Tranzicijska ekonomija jeekonomija koja se mijenja iz jednog oblika u drugi, a pojam se najčešće povezuje s prijelazom socijalističkecentralizirane, planske ekonomije utržišnu ekonomiju, odnosno prijelaz socijalističke tržišnesamoupravne privrede ukapitalističku.[1]
Tranzicijske ekonomije prolaze kroz set strukturalnih transformacija s ciljem razvijanja institucija kompatibilnih s tržišnom ekonomijom. Među te transformacije spada iekonomska liberalizacija, temeljem koje se cijene određuju stanjem na tržištu, a ne od strane neke centralne institucije. Uz to, dolazi do ukidanja trgovinskih barijera, postoji inicijativa za osnivanjem privatnih kompanija, državne i društvene kompanije prolaze kroz proces privatizacije te dolazi do stvaranjafinancijskog sektora koji je zadužen za osiguravanje makroekonomske stabilnosti i kretanje privatnogkapitala.[2]
Ovi procesi se provode uNR Kini, zemljama bivšihSovjetskog Saveza iSFR Jugoslavije, ali i drugim zemljama bivšegIstočnog bloka, kao i u nekim zemljamaTrećeg svijeta.
Reforma planskih socijalističkih ekonomskih sistema bila je usredsređena na promene nekih ili svih elemanata tog sistema.[3] Obično se termin „tranzicija” koristi za period 1980–ih kroz 2000–ih, odnosno za ekonomsku i političku tranziciju ubivšem Varšavskom Paktu, [SFRJ] iAlbaniji za vremeEnvera Hodže.[4] Kada je reč oprivatizaciji nekih preduzeća u tipičnim tržišnim ekonomijama, obično se upotrebljavaju termini „privatizacija” ili „deregulacija”[5] Kada se, pak, radi o pukom reformisanju socijalističkih ekonomija radi poboljšanja funkcionisanja postojećeg sistema, obično se koristi termin „organizaciona reforma”. Odatle možemo idvojiti tri „modela” tranzicija ili reformi koja su postojala u socijalističkim državama: poboljšanja planiranja, promena organizacionih aranžamana i decentralizacije (privatizacije) svojine.[6]
- Poboljšanje planiranja: Model počiva na pretpostavci da problemi ekonomskih performansi proističu iz toga što planiranje nije usavršeno ali da se to može ispraviti primenom sofisticiranije kompjuterske tehnologije. Informacioni kanali služe zarad poklapanja podsticaja od centra sa merljivim ekonomskim performansama nekog preduzeća. Primer:„Tehnokratski period” 1960–ih i 1970–ih u SFRJ.
- Organizaciona reforma: Predstavlja uvođenje intermedijarnih organizacija u organizacionu hijerarhiju. Počiva na uviđaju da problem proizlazi iz udaljenosti centra od preduzeća. Kao rešenje nudi stvaranje organizacija (agencija, saveta, sindikata, filijala...) između centra i preduzeća. Moguće je izvesti vertikalno (stvaranjem regionalnih grana) ili horizontalno (stvaranjem stepenaste uprave).
- Decentralizacija (Privatizacija): Najšira kategorija reformi socijalističkih ekonomija. Predstavlja sve od prenosa ovlašćenja za odlučivanje i odgovornosti uokviru ekonomije, sve do prenosa vlasništva nad samom svojinom u celoj ekonomiji.
U kontekstu tranzicija, decentralizacija podrazumeva pojam„masovne privatizacije”, u kojem dolazi do ukidanja narodne ili socijalne svojine, prenosa kontrole javne svojine u rukama državne i pretvaranja prethodnih tipova svojine u „državnu svojinu”.[7] Ovo se može učiniti na više načina. U jednostavnijoj tipologiji, implementacija odgovara na dva pitanja:[8]
- „Da li su deonice transferirane novčanim sredstvima (akcijama) ili su podeljene drugim mehanizmima (vaučerski pristup)?”
- „Da li u transferu deonica mogu učestvovati samo entiteti (zaposleni i upravnici) sa ranijim vezama tog preduzeća (interna privatizacija) ili je transfer deonica otvoren putem drugih mehanizama (npr. javnim tenderima) svim zainteresovanim entitetima (eksterna privatizacija)?”
- ↑Feige, Edgar L. (1994). „The Transition to a Market Economy in Russia: Property Rights, Mass Privatization and Stabilization”. u: Alexander, Gregory S.; Skąpska, Grażyna. A Fourth way?: privatization, property, and the emergence of new market economics. Routledge. str. 57–78. ISBN 978-0-415-90697-5. Arhivirano iz originala na datum 2012-04-15. Pristupljeno 2021-11-06.
- ↑Feige, Edgar L. (1991). „Perestroika and Ruble Convertibility”. Cato Journal (Cato Institute) 10 (3). Arhivirano izoriginala na datum 28 March 2011. Pristupljeno 2011-07-03.
- ↑Dhanji, F. i B. Milovanović: Privatisation in East and Central Europe: Objectives, Constraints, and Models of Divetiturem Country Economics Department The World Bank. 1990. pp. 2-3
- ↑Gabriel Roth, The Private Provision of Public Services in Developing Countries (Oxford University Press, Oxford, 1987).
- ↑Jeremy Richardson (ed.), Privatisation and Deregulation in Canada and Britain (Aldershot, Brookfield, Vermont, 1990).
- ↑F. Pryor, "Economic Systems of Developing Nations", Comparative Economic Studies 48. (2006), pp. 77-99.
- ↑Gerard Roland, Transition and Economics (MIT Press, Cambridge, Massachusets, 2000), Chapter 12.
- ↑Milanović, B.: Privatisation in Post-Communist Societies, World Bank, 1990.
