Ovaj članak ili jedan njegov dio nije preveden ili je samo djelimično preveden. Ako smatrate da ste sposobni prevesti ga, pogledajte kako uređivati članak, kliknite na linkuredi i prevedite ga vodeći računa o standardima Wikipedije i srpskohrvatskog jezika.
Šipak,mogranj,nar,granat,granat-jabuka,uličar (lat.Punica granatum) grm je ilidrvo koje uspijeva u krajevima s toplijom klimom. Šipak je polulistopadna biljka, tj. za blažih zima će zadržati dio svojih listova, dok će za oštrijih zima izgubiti sve listove. Biljka ima uspravne i razgranate grane, a stanište joj je osunčano s visokim temperaturama, tlo vodopropusno, jer biljka ne voli mnogo vlage. Cvjetovi su zvonoliki a plod veličinejabuke je žućkasto-crvene boje. Kora ploda je kožasta i ne jede se. Unutar ploda nalaze se jestive, slatke i sočne sjemenke koje imaju po jednu ovalnukošticu. Koristi se za izraduželea isokova. Bogat jefosforom,kalijem,kalcijem iželjezom, a sadržava i vitamin B3 (niacin), te vitamine B1, B2, B6 i B5 (pantotensku kiselinu).
100 ml šipka sadrži čak 16% potrebne dnevne količine vitamina C za odraslu osobu i također je dobar izvor pantonenske kiseline, kalija i antioksidantnih polifenola. Preliminarna znanstvena istraživanja su otkrila da sok od šipka umanjuje faktore rizika od srčanih bolesti koji mogu voditi arterosklerozi i kardiovaskularnim bolestima. Izraelski znanstvenici su pak otkrili da uzimanje 2 unce (oko 56 grama) soka od šipaka dnevno u periodu od godinu dana dovodi do smanjenja gornjeg krvnog pritiska za oko 21% i znatno pojačava tok krvi u srce.
Nar je poreklom iz regiona koji se proteže od Irana do severne Indije,[1] i gaji se od davnina u čitavom mediteranskom regionu. Ušpansku Ameriku je uveden krajem 16. veka, a u Kaliforniju su ga donelišpanski naseljenici 1769. godine.[1]
Ovo voće je obično u sezoni na severnoj hemisferi od oktobra do februara,[2] a na južnoj hemisferi od marta do maja. Kao netaknutisarkotest ili sok, nar se koristi u pečenju, kuvanju, mešavinama sokova,garnirima za obroke,smudijima ialkoholnim pićima, poputkoktela ivina.
Ovisno o raznim autorima, podrijetlo ove biljke se različito interpretira. Pojedini autori je izvorno svrstavaju u regijuIrana,Pakistana,Afganistana i sjeverneIndije,[1] dok je drugi svrstavaju u autohtonumediteransku biljku.
Grm ili malo drvo koje raste 5–10 m (16–33 ft) visoko, nar ima više bodljikavih grana i izuzetno je dugovečan, a neki primerci u Francuskoj prežive 200 godina.[1] ListoviP. granatum su nasuprotni ili približno nasuprotni, sjajni, uski, duguljasti, dugi 3–7 cm i široki 2 cm.Cvetovi su svetlo crveni i prečnika 3 cm (1 1⁄4 in), sa tri do sedam latica.[1] Neke besplodne sorte gaje se samo radi cvetova.
Ljuska ploda nara je crveno-ljubičaste boje i ima dva dela: spoljni, tvrdiperikarp i unutrašnji, sunđerastimezokarp (beli „albedo”), koji obuhvata unutrašnji zid ploda za koji je vezano seme.[4] Membrane mezokarpa su organizovane kao nesimetrične komore koje sadrže seme unutarsarkoteste, koje nisu vezane za mezokarp.[4] Sarkotesta je opkoljena tankom membranomepidermalnih ćelija semena i sadrži sok.[5][6] Broj semena nara može da varira od 200 do oko 1.400.[7]
Botanički gledano, jestivi plod jebobica sa semenom i pulpom nastao izplodnika jednog cveta.[5] Plod je srednje veličine izmeđulimuna igrejpfruta, prečnika 5–12 cm, zaobljenog oblika i guste crvenkaste ljuske.[1]
U zrelom voću, sok dobijen kompresovanjem semena daje kiselkasti ukus zbog niskogpH (4,4) i visokog sadržajapolifenola,[8] što može prouzrokovati crvenu neizbrisivu mrlju na tkaninama.[9] Prvenstveno,pigmentacija soka od nara proizilazi iz prisustvaantocijanina ielagitanina.[8][10]
P. granatum se gaji zbog voćnih kultura i kaoukrasno drveće i grmlje u parkovima ibaštama. Zreli primerci mogu razviti skulpturalne višestruke trupove od uvijene kore i prepoznatljiv sveukupni oblik. Nar je otporan nasušu i može se gajiti u suvim područjima sa mediteranskom zimskom klimom ili u letnjim kišnim klimatskim uslovima. U vlažnijim područjima mogu biti skloni propadanju korena odgljivičnih bolesti. Nar može da toleriše umerenimraz, do oko −12 °C (10 °F).[11]
Kao i mnoge voćne vrste nar napadaju lisne vaši ištitaste vaši.[12] Insekti štetočine nara obuhvataju još narskog leptiraVirachola isocrates i listnu bubuLeptoglossus zonatus, a voćne muve i mrave privlači neobrano zrelo voće.[13] Nar se lako razvija iz semena, ali se obično razmnožava od 25 do 50 cm dugih reznica tvrdog drveta kako bi se izbegle genetske varijacije sadnica.Vazdušno poleganje je takođe opcija za razmnožavanje, dok kalemljenje ne uspeva.[1]
Punica granatum var.spontanea - šipak u divljem stanju (poznat kaoljutun, naročito prisutan u doliniNeretve), niži i trnovitiji grm, sa manjim i kiselim plodovima.
Punica granatum var.sativa -pitomi šipak, jačeg i većeg rasta, krupnijih, slađih i jestivih plodova.
Punica granatum var.nana -ukrasni šipak, ukrasni grm, uzgaja se zbog svog patuljastog rasta i malih plodova. Boja cvjetova varira ovisno o podvrsti od bijele do crvene. Ima najbolje predispozicije za oblikovanje ubonsai.
Jedina druga vrsta u roduPunica jeSocotran pomegranate (P. protopunica), koja jeendemska zaSokotranski arhipelag od četiri ostrva smeštena u Arabijskom moru, od kojih je najveće ostrvo poznato i kao Sokotra. Ta teritorija je deo Jemena. Razlikuje se po tome što ima ružičasto (ne crveno) cveće i manje, manje slatko voće.[16]
100 mililitara nara sadrži čak 16% potrebne dnevne količine vitamina C za odraslu osobu i takođe je dobar izvor pantonenske kiseline, kalijuma i antioksidantnih polifenola. Preliminarna naučna istraživanja su otkrila da sok od nara umanjuje faktore rizika od srčanih bolesti koji mogu voditi arterosklerozi i kardiovaskularnim bolestima. Izraelski naučnici su otkrili da uzimanje 2 unce (oko 56 grama) soka od nara dnevno u periodu od godinu dana dovodi do smanjenja gornjeg krvnog pritiska za oko 21% i znatno pojačava tok krvi u srce.
Kultura nara uAzerbejdžanu ima stoljetnu tradiciju u proizvodnji i obilnoj upotrebi. Čine je skup praksi, znanja, tradicija i vještina vezanih za uzgoj ovog voća, koje se koristi u kulinarstvu.
Nar se smatra nosiocemenergije. Azerbejdžanske lokalne legende ga smatraju i simbolomljubavi i strasti, dok gareligiozni ljudi vide kao simbol vječnosti. Prisutan je upoeziji, spominje se uzanatima, dekorativnojumjetnosti, mitovima i pripovjedanju.
Festival Nar Bayrami je godišnjifestival u oktobru/novembru u azerbejdžanskoj oblasti Gojčaj koji slavi nar i njegovu tradicionalnu upotrebu i simboličko značenje. Godišnja proslava ističe ponos na stoljetnu tradiciju ovog festivala i kulturu vezanu za voće i podstiče aktivnu razmjenu i komunikaciju među zajednicama i posjetiocima.
Festival je naUNESCO-voj Reprezentativnoj listinematerijalnog svjetskog naslijeđa čovječanstva kao element nematerijalnog kulturnog naslijeđa uAzerbejdžanu.[17] Odluku o upisu donio je Međuvladin komitet za očuvanje nematerijalnog kulturnog naslijeđa na zasjedanju koje je održano od 14. do 18. decembra 2020. uParizu.[18]
↑„Pomegranate”. Department of Plant Sciences, University of California at Davis, College of Agricultural & Environmental Sciences, Davis, CA. 2014. Arhivirano izoriginala na datum 2 February 2017. Pristupljeno 29 January 2017.
↑3,03,1„Pomegranate”. California Rare Fruit Growers. Arhivirano izoriginala na datum 2012-06-19. Pristupljeno 2012-06-14.
↑4,04,1Stover, E.; Mercure, E. W. (2007). „The Pomegranate: A New Look at the Fruit of Paradise”. HortScience42 (5): 1088–1092. DOI:10.21273/HORTSCI.42.5.1088.
↑Jorgensen, SuzAnne; Brennand, Charlotte (June 2005). „Pomegranates”. Utah State University, Department of Food Safety. Arhivirano izoriginala na datum 12 September 2014. Pristupljeno 17 June 2017.
↑Gómez Caravaca, A. M.; Verardo, V.; Toselli, M.; Segura Carretero, A.; Fernández Gutiérrez, A.; Caboni, M. F. (2013). „Determination of the major phenolic compounds in pomegranate juices by HPLC−DAD−ESI-MS”. Journal of Agricultural and Food Chemistry61 (22): 5328–37. DOI:10.1021/jf400684n. PMID23656584.
↑Ali Sarkhosh; Jeff Williamson (October 2018). „The Pomegranate”. UF/IFAS Extension. Pristupljeno 2020-05-07.
↑Ingels, Chuck (2007). The Home Orchard: Growing Your Own Deciduous Fruit and Nut Trees. University of California Agriculture and Natural Resources. str. 26.
↑„Punica granatum var.nana”. RHS Plant Selector. Royal Horticultural Society. Arhivirano izoriginala na datum 15 May 2013. Pristupljeno 27 June 2013.
↑„AGM Plants - Ornamental”. Royal Horticultural Society. March 2020. str. 90. Arhivirano izoriginala na datum 2020-05-03. Pristupljeno 2020-05-07.
Vijaya Kumar (2006). Thousand Names of Ganesha. Sterling Publishers. ISBN978-81-207-3007-6. »… Beejapoori … the pomegranate in His hand is symbolic of bounteous wealth, material as well as spiritual …«
