Los Angeles (špan.Los Ángeles), poznat i pod skraćenicomLA,grad je uameričkoj saveznoj državiKalifornija. Smješten je uz obaluTihog oceana. Po popisu stanovništva iz 2010. u njemu je živelo 3.792.621 stanovnika[7][8], što ga čini najvećim gradom u Kaliforniji i nakonNew Yorka drugim najnaseljenijim gradom u SAD-u.
Los Anđeles je i sjedište okruga Los Anđeles, koji je 2005. imao populaciju od 10,226,506, što ga čini najnaseljenijim okrugom u SAD-u, a cijelo metropolitansko područje grada iste je godine imalo 17,545,623 stanovnika, čime je jedno od najvećih metropolitanskih područja na svijetu.[9]
Los Angeles je kao naselje na područjuTongvá indijanaca4. septembra1781. zajedno s 44 doseljenika osnovaošpanjolski guverner Kalifornije Felipe de Neve, a tada je to područje uglavnom služilo za bavljenje stočarstvom.[10][11]
ImeLos Angeles našpanjolskom značianđeli i predstavlja skraćenicu izvornog naziva naselja koji na španjolskom glasiEl Pueblo de Nuestra Señora la Reina de los Ángeles de Porciuncula ili u prijevoduGrad naše gospe, kraljice anđela od Porcijunkule.1835. godine Los Angeles je postao gradom i istovremeno glavnim gradom najsjevernijemeksičke regije Alta Kalifornije. Do sljedeće godine broj stanovnika je porastao na 2,228, ali se tada na neko vrijeme ponovno smanjio. Do sredine19. stoljeća Los Anđeles je bio meksičko naselje koje se uglavnom sastojalo od američkih doseljenika, siromašnihkineskih radnika i malog broja dobrostojećih meksičkih zemljoposjednika. Tijekom meksičko-američkog rata između1846. i1848. američki vojnici okupirali su Alta Kaliforniju i Los Anđeles te ih pridružili SAD-u.4. travnja1850. naselje je u okviru osnovanja savezne države Kalifornije dobilo pravo da postane gradom, a tada je imalo populaciju od 1,610. Veliki rast grada počeo je nakon što je1876. spojen na željezničku pruguUnion Pacific Railroad, a zatim i gradnjom željezničke pruge premaSanta Feu1885. godine te vađenjemugljena inafte početkomdevedesetih godina 19. stoljeća. Grad je tada bio i sinonim za dobro zdravlje, čisti okoliš, veliku osunčanost i plantaželimuna.
Veliku skupinu migranata činili su doseljenici iz saveznih država Srednjega zapada poputIowe iIndiane koji su kao nova politička vladarska klasa nadmašili meksičku elitu. Nekadašnje velike farme zamijenjene su parcelama i broj stanovništva je rastao te je grad1900. već imao 100,000 stanovnika, a u sljedećih deset godina broj stanovnika se utrostručio. Između1899. i1914. izgrađena je velika luka, a budući da zalihe vode više nisu bile dovoljne,1913. je u sjevernom dijelu grada izgrađenakvadukt.Nakon osnutka brojnih okolnih naselja gradsko područje Los Anđelesa obuhvatilo je i okolne gradove kao što su Wilmington, San Pedro, Hollywood, Sawtelle, Hyde Park, Eagle Rock, Venice, Watts, Barnes City i Tujunga.Santa Monica,Beverly Hills iSan Fernando, koji se općenito smatraju gospodarskim i kulturalnim dijelovima Los Anđelesa, uspjeli su u administrativnom smislu do danas održati samostalnost.1932. u Los Anđelesu su prvi put održaneOlimpijske igre, a brzonapredujuća filmska industrija mamila je brojne novopridošlice u grad. No, praviboom se dogodio nakonDrugog svjetskog rata kada su se u gradu smjestili pogoni za proizvodnju zrakoplova i svemirskih letjelica.
1960. izgrađen je prvi visoki neboder u kojem su se nalazili uredi. Ukolovozu1965. je u pretežno crnačkom naseljuWatts došlo do višednevnih rasnih nereda u kojima su poginule 34 osobe.1984. u gradu su po drugi put održane Olimpijske igre.
Utravnju1992. je ponovno došlo do rasnih nereda, ovaj put izazvanih oslobađajućom presudom četvorici bijelih policajaca koji su godinu dana prije video-kamerom bili uhvaćeni prilikom zlostavljana crncaRodneyja Kinga. U tim neredima poginulo je 58 ljudi.
Krajemlistopada i početkomstudenog1993. u gradskom području su izbili veliki požari i uništili jedan dio grada dok je usiječnju1994. grad pogodiopotres jačine 6.7 premaRichterovoj ljestvici pri čemu je poginulo 57 ljudi, a oštećeno ili uništeno je bilo nekoliko tisuća zgrada i brojne prometnice.Sa završetkomHladnog rata teško je pogođena jedna od važnih gospodarskih grana grada, industrija zrakoplova i svemirskih letjelica. Nezaposlenost, rastućikriminal i rasistički ispadi samo su neki od problema s kojima se danas bori Los Anđeles.
Geografija
Basen Los Anđelesa.
Los Anđeles je vrlo veliki grad, a obodi grana su vrlo udaljeni od centra i idu od plaža do planina. Grad je nepravilnog oblika i zauzima površinu od oko 1.302 km², od toga 1.214 km² kopna i 88 km² vodene površine. Grad se prostire dužinom od 71 km i širinom od 47 km. Obim grada je 550 km.[12]
RekaLos Anđeles protiče kroz grad dužinom od 77 km. Reka je uglavnom sezonskog tipa i ona je glavni odvodni kanal u gradu. Reku je ispravio i dno betoniraoInžinjerijski korpus Armije SAD da bi funkcionisala kao kanal za kontrolu poplava.[14] Reka izvire u okruguKanoga Park, teče na istok od doline San Fernando duž severne ivice planine Santa Monika i skreće na jug kroz centar grada i uliva se u Tihi okean u luciLong Biča. Manja rekaBalona Krik se uliva uzaliv Santa Monika uPlaji del Rej.
Los Anđeles se pomera oko 6,3 mm na istok svake godine.[15]
Topografija
Los Anđeles je nepravilnog oblika, i pokriva ukupnu površinu od 1291 km, koja obuhvata 1214 km² kopna, i 88 km² vodene površine. Grad se prostire 71 km po dužini, i 47 km po širini. Obim grada je 550 km. To je jedini veliki grad u Sjedinjenim Državama prepolovljen planinskim vencem.[16][17]
Los Anđeles je ujedno i ravan i brdovit. Najviša tačka grada nalazi se na nadmorskoj visini od 1547 m, i to je Mount Lukens, koji se nalazi severoistočno od doline San Fernando. Brdoviti delovi Los Anđelesa uključuju planine Santa Monica, koje se protežu od centra grada (Downtown) pa do obale Pacifika, zatim planina Washington severno od centra grada, a takođe i istočne delove kao što su brda Baldwin i okrug San Pedra.
Reka Los Anđeles, koja je ujedno i najveća reka, osnovni jedrenažni kanal. Reka počinje u okruguparka Canoga i teče istočno od doline San Fernando, duž severne ivice planina Santa Monica, zatim na jug kroz centar grada, dalje kroz obližnji Vernon, do ušća na obaliPacifika.[18]
Los Anđeles imaSubtropsku-Mediteransku klimu (Köppenova klasifikacija klimeCsb na obali,Csa na ostrvu), i prima tek dovoljnu godišnju količinu padavina da se izbjegne bilo KopenovuBSh iliBSk (polupustinjsku klima) klasifikaciju. Los Anđeles ima obilje sunčanih dana tokom cele godine, sa samo 35 dana godišnje sa merljivom precipitacijom.[19]
Temperature na obalskom slivu premašuju 32 °C tokom desetak dana godišnje, od jednog dana mesečno u aprilu, maju, junu i novembru, do tri dana mesečno u julu, avgustu, oktobru i pet dana u septembru.[19] Temperature u San Fernando i San Gabriel dolinama su znatno više. Temperature znatno variraju tokom dana; na ostrvskim oblastima razlika između prosečne dnevne niske i prosečne dnevne visoke temperature je preko 16 °C.[20] Prosečna godišnja temperatura mora je 17 °C, od 14 °C u januaru do 20 °C u avgustu.[21] Grad ima više od 3.000 sunčanih sati godišnje, od prosečno 7 sunčanih sati u decembru, do prosečno 12 u julu.[22]
↑Barrows, H.D. (1899). „Felepe de Neve”. Historical Society of Southern California Quarterly. 4. str. 151ff. Pristupljeno September 28, 2011.
↑„California Cities by Incorporation Date” (Word Document publisher = California Association of Local Agency Formation Commissions). Arhivirano izoriginala na datum 2013-10-17. Pristupljeno August 25, 2014.
↑Sullivan, Ron (December 7, 2002). „Roots of native names”. San Francisco Chronicle. Pristupljeno January 7, 2015. »Los Angeles itself was built over a Gabrielino village called Yangna or iyaanga', 'poison oak place.'«
Morris, Richard B. (1996). Encyclopedia of American History (Seventh izd.). Collins Reference. ISBN0062700553.
Peter C. Mancall, Gary B. Nash, Allan M. Winkler, Charlene Mires, John W. Jeffries, ur. (2009). Encyclopedia of American History. Facts on File. ISBN0816071365.
Stanley I. Kutler (2002). Dictionary of American History (Third izd.). Charles Scribners & Sons. ISBN0684805332.
Paul S. Boyer (2001). The Oxford Companion to United States History. Oxford University Press. ISBN0195082095.
Carey McWilliams (2009). Southern California: An Island on the Land (9th izd.). Peregrine Smith. ISBN978-0-87905-007-8.
Richard White (1991). It's Your Misfortune and None of My Own: A New History of the American West. University of Oklahoma Press. ISBN978-0-8061-2567-1.
David Rieff (1992). Los Angeles: Capital of the Third World. Touchstone. ISBN978-0-671-79210-7.
Paul Glover (1995). Los Angeles: A History of the Future. Greenplanners. ISBN978-0-9622911-0-4.
Leonard Pitt & Dale Pitt (2000). Los Angeles A to Z: An Encyclopedia of the City and County. Berkeley: University of California Press. ISBN978-0-520-20530-7.
Kevin Starr and David Ulin (2009). Jim Heimann. ur. Los Angeles: Portrait of a City. Taschen America. ISBN978-3-8365-0291-7.
Josh Sides (2006). L.A. City Limits: African American Los Angeles from the Great Depression to the Present. Berkeley: University of California Press. ISBN978-0-520-24830-4.
Eduardo Obregón Pagán (2006). Murder at the Sleepy Lagoon: Zoot Suits, Race, and Riot in Wartime L.A.. The University of North Carolina Press. ISBN978-0-8078-5494-5.
Stefan Bratzel:Extreme der Mobilität. Entwicklung und Folgen der Verkehrspolitik in Los Angeles. Birkhäuser, Basel 1995,ISBN3-7643-5186-1.
Mike Davis:City of Quartz. Ausgrabungen der Zukunft in Los Angeles. Verlag Schwarze Risse, Berlin 1994.ISBN3-924737-23-1.
Mike Davis:Ökologie der Angst. Piper, München 2004,ISBN3-492-23819-X.
Lung Ho Nu:Ballungsgebiete von Metropolen der Industriestaaten im Vergleich: London, Paris, Los Angeles, Tokyo, Minsk. 1992,ISBN3-88091-580-6.
Roger Keil:Weltstadt. Stadt der Welt. Internationalisierung und lokale Politik in Los Angeles. Verlag Westfälisches Dampfboot, Münster 2001,ISBN3-924550-76-X.
Bernd-Peter Lange (Hrsg.), Hans-Peter Rodenberg (Hrsg.):Die neuen Metropolen. Los Angeles – London. Argument Verlag, Hamburg 1994,ISBN3-88619-713-1.
Kühne, O. (2012): Stadt – Landschaft – Hybridität. Ästhetische Bezüge im postmodernen Los Angeles mit seinen modernen Persistenzen. Wiesbaden.
Vincent Brook:Land of Smoke and Mirrors: A Cultural History of Los Angeles. Rutgers University Press, New Brunswick 2013,ISBN978-0-8135-5458-7
Herbert Gold und Thomas Höpker (auch Fotos):Die Zukunft sucht ihre Stadt. In:Geo-Magazin. Hamburg 1978,9, S.32-58. (Informativer, Erlebnisbericht)ISSN0342-8311
