Nikomedija iliNikomidija (antgrč. Νικομήδεια [Nikomedeia,modernoNikomídeia; suvremeniİzmit uTurskoj) je biohelenistički grad koga je na obalamaAstačkog zaljeva, odnosnoPropontis osnovao i po sebi nazvaobitinijski kraljNikomed I od Bitinije. Na njegovom mjestu je ranije - 712/11. pne. - bila osnovanamegarska kolonija po imenuAstak (jastog)[1]. Astak je u vrijeme ratovadijadoha uništiotrakijski vladarLizimah.[2] Nakon što ga je oko godine 264. pne. obnoviobitinijski kraljNikomed I, postao je jedan od najvažnijih gradova na sjeverozapaduMale Azije. U Nikomediju je kasnije došaoHanibal kako bi proveo posljednje godine života, te je izvršio samoubistvo u obližnjoj Libisi (Diliskelesi,Gebze). U istom gradu je rođen znameniti historičarArijan. PodRimskim Carstvom je Nikomedija bila glavni grad provincije Bitinije, aDioklecijan ju je godine 286. proglasio glavnim gradom istočnog dijela carstva, nakon što je uveo sistemtetrarhije. Nikomedija je ostala istočnom (i najvažnijom) prijestolnicom carstva sve dok ko-carLicinije nije poražen odKonstantina Velikog ubitci kod Hrizopolisa (Üsküdar) godine 324. Konstantin je sljedećih šest godina vladao iz Nikomedije kao privremene prijestolnice, sve dok 330. godine nije proglasio obližnjiBizantij - Konstantinopolis, budućiCarigrad - zaNovi Rim. Konstantin je godine 337. umro u carskoj vili nedaleko Nikomedije. Iako je Konstantinopolis postao novi glavni grad, Nikomedija je zbog azijskih cesta koje su vodile prema njemu, ostalo važno središte.[3]
24. augusta 358. Nikomediju je pogodio težak potres, a nakon njega i požar koji je potpuno uništio grad. Nikomedija je obnovljena, ali nije vratila nekadašnju veličinu.[4] U 6. vijeku joj je carJustinijan obnovio sagradivši nove javne zgrade. Kasnije je imala važnu ulogu kao vojno uporište, odnosno bizantinska baza za pohode protivKalifata.[5]
Od 840-ih Nikomedija je bila glavni gradtemeOptimatoi. Do tog vremena je stari, primorski grad napušten, te ga je arapski geograf Ibn Khurdadhbeh opisao kao ruševine. Naselje se svelo na citadelu na vrh brda.[5] 1080-ih je služio kao glavna bazaAleksija I Komnena u pohodima protivTuraka Seldžuka, te uPrvom iDrugom križarskom ratu. Grad je držaloLatinsko Carstvo od 1204. pa do oko 1240. kada ga je osvojioJovan III Duka Vatac. Još jedan vijek je ostao pod bizantskom vlašću, ali je nakon bizantskog poraza ubitci kod Bafeja 1302 došao pod udarOtomanskog begovata. Otomanski Turci su grad dva puta opsjeli (1304 i 1330) prije nego što je konačno pao u njihove ruke 1337.[5]
