Luksemburg (luks.Lëtzebuerg[ˈlətsəbuχɕ],njem.Luxemburg[ˈlʊksəmˌbʊɐk],franc.Luxembourg[lyksɑ̃buʁ]; službenoVeliko Vojvodstvo iliVelika Vojvodina Luksemburg, luks.Groussherzogtum Lëtzebuerg, njem.Großherzogtum Luxemburg, franc.Grand-Duché de Luxembourg), država uzapadnoj Evropi, između jugoistočneBelgije (duljina granice 148 km), zapadnog dijelaNjemačke (135 km) i sjeveroistočneFrancuske (73 km). Obuhvaća 2586 km2, čime je poslije Malte najmanja zemljaEvropske unije. Po državnom uređenju jeparlamentarna monarhija na čelu koje je veliki vojvodaHenrijem.
Luksemburg je jedna od zemalja osnivačaEvropske ekonomske zajednice, organizacije koja je prethodnik današnje Evropske unije, a zajedno saBelgijom iHolandijom čini zemljeBeneluksa. Od marta1970 godine, Luksemburg je članica„Organisation internationale de la Francophonie“ (Međunarodne organizacije frankofonskih zemalja). Jedan je od osnivačaNATO saveza.
Naziv Luksemburg potiče oddvorca Lucilinburhuc, kasnije poznatog i kaoLützelburg. To je malehni dvorac, oko kojeg je izgrađen današnji gradLuxembourg. Luksemburg je nastao u nekadašnjemSvetom Rimskom Carstvu kao grofovija, a danas je posljednje veliko vojvodstvo na svijetu.
Prvi pomen današnjeg Luksemburga je zabilježen963 godine u povelji grofa Siegfrieda, u kojoj se spominje dvoracLucilinburhuc (kasnijeLützelburg). Potomci Siegfrieda I se spominju1060 godine kao grofovi od Luksemburga. Kasnije je po nazivu njihovog dvorca nazvano i cijelo područje pod njihovom vlašću. TakozvanaDinastija Ardena vladala je ovim područjem sve do1163 godine kada ga preuzima dinastijaNamur. Kasnijim bračnim vezama, na vlast dolaze vladari iz dinastije Luksemburg-Limburg koji između kraja 13 i prve polovice 15 vijeka daruju 3 cara Svetog Rimskog Carstva od kojih će u južnoslavenskim državama najveću ulogu odigratiŽigmund Luksemburški koji će ratuje protiv Hrvatske i Bosne, a ujedno vodi i križarske ratove protiv Turaka.
Godine1354, car Karlo IV Luksemburški daje Luksemburgu status vojvodstva, koje će biti osvojeno od strane Velike Burgundije 1469. godine koja je pretečaHolandije čime vojvodstvo dolazi pod vlast Habsburga. U 16 vijeku na području Holandije dolazi do prve velike uspješne revolucije kojom se stvara nezavisna republika čiji sastavni dio je ovo vojvodstvo. Za vrijeme Napoleonovih ratova, Luksemburg osvajaju Francuzi. Međutim, nakon porazaNapoleona iBečkog kongresa većem dijelu područja je odobrena autonomija kao velikom vojvodstvu pod upravomholandskog kraljaVilima I, dok je manji dio bioanektiran odPrusije. Tokom1830tih, Luksemburg je učestvovao u belgijskoj revoluciji i bio je dio Belgije tokom devet godina. Međutim, u skladu sa prvim Londonskim sporazumom, potpisanim1839 godine, Luksemburgu je oduzet veći dio teritorije u kojem se govorio većinomfrancuski jezik i pripojen Belgiji. Nakon pripojenja Belgiji većinskog francuskog dijela Luksemburga, ostatak zemlje je postao većinski njemačka država. Formalna nezavisnost zemlje je proglašena1867. godine u doba stvaranja Nemačke, kada se Luksemburg obavezao na neutralnost čime postaje malena tampon država između velesila. Tokom oba svjetska rata, Luksemburg je bio okupiran od strane Njemačke, a posebno problematično razdoblje je bilo u doba Drugog svetskog rata kada je prvo okupiran9. 5.1940. godine, a potom anektiran u augustu-kolovovu 1942. čime su Luksemburžani proglašeni Nemcima i mobilizirani u Nemačku vojsku gdje će ih poginuti više od 20 % onih koji odlaze na front. Odgovor stanovnika na aneksiju je bio generalništrajk, a Nemci odgovaraju žestokom represijom. Vojvodstvo je oslobođeno od strane saveznika u septembru-rujnu1944, ali će njegovi dijelove u protunapaduNemci ponovno osvojiti u decembru-prosincu tako da do potpunog oslobađanja dolazi u januraru-siječnju1944. godine.
Do svoje nezavisnosti, Lukemburg je bio siromašna poljoprivedna zemlja. Nedostatak socijalnih i privrednih mogućnosti je prouzorkovao masovnu emigraciju stanovništva između 1840 i 1870 godine. Procjenjuje se da je oko trećine Luksemburžana tada napustilo zemlju. Da bi se to zaustavilo, Luksemburg počinje ulagati u industralizaciju. Nakon otkrića rude željeza 1870 godine na području juga zemlje, Luksemburg doživljava nagli procvat privrede i postaje jedan od velikih svjetskih proizvođačačelika. Međutim, krajem 20. vijeka i početkom 21. vijeka, proizvodnja čelika opada a država se sve više okreće bankarskom i finansijskom sektoru.
Luksemburg jeustavna monarhija u formi parlamentarne demokratije. PoUstavu iz 1868. godine veliki vojvoda vrši dužnost poglavara države. Zakonodavnu vlast vrši Parlament čiji se članovi biraju na izborima svakih pet godina (istovremeno sa izborima zaEvropski parlament).
Luksemburška unutrašnja politika je usmjerena na održavanje političke sigurnosti i socijalnog mira. Teme političkih diskusija se uglavnom odnose na budućnost zemlje u proširenoj, ujedinjenoj Evropi te održavanje sistema socijalne sigurnosti, reformama sistema obrazovanja, politiku useljavanja stranaca i unutrašnju sigurnost sa aspekta rastuće maloljetničke delikvencije ikriminala. Također, dosta pažnje se poklanja i zaštiti okoline.
NaluksemburškomMir wëlle bleiwe wat mir sinn (njem.Wir wollen bleiben, was wir sind,sh.:Želimo ostati ono što smo) odnosno ni Nijemci ni Francuzi. (Pošto jeBismarck planirao da proda Luksemburg, čiji je vladar tada bio veliki vojvodaVilim III, francuskom caruNapoleonu III.)
Posebnost Luksemburga je ta da se, pored regularne državne zastave, crveno-bijelo-plavetrobojnice, koristi i grbRoude Léiw (Crveni lav) kao nacionalni simbol. Naročito prisportskim natjecanjima, državna zastava je gotovo u potpunosti zamijenjena državnim grbom. Kao jedan od razloga se navodi velika sličnost zastave sazastavom Holandije. Drugi razlog je što secrveni lav smatra simbolom borbe, hrabrosti i patrotizma Luksemburžana. Tokom 2006 godine, došlo je do političkih i javnih rasprava o zamjeni državne zastavecrvenim lavom kao novom zastavom, međutim, i pored odobravanja većine stanovništva, u junu 2007 godine odustalo se od te namjere. Ipak, postavljeni su zakonski temelji kojima se izjednačava značaj i upotreba zvanične trobojnice i grba.
Podjela Luksemburga na 3 distrikta, 12 kantona i 116 općina
Država je podijeljena na tri distrikta (Grevenmacher,Luxembourg iDiekirch) sa ukupno dvanaest kantona i 116 općina. Od njih, 12 općina ima status grada. Općine imaju određenu samoupravu, međutim njihov rad nadgledaju guverneri distrikta koje postavlja veliki vojvoda.Grad Luxembourg je glavni grad velikog vojvodstva te sjedište vlade. On se razvio u vodećefinansijsko, središte Evrope, gdje 161 evropska i međunarodnabanka, ima svoje filijale i podružnice, među kojima je 48 njemačkih banaka.
Stepen urbanizacije države je veoma visok; oko 92% stanovništva živi ugradovima, (po podacima iz 2003), međutim to su uglavnom manji gradovi i naselja. Najveći grad je prijestolnicaLuxembourg, (luks., :Lëtzebuerg) sa oko 86.329 stanovnika (metro područje oko 110.000). Pošto se samo zakonskim propisima može jednom naselju dati status grada, Luksemburg imasamo 12 gradova, kojima je status grada dat još u srednjem vijeku. Najveći gradovi se nalaze na jugoistoku zemlje u području Minette, gdje koncentrirano najviše industriježeljeza, ičelik, a. Tu se, između ostalih, nalaze gradoviEsch-sur-Alzette, (28.200 stanovnika),Differdingen, (19.000), iDüdelingen, (17.800). Na sjeveru Luksemburga se nalazi veći broj manjih gradova, koji su većinom sjedišta kantona. Najveći od njih suDiekirch, (6500 stanovnika) iEttelbrück, (7500), što pored glavnog grada i Esch-sur-Alzette važe za treće glavno urbano središte zemlje.
Sjeverni dio zemlje je dioArdena i poznat je kaoÖsling. Ovo područje ima prosječnu nadmorsku visinu između 400 i 500 m. Karakteristika ovog područja su brojni šumoviti brežuljci, brda i strme riječne doline, kao što je to slučaj sa dolinom rijekeSauer. Najviše uzvišenje u Luksemburgu je brdoKneiff u blizini gradićaHuldange sa 590 metara nadmorske visine.
Na jugu zemlje se nalazi plodno područjeGutland, koje je mnogo gušće naseljeno, a u njemu se nalazi mnogo više industrije nego na sjeveru. Kroz ovo područje teku rijeke Sauer (na zapad),Clerve iOur (na sjever) iAlzette (na jug). Najniža tačka zemlje se nalazi na ušću rijeka Sauer iMosel na 129 metara nadmorske visine. Na sjeveru Luksemburga se nalazi zaštićeni prirodni parkNjemačko-luksemburški prirodni park od kojeg se 358 km2 nalazi u Luksemburgu.
Najvažnije rijeke u Luksemburgu suMosel, koji na jugoistoku čini prirodnu granicu sa Njemačkom,Sauer,Our iAlzette.
Luksemburg ima umereno-kontinentalnu klimu, koja dosta utiče od strujanja saAtlantskog okeana, a karakterišu je blage zime i blaga, ugodna ljeta.Zrak je uglavnom svjež i vlažan, godišnja količina padavina iznosi 782,2 mm; prosječna godišnjatemperatura je 9 °C, ujanuaru 0,8 °C, a u julu 17,5 °C. Najniže prosječne temperature u januaru iznose oko -2 °C, dok su najviše temperature izmjerene u julu iaugustu. U ljetnim mjesecima temperature se kreću od 15–25 °C, a nije rijetko da se penju i do 30 °C. Na sjeveru zemlje, u Öslingu, je najčešće nešto svježije i tamo su padavine nešto češće.
Osling na sjeveru zemlje, kao dio Ardena, je karakterističan po šumovitim brežuljcima i dubokim riječnim dolinama. Najrasprostranjenije vrste drveća su crvenabukva,hrast,javor ismreka. Na jugu zemlje, u području zvanomGutland nadmorska visina je nešto niža (do 300 m) a karakterišu ga pretežno poljoprivredna zemljišta i brojni vinogradi u blizini Mosela. Na jugoistoku zemlje rastu mnoge biljke koje su rasprostranjene većinom u području Sredozemlja, između ostalih biljke iz porodiceLamiaceae (žalfija,ruzmarin,podubica i druge).
Životinjski svijet je uglavnom sličan kao i u većini srednjoevropskih zemalja. Međutim, sjeverni dio Luksemburga je poznat po velikoj populacijijelena idivljih svinja, kao i ptica grabljivica. Ovdje žive i neke rijetke vrste ptica, kao što sucrna roda ililještarka (Bonasa bonasia). Kod nekih drugih vrste zabilježen je dramatičan pad populacije. Na primjer, 1960tih godina u Luksemburgu je živjelo oko 3.400 do 4.200 parovaćukova (Athene noctua), dok je2006 godine njihov broj iznosio od 15 do 20 parova[1]. Luksemburg je poznat i po brojnosti ribljih vrsta, ovdje živepotočne pastrmke,štuke,smuđevi, jegulje,šarani i mnoge druge ribe. U dolini Mosela, gdje je klima najbližasredozemnoj, živi zidni gušter, koji je karakterističan uglavnom za državeSredozemlja.
Privreda Luksemburga je veoma stabilna, s visokimprihodima zaposlenih. Veliku prednost u privredi daje blizina Luksemburga snažnim privrednim područjima Njemačke (Rurska oblast), Francuske i Belgije. Historijski posmatrano, Luksemburg je dugi niz godina imao relativno stabilan rast privrede, niskustopu inflacije i nisku stopunezaposlenosti. Prosječni godišnji rast proizvodnje iznosi 3%, dok je inflacija 1,5 %. Industrijski sektor, u kojem je prvobitno dominirala proizvodnjačelika, danas je vrlo diverzificiran sa snažnom industrijom hemijskih proizvoda,gume i drugih proizvoda. Rast u finansijskom sektoru, na koji danas otpada oko 28% ukupnombruto domaćeg proizvoda, je više nego dovoljno nadomjestio opadanje u prihodima od čelika. Većinabanaka je u vlasništvu stranaca.Poljoprivreda je zasnovana na malehnim porodičnim farmama. Ekonomija zavisi i od brojne strane radne snage, pošto skoro 60% radnika iz okolnih zemalja gotovo svakodnevno putuje na radna mjesta u Luksemburgu. Iako je i Luksemburg, kao i ostale članice Evropske unije, pogođen globalnomekonomskom recesijom u drugoj polovini ove decenije, ipak nastavlja uživati u izuzetno visokom životnom standardu. Bruto domaći proizvod po stanovniku je izuzetno visok i sa 32.700dolara je treći na svijetu[2], poslijeLihtenštajna iKatara, a daleko iznad evropskog prosjeka.
Luksemburški finansijski sektor se sastoji iz 154 kreditne institucije iz 26 država svijeta, koje imaju u vlasništvu sredstva u visini od 843 milijardeeura (stanje 30.9. 2006 godine)[3] Luksemburg predstavlja najveće međunarodno središte privatnog bankarstva u Evropi, a u sektoru investicijskih fondova je drugi u svijetu, poslije SAD, te je osmi najveći finansijski centar u svijetu.[3]
Rast stanovništva u Luksemburgu u periodu od 1961 do 2020;
Luksemburg ima oko 520 000 stanovnika. Udio stranaca u ukupnom stanovništvu iznosi 44,5%. Oko 16,5% stanovništva su državljaniPortugala, zatim slijedeFrancuzi (5,8%),Italijani (4,1%), Belgijanci (3,5%) i drugi. U glavnom gradu 61,66% stanovništva čine strani državljani. OpćinaFiels sa preko 60% stranaca (pretežno Portugalaca) važi za zajednicu sa najvećim udjelom stranaca u Evropi.
Prije desetak godina, udio stranaca je iznosio oko 37,6%. Sa oko 60.000 stranaca, tada je udio Crnogoraca iznosio 13,4% ukupnog stanovništva Luksemburga. Procjenjuje se da će2015 godine, udio stranih državljana u Luksemburgu preći 50% ukupnog stanovništva.
Udio stranaca u Luksemburgu stanje 1. april 2010[4]
Nacionalnost
Broj
Udio u ukupnom stanovništvu april 2010
Portugal
84.621
16,41 %
Francuska
31.908
6,19 %
Italija
19.249
3,73 %
Belgija
17.641
3,42 %
Nemačka
12.950
2,51 %
Ujedinjeno Kraljevstvo
5.915
1,15 %
Holandija
4.353
0,84 %
Španija
3.713
0,72 %
U Luksemburgu živi otprilike 2.500 pripadnika jenskog naroda kao nacionalna manjina, bez vlastitog statusa i sa različitim državljanstvima. Najpoznatijejensko mjesto Luksemburga jeWeimerskirch, gdje već dugi niz generacija žive brojne jenske porodice.
U Luksemburgu radi oko 138.000 radnika (po podacima iz 2008) koji žive u susjednim državama. Oni čine oko 40% ukupne radne snage u zemlji. Oko 52% stranih radnika je porijeklom izLothringena, 27% ih dolazi iz susjednih belgijskih područja, a 21% ih je iz njemačkih saveznih pokrajinaPorajnje-Falačka iSaarland (podaci iz 2005). Oko 7.500 zaposlenih koji nisu Luksemburžani radi u brojnim evropskim institucijama sa sjedištem u Luksemburgu.
Od ukupnog stanovništva 18,9% Luksemburžana je mlađe od 15 godina (od toga 45.768 muškaraca i 42.980 žena), 66,5% stanovništva je između 15 i 64 godina starosti (157.453 muškaraca i 153.927 žena), dok je 14,6% starijih od 65 godina starosti (27.573 muškaraca i 40.870 žena). Prosječna starost stanovništva je 38,51 godina (stanje 2005). Očekivani prosječni životni vijek stanovništva iznosi 78,7 godina, za muškarce iznosi 75,5 godina, dok za žene iznosi čak 82,2 godine (procjena 2005).
U pogledu jezika, situacija u Luksemburgu je veoma složena. Maternji jezik Luksemburžana jeluksemburški (Lëtzebuergesch), narječje moselfrancuskog dijalekta, sa nešto više posuđenica izfrancuskog nego iz standardnognjemačkog. Taj jezik je zakonom iz1984 godine proglašen službenim jezikom Luksemburga, a po podacima Evropske unije, preko 70% stanovništva zemlje se izjasnilo kao govornici luksemburškog jezika. Standardni njemački i francuski jezik su također usvojeni kao zvanični jezici zemlje, tako da Luksemburg zakonski ima tri službena jezika. U javnom životu, naročito u pisanim medijima, naročito često se koristi njemački jezik. Smatra se da je oko 85% svih novinskih članaka napisano na njemačkom, oko 12% na francuskom a tek 3% na luksemburškom jeziku. Emisije brojnih radio stanica, zvanične internetske strance i oglakoriste mješavinu sva tri službena jezika. Iako sveknjige iz Luksemburga imaju početnu cifru 2 uISBN broju (koja označava francuski jezik), većina knjiga je napisana na luksemburškom i njemačkom jeziku.
Zbog značaja u javnom životu, u osnovnim školama u Luksemburgu se obligatorno uče njemački i francuski jezik, a u višim razredima iengleski jezik (kao i drugi jezici). Tokom godina u obrazovanju se promijenio trend u korist francuskog jezika u odnosu na njemački, tako da se većinom nastava iz prirodnih nauka odvija na francuskom. Od1944 godine, u javnim ustanovama i državnim organima, kao i nauniverzitetima se uglavnom koristi francuski jezik. Luksemburški jezik se uglavnom čuje u svakodnevnom razgovoru. Međutim, ukoliko građani koriste luksemburški ili njemački u korespodenciji sa državnim institucijama, uobičajeno je da na tim jezicima i dobiju povratne informacije. U sudskoj praksi, uobičajeno je da stranke u razgovoru i sudskim procesima koriste luksemburški jezik, zbog boljeg općeg razumijevanja, dok se sudski zapisnici sačinjavaju na njemačkom, a citati zakona na francuskom jeziku. U poslovnom svijetu, trgovini i gastronomiji, uglavnom se koristi francuski, pošto većina zaposlenih u sektoru usluga dolazi iz susjedne Francuske ili Belgije. Luksemburški i njemački jezik se uglavnom koristi u literaturi i medijima, kao i u oblasti religije.
Od završetkaDrugog svjetskog rata i oslobađanja Luksemburga od nacističke okupacije1944 godine, promijenjeno je međunarodno ime zemlje izLuxemburg uLuxembourg, a od tada se svi zakoni objavljuju na francuskom jeziku.
Od prije nekoliko godina, svaki državljanin bilo koje zemlje Evropske unije, koji govori luksemburški jezik, može pristupitiLuksemburškoj armiji, bez promjene svog nacionalnog identiteta. Jedini uslov za pristupanje armiji je da osoba živi u Luksemburgu neprekidno najmanje 3 godine.
Od ostalih jezika, u Luksemburgu se govori i jenski jezik, koji se njeguje kao zasebanidiom, a najviše se govori u područjima Pfaffenthal i Weimerskirch. Dalje, gotovo 20% stanovništa, porijeklom Portugalaca i njihovih potomaka, često govori svoj maternji jezik -portugalski.[5][6]
Po starijim procjenama, smatralo se da je 98% stanovništva Luksemburgakatoličke vjeroispovijesti. Po novijim procjenama iz 2000 godine[2], smatra se da je 87% stanovništva katolici, a ostalih 13% protestanti,jevreji imuslimani. Pošto podaci o vjerskoj pripadnosti podliježu strogoj zakonskoj zaštiti, tačni podaci nisu poznati. Pretpostavlja se da gotovo 50% stanovnika koji se izjašnjavaju kao katolici, ne praktikuje vjerske običaje, kao što je to slučaj i u drugim susjednim zemljama (Francuskoj, Belgiji i Njemačkoj). Katolička crkva Luksemburga smatra, na svojoj zvaničnoj web stranici, da su većina stanovništva katolici.[7]
Prva poštanska marka Luksemburga izašla je 15. septembra 1852. godine. Serija od dvije marke prikazujeWilhelma III, velikog vojvodu od Luksemburga i kraljaHolandije.Nominalne vrijednosti su 10centi i 1srebrnog groša. Štampana je uLeizu uFrancuskoj. Prva marka izdata je u četiri nijanse crne boje. Druga marka je crveno-smeđe boje u šest raznih nijansi. Luksemburg je od 1. jula 1875. godine članica Svjetskog poštanskog saveza.[8]
↑Dries van Nieuwenhuyse, Jean-Claude Génot, David H. Johnson:The Little Owl - Conservation, Ecology and Behavior ofAthene noctua, Cambridge University Press, Cambridge 2008, str. 107,ISBN978-0-521-88678-9
1 Značajan dio teritorija se nalazi uAziji. •2 U potpunosti u Aziji, ali ima društvene i političke veze s Evropom. •3 Posjeduje zavisne ili slične teritorije izvan Evrope.
.svg)
