Apeninsko poluostrvo bilo je nastanjeno ljudima još pre 43.000 godina. PeriodNeolita započinje oko 6000. godine p. n. e, a bronzano doba oko 1500. godine p. n. e. Periodbronzanog doba poklapa se sa dolaskomIndo-evropskih naroda na Poluostrvo. Prvu veliku civilizaciju na Apeninskom poluostrvu stvorili suEtrurci čija će civilizacija vrhunac dostići u 6. veku p. n. e. Od 3. veka p. n. e. Italija je u sastavuRimske republike. Rimska republika postojala je do 27. godine p. n. e. kada je uspostavljenoRimsko carstvo. Od 395. godine Italija je u sastavuZapadnog rimskog carstva. Nakon pada Zapadnog rimskog carstva, Italija je u rukama Germana, najpreOdoakara, a kasnijeOstrogota. Nakon kratkotrajnog uspostavljanjavizantijske vlasti, Italija se od 568. do 774. godine nalazi u sastavuLangobardskog kraljevstva. Godine 774. osvaja jefranački kraljKarlo Veliki. Nekoliko godina kasnije formirana je Kraljevina Italija. Ona ćeVerdenskim sporazumom iz 843. godine pripastiLotaru I, Karlovom unuku. Od 951. godine Italija je u sastavuSvetog rimskog carstva. Pozni srednji vek u Italiji obeležen je borbom papa i careva Svetog rimskog carstva za kontrolu nad Italijom.
Apeninsko poluostrvo je upraistoriji imalo drugačiji oblik od današnjeg. Tokom poslednjegledenog doba, ostrvaElba iSicilija bili su povezani sa kopnom.Jadransko more je bilo daleko manje. Alati od kremena pronađeni na poluostrvu dokazuju da su ljudi bili prisutni u Italiji još pre 1,5 miliona godina.[1].Neandertalac je naseljavao Italiju pre oko 50.000 godina p. n. e. (krajpleistocena)[2].Indoevropski narodi migrirali su u Italiju tokombakarnog doba i to u četiri talasa. Prva migracija dogodila se sredinom 3. milenijuma p. n. e. KulturaRemedelo bila je zastupljena u dolini rekePo[3]. Drugi talas dogodio se tokombronzanog doba, s prelaskom iz 3. i 2. milenijum p. n. e. (Kultura zvonastih pehara)[4]. Sredinom 2. milenijuma p. n. e. dolazi do trećeg talasa koji formira kulturuTeramara[5] Ljudi Teramare bavili su se zemljoradnjom, metalurgijom i lovom. Četvrti talas migracija, početkom 1. milenijuma p. n. e, dovodi do formiranjaProto-vilanova kulture. Proto-vilanovska naselja locirana su u severnoj i središnjoj Italiji[6]
Razmeštaj plemena u Italiji, prva polovina 1. milenijuma p. n. e.
Oko 800. godine p. n. e. dolazi do doseljavanja naroda na Apeninskom poluostrvu. U periodu između 8. i 6. veka p. n. e. dolazi do formiranja grčkih kolonija na jugu Italije. U 4. veku p. n. e. doselili su seKelti. Od starih naroda Italije najpoznatiji suLiguri. Liguri su naseljavali obaluTirenskog mora, od ušćaArna doRone.[7]. Na severoistoku Poluostrva živeli suVeneti. Prema legendi koju je sačuvaoTit Livije, Veneti suTrojanci iPaflagonci koji su se nakonpada Troje doselili na ušće rekePo[8] Najbrojnija grupa bili suItalici. Oni su se delili u dve skupine:Latino-Faliske iOsko-Umbre. Odilirskih plemena Italiju su naseljavaliMesapi,Salentini,Japigi iPeuceti[9]
Oko 1000. godine p. n. e. pojavljuju seEtrurci. Njihovo poreklo je zagonetno, ajezik ne spada u grupuindoevropskih.Dionisije iz Halikarnasa smatrao je Etrurce autohtonim stanovništvom Italije.Helanik je smatrao da su Etrurci ustvariPelazgi koji su promenili naziv u Tirsene doselivši se u Italiju.Herodot je predstavnik teorije o maloazijskom poreklu Etruraca koju istoričari uglavnom i danas prihvataju.[10].Etrurska kultura nalazila se na visokom stupnju o čemu svedoče sačuvani sarkofazi, freske, stature i ostaci arhitekture.Etrurska umetnost razvijala se pod uticajemgrčke ikartaginske umetnosti[11]Etrurska religija bila je obojena mračnim tonovima. Naročitu važnost među bogovima imale su dve grupe od po tri boga:Tinija,Uni,Menrva iMant,Manija i bog zemlje[12]
Etrurci nisu obrazovali jedinstvenu državu već labaviEtrurski savez koji je obuhvatao 12 etrurskih gradova (Tarkviniji,Cere,Veji,Faleriji,Vulci,Rusele,Vetulonija,Populonija,Volatere,Kluzijum,Peruzija,Arecijum).[13]. Najstarije uređenje gradova bilo je monarhijskog tipa. U 6. veku p. n. e. jačanje aristokratije oslabilo je vlast kralja, pa je monarhija zamenjena republikom[14] U to vreme pada i vrhunac moći Etruraca. Savez je jedno vreme držao u pokornosti celu Severnu i Srednju Italiju odupirući se kolonizatorskim pokretima Grka ka unutrašnjosti Poluostrva[15]
Grčki klonizatorski pokreti u pravcu južne Italije, Sicilije i Zapadnog Mediterana bili su najintenzivniji i najraniji. Razlog za to su povoljni uslovi za naseljavanje, izgradnju luka i plodna zemlja. Prema tradiciji, najstarija grčka kolonija u južnoj Italiji jeKima (latinski: Kuma) u Kalabriji. U osnivanju su učestvovali stanovniciHalkide,Eretrije iKime Eubejske[15]. Na krajnjem jugu Apeninskog poluostrva,Spartanci osnivajuTarent (uTarentskom zalivu), aAhajciSibaris iKroton. Stanovnici Sibarisa osnovali suMetapont iPosidoniju.
Prema legendi,Rim su osnovaliRomul i Rem, potomci trojanskog princaEneje 753. godine p. n. e. Arheološki nalazi potvrđuju da pre 8. veka p. n. e. nije postojalo naselje naKapitolu. Romul i Rem su bili unuciNumitora, vladara Alba Longe, zajedno sa svojim bratomAmulijem. Amulije je zbacio Numitora i proglasio se za jedinog vladara, a Numintorovu ćerku je zakleo na doživotno devičanstvo.Rea Silvija je svoja dva sina blizanca bacila u reku. Korito je, međutim, dospelo na suvo, a dečake je podojila vučica koja je sišla da pije vodu. Nakon toga ih je pronašaoFaustul i poveo ih sa sobom. Kada su odrasli, Romul i Rem su organizovali zaveru i ubili Amulija, a svoga dedu vratili na presto. Sami su osnovali nov grad na mestu gde ih je vučica pronašla. Ubrzo dolazi do sukoba oko imena grada (bili su blizanci pa se spor nije mogao rešiti principom starešinstva). Romul je na kraju ubio Rema i grad nazvao po sebi.[17]
Romul je doneo rimske zakone, stvoriosenat od 100 ljudi (od kojih su kasnije nastalipatriciji) i vodio ratove protiv okolnih naroda. Organizovao je otmicuSabinjanki kako bi sprečio izumiranje građana. Protiv Rima je formirana koalicija mnogih naroda, ali ih je Romul sve pobedio. Sa Sabinjanima je sklopio mir i dve države spojene su u jednu. Ratovao je i protivVeja. Život je završio tako što ga je oluja odnela u visine.[18]. Usledio jeinteregnum od godinu dana nakon koga je za kralja izabranNuma Pompilije. On je preuredio svešteničke položaje, podelio godinu na 12 meseci i starao se o održanju mira[19]. Nasledio ga jeTul Hostilije koji je bio ratoborniji i od Romula. Borio se protiv Alba Longe, Veja i Sabinjana. Alba Longa je poražena, a njeni građani preseljeni u Rim[20]. Sledeći vladar,Anko Marcije, utvrdio je ceremonijal za objavu rata, ratovao saLatinima i osnovaoOstiju[21]. Sledeći vladar zvao seTarkvinnije. On nije poticao iz Rima već je u njega pobegao izEtrurije. Uveo jecirkus i druge etrurske običaje. Ubili su ga Ankovi sinovi posle čega je na vlast došaoServije Tulije[22]. On je najpoznatiji po podeli naroda u klase icenturije. Uveo je plaćanje poreza i sproveo popis stanovništva. Rim je tada imao 80.000 stanovnika[23]. Servije je ubijen po naloguTarkvinija Oholog koji preuzima vlast[24] Tarkvinije je terorom održavao svoju vlast. Pobunu su organizovaliLucije Junije Brut iTarkvinije Kolatinjanin. Tarkviniju su zatvorene kapije grada i izrečeno mu je progonstvo. Njih dvojica potom su izabrani za prve rimskekonzule[25]
U vreme kada je Kraljevina zamenjena Republikom, rimska država nije bila ni moćna ni velika. Oblast Rima svodila se na Sedam brežuljaka, a Etrurci su i dalje bili dominantna sila u severnoj i srednjoj Italiji. Godine 508. Rimljani sklapaju prvi ugovor saKartaginom. ko 500. godine Rim ulazi u sukob sa drugim latinskim gradovima. U ratu odnosi pobedu ubici kod Regilskog jezera.[26]. U doba rane republike, Rimljani su vodili ratove saEkvima,Volscima iSabinjanima[27]. Od Etrurskih gradova, Rim je najviše ugrožavao gradVeji sa kojim Rimljani vode ratove oko solana na donjem Tibru[28]. Poslednji rat trajao je jedanaest godina i završen je rimskim osvajanjem grada Veji nakon čega su Rimljani ovladali donjim tokom Tibra (396. p. n. e.)[29]. Godine 390. ili 387. p. n. e.Gali napadajuKluzijum koji traži pomoć od Rima. Rimljani su se odazvali pozivu, ali su poraženikod Alije[30] Tri dana kasnije Gali ulaze u nebranjeni Rim, pljačkaju ga i razaraju. Rimljani su se, međutim, sklonili naKapitol (prema predanju, na dolazak Gala upozorile su ih guske) odakle su odbijali sve galske napade do zaključenja mira. Gali su se povukli u zamenu za plaćanje otkupa. Galski napad usporio je uspon Rima za naredne tri decenije i znatno je umanjio njegov ugled među ostalim latinskim gradovima[31]
Od 340. do 338. godine Rim je vodiorat protivLatinskog saveza. Rat je završen rimskom pobedom. Latinski savez je raspušten. Neki od gradova sačuvali su unutrašnju autonomiju, drugi su uključeni u rimsku zajednicu i priznato im je pravo građanstva, a treći su ostali sa polovičnim građanskim pravom.[32]. U narednom periodu Rim vodi ratove protivSamnita. U Prvom samnitskom ratu (343-342), Rimljani osvajajuKampaniju. U Drugom samnitskom ratu (327-304) su Samniti potpuno poraženi i primorani na savez sa Rimljanima. U trećem samnitskom ratu (298-291) Samnitima se pridružuju Gali i Etrurci. Nakon pobede u ovom ratu, Rimljani postaju gospodari srednje Italije[33] Na jugu je najveći neprijatelj Rima bila spartanska kolonijaTarent. Budući da nije raspolagao sopstvenom vojskom, Tarent je unajmio vojskuepirskog kraljaPira, jednog od poslednjihdijadoha. U prvom periodu rata, Rimljani od Pira doživljavaju poraze. Međutim, u poslednjoj bici (kod Beneventa 275. godine p. n. e.), Rimljani odnose pobedu. Nakon povlačenja Pira, Tarent se predao. Južna Italija brzo je pala u rimske ruke[34]
Ostvarivši kontrolu nad čitavim Apeninskim poluostrvom, Rimljani ulaze u sukob sa Kartaginom.Kartagina je bilafeničanska kolonija gradaTira osnovana krajem 9. veka p. n. e. Nakon pada Tira pod vlastNovovavilonskog carstva (Nabuhodonosor, 587. p. n. e.), Kartagina je opstala kao nezavisna država. U narednom periodu uspostavila je talasokratiju u oblasti Zapadnog Sredozemlja. Sicilija je nakonSicilijanskih ratova podeljena između Kartagine (zapadna strana) i Grka (istočna strana).[35]
Rimljani su sa Kartaginom vodili tri rata između 264. i 146. godine. Ovi ratovi poznati su kaoPunski ratovi (Rimljani su Kartaginjane nazivali Punima po Fenikiji).[36]. UPrvom punskom ratu (264-241), Rimljani su ovladali Sicilijom[37]. Ekonomski iscrpljena Kartagina suočila se sa pobunjenim najamnicima uLibijskom ratu. Rimljani su iskoristili njenu zauzetost i priključili svojoj državiSardiniju iKorziku[38]. Treći punski rat (149-146) završen je razaranjem Kartagine[39]. Sicilija, Sardinija i Korzika postale su prve rimske kolonije[40] Nakon uništenjaSeleukidskog iAntipatridskog kraljevstva (delova carstvaAleksandra Makedonskog podeljenog tokomratova dijadoha), Rimska republika postaje dominantna sila na Mediteranu. Administrativno, samo je teritorija Apeninskog poluostrva do rekeRubikon na severu smatrana Italijom. Današnja severna Italija bila je deo provincijeCisalpinske Galije. Cisalpinska Galija je tek u vremeOktavijana Avgusta priključena provinciji Italiji[41] Sardinija i Korzika činile suposebnu provinciju.
Postojale su dve forme uključivanja u rimsku državu: inkorporacija i savez. Stanovnici inkorporiranih oblasti sticali su rimska građanska prava. Saveznici, formalno nezavisni, nisu imali građanska prava ni pravo vođenja spoljne politike. Godine 90. p. n. e. izbio jeSaveznički rat u kome su se rimski saveznici u Italiji izborili za građanska prava (Lex Plautia Papiria).[44]
Tokom periodaPax Romana provincija Italija napredovala je znatno brže od ostalih rimskih provincija. Tokomkrize 3. veka i rimskih osvajanja na Istoku, Italija postepeno gubi svoj značaj. Ovo je postalo očigledno nakonDioklecijanove administrativne podele carstva. Italija je podeljena na dvedijeceze koje nisu obuhvatale samo italske, već i druge oblasti: dijeceza Italija obuhvatala je prialpinska područja, a Rimska dijeceza južnu Italiju i ostrva.[51] Od 330. godine Rimsko carstvo dobilo je novu prestonicu -Konstantinopolj. Egipatsko žito sada nije snabdevalo Rim već novu prestonicu[52] Nakon smrti caraTeodosija 395. godine, Rimsko carstvo podeljeno je naIstočno iZapadno.
Glavnu opasnost po Zapadno rimsko carstvo prestavljali suVizigoti. Godine 401. pod vođstvomAlariha, Vizigoti napadaju Severnu Italiju. Alarih je sklopio mir sa zapadnorimskim vojskovođomStilihonom. Pogubljenje Stilihona bio je povod da Alarih 408. godine obnovi rat sa Zapadnim rimskim carstvom. Dve godine kasnije Vizigotipljačkaju Rim.[53] Nakon trodnevne pljačke, Vizigoti se povlače u Galiju. Zapadno rimsko carstvo nakon 410. godine nije moglo odolevati navalama varvara. Postepeno je gubilo teritorije na Zapadu. Galiju su zauzeliFranci, Vizigoti iBurgundi, Španiju Vizigoti, a severnu AfrikuVandali iAlani. Godine 455. Vandali podGajserihom ponovopljačkaju Rim nakon čega osvajaju Sardiniju i Korziku[54] Germanski vojskovođaOdoakar zauzeo je 476. godine Rim zbacivši sa vlasti poslednjeg Zapadnorimskog caraRomula Avgustula.Pad Zapadnog rimskog carstva obično se uzima za kraj starog veka.
Nakon pada Zapadnog rimskog carstva, Odoakar je postao prvi varvarskikralj Italije. Stalnim vojnim akcijama nastojao je proširiti svoju vlast i u susednim oblastima. Odoakar je bio u dobrim odnosima savandalskim kraljemGajzerihom. Sporazumom između dvojice vladara,Sicilija je priključena Odoakarovom kraljevstvu u zamenu za plaćanje danka.[55]. Kada jeJulije Nepot, bivši zapadnorimski car, ubijen uSaloni, Odoakar je preuzeo zadatak otkrivanja i kažnjavanja ubice. Istovremeno je proširio svoju vlast na Dalmaciju[56]. Iako je bio arijanac, Odoakarovi odnosi saHalkedonskom crkvom bili su veoma dobri. Godine 487. Odoakar je pokrenuo rat protivRugijaca uNoriku. Rat je završen porazom Rugijaca. Odoakar je zarobio njihovog kralja. Odoakarovo jačanje zaplašilo je istočnorimskog vladaraZenona koji 488. godine sklapa dogovor saostrogotskim vladaremTeodorihom Velikim[57] Teodorih napada Italiju. Odoakar se pred Teodorihom sklonio uRavenu koju Ostrogoti opsedaju. Rat se odužio te su dvojica vladara sklopila sporazum po kome će zajednički vladati Italijom. Samo nekoliko dana nakon sklapanja sporazuma, Teodorih je ubio Odoakara i sam zavladao Italijom (493)[58]
Nakon pobede nad Odoakarom, Teodorih postaje kralj Italije kao mandator Istočnorimskog carstva. Gotsko stanovništvo nije ravnomerno naselilo Italiju. Najveći deo naselio jePadsku niziju,Liguriju i SevernuToskanu. Naselili su iIstru,Dalmaciju i severnuHrvatsku (izmeđuSave iDrave). Goti se nisu izmešali sa rimskim stanovništvom u Italiji. Rimski senat je formalno smatran za najviši organ u državi, ali je on rešavao samo pitanja iz života grada Rima. Teodorih je bio poglavar i Gota i Rimljana. On je za Ostrogote bio kralj, a za Rimljane doživotni (ali ne i nasledni) vršilac carskih kompetencija. Administrativno, država je bila podeljena u dve prefekture: Italiju i Galiju.
Teodorih je svojoj vlasti podvrgao deoAlamana, aBurgunde potisnuo u Provansi na rekuDrom. Godine 504. porazio jeGepide i osvojio Sremsku oblast. Bio je poznat i po sklapanju političkih brakova. Zbog toga je u prve dve decenije 6. veka bio najmoćnija ličnost Zapadne Evrope.
Širenje poseda ostrogotske aristokratije na račun Rimljana doveo je do neprijateljstva Ostrogota i Rimljana. Godine 523. vizantijski carJustin je doneo edikt po kome su svi jeretici isključeni iz državne uprave. Time jearijanstvo Ostrogota stavljeno van zakona. Teodorihovo poslanstvo na čelu sa papaJovanom I upućeno je 525. godine caru sa ciljem da ga odgovori od ove odluke. Kako Jovan nije izvršio zadatak, utamničen je po povratku u Italiju. U tamnici je i umro 526. godine, a šest meseci nakon njega umro je i Teodorih. Presto je pripalo Teodorihovom unukuAtalarihu koji je bio maloletan te je regentsku funkciju vršila njegova majkaAmalasunta. Ostrogotska država gubi svoj uticaj i veliki deo teritorija. Amalasunta se udala za rođakaTeodata kako bi pridobila naklonost plemstva. Teodat ju je ubrzo utamničio.Justinijanu je to bio povod za pokretanje rata. Teodatu je upućen ultimatum da se odrekne prestola u korist vizantijskog cara. Kako je ovaj to odbio, izbio je dvadesetogodišnjiGotski rat. U prvom delu rata (535-540) vojskovođaVelizarosvaja Rim i proteruje Ostrogote preko Poa. Nakon njegovog povlačenja, novi ostrogotski kraljTotila ponovo osvaja Italiju. Novi vizantijski vojskovođa bio jeNarzes. Narzes odnosi pobedu ubici kod Tagine u kojoj Totila gine. Vizantinci su učvrstili svoju vlast tek 554. godine. Vizantinci su obnovili Italsku prefekturu, ali bez Afrike i Dalmacije. Istra i Venecija organizovane su kao posebna vojvodstva.[59]
Prvi talaslangobardske najezde u Italiju došao je 568. godine kada naseljavaju Padsku niziju sve do Apenina. U periodu od 574. do 584. godine Langobardi naseljavaju celu severnu Italiju i dele je na tridesetak vojvodstva. Odatle prodiru ka unutrašnjosti poluostrva, proteruju Vizantince i osnivaju vojvodstvaSpoleto iBenevent. Vizantincima je ostao Napuljski zaliv, Apulija, Kalabrija, Toskana i rimska oblast. Središte rimske moći na Apeninskom poluostrvu postao jeRavenski egzarhat. Prestonica Langobarda bila jePavija. Langobardi su u Italiju došli kao arijanci. Početkom druge polovine 7. veka, Langobardi napuštaju arijanstvo i primaju katolicizam. Carstvo je 680. sklopilo mir sa Langobardima i priznalo trenutno stanje.[60] Najuspešniji langobardski vladar bio jeLiutprand koji je 729. godine uspeo nametnuti svoju vlast vojvodstvima Benevent i Spoletu.Godine 749. na langobardski presto dolaziAistulf. Dve godine kasnije osvaja vizantijski Ravenski egzarhat i ugrozio sam Rim.Papa Zaharije obratio se za pomoćfranačkom majordomuPipinu Malom. Za uzvrat mu je, na osnovuKonstantinove darovnice, dao blagoslov za svrgavanjeHilderika i Merovinške dinastije.[61] Pipin je pokrenuo dvavojna pohoda protiv Aistulfa i primorao ga da se odrekne novoosvojenih teritorija koje je priključio Rimu. OvaPipinova darovnica predstavlja početakPapske države koja će postojati sve do ujedinjenja Italije 1870. godine, a postoji i danas kao državaVatikan[62]
Poslednji langobardski vladar bio jeDeziderije, Aistulfov nalednik. Sukobi papeHadrijana i Deziderija izazivaju intervencijuKarla Velikog koji staje na papinu stranu i osvaja Paviju 774. godine.[63] Karlo je sebe proglasio kraljem Langobarda.
Istovremeno sa franačkim osvajanjem su u celoj severnoj Italiji postavljeni franački grofovi i vojna uporišta. Godine 780. Karlo je formiraoItalijansku kraljevinu koja je obuhvatala područje celog Apeninskog poluostrva sem Napuljskog zaliva, Kalabrije, istočnog dela Apulije i Sicilije.[64] Za kralja je postavio svog sina Pipina. Istra je Italijanskoj kraljevini pripojena 788. godine. Karlo je 800. godine krunisan za rimskog cara od strane papeLava III. Bio je to povod za izbijanje franačko-vizantijskog rata koji je završen 812. godine porazom Vizantije. Sklopljen je sporazum po kome vizantijski car priznaje titulu cara. Za uzvrat, Karlo je Vizantiji garantovao bezbednost vizantijskih teritorija na Apeninskom poluostrvu.
Do 951. godine teritorija današnje Italije bila je podeljena između više država: Karlove kraljevine Italije, vizantijskih teritorija, teritorije langobarskih vojvodstava Benevent i Spoleto na jugu Italije i teritoriju Venecije koja je formalno bila u vazalnom odnosu prema Vizantiji.[65] Karla je nasledioLudvig I Pobožni tokom čije vladavine je uKarolinškom carstvu besneo rat između njegovih sinova. Rat je okončan dve godine nakon Karlove smrti,Verdenskim sporazumom. Lujev najstariji preživeli sin,Lotar I, zadržao je titulu cara, ali su njegova dva brata bili suvereni vladari svojih teritorija. Tako je Franačka dražava prestala da postoji kao celina. Lotarovu državu, koja je obuhvatala severne delove Italije, njegov sinLuj II Karoling proglasio je kraljevinom[66]Između 859. i 861. godineNormani su uplovili uSredozemno more i napali Italiju (Pizu i Toskanu)[67]. Nakon smrtiLuja II, italijanski kralj postajeKarlo Ćelavi. Nakon njegove smrti italijansku krunu poneo jeKarlo Debeli pod kojim je Karolinško carstvo po poslednji put ujedinjeno.[68]. Nakon Karlove smrti 888. godine Italija je pripalaBerengaru Furlanskom. Protiv njegove kandidature pobunio seGvido od Spoleta. U sukob se umešaoArnulf Karantanijski i 894. godine preuzeo italijansku krunu[69]. Tamo ga je udarila kap te se morao vratiti u Nemačku gde je proveo ostatak života. Nakon neuspeha Arnulfa Karantinskog da zauzme Italiju, car Italije postao je Gvidov sinLambert, vojvoda Spoleta (896-898)[70] Nasledio ga je Berengar Furlandski (898-924) koji se za vlast borio protivLuja III, kralja Provanse[70]. Sledeći vladar,Rudolf II Burgundijski (924-926), zbačen je u ratu saIgom, grofom Arla koji je preuzeo carsku krunu (926-947). Tokom Igove vladavine Italija je razdeljena na niz svetovnih i crkvenih državica. Nakon Igove smrti i smrti njegovog sinaLotara II (947-950), na vlast je došaoBerengar II od Ivreje (950-951) oženivši se Adeladom, Lotarovom udovicom[71] Berengar je po dolasku na vlast utamničio Adeladu. Njen brat,Konrad Burgundijski, zatražio je pomoć odOtona I, nemačkog kralja. Oton je 951. godine osvojio Italiju. Jedanaest godina kasnije Italija je priključena Nemačkoj[71].
Još tokom vladavine Ludviga Pobožnog dolazi do napada muslimanskog plemenaAglabida na Italiju. Godine 846. muslimani su napali sam Rim i nakon pljačke se povukli. Nekoliko godina kasnije Saraceni osnivajuemirat na teritorijiBarija. Na poziv vizantijskog cara, nemački carLudvig II interveniše i osvaja Bari nakon duge opsade. Saraceni 878. godine osvajaju Siciliju i njen glavni grad,Sirakuzu.
Polovinom 11. veka normanski plemićiRobert Gviskard,Viljem iRožer došli su u Italiju kako bi prigrabili posede za sebe. Robert Gviskard zavladao je Apulijom i Kalabrijom. Godine 1071. Gviskard jeosvojio Bari, poslednje vizantijsko uporište u Italiji[67].
Robertov brat Rožer dovršio je 1095. godine osvajanje Sicilijeod muslimana i 1103. godine poneo je titulusicilijanskog grofa. Vladao je do 1154. godine, a svoj uticaj proširio je i na severnu obalu Afrike (od Tripolija do Tunisa).[72]. Papa mu je dodelio titulu kralja Sicilije. Afričke teritorije su nakon Rožerove smrti osvojiliAlmohadi, a Siciliju je Rožerova ćerka u miraz donelaHenriku VI. Ubrzo je kralj Sicilije postaoKarlo Anžujski[73] Aragonski kraljPetar III oženio je ćerku nezakonitim sinom Henrika te je smatrao da polaže pravo na Siciliju. Zbog toga je pobunio stanovništvo Sicilije koje je podiglo pobunu protiv francuskog stanovništva i poklalo 3000 do 4000 Francuza (Sicilijansko večernje). Petar je postao kralj Sicilije, a njegovi potomci nosili su ovu titulu sve do kraja srednjeg veka[74]
Otonovo carstvo bilo je manjeg obima od Karolinške države. Obuhvatalo je samo Nemačku i deo Italije. Od vremena krunisanja Oton za cara počinju "italijanski pohodi" nemačkih careva.[75]. Oslanjajući se uglavnom na sitne nemačke ritere, carevi pljačkaju bogatu Italiju i drže u potčinjenosti papu.Oton III je čak živeo u Rimu do pred kraj svoje vladavine. U prvoj polovini 11. veka dolazi do borbi za papsku stolicu između trojice pretendenata. VladarHenrik III zbacio je sve tri pape i na presto postavioAleksandra III. Time je papska stolica oslobođena uticaja italijanskih feudalaca i potčinjena carskoj kruni. Od 1073. do 1122. carsko-papski sukobi dostigli su vrhunac uBorbi za investituru. Novi papa,Grgur VII, ušao je u sukob sa caremHenrikom IV oko prava postavljanja crkvenih velikodostojnika. Borba za investituru vođena je, sa promenljivim ishodima, sve do 1122. godine. Okončana je Vormskim konkordatom.Vormski konkordat predstavlja prvidokument te vrste[76]. U prvoj polovini 12. veka dolazi do većeg osamostaljivanja italijanskih gradova. Gradovi su dobijali prava samouprave, kovanja novca, ubiranja poreza, kontrole nad trgovinom i sl[77]. Svetorimski carFridrih Barbarosa (1152-1190) preduzimao je više pohoda na Italiju. Fridrih je 1162. godine osvojioMilano, najjači grad Lombardije. U svrhu odbrane od njegovih napada, severnoitalski gradovi obrazuju 1162. godineLombardski savez[78]. Na strani severnoitalskih gradova bio je i papa Aleksandar III. Savez je Fridrihu naneo težakporaz kod Lenjana 1176. godine. Fridrih se sledeće godine izmirio sa papom, a učvrstio je svoje veze i na Siciliji gde je svog naslednikaHenrika oženio princezomKonstancom. Mir između pape i cara nije zadovoljio nijednu od strana. Tokom 12. i 13. veka Italiju će potresati sukobi pristalice papa (Gvelfi) i careva (Gibelini)[79] Fridrih je poginuo uTrećem krstaškom ratu. Nekoliko godina kasnije na papsku stolicu dolaziInoćentije III koji je iskoristio ratVelfa iHoenštaufovaca za nemačku krunu da oslobodi Italiju nemačkog sizerenstva.Fridrih II Hoenštaufen (1212-1250) zavladao je iSicilijanskom kraljevinom. Fridrih je blisko sarađivao sa muslimanima. Tokom njegove vladavine formirana su muslimanska uporišta na Siciliji i južnoj Italiji[80] To je, prirodno, naišlo na otpor papa. Fridrih je više puta ekskomuniciran. Nakon Fridrihove smrti papa na Siciliju poziva Karla Anžujskog i pomaže mu da učvrsti vlast. Pogubljenje poslednjeg propadnika dinastije Konradina označilo je kraj dinastije Hoenštaufen (1268) i kraj nemačkih invazija na Italiju. Iz borbe careva i papa Italija je izašla još rascepanija nego ranije[74].
Nakon pada Hoenštaufovaca, Italija je postala faktički nezavisna od Svetog rimskog carstva. Tada se teritorija današnje Italije sastojala od tri dela: Južni deo ili Sicilijanska kraljevina pod Karlom Anžujskim, srednji deo koji su činile Papska država,Toskana,Firenca,Piza,Sijena i severni deo u kome su se nalazile dve moćne trgovačke države (Mletačka iĐenovljanska republika),Milano,Verona,Padova,Pjačenca,Parma i nekoliko feudalnih oblasti (vojvodstvo Savoja i markizatiMonferat iSaluco)[74]. Nakon Sicilijanske večernje iz 1282. godine Karlo Anžujski zbačen je sa prestola, a Sicilija je pripala aragonskom vladaru Pedru III. Četrnaesti vek u Evropi obeležen jeAvinjonskim ropstvom papstva. Feudalci u papskoj oblasti osilili su se tokom Avinjonskog ropstva. Godine 1347. zbačena je vlast feudalaca u Rimu i proglašena je republika na čelu saKola di Rijencijem. Francuski kraljKarlo predao je Rijencijapapi Klimentu čime je njegov ustanak ugušen.[81]Velika Šizma rešena je nasaboru u Konstanci (1414-1418). Papska ovlašćenja su umanjena, a nasaboru u Bazelu (1431-1447) potvrđena je odluka sabora u Konstanci da je sabor iznad pape.
Od 14. veka u Italiji, gde je najranije došlo do procvata gradova, dolazi do javljanja novog širokog pokreta koji je dobio naziv "Preporod" ili "Renesansa". Renesansa je dovela do prevrata u svim oblastima duhovne kulture, književnosti, umetnosti, filozofiji, nauci i do znatnih promena u pogledu na svet. Nosioci novih pogleda na svet prozvani su "humanistima". Istorija humanizma i renesanse može se podeliti u dva perioda: prvi (od 14. do 15. veka), tj. period uspona i punog procvata humanizma i renesanse i pozni Renesans (16. vek) kada dolazi do opadanja sa dostignute visine.[82] Rimska crkva u prvom periodu renesanse pokret nije smatrala opasnim i na humaniste nije gledala kao na protivnike. Čak su i pojedine pape, poputNikole V iPija II, pripadali redu humanista. Za vreme ovih papa u Rimu se okuplja čitava grupa humanista koja, po nalogu pape, prevodi grčke i latinske tekstove[83] Krajem 15. veka humanizam i renesansa šire se iz Italije i u ostale države Zapadne Evrope.
Italijanski ratovi su vođeni krajem 15. i u prvoj polovini 16. veka za dominaciju u Italiji. Krajem 15. veka, kada u Zapadnoj Evropi nastaju centralističke države sa nacionalnim osnovama, Italija je bila rasparčana na niz malih, vojnički slabih i međusobno zavađenih država.Francuska,Španija iNemačka preduzimaju niz pohoda radi osvajanja tih država, što je ujedino bila i njihova međusobna borba za dominaciju i prevlast u ovom delu Evrope. U Italijanske ratove uvučena je iRusija iOsmansko carstvo, kao i većina italijanskih državica[84].
Nakon pobede francuskog kraljaLuja XI nad burgundijskim vojvodom Karlom, Francuska se odlučno počela boriti protiv ekspanzijeHabzburgovaca na severozapadu njenih granica. Lujev sinKarlo VIII nije nastavio očevu politiku, već je za ekspanziju izabrao Apeninsko poluostrvo. Francuska je u Italiji već posedovalaGrofoviju Asti koju je dinastija Orlean dobila 1395. godine kao mirazValentine Viskonti, žene vojvodeLuja I Orleanskog. Nakon izumiranja Anžujaca (1481. godina), Provansa se ujedinila sa Francuskom, a Karlo je odlučio delovati u skladu sa starim naslednim običajima po kojima su Anžujci polagali nasledno pravo na Napuljsko kraljevstvo koje su im oduzeli Aragonci iz Španije.Prvi italijanski rat otpočeo je 1494. godine, napadom Karla na Napulj. Uz kratak prekid, rat je završen 1498. godine porazom Francuske[84].
Drugi italijanski rat otpočeo je već sledeće godine novim napadom francuskog kralja na Milano. KraljLuj XII sklopio je dogovor sa Ferdinandom Aragonskim oko podele interesnih sfera u južnoj Italiji. Međutim, ubrzo izbija sukob između dvojice vladara u kome je uspešniji bio španski kralj[84].
Treći italijanski rat ilirat Kambrejske lige vođen je od 1508. do 1515. godine.Papa Julije II formirao jeKambrejsku ligu za borbu protiv sve moćnije Mletačke republike. U rat su se umešale i Francuska, Španija i Sveto rimsko carstvo. Tokom rata su često menjane strane. Završen je pobedom francusko-mletačke koalicije nad špansko-nemačko-italijanskoj koaliciji[85].
Između 1515. i 1559. godine Italijanski ratovi predstavljaju sukob interesa dinastija Habzburg iValoa na Apeninskom poluostrvu.Sporazumom u Kato-Kambreziju okončani su Italijanski ratovi. Većina italijanskih država (Milano, Napulj, Sicilija, Sardinija) potpali su pod špansku kontrolu. Nezavisnost su sačuvale jedino Savoja i Venecija[85].
U periodu od 1559. do 1796. godine Italija se nalazila najpre pod vlašću Habzburške Španije (do 1713. godine), a potom pod austrijskom vlašću[86]. U Italiji je i pored ekonomskih teškoća započeo dugotrajan period mira. Ekonomski pad bio je uslovljen pomakom centra trgovine sa Sredozemlja naAtlantik nakonvelikih geografskih otkrića[86]. Mletačka republika nastavila jeborbu protiv Osmanlija za kontrolu nad Istočnim Sredozemljem. I pored pobedeSvete lige nad Osmanlijama ubici kod Lepanta, TurciosvajajuKipar iTunis, a hrišćanske države, rastrzane međusobnim sukobima, nisu uspele da iskoriste pobedu.[87]Papa Grgur XIII izvršio je 1582. godine reformukalendara. Protestantske države prihvatile su Gregorijanski kalendar u 17. i 18. veku, a pravoslavne tek nakon Prvog svetskog rata.
Protestantska reformacija podelila je Evropu u dva tabora zbog čega je Papska država izgubila mnogo od svog ugleda. I poredAugzburškog mira iz 1555. godine kojim su izjednačena prava protestanata i katolika, sukobi su nastavljeni. Pape su pokušale da povrate svoj ugledKontrareformacijom. NaTridentskom saboru (1545-1563) potvrđeno je učenje katoličke crkve o spasenju, sakramentima, biblijskom kanonu, a nakon njega ujednačen je način slavljenja mise u celoj Crkvi.[88] Verski sukobi kulminirali su 1618. godine kada izbijaTridesetogodišnji rat u kome je učestvovala većina evropskih sila. Španija je rat finansirala delom iz poreza koje je nametnula italijanskim državama. To je produbilo ekonomsku krizu u Italiji. Visoki porezi izazvali su izbijanje više ustanka u Italiji. Najšire razmere dostigao je ustanak u Napulju 1647. godine pod vođstvomMazanjela[89] Rat je završen sledeće godineVestfalskim mirom.
Tokom Tridesetogodišnjeg rata Italija je bila pogođena novom epidemijom Crne smrti koja je odnela oko milion života ili 25% stanovništva.[90]. Od kuge je do 1656. godine umrlo 43% stanovništva Napuljske kraljevine[91] Istoričari smatraju da je dramatičan pad italijanskog stanovništva doveo do pada Italije kao velikog ekonomskog i političkog centra[92]
Jug Apeninskog poluostrva posebno je propao tokom 16. i 17. veka. Napulj je bio jedan od gradova koji je pretrpeo najveću štetu izazvanu nehigijenskim uslovima, kriminalom i španskom hegemonijom. Zbog toga su Napuljci pozdravili dolazak Austrijanaca 1707. godine tokomRata za špansko nasleđe. Međutim, ubrzo će uvideti da se njihov položaj nije promenio pod hegemonijom Austrije. Beč je, poput Španije u Tridesetogodišnjem ratu, nametnuo italijanskim državama visoke poreze za finansiranje rata.Raštatskim mirom iz 1714. godine Austrija je dobila Napulj, Sardiniju i vojvodstvo Milano sa Mantovom. Time je zamenila Španiju kao italijanski hegemon[93].Viktorio Amadeo II, vojvoda savojski, dobio je Monferato i Siciliju, a sa njom i kraljevsku krunu.
Španija je ubrzo nakon Raštatskog mira pokušala da obnovi svoju hegemoniju nad Italijom. Godine 1714. napala je Austrijance na Sardiniji, a 1718. godine Pijemonteze na Siciliji. Rezultat je izbijanjerata Četvorne alijanse (Britanija, Francuska, Sveto rimsko carstvo i Holandija) protiv Španije (1718-1720). Španija je u ratu poražena te se morala odreći pretenzija prema Italiji (mirom u Hagu)[93]. Iste, 1720. godine, izvršena je razmena Sicilije za Sardiniju između Austrijanaca i Pijemonteza. Novi sukobi između Španije i Austrije oko Italije vođeni su tokomRata za austrijsko nasleđe (1740-1748). Modena i Đenova su tokom rata izgubile nezavisnost, ali su je povratileAhenskim mirom 1748. godine.[94] Španci su u ratu potisli austrijskog suparnika iz Napulja, ali je austrijski uticaj i dalje bio snažan. Italija se u drugoj polovini 18. veka nalazila u sličnoj poziciji kao u 17. veku. Razlika je bila samo u tome što je Austrija zamenila mesto Španije, a Savoja je ojačala svoj uticaj. U takvoj situaciji dočekala jeFrancuske revolucionarne ratove.
Napredni slojevi italijanskog društva sa ushićenjem su pozdraviliFrancusku revoluciju koja je kod naroda pobudila težnju k oslobođenju od feudalno-apsolutističkog ugnjetavanja i nacionalnom ujedinjenju zemlje. Kad je septembra 1792. Francuska republikanska vojska prvi put ušla u Italiju, u Savoju, koja je pripadala sardinskom kralju, narodne mase su je dočekale sa oduševljenjem. 21. oktobra u Šambreiu, glavnom gradu Savoje, otvorena je narodna skupština. Ona je ukinula kraljevsku vlast, feudalne obaveze, zatvorila manastire, konfiskovala sveštenička imanja i stavila sekvestar na emigranstvu imovinu. Oduševljen doček prireljen je vojsci Francuske Republike i u Nici. DekretimaKonventa Savoja i Nica uskoro potom bile su pripojene Francuskoj.[95]
Osloboditeljske ideje francuske revolucije brzo su se širile po celoj Italiji. Obrazovani su politički klubovi i tajna udruženja koji su sebi postavili za zadatak da povedu borbu protiv feudalizma i apsolutizma. Monarhijske vlade italijanskih država odgovorile su na taj pokret svirepim represalijama protiv demokrata.
Napoleon je za vicekralja Italije postavio svoga brataEžena de Boarnea. U narednim godinama, kraljevini Italiji priključene su teritorije preostalih nezavisnih država na Apeninskom poluostrvu (Ligursko, Parmsko i Modensko vojvodstvo, Napuljska kraljevina, Toskana, Papska država). Teritorija čitavog Apeninskog poluostrva bila je pod kontrolom Francuza. Jedino su Sicilija i Sardinija očuvale izvesnu nezavisnost.[100]
Liberalno-buržoaske reforme koje su u periodu Napoleonove vladavine izvedene u Italiji doprinele su čišćenju zemlje od mnogih preostataka srednjovekovnog uređenja. Napoleonova ekonomska politika pretvorila je Italiju u francusku polukoloniju svoje vrste. Carine na francusku robu bile su svedene na minimum, pamučne prerađevine mogle su se uvoziti u Italiju samo iz Francuske, a svilu i vunu je Italija mogla uvoziti samo u Francusku. Bio je zabranjen uvoz mašina za industrijska preduzeća u Italiji. Kontinentalna blokada dovela je do potpunog mrtvila italijanskih pristaništa (Mletaka, Đenovljana, Livorno, Ankona...) koja su živela od pomorske trgovine. Ogromne dažbine koje je Napoleon nametnuo Italiji još više su upropastile njeno stanovništvo. Bio je uveden i „danak u krvi“, italijanska omladina morala je da ratuje za francuske ciljeve.[101]
Ovakvo stanje u zemlji dovodilo je do nezadovoljstva. 1806. godine Napoleon je ugušio ustanak seljaka u planinama Kalabrije pod vođstvom kaluđeraFra-Djavola. 1807. godine na jugu Italije poniklo je tajno udruženjekarbonara (ugljara) koje je sebi dalo zadatak borbu protiv francuskog ugnjetavanja i nacionalnu nezavisnost.[102] Ipak, pokret u to vreme nije uzeo većih razmera. Nakon poraza Napoleona kod Lajpciga i ulaskasaveznika u Pariz, Napoleon je proteran na Elbu, najveće ostrvo uToskanskom arhipelagu. Tamo je proveo deset meseci nakon čega je ponovo pokušao obnovitiFrancusko carstvo. Poražen je ubici kod Vaterloa 1815. godine nakon čega je proteran naSvetu Jelenu gde je proveo ostatak života. Nakon Napoleonovog poraza, u Italiji je obnovljena austrijska vlast[103]
Bečkim kongresom ponovno je uspostavljena politička razdrobljenost Italije, iako je broj država sada bio manji: prestala je da postojiĐenovljanska republika (zauzeo ju jePijemont),Mletačka republika (od 1814. godine u sastavuLombardsko-mletačke oblasti koje su odredbama Kongresa pripojene Austriji) i izvestan broj manjih kneževina koje su pripojene većima[103]. Broj država u Italiji sada je bio osam: Lombardsko-mletačka kraljevina, Pijemont,Kraljevstvo Dve Sicilije,Papska država,Toskana,Parma,Modena i malaLuka[103]. Najveći broj ovih država bio je pod posrednim ili neposrednim uticajem Austrije. Stanovništvo Italije je, sem toga, dosta stradalo u reakcijama monarhističkih država u Evropi nakon poraza Napoleona.
Pokret za ponovno ujedinjenje Italije započeli suKarbonari još u vreme Napoleonovih ratova. Osnovani su 1810. godine na jugu Italije. Karbonari su podigli revoluciju u Napulju 1820. godine[104]. Ferdinand I primoran je da prihvati ustav zbog čega se privremeno odrekao prestola. VojskaSvete Alijanse od 16.000 ljudi upala je u Napulj i obnovila Ferdinandovu vlast. Iste godine ugušena je i revolucija u Pijemontu na isti način. Ponovno jačanje revolucionarnog pokreta otpočelo je 1830. godine pod uticajemJulske revolucije u Francuskoj. Već 1831. godine revolucije u Modeni i Papskoj državi ugušili su Austrijanci. Iste godine jeĐuzepe Macini u Marseju osnovao revolucionarni pokret "Mladu Italiju" čiji je zadatak bio da promoviše revolucionarne pokrete[104].
Ekonomska i politička kriza koja se pojavila u svim evropskim zemljama zahvatila je i Italiju već 1846. godine. Kriza je izazvala življi društveni pokret. Kao povod je poslužila smrt papeGrgura XVI. Novi papa,Pije IX, bio je naklonjen liberalizmu te je izvršio određene reforme u cilju liberalizacije. Reforme su oduševile i samog Macinija. Pije i Macini započeli su sa planiranjem ustanka protiv Austrijanaca.Karlo Albert, vladar Pijemonta, stao je na stranu revolucionara[104].
Revolucije su najpre podigli građani Palerma na Siciliji i Pijemonta. Nakon izbijanja revolucije uFrancuskoj iBeču, trupe generalaJozefa Radeckog proterane su iz Milana, a ustanak je podignut i u Veneciji koja postaje centar novoformiraneMletačke republike[105]. Nakon poraza Pijemontakod Kustoce, revolucija je nakratko prekinuta. Novembra 1848. godine je obnovljena. Proglašena jeRimska republika, a papa je prinuđen na bekstvo[105]. Nakon poraza Karla Albertakod Novare, Austrijanci guše otpor u Pijemontu, Rimu i Mletačkoj republici.[106] Time je prva faza borbe za oslobođenje završena.
Nakon gušenja revolucije iz 1848. godine, Italija je i dalje ostala rasparčana. Na severu su gospodarili Austrijanci, a u Rimu, sem austrijske, boravila je i francuska vojska, ali i papinašvajcarska garda. Pedesetih godina 19. veka Italiju je zahvatio opšti ekonomski polet.[107]. Razvitak je bio najbrži u Pijemontu, a najsporiji u Papskoj državi i Kraljevini Dve Sicilije. U isto vreme osnivaju se brojna udruženja sa zadatkom da rade na ujedinjenju Italije. Godine 1852. Macini je bezuspešno pokušao da podigne ustanak u Mantovi. Revolucionarne ideje podržavao je novi politički vođa Pijemonta,Kamilo Benso di Kavur. Kavur je bio umereni liberal i protivnik apsolutizma. Godine 1858. održan je sastanak Kavura iNapoleona III u Pijemontu. Kavur je obećao Napoleonu Savoju i Nicu u zamenu za podršku u ratu sa Austrijom[108].Drugi rat za ujedinjenje Italije otpočeo je aprila 1859. godine. Francusko-pijemontske snage odnose značajne pobede nad Austrijancimakod Mađente (4. jun) iSolferina (24. jun). Ustanak je podignut i u Srednjoj Italiji, u Parmi, Modeni, delu Romanje i Papskoj oblasti. Zaplašen mogućnošću formiranja nove jake sredozemne sile, Napoleon se tajno sastao saFranjom Josifom i izradio uslove za mir[108]. Francuska je dobila Savoju i Nicu i istupila iz rata. Sledeće godine proterana je dinastija Burbon iz Napulja. Aprila iste godine izbio je ustanak na Siciliji. Ustanike je pomagao Đuzepe Garibaldi. Nakon pobedekod Kalatafimije celo ostrvo oslobođeno je austrijske vlasti. Februara 1861. godine otvoren je prvi italijanski parlament. Sardinski kraljViktor Emanuel II proglašen je zakralja Italije. Novoformiranu državu prva je priznala Britanija, a kasnije i Francuska, Švajcarska i SAD[109] Godine 1861. bila je ujedinjena cela Italija sem Mletačke oblasti i Rima. Garibaldi je sledeće godine pokušao da napadne Rim, ali ga je zaustavila vojska Viktora Emanuela kome je oštro zapretio Napoleon. Garibaldi je prognan na malo ostrvoKapreru koje je bilo njegov posed. Italijani su uzeli učešća uAustrijsko-pruskom ratu stajući na stranuPruske. Nakon poraza Austrije, Mletačka oblast predata je Napoleonu koji ju je uručio italijanskoj vladi. Koristeći se neprilikama u koje je Francuska zapala prilikomrata sa Pruskom, Italijani 20. septembra 1870. godine zauzimaju Rim. U znak protesta što mu je oduzeta svetovna vlast,papa je ostao uVatikanu i izjavio da neće nogom kročiti na teritoriju italijanskog kralja[110] Time je završeno ujedinjenje Italije.
Nakon ujedinjenja Italija se našla u teškom privrednom položaju. Ekonomski i politički bila je zavisna od drugih država, pre svega Francuske, a zatim i Nemačke i Engleske. Država je imala ogroman nacionalni dug od 10.000lira.[111]. Druge kapitalističke zemlje već su zauzele svetsko tržište. Po uređenju, Italija je bila ustavna monarhija. Kralju je pripadala izvršna vlast, pravo objave rata, sklapanja mira, postavljanje ministara i činovnika, sazivanja i raspuštanja skupštine. Zakonodavnu vlast vršio je senat i narodna skupština[112] Nakon zauzimanja Papske oblasti, Pije IX isključio je italijansku vladu iz crkve, a sebe proglasio "vatikanskim robom". U prvom periodu postojanja Kraljevine Italije, na vlasti su bili "desničari", predstavnici krupne buržoazije i plemstva severne Italije[113] Oni su se drugačije nazivali "kavuristima". Sa druge strane, "levičari" su otvoreno isticali demokratske poglede. Godine 1876. obrazovana je levičarska vlada na čelu saAgostinom Depretisom. Sa kratkim prekidima, njegova vlada održala se do 1887. godine.
Cilj kolonijalne politike Italije osamdesetih godina bilo je osvajanje najbližih teritorija, onih na afričkoj obali (Tunis,Tripoli i dr). U borbi za Tunis, Italija se sukobila saFrancuskom koja ga je zauzela 1882. godine. Dolazi do zbližavanja Italije i Nemačke i Austro-ugarske koje obrazujuTrojni savez.[114]. Pritom se italijanska vlada morala suočiti sa strankomiredenata koji su zahtevali pripajanje austrijskih teritorija na kojima je većinsko stanovništvo bilo italijansko (Tirola iTrst). Godine 1887. Italijani su napali Etiopiju i stvorili tamo koloniju.Italijanska Eritreja postala je prva italijanska kolonija[115]. To je početak stvaranjaItalijaskog kolonijalnog carstva (1889-1943). Od 1887. do 1896. godine vladu je formiraoFrančesko Krispi. Krispi je organizovaoekspediciju koja bi pokorilaAbisiniju, ali je, nakon teškogporaza kod Adve prisiljen da se,mirom u Adis Abebi, odrekne pretenzija na protektorat i plati Abisiniji ratnu odštetu od 10 miliona lira[115]. Tokom Krispijeve vlade došlo je do ustanaka na Siciliji i u Milanu. Novi ustanci zahvatili su više gradova Italije 1898. godine. Vladine represalije izazvale su pojačanu terorističku delatnost anarhista. KraljaUmberta I (1878-1900) ubio je atentatorAnđelo Breši[116]. Novi kralj postao jeViktor Emanuel III. Godine 1911. Italija jezaratila saOsmanskim carstvom. Rat je Italiju koštao 900 miliona lira i mnogo ljudi[117] U ratu je Italija odnela pobedu i osvojila Tripolis (1912). Italijanski imperijalizam krojio je grandiozne planove pred izbijanje svetskog rata. Planovi su obuhvatali kontrolisanjeJadranskog, Sredozemnog iTirenskog mora i proširenje u Severnoj Africi i Maloj Aziji. Dana 7. juna 1914. godine izbio je revolucionarni pokret proletarijata poznat pod nazivom "Crvena nedelja". Uhapšeno je nekoliko hiljada radnika, a poginulo je 20 ljudi[118]
Iako je bila u savezništvu sa Nemačkom i Austro-Ugarskom, Italija je po izbijanju rata proglasila neutralnost ističući defanzivni karakter Trojnog saveza.[119] Interesi Italije na Balkanskom poluostrvu suprotstavljali su se austro-ugarskim. Koristeći se njenim porazima (Cerska,Kolubarska bitka), Italija je 25. decembra 1914. godine zaposela ostrvoSezan iValonu. Oslanjajući se na pokret iridente, izrazila je želju za Trstom i južnim Tirolom. Italija pregovara sa Centralnim silama oko ovih teritorija, a istovremeno vodi pregovore i u Londonu. Oni su završeni 26. aprila sledeće godine potpisivanjemLondonskog ugovora po kome Italija (u roku od mesec dana) ulazi u rat protiv Centralnih sila dobijajući za uzvrat Trst, Goricu i Gradišku, Istru, severnu i srednju Dalmaciju sa Trebinjem, Valonu, ostrvo Sazan, neka ostrva u Jadranskom moru i učešće u posleratnoj podeli Male Azije i Severne Afrike[120] Italija je 3. maja istupila iz Trojnog saveza i objavila rat Austro-Ugarskoj. Nemačka se ograničila samo na prekid diplomatskih odnosa kako bi sačuvala uvoz sirovina i hrane, naročito pamuka izSAD, koji je išao preko Italije. Austro-Ugarska je izgradila plan rata protiv Italije.
Na samom početku rata, Italija napada Goricu. Iako brojnije, italijanske snage nisu probile austougarske odbrambene linije na Alpima. Austro-Ugarska prelazi u kontraofanzivu i probija italijanske linije. Pojačanja sa drugih frontova sprečili su pad Italije. Sledeće godine vođene su četiri bitke na Soči. U šestoj bici odnose pobedu i osvajaju Goricu.[121]. U sledeće tri bitke na Soči nisu ostvareni značajniji rezultati. Italijani prelaze u napad i probijaju austrijske linije, ali se povlače zbog lošeg snabdevanja. Austrijancima u pomoć pristižu Nemci. Ubici kod Kobarida Italijani trpe veliki poraz i gube dosta teritorija[122]. Austrijska ofanziva zaustavljena je u novembru 1917. godine pojačanjima pristiglim iz SAD, Francuske i Britanije. Ubici na Pijavi Italijani nanose Austrijancima težak poraz[123] Dolazi do kontraofanzive Italije koja je završenabitkom kod Vitorija Veneta. Ovom bitkom završena je Italijanska kampanja. Austro-Ugarska je potpisala primirje 4. novembra[124]
Benito Musolini tokommarša na RimSvežanj pruća, simbol fašizma
Nakon završetka rata Italija proživljava veliku ekonomsku i političku krizu. U želji da izbegnu revoluciju, buržoazija i veliki posednici pomažu fašistički pokret pod vođstvomBenita Musolinija. Prvi borbeni odredi formiraju se 1919. godine. Musolini je 1922. godine izvršio državni udar i preuzeo vlast. Odmah potom fašisti proterujuKomunističku partiju. Musolini zavodi diktaturu. Nezadovoljstvo Italije rezultatima Prvog svetskog rata dovodi do stvaranja imperijalističke spoljne politike. Musolini je pred spoljnu politiku postavio zadatak stvaranja velike Italije tj. obnove Rimske imperije. Neposredni ciljevi Musolinija bila je kontrola nad oblašću Sredozemlja, obezbeđenje dominantne uloge Italije na Balkanu, revizija kolonijalnih mandata i sticanje prava na nove kolonije[125]. Fašistička spoljna politika naročito je usmerena ka Balkanu (Jugoslavija,Albanija,Grčka), francuskim posedima u Africi (Tunis i dr.), delovima francuske metropole (Korzika,Savoja,Nica) i nekim britanskim posedima (Malta, teritorije na Srednjem istoku). Godine 1919. Italijani su okupiraliRijeku, a 1924. godine je i anektirali. Avgusta 1921. Italijani anektiraju albansko ostrvoSazan.Lozanskim ugovorom iz 1923. godine dobila je grupuDodekaneskih ostrva, a avgusta iste godine okupiraKrf[125]. Na intervencijuDruštva naroda, Italijani se povlače sa Krfa. Godine 1927. Italija sklapa odbrambeni savez sa Albanijom. Sledeće godine stekla je pravo da, ravnopravno sa Španijom, Britanijom i Francuskom učestvuje u međunarodnoj upraviTangerom. U Africi je Francuska Italiji ustupilaTibesti uSahari iDumjeru uSomaliji. Iste godine izbio jeItalijansko-etiopski rat. Od 1936. do 1939. Italija neposredno interveniše na straniFranciska Franka uŠpanskom građanskom ratu[125]. Italija je anektiralaEtiopiju i 1939. godine napala Albaniju. Dana 16. aprila italijanski kralj proglašen je za kralja Albanije.
Juna 1934. došlo je do prvog sastankaHitlera i Musolinija. Italija se tridesetih godina 20. veka povezuje saNacističkom Nemačkom iJapanom. Protokolom od 25. oktobra 1936. godine obrazovana je osovina Rim-Berlin. Sledeće godine Italija je pristupilaAntikominterna paktu i istupila 11. decembra iz Društva naroda koje je proglašeno glavnim neprijateljem Italije.Trojni pakt sa Nemačkom i Japanom potpisan je 27. septembra 1940. godine.[126]
Ambicije Italije 1936. godineFašistička propaganda u Drugom svetskom ratu
Nakon Hitleroveinvazije na Poljsku (1. septembar 1939. godine) Veliko fašističko veće objavilo je odluku prema kojoj je Italija zauzela stav nezaraćene, ali ne i neutralne strane. Nakon britanske evakuacije sa kontinenta i poraza francuskih snaga naSomi iEni, Italija je 10. juna 1940. godine objavila rat Francuskoj i Velikoj Britaniji. Italija je od Francuske zahtevala Tunis,Alžir, Korziku iFrancusku Somaliju, kao i pomorske bazeOran iKazablanka. Ugovorom o primirju od 24. juna morala se zadovoljiti samo sa nekoliko opština uAlpima,Mentonom i lukomDžibuti u Francuskoj Somaliji[127]. Grčka je napadnuta od strane italijanske vojske oktobra 1940. godine, ali je njena vojska trpela poraze sve do dolaska Nemaca 1941. godine. Nemačka i Italijanapale su Jugoslaviju6. aprila 1941. godine. U Africi su Italijani trpeli poraze od britanskih snaga. Nakonbitke kod El Alamejna (1942), Italijani gubeKirenaiku iLibiju, a nakon porazakod Tunisa konačno su izbačeni iz Severne Afrike (maj 1943). U sidrištuTaranta ibici kod Matapana italijanska flota pretrpela je teške poraze od Britanaca. Pod uticajem poraza na svim frontovima i nezadovoljstva masa fašističkim režimom, ubrzo posle iskrcavanja saveznika na Siciliji dolazi do sloma fašizma i izlaska Italije iz Drugog svetskog rata. Odlukom fašističkog veća, komanda nad oružanim snagama preneta je na kralja, a ustavne funkcije monarhije ponovo su uspostavljene. MaršalPjetro Badoljo formirao je novu vladu koja je potpisalakapitulaciju[127]. Italija je prinuđena na obustavu neprijateljstva, predaju ratnih zarobljenika, demobilizaciju jedinica i razoružanje, stavljanje ratne flote pod zajedničku kontrolu, a luka i aerodroma na raspolaganjeSaveznicima, kao i na odricanje od kolonijalnih poseda.
Na događaje u Italiji, Nemci reaguju munjevito. Rim su zauzeli već 10. septembra, a dva dana kasnije Musolini je oslobođen padobranskom akcijom na Gran Sasu. Musolini je pod nemačkom zaštitom proklamovaoItalijansku Socijalnu Republiku u Veroni[125]. U daljem toku rata, Italija je formalno u ratu sa Nemačkom. Maršalluftvafea,Albert Keselring, potpisao je kapitulaciju nemačkih snaga 28. aprila 1945. godine. Istog dana Musolini je pogubljen.Pariskim mirovnim ugovorom (10. februar 1947) Italija se odrekla svih kolonija u Africi, Dodekaneza i anektiranih područja na Balkanu[125].
Nakon abdikacije Viktora Emanuela, presto je preuzeo njegov sinUmberto. Međutim, na njemu se zadržao svega 33 dana. Italijani su se na referendumu izjasnili za republiku (2. jun 1946)[128]. Republikanska stranka osvojila je 54% glasova. Muškim članovima Savojske dinastije zabranjen je povratak u Italiju. Zabrana je ukinuta tek 2002. godine[129]. Godine 1947. pod pritiskom Amerikanaca,komunisti su proterani iz vlade. Hrišćanska demokratija odnela je ubedljivu pobedu naizborima u Italiji 1948. godine. Sledeće godine Italija je pristupilaNATO paktu. Priključivši seMaršalovom planu, Italija je pedesetih godina doživela "ekonomsko čudo".[130] Jedna je od osnivačaEvropske ekonomske zajednice (1957) koja je kasnije prerasla uEvropsku uniju[131]
Sedamdesetih godina Italija prolazi kroz period političke nestabolnosti poznat kao "Olovne godine". Period Olovnih godina karakterišu rasprostranjeni društveni sukobi i terorističke akcije.[132]. Vrhunac krize je ubistvo premijeraAlda Mora, pripadnika Hrišćanske demokratije[133]. Rezultat je sklapanje "istorijskog kompromisa" između Hrišćanske demokratije iItalijanske komunističke partije. Po prvi put, još od 1945. godine, državu su vodili premijeri koji nisu pripadali Hrišćanskoj demokratiji,Đovani Spadolini (liberal) iBetino Kraksi (socijalista)[134] Tokom Kraksijeve vlade privreda se oporavila i Italija je postala peta najjača industrijska država i ušla u klubG7. Međutim, kao posledica njegove politike ulaganja, italijanski nacionalni dug je strmoglavo narastao tokom Kraksijeve ere i ubrzo prešao 100%BDP[135]
Silvio Berluskoni
Italija je devedesetih godina ponovo zapala u krizu izazvanu političkom paralizom, velikim javnim dugom i korupcijom poznatom pod nazivomTanđentopoli (italijanski: Čiste ruke) u koju su bili uključeni i članovi Hrišćanske demokratije.[136]. Hrišćanski demokrati se raspadaju i dele na nekoliko frakcija (1994)[137]. Komunisti su se reorganizovali u socijaldemokrate. Naizborima 1994. godine za premijera je izglasanSilvio Berluskoni, osnivač političkog pokreta "Napred Italijo" i vođa desnog centra[138]. Međutim, on se nekoliko meseci kasnije povukao kada jeSeverna liga otkazala podršku. Do 1996. godine premijer je bioLamberto Dini[139]. Na izborima1996. godine za premijera je izglasanRomanio Prodi na čelu levičarske koalicije "Maslina" (L'Ulivo)[140]. Godine 1998. premijer postajeMasimo D'Alema, bivši komunista, sada na čeluDemokrata levica[141]. Alema je 2000. godine dao ostavku. Od 2000. do 2001. godine premijer jeĐulijano Amato, a od 2001. do 2006. Silvio Berluskoni. Do 2008. premijer je Romano Prodi, a od 2008. ponovo Silvio Berluskoni. Dana 12. novembra 2011. Berluskoni podnosi ostavkupredsedniku ItalijeĐorđu Napolitanu, posle gubljenja parlamentarne većine i velike ekonomske krize koja je snašla zemlju[142]. Đorđo Napolitano je za premijera predložioMarija Montija[143]. Na izborima iz 2013. godine pobedila je koalicija "Italija opšte dobro" koja nije uspela da osvoji većinu uDomu poslanika. Stranka koja je osvojila najviše glasova bila je "Pokret 5 zvezda" osnovana 2009. godine od straneBepe Grila[144]. Nakon ostavke Pjera Luiđija Bersanija (koji nije uspeo da formira vladu), Đorđo Napolitano pozvao je Enrikea Letu da formira novu vladu[145] Leta je formiraoveliku koalicijuDemokratske partije,Naroda slobode iGrađanskog izbora. Funkciju premijera Italije službeno je preuzeo 28. aprila 2013. godine. Leta je podneo ostavku 22. februara 2014. godine.Predsednik Saveta ministara Republike Italije postajeMateo Renci koji se nalazi na čelu nove velike koalicije (Građanski izbor,Unija demohrišćana i centra,Novi desni centar)[146]
↑Bradley, Richard . The prehistory of Britain and Ireland. Cambridge, UK: Cambridge University Press. 2007.ISBN978-0-521-84811-4. pp.
↑Pearce, Mark (December 1, 1998). "New research on the terramare of northern Italy". Antiquity
↑M.Gimbutas - Bronze Age Cultures in Central and Eastern Europe pp. 339-345
↑M. Mirković, Rimska država pod kraljevima i u doba republike, Dosije 2002. pp. 32.
↑Tit Livije, Istorija Rima od osnivanja grada, prva knjiga, Službeni glasnik 2012, 38.
↑M. Mirković, Rimska država pod kraljevima i u doba republike, Dosije 2002. pp. 33.
↑M. Mirković, Rimska država pod kraljevima i u doba republike, Dosije 2002. pp. 35.
↑N. A. Maškin, Istorija starog Rima, Naučna knjiga, Beograf 1997, osmo izdanje. pp. 63.
↑N. A. Maškin, Istorija starog Rima, Naučna knjiga, Beograf 1997, osmo izdanje. pp. 65.
↑M. Mirković, Rimska država pod kraljevima i u doba republike, Dosije 2002. pp. 49-56.
↑M. Mirković, Rimska država pod kraljevima i u doba republike, Dosije 2002. pp. 49.
↑15,015,115,2V. V. Struv, D. P. Kalistov; Stara Grčka, Book Marso, Beograd 2000. godina. pp. 122.
↑V. V. Struv, D. P. Kalistov; Stara Grčka, Book Marso, Beograd 2000. godina. pp. 123.
↑Tit Livije, Istorija Rima od osnivanja grada, prva knjiga, Službeni glasnik 2012, 35-42.
↑M. Mirković, Rimska država pod kraljevima i u doba republike, Dosije 2002. pp. 62.
↑Gedis i Groset; Drevni Rim, republika, Narodna knjiga, Alfa. 2006. pp. 34.
↑Gedis i Groset; Drevni Rim, republika, Narodna knjiga, Alfa. 2006. pp. 38.
↑Gedis i Groset; Drevni Rim, republika, Narodna knjiga, Alfa. 2006. pp. 41.
↑M. Mirković, Rimska država pod kraljevima i u doba republike, Dosije 2002. pp. 64-5.
↑Tit Livije, Istorija Rima od osnivanja grada, prva knjiga, Službeni glasnik, 2012. godina. pp. 50.
↑Gedis i Groset; Drevni Rim, republika, Narodna knjiga, Alfa. 2006. pp. 43.
↑M. Mirković, Rimska država pod kraljevima i u doba republike, Dosije 2002. pp. 69.
↑Gedis i Groset; Drevni Rim, republika, Narodna knjiga, Alfa. 2006. pp. 93.
↑M. Mirković, Rimska država pod kraljevima i u doba republike, Dosije 2002. pp. 85-6
↑M. Mirković, Rimska država pod kraljevima i u doba republike, Dosije 2002. pp. 86.
↑Gedis i Groset; Drevni Rim, republika, Narodna knjiga, Alfa. 2006. pp. 103.
↑Gedis i Groset; Drevni Rim, republika, Narodna knjiga, Alfa. 2006. pp. 108.
↑M. Mirković, Rimska država pod kraljevima i u doba republike, Dosije 2002. pp. 89.
↑M. Mirković, Rimska država pod kraljevima i u doba republike, Dosije 2002. pp. 96.
↑M. Mirković, Rimska država pod kraljevima i u doba republike, Dosije 2002. pp. 99.
↑M. Mirković, Rimska država pod kraljevima i u doba republike, Dosije 2002. pp. 102.
↑Freeman, Edward A., History of Sicily, Volume 2. pp. 97-100
↑Sidwell, Keith C; Jones, Peter V . The world of Rome: an introduction to Roman culture. Cambridge University Press. 1997.ISBN978-0-521-38600-5. pp. 16
↑N. A. Maškin, Istorija starog Rima, Naučna knjiga, Beograf 1997, osmo izdanje. pp. 123.
.jpg)
.jpg)
_cropped.jpg)
