe. U jednom trenutku, vidim, šunjaju se dvojica prema zidu, zafrljačim stolicu i pogodim ih. Ali, stolica teška, bukova, pa me zanese i ja malo izađoh iz zaklona. U onom magnovenju, pogledam lijevo, vidim drugog kako se šunja. Otvori vatru na mene. Metak me pogodio ispod jagodične kosti, prošao iznad nepca i ulećeo u grlo.[1]
Vlado tek1939. godine dobija dozvolu da polaže maturu uKotoru. Te godine upisuje se na Tehnološki fakultet uBeogradu.
Na Univerzitetu se uključuje u borbu za odbranu autonomije Univerziteta, kao i na organizovanju partijskih ćelija među studentima i radnicima. U jednoj od borbi sa ljotićevcima na Fakultetu je ranjen u glavu vatrenim oružjem.[1] Učestvovao je na velikim studentskim demonstracijama decembra 1939. godine, kada je četrnaest drugova poginulo.[1] Sutradan je govorio na komemorativnom skupu na fakultetu, tokom kojeg je ponovo došlo do tuče sa ljotićevcima.[1]
Tokom1940. godine učestvuje u radu plenuma Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru. Prema Vladovoj oceni, već tada su "počele neke intrige, karijerizam, neke svinjarije kojesu mene prosto zaprepašćivale."[1] Zatim po zadatku odlazi uBoku kotorsku, gde radi na stvaranju novih partijskih organizacija. Zbog frakcijskih borbi unutar KPJ, dolazi do raspuštanja Okružnog komiteta KPJ za Cetinje, čiji je Vlado bio član.
Za vreme bombardovanja6. aprila1941. godine Vlado se nalazio uBeogradu. Odatle se prebacuje uCrnu Goru, gde učestvuje u partijskom radu na organizovanju ustanka. Aktivno učestvujeTrinaestojulskom ustanku naroda Crne Gore. Kao borac Lovćenskog bataljona učestvovao je u napadu naPljevlja.
U jesen1941. godine, Vlado se usprotivio direktivi Partije o vraćanju određenog broja boraca kućama, zbog čega je isključen izKPJ. Zajedno sa borcima Lovćenskog bataljona učestvuje u formiranjuPrve proleterske brigade, kada postaje borac njenog Prvog (lovćenskog) bataljona. PosleIgmanskog marša i dolaska uFoču, početkom1942. godine, ponovo je primljen u Partiju i postavljen zapolitičkog komesara Drinskogdobrovoljačkog odreda.
Sredinom1942. godine postavljen je za komandanta Prve čete Prvog (lovćenskog) bataljona Prve proleterske. Zbog kritičkih istupa ponovo je isključen iz Partije. Kao komandir desetine bombaša učestvuje u nizu akcija, sve do ranjavanja krajem1942. godine.
Učestvuje uborbama na Neretvi iSutjesci, nakon kojih je ponovo primljen uKPJ i postavljen za političkog komesaraSedme krajiške brigade. U prvoj polovini1944. godine postavljen je za političkog komesara Oficirske škole priVrhovnom štabu, a zatim za komesaraDesete krajiške divizije NOVJ. Iz rata izlazi u činupotpukovnika.
Posle rata je postavljen za nastavnika na Višoj partijskoj školi, a potom1947. godine za načelnika UpraveJugoslovenske armije za agitaciju i propagandu.
Učestvuje naPetom kongresu KPJ, jula1948. godine, uBeogradu. Prihvatajući RezolucijuInformbiroa, pokušao je da pobegne iz zemlje, sageneralimaArsom Jovanovićem iBrankom Petričevićem. Bekstvo je osujećeno i, tom prilikom na granici saRumunijom, gine načelik Generalštaba JAgeneral Arso Jovanović. Vlado uspeva da pobegne i jedno kratko vreme se krije uBeogradu, da bi, pri ponovnom pokušaju bekstva prekomađarske granice, bio uhapšen.
Tad se dogodila jedna vrlo zanimljiva stvar. Kad su isljednici završili posao, materijal protiv nas dali su vrhovnom vojnom tužiocu i Vrhovnom vojnom sudu radi podizanja optužnice. Međutim, oni odgovoriše da u svemu tome nema elemenata krivičnog djela, da su to partijske pobune i prekršaji i da za to možemo biti samo partijski kažnjeni. Predsjednik suda je bio general Krdžić, a tužilac Veljko Žižić. Kad su ovi odbili, pozvali su njihove zamjenike Lakovića i Lakića. I oni su odbili. Sve su ih pohapsili i poslali na Goli otok. Zamisli, koliko su ti ljudi tada bili hrabri![1]
U istražnom zatvoru uGlavnjači i Banjici je proveo 22 meseca, a1950. godine je osuđen na dvadesetogodišnju robiju. Od juna1950. do6. decembra1956. godine nalazio su u logorima Stara Gradiška, Bileća iGoli otok. U zatvoru su prema Dapčeviću i drugim pristalicama Informbiroa primenjivane najteže metode mučenja, uključujući "špalir", linč i zloglasno "špansko plivanje".[1] U Gradiški, na prinudnom radu, šefovi su im bili zarobljene i osuđene ustaše. Medu njima i koljači osuđeni na po dvadeset godina zatvora.[1]
Tu Gradišku pamtim kao tri mjeseca neopisivih muka, tortura i ponižavanja kakva čovječanstvo sigurno ne pamti. [...] Svakakve muke u staroj Jugoslaviji sam bio prošao, kao i kasnije na Golom otoku, ali od tih muka ništa strašnije nema.[1]
Po izlasku sa robije, zbog pretnje novim hapšenjem,1958. godine, beži s grupom drugova uNR Albaniju. U Albaniji među emigrantima izbija sukob oko puteva dalje borbe. Vlado je želeo da borbu nastavi uJugoslaviji, dok se većina odlučila za odlazak uSSSR. Posle nekoliko meseci neizvesnosti, albanske vlasti ih upućuju u SSSR.
Po dolasku uSovjetski Savez emigrantima je ponuđeno da nastave školovanje ili da prihvate odgovarajući posao, što je Vlado odbio i nastavlja sa političkim radom. Organizuje snažnu propagandu uoči Konferencije komunističkih partija uMoskvi,1961. godine. Konferencija usvaja Rezoluciju kojom seSavez komunista Jugoslavije, osuđuje kao revizionistička i antimarksistička partija.
Prilikom izbijanjaKubanske krize,1962. godine, Vlado je među organizacijom organizovao dobrovoljce za odlazak naKubu. Iako su Kubanci odobrili vize, sovjetske vlasti nisu dozvolile dolazak dobrovoljaca. Posle 22. Kongresa Komunističke partije Sovjetskog Saveza (KPSS), Vlado je podržao stavalbanskih i kineskih komunista u sukobu s KPSS-om, zbog čega je ozbiljno ugrozio svoj dalji opstanak uSSSR-u.
Živeći uOdesi tokom1964. i1965. godine radio je na doktorskoj tezi o istoriji jugoslovenskog radničkog pokreta. Početkom1965. godine pokušava da ode kao dobrovoljac uVijetnam, ali ga sovjetske vlasti sprečavaju.SSSR napušta1965. godine i odlazi u zapadnu Evropu.
Da bi preživeo, boraveći uBelgiji,Švajcarskoj iHolandiji, radi najteže fizičke poslove. Istovremeno pokušava da među jugoslovenskom ekonomskom emigracijom razvije politički rad, ali ne postiže neki uspeh. Policija ovih zemalja ga više puta hapsi proteruje iz jedne zemlje u drugu. Tek mu1969. godineBelgija odobrava stalni boravak. Iz Belgije se povezuje sa marksističko-lenjinističkim partijama zapadne Evrope i učestvuje u njihovom radu.
Zakon se poštovao uonoj Jugoslaviji, a uovoj se uopšte ne poštuje. Jesam li ja dvadeset dva i po mjeseca bio pod policijskom istragom četrdeset osme?! Jesam li sad bio četiri i po mjeseca pod policijskom istragom?![1]
Saradnjom jugoslovenske i rumunske policije, uhapšen je1975. godine uBukureštu. UJugoslaviji je osuđen na smrt, ali mu je kazna zamenjena za 20 godina zatvora. Držan je u potpunoj izolaciji.[1]
Juna1988. godine pušten je izPožarevačkog zatvora i proteran iz Jugoslavije. Po ukidanju zabrane povratka, Vlado se septembra1990. godine vratio uSFRJ. U brojnim intervjuima i javnim nastupima ukazivao je na opasnost izbijanja rata i raspada Jugoslavije.
Nepunu godinu dana nalazio se na čelu novoformirane KPJ, ali se zbog njegove odlučne borbe protiv nacionalizma u Partiji, ova partija raspala. Vlado je27. marta1992. godine osnovaoPartiju rada. Za vreme ratnih zbivanja na području bivše Jugoslavije, aktivno se angažovao na jačanju antinacionalističke svesti u pravcu zaustavljanja rata, pri čemu oštricu svoje borbe usmerava prozivanjemMiloševićevog režima.
Umro je12. jula2001. godine uBeogradu.
Čitava Vladina porodica je učestvovala uNOB-u, braćaPeko i Milutin, kao i sestra Danica. Brat Milutin i sestra Danica, su se kao i Vlado,1948. godine, izjasnili zaInformbiro, te doživeli sličnu sudbinu.
Radio Televizija Beograd je aprila1987. godine sa njim snimila intervju u KP domu Požarevac. Emisija je neko vreme bila zabranjena za prikazivanje.[1][1]
Njegov lik se pojavljuje u televizijskoj serijiSave MrmakaČetrdeset osma - Zavera i izdaja snimljenoj1988. godine u kojoj ga je igrao glumacIvan Šebalj.[2]
Svoj životni put je u Briselu1989. godine ispričao novinaru BorbeSlavku Ćuruviji koji je na osnovu tih iskaza objavio knjigu Ibeovac - Ja, Vlado Dapčević.[1]
1991. godine gostovao je u emisiji Klub 91Televizije Sarajevo kao predsednik Komunističke partije Jugoslavije.[3]
1998. godine dao je intervju za podgoričku televizijsku stanicu Blue Moon.[4]