Rimski forum (latinski:Forum Romanum, premda su ga samiRimljani češće nazivaliVeliki forum ili samoForum) bio je centralni trg oko kojega se razvioantički Rim i na kojem su se obavljali trgovački poslovi,religijski kultovi i sudske parnice.Istorija.
Svakiantički grad imao je svoj trg(forum), na kome su se građani okupljali da razmene novosti, čuju najnovije vesti izpolitike, obave svoje privatne poslove, građanske dužnosti, trguju, kupuju i obave verske dužnosti prema bogovima. Središte života rimske države bio jeForum Romanum, glavni trg u graduRimu, koji se protezao oko pola kilometra u dužinu izmeđuKapitola,Kvirinala iPalatina.
Izgradnjom velikog odvodnog kanala(Cloaca Maxima) u 6. veku stare ere isušena je močvara i na tom su prostoru počele da se podižu javne građavine ihramovi. Tako se postepeno taj prostor od običnog gradskog trga pretvorio u upravni,ekonomski i politički centar na kome je rešavana sudbina najveće države tadašnjega sveta. Kasnije, u doba carstva, u Rimu su izgrađeni novi,carski forumi, od kojih su najvažnijiCezarovov forum,Avgustov forum iTrajanov forum, čime je Rimski forum izgubio svoj dotadašnji centralni upravni i ekonomski značaj, ali je i dalje postao značajan političko-istorijski simbol. Forum je vremenom menjao izgled, građevine na njemu su obnavljanje, nešto je dodavano, rušeno i ponovo građeno.
Najvažniji politički i upravni simbol na Forumu bila jeKurija(Curia),senatska većnica koju je prema tradiciji podigaorimski kraljTul Hostilije, i koju stu stoga nazivali i Hostilijevom kurijom. Obnavljana je u nekoliko mahova. Bila je pravougaonog oblika i u njoj je bila smeštena sala za sednice senata i "sekretarijat" senata. Sala je bila pravougaona sa podijumom za stolicumagistrata koji je predsedavao sednicom, postavljenom prema ulazu u sredini. Sa obe strane magistratova sedišta nalazili su se nizovimermernih klupa za senatore. Na ovaj je način magistrat imao pred očima sve prisutne kao i ulaz u salu.
Ispred kurije nalazio seKomicij(Comitium), prostor na kome su se rimski građani okupljali uskupštinu. Tu se nalazila i govornica(Rostra), sa koje se magistrat obrađao narodu. Rečrostrum zapravo znači "kljun" (lađe ili ptice), a govornica je nazvana tako zato što su je Rimljani, u slavu svoje pobede nad stanovnicimaAncija 338. godine st. e., ukrasili kljunovima zarobljenih neprijateljskih lađa. Iza govornice prema Kapitolu nalazio seSaturnov hram iz 5. veka st. e., u kome je bila državna riznica (Erarij,Aerarium). Osim blaga, u njemu su čuvani i tekstovizakona i odluke senata, koji su postajali pravosnažni tek kada bi bili položeni u ovom hramu.
Pored riznice nalazio sehram Sloge(Concordiae templum), podignut u 4. veku st. e., a obnovljen i posvećen nakon nemira nastalih u vezi s reformamaTiberija iGaja Grakha u drugoj polovini 2. veka st. e., kao znak pomirenja i buduće sloge. U ovom je hramu za vremeCiceronovogkonzulata održana sednica senata na kojoj su osuđeni na smrt učesniciKatilinine zavere. U 1. veku st. e. pored Saturnovog hrama i riznice bila je podignuta još jedna građevina za čuvanje državnog arhiva, nazvanaTabularij(Tabularium).
Građevina koja je vremenom postala karakteristična za antičke trgove bila jebazilika(basilica), kojih je na Forumu bilo dve. Starija jeEmilijeva bazilika(basilica Aemilia), koju je u 1. veku st. e. ponovo obnovioLucije Emilije Paul, brattrijumviraMarka Emilija Lepida. Pošto mu je nedostajalo sredstava da završi izgradnju, prodao jeJuliju Cezaru svoju neutralnost ugrađanskom ratu – bio je naime osvedočeni optimat – za 1,500 talenata. Drugu,Julijevu baziliku(basilica Iulia) počeo je da gradi Julije Cezar, a dovršio ju je i ukrasio Oktavijan Avgust. Bazilike su bile prostrane građevine, čija je duža strana bila okrenuta prema trgu, sa nizom stubova u sredini koji su nosili drveni krov. Uz duže strane bile su podignutekolonade i unutra galerije. Svetlost je ulazila kroz zid sa otvoirma koji je služio kao svetlarnik, a neke su mogle imati i salu za sedenje s mermernim klupama. Ovaj tip zgrade došao je Rimljanima odGrka, o čemu svedoči i njeno ime. Pored ovih bazilika gradile su se prodavnice, uglavnom s prehrambenom robom. Kasnije su prodavnice bile sasvim uklonjene s Foruma.
Ispred Emilijeve bazilike nalazio se malihram Venere Kloacine(Venus Cloacina), posvećenVeneri kao boginji zaštitnici kanalizacionog odvodaCloaca Maxima. Venera je bila poistovećena s boginjom Kloacinom, koja je bilaetrurskog porekla. U ovom svetištu nalazio se i ulaz u podzemni kanalizacioni sistem. Pored Julijeve bazilike nalazio se velelepnihram Kastora i Poluksa ukorintskom stilu, trijumfalniAvgustov luk, podignut u znak pobede nadAntonijem iKleopatrom 31. godine st. e. Tu je biohram božanskog Julija, koji je podigaoAvgust na mestu na kome je bilo kremirano telo ubijenog Julija Cezara nakon govora Marka Antonija. Između Emilijeve i Julijeve bazilike nalazio se "pupak Grada"(Umbilicus Urbis), izgrađen u doba pozneRimske republike, od koga i do koga su merena sva rastojanja u Rimu i uRimskom carstvu.
U blizini su se nalazile i dve najstarije građevine na Rimskom forumu.Vestin hram(Aedes Vestae), okrugla zgrada u kojoj nije bilo obredne statue boginjeVeste, već je na ognjištu grada goreo večiti plamen kao simbol večnosti i čistote grada. U riznici Vestinog hrama nalazili su sepenati grada Rima, koje su mogle videti samovestalke određenog dana u godini, a od čijeg čuvanja je – prema verovanju – zavisila sudbina čitave rimske države. Najrasprostranjenije mišljenje je bilo da je toPaladion, statuaAtene koju jeZevs lično daoDardanu, osnivačuTroje, aEneja sa sobom doneo uItaliju. Pored hrama je bilo svetilište u kome se nalazioVestin atrij(Atrium Vestae), zgrada u kojoj su po strogim pravilima živele vestalke.
Pored Vestinog hrama nazila seRegija(Regia), prema predanju dvor kraljaNume Pompilija, u kome je živeoveliki pontifik(pontifex maximus) – vrhovni sveštenik rimske religije. Tu su se skupljali svi pontifici i tu je bila smeštena njihova arhiva. U dvorištu Regije bilo je svetilišteboga Marsa, u kome je kao najveća svetinja čuvano njegovo oružje.
Forum je celom dužinom presecalaSveta ulica(Via sacra), koja je vodila na Kapitol. Njom se svakoga dana kretala masa uglednih i neuglednih stanovnika grada, a o praznicima su išle svečane procesije na Kapitol. Istim putem je prema Kapitolu prolazila i bučnatrijumfalna povorka u kojoj je vojskovođa slavljenik uživao gotovo božanske počasti.
Nepoznati putnik izEinsiedelna (u današnjojNemačkoj) zapisao je u 8. veku nove ere da se Forum u njegovo vreme već nalazio u ruševinama. Premda je tokomsrednjeg veka sećanje naForum Romanum i dalje bilo živo, spomenici na Forumu zapravo su bili prekriveni naslagama đubreta i otpadnih materijala, a njegovo mesto bilo je određeno za "stočno polje"(Campo Vaccino), između Kapitola iKoloseuma. Nakon povratkapape Urbana V izAvignona 1367. godine došlo je do povećanog zanimanja za antičke spomenike, delimično zbog moralnih pouka koje su se tražile među antičkim autorima, a delom i zbog nove potrebe za podizanjem novih zgrada u Rimu. Od15. veka umetnici crtaju ruševine na Forumu, u16. veku antikvari prepisuju antičkenatpise, a prvi pokušaju iskopavanja počinju krajem18. veka. Čišćenje terena oko slavoluka Septimije Severa poduzeto je 1803. godine, a tokomNapoleonove vladavinearheolozi su započeli s čišćenjem celog Foruma, koji je međutim u potpunosti otkopan tek početkom20. veka.
.jpg)
