| Tetiski ocean |
|---|
 Rekonstrukcija mogućeg izgleda Paleotetiskog oceanaRekonstrukcija mogućeg izgleda Paleotetiskog oceana |
|
Tetiski ocean zvan iTetisko more bio jehipotetskitropskiocean koji je postojao od krajapaleozoika (prije 541-252miliona godina) dokenozoika (prije 66miliona godina).[1]
Hipotezu o postojanju tog oceana prvi je iznioaustrijskigeologEduard Suess1893. On ga je i nazvaoTetis, poTitaniciTetiji (grčki: Τηθύς)kćeriUrana iGeje,sestri isupruziOkeanagrčkog bogaoceana.[2]
Tetiski ocean je u početku razdvajaosuperkontinentLauraziju nasjeveru odGodvane najugu tokom većeg dijelamezozoika (prije 252-66miliona godina) prije nego što su se te kopnene mase rascjepkale na današnjekontinente.Laurazija se sastojala od današnjeSjeverne Amerike i dijelaEvroazijesjeverno odalpsko-himalajskihplaninskih masiva.[1]
Gondvana se sastojala od današnjeJužne Amerike,Afrike,Indijskog potkontinenta,Australije,Antarktika i dijelovaEvroazije južno od alpsko-himalajskih masiva. Teplaninske masive stvorili su sudarikontinentalnihploča, koji su nakraju eliminirali iocean.[1]
Danas se smatra da su se najmanje dva Tetiskaoceana zaredom prostirala izmeđuLaurazije iGodvane za vrijememezozoika.
Prvi zvanPaleotetiski ocean, stvoren je krajempaleozoikakonvergencijom svihkopnenih masa u jedansuperkontinentPangea. Zageološkog periodaperma itrijasa (prije otprilike 300 do 200miliona godina), Paleotetiski ocean formirao jeoceanskizaljev uPangei, otvoren premaistoku, na području današnjegSredozemnog mora. Taj je ocean nestao početkomJurskog perioda (prije nekih 180miliona godina), kad se noviKimerijski kontinent odvojio odsjeverneGodvane i okrenuo premasjeveru i na kraju se sudario sajužnim rubomLaurazije. Dokazi o Paleotetiskom oceanu sačuvani su umorskimsedimentima, koji su danas građaplaninskih masiva odsjeverneTurske preko južnogKavkaza iPamira, sjevernogIrana iAfganistana, sjevernogTibeta (Kunlun), teKine iIndokine.[1]
Drugi nazvanNeotetiski ocean počeo se formirati početkommezozoika, nakon zaokretanjaKimerijskog kontinenta. Za vrijemeJure sePangea razdvojila naLauraziju nasjeveru iGodvanu najugu, to je rezultirao tokommezozoika postepenim pretvaranjem Tetisa u dominantnumorsku struju.Velika količina tople vode tekla je premazapadu izmeđukontinenta i povezivala glavne oceane, najvjerojatnije igrajući veliku ulogu u Zemljinom prijenosu topline i kontroliklime. U tom periodu došlo je do velikog rastavodostaja, a to je uzrokovalo da su istruje Tetijskog oceana raširile i spojile sastrujama koje su tekle premasjeveru, to dokazujufosilni ostatci, koji su miješavina tetijsketropskefaune iumjerene sjevernefaune.[1]
Tetijski slojevi mogu se naći uSjevernoj Americi iEvroaziji (naročito ualpskim ihimalajskim krajevima) te poJužnoj Aziji (Mjanmar iIndonezija). Dominantnisedimentni ostatci Tetisa suvapnenci.Ti susedimenti često vrlo bogatifosilima, što ukazuje na bogatu i raznolikutropskumorskufaunu.[1]
Početnanaprezanja koja su proizašla izsubdukcijeAfričke podEvropskulitosfernu ploču uzrokovala surasjede (uzdizanje izoliranihstijenskih masa u odnosu na susjedne) za vrijemeJure. ZaKrede sudar afričke i euroazijskelitosferne ploče rezultirao je većom deformacijom tetijskih slojeva, na što ukazuje istovremeni nastanak brojnihrasjeda.Vulkanska aktivnost bila je česta, a nekioceanskivulkani su izrasli toliko visoko da njihovivrhovi izronili izvode kaootoci. Prisutnostofiolitnih dubokomorskihsedimenata i dijelovaoceanskekore nabijenih nakontinentalnukoru - daljnji su dokaz da sunaprezanja u tom području postala intenzivna.[1]Istočno odAlpiIndija se kretala premasjeveru, približavajući seEvroaziji. Tetis se zatvorio prije oko 50milion godina, zakenozoika, kada sukontinentalni fragmentiGodvane –Indije,Arabije iApulije (dijelovi današnjeItalije,balkanskihdržava,Grčke iTurske) – konačno sudarili s ostatkomEvroazije. Rezultat je bio formiranje današnjihalpsko-himalajskihmasiva, koji se protežu odšpanjolskihPireneja isjevernoafričkogAtlasa duž sjevernog rubaSredozemnog mora (Alpe iKarpati) doJužne Azije (Himalaja) iIndonezije.
Ostaci Tetisa danas su ostali kaoSredozemno,Crno,Kaspijsko iAralsko more.[1]
Važan efektevolucije Tetisa bilo je formiranje divovskihnaftnih bazena dužSjeverne Afrike iBliskog Istoka, prvo pružanjemdepresija u kojima se organski materijal mogao taložiti, a zatim osiguranjem strukturnih i toplinskih uvjeta koji su omogućili sazrijevanjeugljikovodika.[1]
