Italija je mesto nastankaRimskog carstva, jednog od najvećih carstava starog veka. Varvarske invazije uništile suZapadno rimsko carstvo i omogućile stvaranjegermanskih država na tlu Italije.Vizantija iFranačka su u ranom srednjem veku posedovale značajne delove Italije. Kasnija podela Italije na male države omogućile suSvetom rimskom carstvu,Francuskoj iAustriji da dominiraju italijanskom politikom. Italija je ujedinjena u drugoj polovini 19. veka. Od ujedinjenja pa do krajaDrugog svetskog rata, Kraljevina Italija je stvorila kolonijalno carstvo u Sredozemnom moru iistočnoj Africi. Od 1946. Italija je republika.
Iskopavanja širom Italije pokazuju prisustvo modernog čoveka na ovim prostorima još odpaleolita, otprilike pre oko 200.000 godina.[8]
Današnji Italijani su potomci starih plemena koja su se još početkomprvog milenijuma p. n. e. nastanila u krajevima između Alpa, i po celomApeninskom poluostrvu i Siciliji. Ovi narodi su bili različitog porekla. Najstariji su biliLiguri iIliri, koje su italijanski preci potisnuli pred kraj2. i početkom prvog milenijuma p. n. e. Negde u8. veku p. n. e. između rijekeArno iTibar nastanili su se iEtrurci, koji su se u7. veku p. n. e. proširili sve do rekePo iKorzike. U tim krajevima bili su nastanjeni još mnogi narodi. Tako su u područjima oko današnjeVenecije živeliVeneti, tako da se danasitalijanska regija u kojoj je živeo ovaj grad zoveVeneto, Na Siciliji su živeli Siculi, Sicani i Elimi.
Sabinjani iLatini živeli su uLaciju, zajedno sa Faliscima, Ekvima, Hernicima i Ausonima. UAbrucu su živeli Vestini, Paeligni i Marsi. Frentani, Picenti i Marucini naseljavali su središnju obaluJadrana. Samniti i Lucani živeli su uMolizeu iBasilikati. Jezgru nove nacije svakako su dali oni narodi i plemena po kojima su Italijani dobili ime, zvali su seItalici (ili Itali). Italici nisu bili jedno pleme, bijahu podijeljeni na 4 glavna plemena, to su: Latini, Falisci, Osci iUmbri (ili Umbrijci).
Stari Rim je na početku bila mala poljoprivredna zajednica osnovana u 8. veku p. n. e. koja je tokom vekoma izrasla u džinovskoRimsko carstvo koje je obuhvatalo celoSredozemno more, u kojoj su se kulture Antičke Grčke i Rima spojile u jednu civilizaciju. Ova civilizacija je bila toliko uticajna da su delovi nje opstali u modernompravu, administraciji, filozofiji i umetnosti, formiravši temelje na kom su zasnovane zapadne civilizacije. U 12 vekova svog postojanja, Antički Rim je prešao put odmonarhije prekorepublike do carskeautokratije. U polakom opadanju od 2. veka nove ere, Rimsko carstvo se 395. godine konačno podelilo na dva dela,Zapadno rimsko carstvo iIstočno rimsko carstvo. Zapadni deo ja pao pod pritiskomGota, posle čega je Apeninsko poluostrvo podeljeno u male nezavisne kraljevine igradove-države u narednih 14 vekova, dok jeistočni deo postao jedini naslednik antičkog Rima.
Od 493. godineOstrogoti su ponovo ostvarili političko jedinstvo Italije. Od 535. do 553. godine teritorija Italije je bila poprišteGotskog rata, koji je vodioistočnorimski carJustinijan I protiv Ostrogotskog kraljevstva. Justinijan je osvajanje Italije okončao 553. godine konačnim porazom Ostrogota i aneksijom cele teritorije Ostrogotskog kraljevstva Istočnom rimskom carstvu. Sukob, koji je trajao gotovo dvadeset godina, razorio je celu zemlju i doveo do ozbiljne demografske, ekonomske, političke i socijalne krize.
Godine vladavine Istočnog rimskog carstva je potlačenima donelo pogoršanje životnih uslova poljoprivrednika zbog teških poreskih tereta, kao raseljavanje stanovništva zbogkuge između 559. i 562. godine. Oslabljen i osiromašen region nije mogao da se suprotstavilangobardskoj invaziji pod kraljemAlboinom. Između 568. i 569. Langobardi, često uz podršku lokalnog stanovništva ogorčenog zbog vizantijskog oporezivanja, zauzimaju veliki deo Italije: od ulaska u Friuli, uskoro su osvojili većinu centralne i severne Italije, oblast kojoj je nadenuto imeVelika Langobardija, i u južnoj Italiji, koja je prozvanaMala Langobardija. Kraljevstvo Langobarda je trajalo oko dva veka, kada ih je na severu savladaoKarlo Veliki 774. godine, a kasnije na juguNormani. I tokom narednih nekoliko vekova Vizantija je bila konstatna sila na Apeninskom poluostrvu, dovoljno jaka da sprečiArabljane,Sveto rimsko carstvo iPapsku državu da stave Italiju pod svoju vlast, ali previše slaba da istera uljeze.
Posledice ratova u prvih par vekova posle pada Zapadnog rimskog carstva su dovele do toga da, dok su severno od Alpa nastajale nacionalne države, političkom scenom Italije su dominirale na zavađeni gradove, mali tirani i strani napadači. Međutim, bilo je pokušaja da se se ponovo uspostavi nezavisnost Italije odSvetog rimskog carstva za vremeBerengara Furlanskog iArduina Ivreovskog.
Politička mapa Italije iz 15. veka podeljena na male države
U 14. i 15. veku, severna i srednja Italija je bila izdeljena u brojne zaraćene gradove-države, a ostatak poluostrva su obuhvataliPapska država iNapuljsko kraljevstvo. Najjače od tih gradova-država su postepeno apsorbovale okolne teritorije, što je dovelo do pojavesinjorija, regionalnih država na čijem čelu su bili trgovačke porodice koje su osnovale lokalne dinastije. Ratovi između gradova-država su bili endemski, a uglavnom su ih vodile plaćeničke vojske zvanekondotjeri, regrutovani širom Evrope, uglavnom iz Nemačke i Švajcarske, koje su uglavnom predvodili italijanski zapovednici.[12] Decenije ratova su dovele daFirenca,Milano iVenecija postanu dominantne sile koje su sklopilemir iz Lodija 1454, koji je doneo relativan mir prvi put u nekoliko vekova. Ovaj mir će potrajati sledećih 40 godina.
Renesansa, period oživljavanja umetnosti i kulture, se pojavila u Italiji, zahvaljujući brojnim činiocima, kao što su veliko bogatstvo koje su skupili trgovački gradovima,patronstvo dominatnih porodica kao što suMedičiji izFirence.[13][14] i dolazak grčkih učenjaka i tekstova u Italiju nakonpada Carigrada pod vlastOsmanskog carstva.[15][16][17] Italijanska renesansa je dostigla vrhunac polovinom 16. veka kada su strane invazije dovele region u vihorItalijanskih ratova. Ideje i ideali renesanse su se uskoro proširili usevernu Evropu,Francusku,Englesku i veći deo Evrope. U međuvremenu, španskootkriće Amerike, portugalsko otkriće novih pomorskih puteva ka Aziji i uspon Osmanskog carstva su umanjili tradicionalnu italijansku dominaciju u trgovini sa Istokom, što je izazvalo dugi privredni pad celog poluostrva.
Nakon Italijanskih ratova (1494–1559), koji su započeli zbog rivalstvaŠpanije iFrancuske, gradovi-države su postepeno gubili svoju nezavisnost i došli pod stranu dominaciju, prvo podŠpanijom (1559–1713), a zatim podAustrijom (1713–1796). Između 1639. i 1631. nova epidemija kuge je odnela oko 14% stanovništva Italije.[18] Pored toga, Špansko carstvo je počelo da propada krajem 17. veka, što se odnosilo i na njegove posede uNapulju,Siciliji, Sardiniji i Milano. Južna Italija je naročito osiromašila i bila odsečena od važnih događaja u Evropi.[19] Krajem 18. veka, kao posledicaRata za špansko nasleđe, Austrija je zamenila Španiju kao dominatna regionalna sila, dok seSavojska dinastija pojavila kao regionalna sila koja je ječala uPijemontu iSardiniji. U istom veku, dva veka duk privredni pad je prekinut privrednim i državnim reformama koje je sprovela vladajuća elita u nekoliko država.[20] TokomNapoleonskih ratova, severna i srednja Italija je okupirana i reorganizovana kao novaKraljevina Italija,zavisna državaFrancuskog carstva,[21] dok je južnim delom poluostrva upravljaoŽoašen Mira, Napoleonov zet, koji je krunisan za napuljskog kralja.Bečki kongres iz 1815. je vratio stanje onako kako je bilo krajem 18. veka, ali idealiFrancuske revolucije nisu mogli biti iskorenjeni, i uskoro su se ponovo pojavili tokom političkih revolucija koje su odlikovale prvu polovinu 19. veka.
Rat je u početku bio katastrofa za Italiju. Italija je stalno napadalaAustrougarsku, ali je imala malo uspeha i trpela je velike gubitke, a u nemačko-austrougarskojkontraofanzivi bila je odbačena na zapad. Italijani su poovo napali oktobra 1918. Austrougarska vojska se raspala, a Italijani su ušli duboko u austrijsku teritoriju. Borbe su se okončale 3. novembra. Tokom rata poginulo je više od 650.000 vojnika ijavni dug je porastao. Nekoliko hiljada Italijana je ostalo u granicama novoosnovaneKraljevine SHS, a oko pola milionaJužnih Slovena[22], uglavnomSlovenaca iHrvata, i oko 200.000Nemaca uTirolu su postali deo Kraljevine Italije. Po odredbama mirovnih sporazuma izSen-Žermena,Rapala iRima, Italija je dobila deo većinu obećanih teritorija, uključujući bivšu ugarsku lukuRijeku, ali ne i Dalmaciju (osimZadra), zbog čega su italijanski nacionalisti opisivali pobedu „osakaćenom“.
Socijalistička agitovanja koja su usledila nakon razarajućeg Velikog rata, inspirisanaRuskom revolucijom, dovele su do nereda i anarhije širom Italije. Liberalska buržoazijka, plašeći se revolucije sovjetskog tipa, počela je da podržava maluNacionalnu fašističku stranku, na čije čelu je bioBenito Musolini. U oktobru 1922.crnokošuljaši su pokušači da izvedudržavni udar. Sam državni udar je bio neuspeh, ali je u poslednjem trenutku kraljeVitorio Emanuel III odbio da uvede vanredno stanje i imenovao je Musolinija za premijera Italije. Tokom narednih nekoliko godina, Musolini je zabranio sve političke partije i ograničio lične slobode, time stvorivši totalitarnu diktaturu, koja je privukla međunarodnu pažnju i posčužila kao inspiracija drugim državama u Evropi i svetu, među kojima sunacistička Nemačka iFrankova Španija.
Zatim su zapadni Saveznici izvršiliinvaziju na Siciliju u julu 1943. što je dovelo do sloma fašističkog režima i Musolinijevog pada 25. jula 1943. Italija sepredala 8. septembra 1943. Nemci su za kratko vreme uspeli dapreuzmu kontrolu nad severnom i centralnom Italijom. Nemci su na severu osnovalimarionetskuItalijansku socijalnu republiku sa Musolinijem na čelu. Period posle primirja je obeležio uspon masovnogantifašističkogpokreta otpora. Zemlja je ostala bojište do kraja rata, pošto su saveznici sporo napredovali sa juga. Borbe su se okončali 29. aprila 1945. kada su se predale nemačke snage u Italiji. Skoro pola miliona Italijana (uključujući civile) je umrlo u ratu,[23] a italijanska privreda je bila uništena; dohodak po stanovniku je 1944. bio najniži od početka 20. veka.[24] Nakon Pariska mirovna konferencijaPariske mirovne konferencija 1947. Italija je predalaJugoslaviji skoro sve istočne teritorije dobijene posle Prvog svetskog rata, FrancuskojBrigu iTendu i izgubila sve kolonije osimSomalije.
Od kraja 1960-ih do početka 1980-ih, država je prolazila kroz periodOlovnih godina, koje su odlikovale ekonomska kriza (naročito nakonnaftne krize 1973), velikih društvenih sukoba i terorističkih napada koje su vršile suprotstavljene ekstremističke grupe uz umešanost američkih i sovjetskih obaveštajnih službi. Olovne godine su vrhunac imale sa ubistvom vođe Hrišćanske demokratijeAlda Mora 1978. imasakra na bolonjskoj železničkoj stanici 1980.
Tokom osamdesetih, državu su prvi put od 1945. vodili premijeri koji nisu bili članovi Hrišćanske demokratije, jedan liberal (Đovani Spadolini) i jedan socijalista (Betino Kraksi), ali je Hrišćanska demokratija ostala važna stranka u vladi. Tokom Kraksijeve vlade privreda se oporavila i Italija je postala peta najjača industrijska država i ušla u klubG7. Međutim, kao posledica njegove politike ulaganja, italijanski nacionalni dug je strmoglavo narastao tokom Kraksijeve ere i ubrzo prešao 100% BDP.
Početkom 1990-ih, Italija se našla pred velikim izazovima, pošto su glasači – razoračarni političkom paralizom, velikim jvnim dugom i raširenim sistemom korupcijom (poznat pod imenomTanđentopoli)- zahteali radikalne reforme. U skandalima su bile umešane sve velike stranke, naročito one u vladajućim koalicijama; hrišćanski demokrati, koji su vladali skoro 50 godina, prošli su kroz tešku krizu i na kraju su se raspali i podelili u nekoliko frakcija. Komunisti su se reorganizovali u socijaldemokrate. Tokom 1990-ih i 2000-ih, koalicije desnog centra (kojom je dominirao medijski magnatSilvio Berluskoni) i levog centra (predvođene univerzitetskim profesoromRomanom Prodijem) su naizmenično upravljale državom, koja je ušla u dugi period ekonomske stagnacije.
Glavni članak:Politika ItalijeUstav iz1948. ustanovio je dvodomniparlament (Parlamento), koji ima Zastupnički dom (Camera dei Deputati) iSenat (Senato della Repubblica), zasebno sudstvo, te izvršnu vlast utjelovljenu u Vijeću ministara (kabinetu), koje predvodi predsjednik vijeća (predsjednik vlade).
Predsjednik republike bira se svakih 7 godina, a bira ga parlament zajedno s malim brojem regionalnih poslanika. Predsjednik predlaže predsjednika vlade, koji predlaže ostale ministre (formalno ih imenuje predsjednik). Vijeće ministara (koje obično čine parlamentarni zastupnici) mora zadržati povjerenje (Fiducia) oba doma.
Zastupnici domovaparlamenta biraju se izravno kroz opće izbore, a koristi se miješani većinsko-proporcionalni sustav. Prema zakonima iz1993., 75% mjesta u parlamentu zauzimaju predstavnici okruga; preostalih 25% mjesta raspoređuje se proporcionalno. Zastupnički dom ima 630 zastupnika. Osim 315 zastupnika koji se biraju, Senat sadrži i bivše predsjednike, kao i razne druge osobe imenovane doživotno u skladu s posebnim ustavnim odredbama. Zastupnici oba doma biraju na najviše 5 godina, ali oba se doma mogu raspustiti i prije isteka tog roka. Zakoni se smiju predlagati iz oba doma, a mora ih prihvatiti većina u oba doma.
Talijansko se sudstvo zasniva narimskom pravu, napoleonskom kodu i statutima. Ustavni sud (Corte Costituzionale), koji odlučuje o ustavnosti zakona, osnovan je tek nakon2. svjetskog rata.
Apenini su gorski lanac koji se proteže duž čitavog poluotoka i na sjeverozapadu se spaja s planinskim lancemAlpa, koji polukružno zatvara Italiju na sjeveru. Na sjeveru je velika aluvijalna nizina rijekePo i njezinih pritoka, koji se spuštaju s Alpa, Apenina iDolomita. Ostale važne rijeke suTiber,Adige iArno.
Najviši vrh jeMont Blanc (Monte Bianco), koji ima 4,810 m. Italija ima dva slavnavulkana: ugasliVezuv kodNapulja i aktivnuEtnu na Siciliji.
Država se nalazi na graniciEvroazijske iAfričke ploče, što doprinosi značajnoj seizmičkoj i vulkanskoj aktivnosti. U Italiji se nalazi 14 vulkana, od kojih su četiri aktivna:Etna na Siciliji,Stromboli,Vulkano iVezuv. Vezuv je jedini aktivni vulkan u kontinentalnoj Evropi i poznat je zbog svoje erupcije koja je uništilaPompeju iHerkulaneum. Nekoliko ostrva i brda je stvoreno vulkanskom aktivnošću, a severozapadno od Napulja se nalazi prilično aktivnakalderaKampi Flegreji.
Klima Italije drastično varira od stereotipnemediteranske klime u zavisnosti od lokacije. Primorskim delovimaLigurije i većim delom Apeninskog poluostrva južno odFirence vlada klasična mediteranska klima. Veći deo severnih unutrašnjih oblasti Italije, okoTorina,Milana iBolonje imakontinentalnu klimu, koja se često poKepenovoj klasifikaciji klimata klasifikuje i kaovlažna suptropska klima. Primorski delovi poluostrva mogu imati drastično drugačiju klimu od planina i dolina u unutrašnjosti, posebno tokom zimskih meseci, kada na planinskim delovima vladaju hladnoće i sneg. Primorski regioni imaju blage zime i topla i obično suva leta, mada i doline u unutrašnjosti mogu biti prilično tople leti.
Italija ima raznovrsno industrijalizirano gospodarstvo, a proizvodnja je ukupno i po glavi stanovnika otprilike ista kao uFrancuskoj iVelikoj Britaniji.Kapitalistička ekonomija podijeljena je na razvijeni industrijski sjever, gdje prevladavaju privatne tvrtke, i manje razvijen poljoprivredni jug, s 20% nezaposlenih. U odnosu na zapadnoeuropske susjede, Italija ima velik broj malih i srednjih poduzeća (SME).
Uvozi se većina industrijskih sirovina i više od 75% energetskih potreba. Tijekom zadnjeg desetljeća, Italija je uvela strogu poreznu politiku kako bi ispunila gospodarske i monetarne uvjete Europe, snizila je stope kamata i inflacije, te je uvelaeuro1999. godine.
Italija gospodarski zaostaje za glavnim europskim partenrima, pa sadašnja vlada uvodi brojne kratkoročne reforme kako bi povećala konkrentnost i dugoročni rast. S druge strane, vlada presporo uvodi potrebne strukturalne reforme, kao što su veće porezne olakšice i fleksibilnije tržište rada. Mirovinski je sustav preskup zbog usporavanja gospodarstva i loših odnosa sasindikatima.
Italija je jezično i vjerski uglavnom homogena, ali je kulturno, gospodarski i politički vrlo raznolika. Peta je u Europi po gustoći stanovništva (198 stanovnika po četvornom kilometru). Nema velike manjine, a najveća jenjemačka manjina uJužnom Tirolu (1991: 287,503 Nijemaca i 116,914 Talijana), teslovenska manjina okoTrsta.
80,2 % stanovništva su katolici, a samo 3,6 % pripada ostalim religijama od čega su 231.226 Jehovini svedoci, 35.000 su jevrejske veroispovesti, a ima i protestanata i muslimana. Katolička crkva je tradicionalno veoma jaka u Italiji.
Pored službenog jezika,italijanskog, postoje još regionalni službeni jezici kao što sunemački u JužnomTirolu,francuski islovenački. Takođe postoje i druge manje grupe jezika koje su uredbom i zakonom iz 1999. godine zaštićene. To su sardinski,grčki,hrvatski,albanski i drugi.
Italija je znamenita zbog svoje umjetnosti, kulture i brojnih spomenika, od kojih su najslavnijikosi toranj u Pisi iKoloseum u Rimu, a poznata je i po dobroj hrani (pizza,špageti itd.), vinu, modi, dizajnu, operi i mnogo čemu drugome.
Umetnost u Italiji obuhvata umetnička dela nastala odpraistorije pa do danas. Italija je bila centar i žarište mnogih pravaca evropske umetnosti (videtirenesansa). Uantici zahvaljujući svom položaju u centruMediterana, u Italiji se prepliću kulturni uticaji iz različitih područja. Ti pretežno grčki ihelenistički uticaji stapaju se sa autohtonim likovnim izrazima Italije i stvaraju originalnu rimsku umetnost, koja ipak nije dostigla umetničke visine klasične grčke umetnosti.
Italija raspolaže velikom mrežom mas-medija. Pored tradicionalnihnovina itelevizije, sve više koristi seInternet. Veliki uspeh doživeli sumobilni telefoni koji su sve više zastupljeni, jer su pripeid i postpeid tarife jeftinije nego u drugim zemljama Evropske unije.
Postoji široka ponuda dnevnih italijanskih novina i listova. Naravno, ima određenih sličnosti i razlike među njima. Poznate dnevne novine su:La Repubblica u Rimu,Il Corriere della Sera u Milanu,La Stampa u Torinu,La Nazione u Firenci,Il Mattino u Napulju. U Italiji se dnevne novine čitaju mnogo manje nego u ostalim evropskim zemljama. S druge strane, italijanski nedeljni časopisi mogu se porediti sa nemačkim. Po izuzetnom kvalitetu poznati suOggi,Gente iLa Domenica del Corriere.
Tri nacionalne radio-televizije suRAI Uno,RAI Due iRAI Tre i one pripadaju organizacijiRAI-TV. Takođe postoji veliki broj različitih privatnih stanica koje se nalaze gotovo u svakom velikom gradu. One opstaju emitujući veliki brojreklama. Inače uglavnom puštaju muziku i šou program. Kvalitet privatnih televizija je različit. Mnoge su se proširile, a one manje uspešne sklone su emitovanju filmova slabijeg kvaliteta. Italija raspolaže sa 1.700 televizijskih stanica i oko 30 miliona gledalaca.
Takođe vrlo uticajna osoba u medijima je bivši premijerSilvio Berluskoni u čijem se vlasništvu nalaze tri televizijske stanice (Canale 5,Italia 1 iRete 4) pod zajedničkim imenomMediaset koje je kupio u periodu između 1980. i 1984. godine. One dnevno dostižu više od milion gledalaca pretežno zbogReality Shows programa i sportskih prenosa.
↑Luca Cerchiai, Lorena Jannelli, Fausto Longo, Lorena Janelli (2004). The Greek Cities of Magna Graecia and Sicily. (Getty Trust). ISBN978-0-89236-751-1.
↑Galasso 1972: str. 509–10 sfn error: no target: CITEREFGalasso1972 (help)
↑Napoleon Bonaparte, "The Economy of the Empire in Italy: Instructions from Napoleon to Eugène, Viceroy of Italy",Exploring the European Past: Texts & Images, Second Edition, ed. Timothy E. Gregory .Šablon:Page1–66.
1 Značajan dio teritorija se nalazi uAziji. •2 U potpunosti u Aziji, ali ima društvene i političke veze s Evropom. •3 Posjeduje zavisne ili slične teritorije izvan Evrope.
![Položaj Italija (dark green) – on the European continent (light green & dark grey) – in the Evropska unija (light green) — [Legend]](/mt/?noimg=&dark=on&url=https%3a%2f%2fsh.wikipedia.org%2fwiki%2fDatoteka%3aEU-Italy.svg)
.jpg)
.svg)
