Nova levica iliNova ljevica (engleski jezik:New Left) je pojam za modernu, progresivnu, radikalno-demokratsku i široku političkufilozofiju nastalu na osnovuideja koje su promovisali različiti aktivistički pokreti na Zapadu u drugoj polovini dvadesetogveka, ali i teorija savremenih teoretičara levice.[1]
Nova levica je izraz kojim se opisuju nove zamisli, ideje i pokreti koji su se1960-ih i1970-ih pojavili ili razvili na levom delu političkog spektra, pre svega u zapadnomsvetu, a kojima je bilo zajedničko to da su, bilo po svojim krajnjim ciljevima ili taktici, predstavljali otklon od dotada dominantnog jednopartizma, boljševizma i lenjinizma različitih struja (tj. politike koja je u manjoj ili većoj meri uglavnom završila u staljinizmu). Zagovornicima nove levice je bilo zajedničko to da se kapitalističkom poretku suprotstavljaju ne samo kroz kontekst klasne borbe, nego i kroz borbu za prava i slobode pojedinca, odnosno kroz insistiranje na emancipatorskimljudskim pravima i slobodama,slobodi izražavanja,slobodi okupljanja i protesta, rasnoj i rodnoj ravnopravnosti,seksualnim slobodama (pravo na korišćenjekontracepcije, pravo naabortus ili legalizacija pravaLGBT+ osoba). Kao izvorište nove levice se najčešće spominjuSjedinjene Američke Države sredinom1960-ih gde je upravo sazrevalageneracija bejbi-bumera, prva koja je odrasla u društveno-ekonomskim okolnostima poratnog ekonomskog buma, dramatično drugačijim okolnostima od svojihroditelja, a što se odrazilo kroz generacijski jaz i odbacivanje njihovih vrednosti, te prihvatanjepotkulture,kontrakulture i pokreta hipika, dece cveća i šezdesetosmaša, koji će često biti blisko povezivani sa novom levicom. Pokreti toga vremena su se protivilitradicionalnom autoritetu i neprikosnovenimvođama, podržavali slobodnuljubav i legalizaciju pojedinih psihoaktivnih supstanci, protivili su se ratovima i militarizmu, promovisali mir, poštovanje različitosti, rodnu ravnopravnost, slobodu izražavanja, slobodu okupljanja i protesta, te zahtevali zaštitu i održivost prirode i životne sredine.[2][3]
Koncepti i ideje nove levice su se munjevito proširili po svetu, pa su tako uFrancuskoj1968. godine doveli do spektakularnih uličnih protesta, a koji su se, u većoj ili manjoj meri, ponovili širom sveta u gotovo svimzemljama, te ozbiljno narušili ili ugrozili tadašnjevlasti.[4][4]
Na osnovu jakih i uticajnih iskustava širokog socijalnog pokreta javile su se leve ideje o postojanju međupovezanosti klasnog antagonizma sa diskriminacijom lica ili grupe lica po nekom stvarnom ili percipiranom osnovu različitosti, kao što su rasne, polne, rodne, seksualne, verske, etničke, nacionalne, dobne i druge različitosti, te je na taj način nastala nova levica koja pored svog primarnog promišljanja o klasnoj borbi i pored zalaganja za interese radničke klase (politika socijalne pravde) razvija i proširuje svoju sferu interesovanja zalaganjem i za ostvarenje, poštovanje, zaštitu i unapređenje emancipatorskih ljudskih i manjinskih prava i sloboda (politika identiteta i ljudskih prava i sloboda), zatim, insistiranjem na većoj demokratskoj participaciji stanovnica i stanovnika od najnižeg nivoa odlučivanja do najvišeg nivoa odlučivanja (participativna demokratija), te insistiranjem na većoj zaštiti životne sredine i održivom razvoju (zelena politika).[5][6][7]
Studentski pokreti, pokreti zaženska prava i žensko oslobođenje, mirovni i antiratni pokreti,radnički i sindikalni pokreti,ekološki pokreti i pokreti za emancipatorska ljudska prava i slobode, te prava svih neravnopravnih i potlačenih grupa društva (antirasistički, LGBT+ i ostali pokreti) čine široki socijalni pokret koji u svojim redovima okuplja onih 99 posto izrabljivanih u kapitalizmu, odnosno pokret koji se može izboriti za suštinsku promenu društvenog uređenja i prenošenje celokupne političkemoći u ruke naroda - iz ruku političke elite, krupnogkapitala ibanaka.
Nova levica teži umanjenju ili prevazilaženju svihdruštvenih stratifikacija. Nova levica se zalaže za umanjenje neslobode, nejednakosti i nesolidarnosti u društvu, koje uzrokuje kapitalizam, a kao krajnji cilj svojih ideala zagovara prevazilaženje, koreniti raskid sa sistemom svetskog kapitalizma i uspostavljanje društveno-ekonomskog uređenja globalnog karaktera utemeljenog nademokratiji u političko-ekonomskoj sferi, te nademokratski planiranoj svetskoj proizvodnji i raspodeli.[8][9][10][11][12] U pitanju je, dakle, sistem proizvodnje i raspodele globalnog karaktera koji bi bio u skladu sa potrebama svake pojedinke i svakog pojedinca, te globalne zajednice kao celine, i koji bi uzimao u obzir nosive kapacitete i uslove regeneraciježivotne sredine. Koreniti raskid sa svetskim kapitalizmom bi uspostavio nekapitalističkobesklasno uređenje zajednice, čija bi glavna obeležja trebala biti: globalni karakter, zajedničko vlasništvo, demokratsko upravljanje, proizvodnja samo za potrebe i besplatan pristup.
Zagovara dostizanje globalnog nekapitalističkog društva koje bi bilo bazirano na individualnoj i kolektivnojslobodi,jednakosti,solidarnosti i međusobnojpomoći, zbog čega teži umanjenju, prevazilaženju i konačnom raskidu sa svim oblicimarepresije,hijerarhije i vlasti pojedinca nad pojedincem. Pristalice ove politike smatraju da je za ostvarenje ovih ideja neophodno umanjiti, prevazići i ostvariti raskid sa svim oblicimaautoritarnog načina organizovanja. Zbog toga se organizuju u nove levičarske političke stranke, organizacije i pokrete.
Pristalice nove levice svoje vrednosti i ideale nadovezuju naviševekovnu tradicijuemancipatorskih borbiprogresivnihpokreta i osoba,radnica i radnika, te svih obespravljenih, drugih i drugačijih.[13][14][15][16]
Prevazilaženje institucija kapitalizma sa krajnjim ciljem radikalnog raskida i korenite transformacije postojećeg sistema obeležavaju sledećekarakteristike levice:[17]
Kapitalizam je internacionalni i globalni sistem i sve više će to biti svojim daljim razvojem, tako da će i antikapitalizam moći da bude jedino internacionalni i globalni sistem. Pristalice ove političke filozofije smatraju da ova politika ne može opstati u jednoj zemlji ili u par zemalja, nego da mora dobiti globalni karakter i zbog toga se zalažu za prevazilaženje svetskog kapitalizma i progresivni internacionalizam (antikapitalistički internacionalizam, antikapitalistički globalizam, progresivni globalizam ili alterglobalizam).[17]
Svetski kapitalizam se može prevazići jedino globalnim antikapitalističkim pokretom koji će u prvom zamahu prvenstveno potresti najrazvijenije zemlje svetskog kapitalističkog centra, zato što su nerazvijene zemlje svetske kapitalističke periferije i zemlje u razvoju svetske kapitalističke poluperiferije u zavisnom i podređenompoložaju uodnosu na najrazvijenije zemalje svetskog kapitalističkog centra.[18][19]
Razumevajući ovo stanje, to ne znači da progresivne snage u nerazvijenim zemljama svetske kapitalističke periferije i zemljama u razvoju svetske kapitalističke poluperiferije do tada se ne mogu zalagati za realne, neavanturističke i neizolacionističke konkretne i neposredne, progresivne isocijalne politike i mere, zamodernizaciju, novuindustrijalizaciju i brži razvoj svojih domaćihekonomija putem aktivne ekonomske uloge javnogsektora, javnih propisa,programa i servisa.[20]
Na osnovu zalaganja za prevazilaženje svetskog kapitalizma pristalice ove politike se povezuju sa emancipatorskim i progresivnim pokretima i strankama iz celog sveta. Borba se smešta u svetski antikapitalistički pokret, kojeg čine različiti radnički isindikalni pokreti, pokreti za emancipatorska ljudska prava i slobode, te nove levičarskestranke, organizacije i pojedinci.[21]
Emancipatorski i progresivni pokreti za promenusistema se, naime, organizuju na dva načina. Sa jedne strane se organizuju kao stranke koje žele dobiti demokratsku političku moć i delovati kao antisistemska vlast, a sa druge strane se organizuju kao pokreti koji se krozdemonstracije, direktne akcije i pritiske bore za menjanje sistema, bez želje za formalnim preuzimanjem političke vlasti. Idealna pozicija je jednakovredno udruživanje obe strategije menjanja sistema za dostizanje istog cilja: onih koji deluju vaninstitucionalno, i vrše pritiske za menjanje dosadašnjih društvenih odnosa, i onih koji u formalnom institucionalnom političkom prostoru menjaju politike i same institucije koje vode korenitom raskidu sa postojećim sistemom.[17][22]
Postoje tendencije na levici da bi se savremene levičarske stranke trebale graditi i razvijati kao masovne, demokratske stranke bez neprikosnovenihvođa, sa unutrašnjom organizacijom zasnovanom na principimaparticipativne demokratije od najnižeg do najvišeg nivoa, pokazujući tako svojom unutrašnjom organizacijom za kakvo društvo se zalažu.
Termini kao što su „nova levica“ ili „savremena levica“ se koriste i kao sinonimi za različite socijalističke,ekologističke i savremene marksističke stranke, organizacije i pokrete, ali se najčešći pridevi „nova“ i „savremena“ koriste za razlikovanje nove i savremene levice od koncepata jednopartijskog modela vlasti, koje su zastupale takozvane boljševičko-komunističke partije20.veka, zasnovane na boljševizmu i lenjinizmu različitih struja (tj. politici koja je u manjoj ili većoj meri uglavnom završila u staljinizmu), a čiji se eksperimentalnimodeli pokušaja gradnje „socijalizma u zasebnim zemljama“, koji se u realnosti svode na jednopartijski državni kapitalizam u zasebnim zemljama u okviru svetskog kapitalističkog sistema itržišta, smatraju nedemokratskim i autoritarnim, te iskrivljenjem plemenite ideje socijalne pravde. Nema antikapitalizma bez demokratije i zato antikapitalizam može da bude samo demokratski i globalni.[23][24][25]
Načelna obeležja savremene levice su: aktivna demokratija i antiautoritarizam; antikapitalizam; društveni progresivizam i antikonzervativizam;antimilitarizam (antiratna orijentacija);feminizam i antipatrijarhalizam;sekularizam iantiklerikalizam; antirasizam i antiksenofobija; progresivni patriotizam i progresivni internacionalizam (antikapitalistički internacionalizam, antikapitalistički globalizam, progresivni globalizam ili alterglobalizam); antinacionalizam, antišovinizam, antinacizam i antifašizam.
