Tkanje jetehnološki proces izradetkanina uzajamnim preplitanjem (podpravim kutem) od najmanje dva sistemaniti, od kojih jedan ide uzduž tkanine (osnova), a drugi po širini tkanine (potka).[1]
Raznovrsnim ukrštanjem ova dva sistema nastaju tkanine različitih osobina, izgleda, struktura i veličina .[1]
Načelno postoje tri osnovne forme tkanja; platno, keper i saten. Za maštovita tkanja kao što su,baršun,žakard, dobi, leno, potrebni su kompliciranijirazboji sa specijalnim dodatcima.[1]
Način na koji se niti upleću određuje vrstu tkanja. Neki efekti postižu se izboromniti ili kombinacijompređe.[1]
Shematski prikaz osove i potke
Tehnika tkanja s vremenom se mijenjala i razvijala, ali je u osnovi princip rad i
a takozvanih - listovnihrazboja ostao isti. Određeni broj nitipređe osnove namotan je navaljak (vratilo osnove), sa kojeg se niti dovode u horizontalni položaj pa se zatim u skladu suzorkom provlače kroz rupice najmanje dvažičana okvira – listova (uvođenje osnove). Tako se za izradu tkanine u platnenom vezu narazboju sa dva lista, svaka neparna nit naizmjenično uvodi u prvi list, a svaka parna u drugi. Takvim preplitanjem se uz istovremeno spuštanje jednog i podizanje drugoga lista, po cijeloj širini osnove formirao - zijev (tunel).[2]
Za razliku od tog na jednostavnom horizontalnomrazboju, se to izvodi naizmjeničnim pritiskom lijeve i desnenoge napedalu, dok se na modernimindustrijskimrazbojima - podizanje i spuštanje listova izvodi jako brzoautomatskim sklopovima, iako se koristi veći broj listova. U zijev se po čitavoj širini unosi nit potke namotana načunak; promjenom položaja listova potkina se nit poveže i stvori se novi zijev. Prije prepletanja nove potkine niti istkana potka se stisne grebenom, da se osigura jednolika gustoća tkanine.[2] Opisani proces se kontinuirano ponavlja i u suštini je jednak kodručnog imašinskog tkanja. Razlike postoje u brzini,automatizaciji procesa, tehnici i načinu prepletanja potke kao i strukturi dezena. Tkanjem namašinama s većim brojem listova, uz korištenje raznobojnihpređa i uvođenjem osnove u skladu sa odgovarajućimuzorcima mogu se proizvoditi dezenirane tkanine jednostavnijih šara, ravnocrtnih kontura igeometrijskih oblika.[2]
Žakardov razboj kog je1808.konstruiraoJoseph Marie Jacquard, omogućio je izradu složenijih šara i dezena, korištenjem raznobojnihniti osnove i potke u procesu tkanja. Za razliku od načina kako se zijev formira kod listovnogarazboja, na žakardnom razboju se moglo podići i spuštati željeni broj pojedinačnih niti osnove (nezavisno od drugih) i prepletati ih nitima potke u skladu sa zadanimuzorkom. Novost je bila i to, da je sam proces prepletanja (usklađen s dezenom) upravljanbušenim karticama[3], on se danas odvija uz pomoćkompjutora.[2]
Originalno Jacquardovo rješenje omogućavalo je izradu fino strukturiranih šara velike površine, a ne samo jednostavne geometrijske forme. Ali je ono zbog dizanja i spuštanja pojedinačnih niti osnove bilo komplicirano i sporo, za razliku od tog na današnjim listovnimrazbojima moguće je kombinirati i do 2688niti.[2]
Na modernimindustrijskimrazbojima tkanine se proizvode velikim brzinama, pa sunitipređe (naročito osnove) izložene velikim dinamičkim i mehaničkim opterećenjima i naprezanjima.Razboj radi potpunoautomatski, upravljankompjutorom i pokretan složenim mehanizmima.[2]
Radnici uglavnom samo nadgledaju i intervniraju u slučaju kidanjaniti, jer se tadmašinaautomatski zaustavlja, tako da jedan radnik može posluživati i do 40razboja.Kako bi se tkanje odvijalo bez čestih kidanja niti i dobila kvalitetna tkanina što jednoličnije strukture, potrebno je dobro pripremitipređu za osnovu i potku. Zato sepređa za osnovu dodatnoškrobi ivošti, dok je pripremapređe za potku jednostavnija i uglavnom se svodi na pripremu odgovarajućih kalemapređe.[2]
Danas se tkanjem na listovnimrazbojima, proizvode tkanine različitih širina, od nekoliko desetakacm do 5metara), pa se one zavisno o radnoj širini, izvode na jednofaznim i višefaznimrazbojima. Kod tkanja na jednofaznimmašinama se nit potke prepleće kroz cijelu širinu osnove u jednoj fazi radnog ciklusa, što se radi ili s pomoću čunka (čunkovnirazboj) ili uz pomoć hvatača potki, ili zračnim i vodenim mlazom (beščunkovnirazboj). Na višefaznimrazbojima izrađuju se vrlo široke tkanine pa se jedan radni ciklus odvija istovremenim tkanjem više dijelova osnove, pri čemu se ti dijelovi procesa ne moraju odvijati u istoj fazi.[2]
Najjednostavnija i najraširenija stara tehnika tkanja bila je na vertikalnimručnimrazbojima, zvana -klječanje. Između niti osnove napete na okvir, - potka se prepletalaprstima, uz pomoćdrvenog šiljka iliigle, te nabijala drvenimčešljem.[2]
.jpg)
